Xornalismo.

Pan por Pan venres 14 set. Imaxe de Óscar Villán.

Levo uns 30 anos escribindo nos xornais. Tamén estudando os xornais galegos e o xornalismo literario. Creo que dei mostras abondo do meu respecto e interese polo mundo do xornalismo. Outra cousa é que, como en todas partes, nese caixón de xastre haxa de todo: algúns chaman xornalistas a esas mozas que saen berrando na TV sobre as intimidades de cadaquén. Este prefacio é para que me deixen contarlles un chiste sobre esta profesión que me contou un amigo. Velaí: Chega o arcebispo de Canterbury a un pobo que nunca visitara e, ó saír do coche, é asaltado por unha nube de xornalistas e fotógrafos. Un deles pregúntalle: “Ten pensado visitar o prostíbulo deste pobo?”. Ante o cal, o arcebispo responde sorprendido: “Hai prostíbulo neste pobo?”. Ó día seguinte o xornal titula con grandes letras: “A primeira pregunta do arcebispo ó chegar foi: Hai prostíbulo neste pobo?”.

Réquiem, de Bieito Iglesias ("Pan e coitelo", ECG, 13 set.)

Nun dos tomiños d`O último round (o de cor verde) inclúe Julio Cortázar un fermoso texto co título de Una voce poco fa, dedicado a evocar a banda sonora da súa adolescencia arxentina. Nel celebra algúns milagres do século XX tales como os discos, o magnetofón, a radio e a televisión; lembra unha pléiade de cantores de ópera entre os que destaca a Tito Schipa, tenor nunca superado no rexistro medio; e vindica a voz humana como o máis belido e perdurable instrumento: "Os entendidos dirán que o sonido do violino de Kreisler non era o mesmo que o de Heifetz, para falar de dous monstros do meu tempo, pero a diferenza entre dous violinistas é sobre todo temperamental, interpretativa, e as disimilitudes acústicas non teñen importancia decisiva. En troques a voz de Joan Báez, a voz de Louis Armstrong, a voz de Leontyne Price, a voz de Helga Pilarcik, son en cada caso unha esencia única, o resultado dun vertixinoso microcosmo cada vez distinto, o resoador final dunha alquimia case inconcibible".
Así pois, nun principio foi a voz. Xa que a miña adolescencia transcorreu nun ambiente orfo da alta cultura musical que educou o oído do Cortázar, reducido como fun a seguir os programas radiofónicos de dedicatorias nos que orneaba Luis de Lucena, apenas podo xulgar os méritos de Luciano Pavarotti (en paz estea). Síntolle dicir aos críticos que posuía unha cor e un timbre inimitables, sinto falar da riqueza de harmónicos e acato ese veredicto. Valéndome da emoción, da intuición e ata do capricho, cando escoito o tenor de Módena confirmo que o italiano é un idioma de axóuxeres (inventado para dirixirse ás crianzas) e que o bel canto debe ser un anticipo da música celestial.
Cadaquén terá a súa peza e interpretación favoritas do Luciano; eu déixome levar pola dolcezza daquela aria da Martha de Flotow, que festexa un amor que comeza: "M`appari tut`amore; il mio sguardo l`encontrò bella si che il mio cor ansioso a lei volò".

Sobre o bipartito (Miguel Anxo Fernán Vello, Galicia Hoxe, 13 set.)

Coincido con Manolo Rivas cando di que nun goberno bipartito está ben que cadaquén teña a súa propia lenda, "mais o relato, na práctica de goberno –matiza o noso amigo escritor–, ten que ser común". Sendo como son dous partidos os que comparten a acción de goberno, o lóxico e o natural, e o intelixente, é que exista, por riba das diferenzas –mesmo diferenzas enriquecedoras– unha harmonía visíbel e constatábel, expresémolo así, tanto na forma como no fondo. A forma é un elemento identificador, un estilo, unha práctica real, un poderoso elemento de comunicación; e o fondo é a base programática acordada, pactada, a confluencia de "mínimos". Existe un estudo moi interesante, altamente recomendábel, da autoría do profesor Jordi Matas, que trata dos "problemas metodolóxicos na análise dos gobernos de coalición", e neste traballo dise, entre outras cousas, que os partidos que forman unha coalición deben perseguir en todo momento a consolidación dun goberno estábel, xa que a estabilidade gobernamental "é como a chuvia para o campesiño: fundamental para obter os froitos arelados". Non cabe dúbida, neste sentido, seguíndomos as reflexións do autor citado, de que a estabilidade gobernamental xera por si mesma estabilidade política e, neste mesmo plano, tamén se pode afirmar que os gobernos teoricamente máis estábeis serían os bipartitos, porque deben esixirse a si mesmos en todo momento estabilidade política e "calidade gobernamental". Fíxense vostedes, calidade gobernamental. Ou sexa, calidade do conxunto, calidade xeral da acción de goberno, percibida polos cidadáns e aprobada polos cidadáns. ¿Percibe a cidadanía galega a calidade gobernamental que ofrece hoxe o goberno bipartito da Xunta? O conxunto, debemos recoñecelo, non é harmónico, existen disonancias que desconcertan, "ruídos" que interfiren negativamente. Un goberno bipartito debe ofrecerse á sociedade na súa auténtica dimensión real, si, mais procurando a eficacia e a calidade inmediata nos resultados. Harmonía entre dous, calidade de todos.

Diada en Cataluña.

Pan por Pan xoves 13 setembro

Hai mar de fondo en Cataluña. Pujol radicaliza o seu discurso e di que agora hai máis independentistas que antes. Artur Mas quere lanzar un “new deal” catalanista coa defensa dun ámbito catalán de decisión e un proxecto nacional que supere a loita dereita-esquerda (mirando de esguello o modelo Sarkozy). En ERC segue a crise interna e eterna do partido republicano. Maragall, o expresidente, fala abertamente de independencia.

Por certo, non é o primeiro socialista nesa liña: hai anos que Rubert de Ventós mantén un discurso por unha Cataluña independente, apoiado máis en datos económicos que culturais. E a nota de color: os actos oficiais da Diada remataron cun concerto de fusión con María del Mar Bonet e o artista flamenco Miguel Poveda: lembran o barullo do Himno Galego no noso Parlamento? Non creo que en Cataluña ninguén se tire dos pelos por iso.

Censura e cine
Contan hoxe os xornais que o director taiwanés Ang Lee decidiu cortar media hora as escenas de sexo máis tórridas de “Lust Caution”, recente León de Ouro en Venecia, para que a censura chinesa deixe exhibir a película. Nun deses xornais recollen opinións de varios directores españois, que din que non censurarían nunca as súas películas: o máis curioso é enterarse de que José Luís Cuerda se negou a vender “A lingua das bolboretas” á compañía Iberia porque lle pedían que censurase a escena na que fan o amor nun palleiro. Iberia, campioa da decencia mundial!!!

ricos e pobres...

POR BIEITO IGLESIAS*
PAIS E FILLOS (12-9-07, no gratuíto De luns a venres. Imaxe de Renoir pai)

Alberto Gonzales, fiscal e estreito colaborador de Bush, viuse na obriga de dimitir por causa de diversos fracasos na súa xestión. Despediuse cunha memorable perorata: “Eu catei o soño americano. Non teño queixa, porque os meus peores días á fronte da Fiscalía foron máis gratos que os mellores días coñecidos por meu pai en toda unha vida”. Imaxinamos ao Gonzales sénior pasando as de Caín como hispano inmigrante na Terra de Promisión que publicita o american dream. O seu cachorro, inchado como un sapo tras empoleirarse nas altas maxistraturas dos EE UU, ve no seu éxito a proba de que mora no país das oportunidades. Esta é a perspectiva habitual das persoas de orixe humilde que logran situarse no presenteiro, embriagadas polo elixir do progreso individual.
Moi outra visión adoptan os fillos de papá célebre, coma tal Jean Renoir (o cineasta), autor dun libro (Renoir, mon père) dedicado a Pierre Auguste, figura da pintura impresionista. Jean evoca sen complexos os gozos rústicos do seu proxenitor, as horas pasadas na lareira borgoñona vendo cocer o pote pendurado da gramalleira ou comendo claudias e fatóns. Ningún dos Renoir acreditaba moito no progreso. O pintor mesmo ironiza sobre os avances tecnolóxicos: “Dinme que un escritor coa súa máquina de escribir pariu un libro en tres anos; Molière e Shakespeare, cunha pluma de ganso, escribían unha obra de teatro en oito días e era unha obra mestra”.

Un anuncio de 1936, do Día do Estatuto (28 xuño)
Publicado en La Voz de Galicia (Enviado por Monxardín. Clicar na imaxe para ampliala)

Un verán luctuoso para o cine: Jane Wyman

Así a lembran, tamén cun video da actriz, no blog Diasestranhos:

Na miña memoria Jane Wyman ficará asociada a outros filmes: a Johnny Belinda, o dramón no que facía de xordomunda que lle proporcionou un Oscar; a The lost weekend, de Billy Wilder, acompañando a un alcoolizado Ray Milland; á biografía de Cole Porter protagonizada por Cary Grant, Night and day, ou aos seus traballos con Alfred Hitchcock e Douglas Sirk, sen esquecer a deliciosa parella que formou con Bing Crosby nun dos títulos menos coñecidos de Frank Capra, Here comes the groom, onde cantaban esta peza de Hoagy Carmichael e Johnny Mercer que acabou convertíndose nun standard, In the cool cool cool of the evening.

(De paso, consulten nese blog a súa lista "Están vivos", cos directores e actores nacidos antes de 1930 que non se levou aínda a Parca)

Jane Wyman. Pan por Pan 12 set.

Este verán está a ser abondo luctuoso no mundo do cine: Bergman e Antonioni e Emma Pennella e agora Jane Wyman. Engadan a Villalonga, que sempre fixo de si mesmo na pantalla. De Jane Wyman destacan os medios que foi a primeira esposa do actor-presidente Ronald Reagan e o seu papel como Angela Channing en “Falcon Crest”. Creou alí un estereotipo de mala despois copiado cen veces en telenovelas e similares. Pero esa non era o seu perfil máis clásico: aínda nestes días revisitei “Obsesión” (1954), de Douglas Sirk, onde a Wyman, facendo de cega, vive un milagre de amor ó recuperar a vista da man dun cirurxián coa cara de Rock Hudson: a súa actuación fíxoa candidata ó Oscar, que logo non lle deron. Foi a cinta que lanzou a Hudson, cun gran éxito comercial. Sirk fixo repetir a parella protagonista un ano despois en “Só o ceo o sabe”.

Un delincuente.

Pan por Pan martes 11 setembro. Imaxe de Auguste Rodin.

Escoito na radio entrevistar a un delincuente. Trátase dun tipiño que está nunha banda dedicada a asaltar fábricas en polígonos industriais do Mediterráneo: conta a súa metodoloxía con detalle e apunta os seus valores. A familia por riba de todo: reforza esa idea con esta expresión “por donde no corre sangre no se hacen morcillas”. Pregúntanlle a causa deses atracos e di que non se trata de necesidade. Que agora lle colleu o gustiño e necesita facelos. E compara o seu “oficio” co executivo que, tras duras horas de oficina, reserva a fin de semana para facer puenting e liberar adrenalina. O argumento non é absurdo. Son moitas as posibles motivacións dos nosos actos: positivas como o amor ou a solidariedade. E negativas como a maldade ou o desexo de vinganza. E as grandes palabras como deus ou a patria. Haberá que engadir isto de liberar adrenalina.

O pau das estradas (Afonso Monxardín, Galicia Hoxe, 11 setembro)

Cada vez que paso por baixo da ponte bipartita do Reino, sorrío. Alí campan dúas pancartas que din, máis ou menos: "Touriño grazas pola conexión á autovía, PSOE de Piñor de Cea; e outra "Grazas veciños polas 2.000 sinaturas que lograron a conexión á autovía, BNG de Piñor de Cea". O certo é que como está en zona de curvas, tiven que pasar varias veces ata entender que se trataba dunha disputa sobre réditos politicos de tanta altura como esa ponte que cruza a estrada Ourense-Santiago preto do límite con Pontevedra. E claro, aí se ve que hai quen pondera sobre todo a actitude positiva do presidente da Xunta e outros a importancia da palabra dos veciños. Seguramente son as dúas cousas -e se cadra outras moitas máis- as que influíron e parece pasatempo ocioso discutir se foi antes o ovo ou a pita. Pero como nestas terras da mazurca de Cela non hai moito que facer, o demo da política, a falla de vacas, espanta el moscas co rabo.
E ía pensando nestas cousas cando me atalla de súpeto un solitario semáforo de obras: a conexión cun cacho da autoestrada nova ou algo así. Parei. Esperei a que pasasen os outros e logo duns minutos, xusto cando apaguei o motor, púxose verde. E lembrei un sucedido simpático doutro tempo.
Andaban en obras no norte de Lugo e estaba parada na estrada unha longa fila de coches. Eu era o penúltimo. Tocábanos pasar. O encargado achegouse ao último e, simplemente, deulle "o pau". O bo do condutor, un alemán grande de pelo crecho, colleuno con sorpresa, ollouno curioso, moveuno? e pasoullo á súa compañeira, quen fixo outro tanto. Logo, entre xestos de incomprensión e sorrisos, devolvérono indicándolle, como podían, que grazas pero que non lles interesaba. O encargado decatouse entón da matrícula e da pinta daquela xente e veu cara a min que atendía divertido polo retrovisor? En canto mo deu, deille as grazas e lisquei de alí seguido do alemán que non me quitaba ollo, a ver que carallo ía facer eu co pau aquel. En canto chegamos ao lugar preciso deillo, sen seren precisas palabras, ao outro encargado -a estrada quedaba aberta- e seguín. Antes de acelerar deume tempo a ver como o teutón abría a boca e entenderlle nos labios algo así como "Acabáramos. Era iso". E o curioso é que de alemán non teño nin idea. Se cadra linllo nos ollos.

(Un tema semellante aborda Sarille en ECG, "Corenta mortos en cinco anos")

rENXEN AS eNGRANAXES
La Región 10 setembro

Dous anos. Cumpridos xa dous anos da posta en marcha do goberno bipartito, hai que recoñecer que renxen as engrenaxes do pacto que deu pé a este goberno. A dimisión ou cese de Antón Losada é só o último acto dunha serie de desencontros sucesivos que deturpan a imaxe do goberno socialista-nacionalista. O máis grave do asunto é que as críticas choven non só, como era de agardar, dende a oposición do Partido Popular (bastante despistada, de todos os xeitos), como dende os sectores máis próximos ó propio goberno progresista. Por poñer algúns exemplos, nesta mesma semana publicáronse artigos moi críticos de Manuel Rivas e Manuel Bragado a propósito do escándalo dos “pluses” dos altos cargos: en palabras do primeiro deles, “trátase de algo moralmente insostíbel. E algo que non é explicábel dende a ética, non pode ter tampouco un sentido práctico. En Galicia non só hai que cambiar o futuro, senón cambiar o pasado. Esa prebenda do Plus dos 15.000 fede a pasado. A corporativismo de Antigo Réxime.”
Moito máis duro aínda era Xosé M. Sarille cando afirmaba “O bipartito non ten proxecto e sitúase xa entre os peores executivos do ciclo democrático que xa é dicir (prestiges aparte). Unha política de anécdotas, sen que se fale nunca dos grandes temas pendentes, a natalidade, o caos urbanístico, o desequilibrio territorial, a morte do idioma, a necesaria reforma administrativa, a comarcalización”. Sobra dicir que os tres nomes citados se moven no campo cultural e na órbita do nacionalismo e que pediron o voto para o BNG en diversas ocasións.
Áreas blindadas. O modelo de reparto de poder escollido ten eivas de difícil solución. Sempre é positivo consensuar e intercambiar posicións, dialogar ata chegar a puntos comúns, converxer nun relato común das necesidades do país (na liña que apuntaba M. Rivas). Pero moitas veces semella que non se trata diso, senón só de repartir o poder en “áreas blindadas” para asegurar a presenza dos votos propios nas próximas eleccións: é posible tal cousa cando a política ten hoxe unha complexidade que necesita da complicidade de tantos actores? Pode unha consellería “facer a guerra” por si soia sen o acomodo das outras ou mesmo en direccións contraditorias? O que temos “máis parece o reparto dun botín de guerra que a distribución de áreas de goberno” di un comentarista no meu blog e sospeito que non é do Partido Popular.
As engrenaxes renxen e a opinión pública percíbeo. Cando os dous socios de goberno se pelexan a cara de can pola presenza de cada forza política na TVG, que cabe dicir das promesas de transparencia e obxectividade nos medios de comunicación públicos? Como xustificar o bochorno dunha visita ó país do ministro de cultura na que non figura como convidada a propia conselleira de cultura?
Ideas ou intereses? Sobran os exemplos sobre a primacía dos intereses sobre as ideas. Intereses políticos lexítimos de cada forza de goberno, pero que poden enturbar o panorama e ocultar a propia acción positiva de goberno. Creo que hai ideas interesantes neste goberno, por exemplo en Medio Ambiente, en Medio Rural, en Ordenación do Territorio, en Vivenda, etc. Falta que esas ideas se convertan, na maior parte dos casos, en realidades. A oposición dos medios máis conservadores vai ser brutal (velaí as liortas ridículas sobre os mandilóns nas Galescolas), pero con iso xa se contaba. Hai mesmo campos nos que pouco avance se constata, aínda no campo das ideas novas: Cultura e Normalización Lingüística, por exemplo. Renxen os engrenaxes, pero o goberno está a tempo de buscarlle solución e poñelos en perfecto estado. Terán, iso si, que pensar máis en gobernar e menos nos minutos que saen en televisión.

(Imaxe: Cástor e Pólux, Museo do Prado)

cen anos de historia cultural

1976: CON PÓLVORA E MAGNOLIAS

O artigo completo en Galicia Hoxe

Se o ano 1975 foi importante para as nosas letras, sobre todo na narrativa, o 1976, xa morto o ditador, foino para a poesía. De feito en todos os estudos sinálase esta data como fulcral na renovación lírica pola aparición de Con pólvora e magnolias, de Xosé Luís Méndez Ferrín, e tamén de Mesteres, de Arcadio López-Casanova, versos de cadencia salmódica e litúrxica, e aínda de Seraogna, magnífico libro do quizais algo esquecido Afonso Pexegueiro. O poemario de Ferrín aborda os grandes temas da literatura universal vistos desde Galicia: o paso do tempo e a nostalxia ("Triste Stephen"), o amor e o erotismo ("Posturas para copular en homenaxe"), as raíces da patria (o celtismo), a revolución ("Reclamo a liberdade pró meu pobo") e mesmo a derrota e o asasinato fascista dos militantes republicanos e galeguistas ("En Compostela pode un home..."). Versos de amor e loita cunha forma preciosista e experimental, inzada de referencias culturais, xestos vangardistas e inquedanza universalista.

(...) No campo musical Bibiano publicaba o seu primeiro disco, Estamos chegando ó mar, con textos propios, de Novoneyra e de Vázquez Pintor e a famosa canción "O can (de palleiro)", que nas asembleas universitarias se cantaba cambiando un pouquiño o seu refrán: "Abaixo a dentadura", xa poden imaxinar o cambio. Amancio Prada publicaba Caravel de Caraveles, baseada na música popular galega, acompañado de Alejandro Massó e Eduardo Gasttinoni, e nacía o grupo Roi Xordo, integrado polo Movemento Popular da Canción Galega e por "Bem-Virá": Romaní, A. Seoane, Pi da Bahía, Ze Luís e Quico de Cariño, música folc-rock con acentos reivindicativos.

Foi 1976 un ano fundamental en moitos aspectos. O gran dinamismo da sociedade, que conquistaba de vagariño a democracia, manifestouse nunha morea de iniciativas políticas, sociais e culturais. O 5 de xaneiro fundábase o Consello de Forzas Políticas Galegas, composto pola UPG, o PSG e o PGSD. Noámbito estatal creábase a Federación de Partidos Socialistas, na que se integraba o Partido Socialista Galego (PSG). En xullo nacía a Táboa Democrática de Galicia, que agrupaba varios partidos estatais de esquerda, e en outubro, na Coruña, a Asamblea Popular Galega, escisión da AN-PG nacionalista que viña funcionando había uns meses. Tamén nese ano nacía a Intersindical Nacional Galega (ING), encallaba o petroleiro Urquiola na ría da Coruña, empezaban as loitas contra a expropiación das terras dos labregos nas Encrobas e tamén as obras da Autoestrada do Atlántico. Nun consello de ministros celebrado na Coruña e presidido polo rei Juan Carlos, o Goberno aprobaba a demandada Amnistía para os delitos políticos e de opinión. Nese mesmo ano nacía a asociación ecoloxista Adega, con nomes como González Laxe e Xosé M. Beiras entre os seus promotores; a Asociación Sociopedagóxica Galega (ASPG) e a feminista Asociación Galega da Muller. Rexurdía o Ateneo de Ferrol; e nacían a Sociedade Galega de Historia Natural e a cultural Afonso Eans en Negreira. A Facultade de Económicas de Compostela pasaba dende o edificio de Fonseca a súa actual localización, despois de ser ocupada en varias ocasións por peches de universitarios.

(...)

Víctor Freixanes publicaba o seu primeiro libro, Unha ducia de galegos (Galaxia), toda unha redescuberta de Galicia dende o xornalismo literario: a memoria do país dende Otero Pedrayo e Luís Seoane ata Beiras, Ferrín, Alonso Montero e Carlos Casares. En xullo fundábase en Compostela o Museo do Pobo Galego, que abriría as súas portas poucos meses despois, tamén co pulo detrás de moitos intelectuais galeguistas e o apoio de figuras históricas como Xaquín Lorenzo e Antón Fraguas.

A facilidade do mal.
Pan por Pan domingo 9 setembro. Imaxe: Niobide sagitta, de J.J.Pradier

É máis doado destruír que construír: en só minutos, quizais segundos, podemos botar por terra construcións do noso patrimonio ou da natureza que se tardaron centos ou milleiros de anos en erguer. Algúns mesmo lle chaman a iso progreso tecnolóxico. Muñoz Molina lembraba esta axeitada cita de Paul Valéry: “a horrible facilidade de destruír”, que por certo tamén encantaba a Josep Pla. O terrorismo é a plasmación evidente desa facilidade no mundo no que vivimos: velaí os atentados masivos dos últimos anos. En Alemaña lograron parar un inmenso masacre detendo unha célula de integristas islámicos: dous dos detidos naceron na propia Alemaña, nunha contorna burguesa, e logo se converteron ó islam, un deles ós 15 anos. Vítimas do fanatismo, non sería despois difícil convencelos, nun campo de entrenamento de Pakistán, do acerto letal da cita do poeta francés.

"O fillo abandonado", de Marina Mayoral
La Voz de Galicia, Sabado 08 de septiembre de 2007

Vanity Fair publica unha longa reportaxe sobre o cuarto fillo de Arthur Miller, que padecía o síndrome de Down. Ese fillo foi recluído nun orfanato e borrado da vida do escritor, que nin falou nunca del, nin o visitou, nin o tivo en conta para nada, excepto no testamento redactado pouco antes de morrer, onde o equiparou aos outros tres fillos.
Os detalles da reportaxe son arrepiantes: a imposición de Miller contra a vontade da súa muller, a fotógrafa Inge Morath, que quería quedarse co neno; as deficiencias da institución na que foi internado; os prexuízos que isto ocasionou para o seu desenvolvemento intelectual; a negativa de Miller a que participase en ningún acto familiar, incluído o funeral da nai... Unha persoa que traballou no orfanato di: «Non era un sitio onde un quixese que vivise o seu can». E a propia Inge Morath, que visitaba regularmente ao fillo, dixo que era «como unha pintura do Bosco».
¿Como puideron facer algo así? ¿Como un home que foi considerado «o moralista da América do século XX» ( The Denver Post ), que se negou a dar nomes ao comité anticomunista, que defendeu nas súas obras o compromiso moral cos desfavorecidos, puido abandonar ao seu fillo por ser discapacitado mental?
¿E como Inge Morath, que tiña unha sensibilidade especial para captar a dor e reflectila, que sempre tivo unha ollada compasiva nas súas fotos, puido consentir en privar ao seu fillo do agarimo dun fogar? A resposta é sinxela: non eran deuses, só seres humanos capaces de grandes accións e de feitos miserables. Como todo o mundo.

ENTRE HORTAS E PORTAS (9), DE XOSÉ MANUEL GONZÁLEZ.
VIÑO E CORDAS.

Entrada ao espectáculo (a Porta Nova)

Rúa Nova hai en moitos lados, pero a nosa leva algo especial. Non me refiro a que fose (din) o cardus fundacional, tampouco xaora a que no segundo treito radicase a xudaría; é polo nome e a súa fonética.

En Lugo o topónimo constitúe grupo fónico, soa coma unha palabra: “ruanova”. Diverso enderezo e entidade ostenta graficamente a forma soldada. E a min resultárame sorprendente ler, tería dezaseis anos, substantivo e modificador desunidos en placa de pedra substitutoria, porque o anterior e metálico epígrafe lucía -é un falar- branca sobre azul a mensaxe “Calle de la Ruanueva”. Teño cavilado ultimamente que igual se debía incluír tal redundancia no exemplarizante catálogo de Haciadamas, Viveros e Niños de la Guía; non iría soa: en antiga parte de xudeus, onde remataban os case únicos pallabarros que eu vin na cidade, comeza á esquerda o Carril das Estantigas; longo tempo foi denominado oficialmente “Carril de las Ortigas”, e é arduo colixir se interveu aí deturpación, estrañamento por desuso vocabular ou certo arrepío.

Todo o que arrecenda a Volkgeist ou disposición colectiva adoita volverse cheiro para algúns, a mofo; encontro eu porén que a sociedade móvese, con mudanza ao primeiro inconsciente e sentida. Polo ano setenta medraran cabeleiras e ancho do pantalón, asomaba o galego nalgunha placa pública, xurdía a “Misa de la Juventud”, levábase francamente mal o “a las nueve en casa” e “non fales, que poden escoitarte”. Resume a inquedanza moito do cantar que cantamos, ese con quien sueña su hija, quién no escribió un poema, vivo en un lugar donde no llega la luz, the answer my friend. Para algún crúzanse en magma proteico a Cançó de Matinada e Pete Seeger; acabados de adquirir Manuel María e Celso, irisan Moscoso e Benedicto, desvelan Alonso e Miro Casabella escarño e pasado culto da nación, Lois Diéguez outra visión do Vietnam ou o agromar branco e azul.

Bulía daquela o grupo xuvenil máis ou menos estable, bisexual xa sen remedio. Dos tres da Pandilla que vivían na Rúa Nova, Tomás -case enfronte ao Carril das Estantigas- posuía un activo e dous pasivos con gran rendemento: guitarra e magnífica destreza no arpexio; bufarda para uso persoal sobre a vivenda familiar; gravacións propias e intransferibles de Serrat e o fenómeno que acabou de convencernos: con aquilo, chamado “dialectos” na primeira escola que tiveramos, podíase protestar e amar o país -xa quedaba pouca dúbida-, tamén amar sen máis, ser perfectamente moderno desde o compromiso ético e a excelencia artística. Da grandeza do personaxe habíannos dicir co tempo o múltiple camiño, sátira e outros recoñecementos; no 1970, os admitidos na bufarda simplemente lle entrabamos a Lluís Llach, autor dunha marca para o noso grupo.

Na mesma vía e treito, Pedro Prósper tocaba guitarra clásica. Extramurallas, Pedro Vila beneficiábase dunha especial predisposición familiar, estudaba piano e seguía tamén a afección das seis cordas; Leandro, Pajón e Rodri tiraban polo rock: isto é só compendio, pretexto para aludir á fusión que en dez aniños nos traería a Brath e Taranis. Pero para os lugueses de calquera idade, a Rúa Nova era ante todo a dos Viños, parte substancial na zona máis etílica; constituía esta o primeiro tramo, da rúa de Montevideo á Praza do Campo, especialmente concentrada entre a estatua de San Vicente e mailo Carril dos Fornos. No que aínda se cocía pan, pervivencia artesanal e mercantil patente así mesmo en ben portais con variada tenda aberta.

Sempre supuxen por alí ao defunto Paredes, alegado asesor divino en materia lucense. Teríase levado ben co Piño, que ao marchar do Centro asentou no Ferreirós e, a máis dun capuccino con alto poder de convocatoria, ofrecía as ilustres tapas da tortilla vitaminada e o bichinguai, chamados por xente ignara “tortilla con ensalada” e “mexillón con salsa”: o que non sabe é coma o que non ve; no amplo catálogo do petisco gratuíto figuraban así mesmo callos de Mondelo, “o mellor callista de Lugo”, segundo encomiaba o Piño e con establecemento extirpador no Campo do Castelo. Tamén na Rúa, da outra banda e máis arriba, O Neno despachaba caldo e orella de bondade inversamente proporcional á empatía dos barristas; César, unha vez tras doutra, resumía o pedido colectivo só polo gusto de completar, cun dedo índice erguido que asemallaba o paidetodos, “¡...y un huevo!”, realmente medio, cocido e con pemento: vez tras vez o facía e sen falta era atendido con virar de costas e modorra aparentemente ilesa.

Á excelencia culinaria (como norma, feminina) non sempre correspondía graza palaciana -que diría Cunqueiro- no verosímil cónxuxe; verbi gratia, o patrón do Espuela mantiña para nosoutros perpetuo ceño tras do bigote, pero os callos ben o valían. Ás veces eran outros reclamo e disensión, a traseira do Yuma o tal para as guitarras e o dono en desacougo por tanta sudamericana de teor quizá conflitivo ou un Himno Galego que, aínda na parte primeira e tolerada, adoitaba levar camiño da segunda e prohibida. Mini, Mero, Monchiño o venezolano, Rodrigo Romaní, José Miguel Hernández... canta tarde, algún viño, canta música.

Fálase aquí de espazos idos. Pero cando a perna, igual con menos lixeireza, transita e continúa alí o Eslava, c’ Os Tres Pés, o Campos e o Miraz... podería de memoria ir ata os outros, poderían ocasionalmente xurdir Piño e Hernández, os pedros Prósper e Vila, tamén Marcos. Pois sempre están aí.

Párame un amigo na rúa

Pan por pan sábado 8 set.

Párame un amigo na rúa a propósito do PAN de onte, no que falaba da aerofobia e daquela película co monstro a estragar os motores dun avión en voo. Titulábase “Nos límites da realidade” e estaba inspirada nunha serie fantástica de TV dos anos 60 nos Estados Unidos, “The twilight zone”. Spielberg, un dos admiradores de mozo da serie, foi productor da película e codirector con John Landis, Joe Dante e George Miller. Este último dirixiu o mellor episodio, o do viaxeiro con aerofobia, para esmendrellarse de risa. Leo na rede a historia interna da rodaxe da película e xa non ten tanta graza: na rodaxe do primeiro episodio, dirixido por John Landis, este infrinxiu a lei para rodar unha escena cuns nenos escapando dun helicóptero entre explosións. Houbo un accidente e morreron decapitados un actor e dous nenos. O equipo de rodaxe, xulgado por homicidio accidental , foi absolto.

O BIPARTITO E O BIPOLAR (Manuel Rivas, "Escoitar e a Galicia Borrosa", EL País, 7 setembro)
En que se nota que lle está a fallar a Escoita a este goberno?
O que une a un goberno de dous e un relato común. Cada quen ten a súa propia lenda, mais o relato, na práctica de goberno, ten que ser común. Un relato popular, dirixido á xente, comprensíbel. O proceso da coalición ten sido bastante razoábel, mais nos últimos tempos ten habido unha deriva bipolar. Unha cousa é o bipartidismo e outra a esquizofrenia. Que ninguén se engane. En cada liorta, perden dous. Canto máis nimia sexa a causa da crise, máis danosa será, como ocorre cos púxiles que abrazados castigan os cadrís.
A sociedade é consciente de que este goberno se atopou con herdos diabólicos. A maldición da Cidade da Cultura e a chantaxe catastral da planta de gas en Mugardos. Só con coraxe, proxectos e relatos comúns pode saír airoso o bipartito. Mais hai outros erros de Escoita inexplicábeis. Non hai relato que sosteña o Plus dos 15.000 euros para altos cargos e funcionarios nunha sociedade onde para unha maioría onde esa cantidade equivale a todo un salario anual. Trátase de algo moralmente insostíbel. E algo que non é explicábel dende a ética, non pode ter tampouco un sentido práctico. En Galicia non só hai que cambiar o futuro, senón cambiar o pasado. Esa prebenda do Plus dos 15.000 fede a pasado. A corporativismo de Antigo Réxime. Hai unha saída que reforzaría a dimensión moral do cambio en Galicia. O anuncio público da anulación desa medida, máis propia dun réxime de faccións que de partidos que defenden os intereses xerais.
O bipartito vai durar, mais pode acabar como un principio ou como un final. Como un fracaso irreversíbel ou como rexo alicerce da redención galega. Pode facer fuxir á xente nova cara a unha estrondosa abstención ou pode reavivar a esperanza. O que é imprescindíbel é desenvolver o don da Escoita.

(Na nosa "Guía de Boa Lecturas" de hoxe é imprescindible esta cita de Manuel Rivas. Recomendo tamén a reportaxe de Daniel Salgado sobre os 30 anos do fin de TEIMA, coa opinión de moitos dos seus xornalistas daquela hora. Por certo, a conclusión que alí se deita, que Teima morreu polo radicalismo das súas posicións naquel contexto político tan difícil, é a mesma que fixera, xa en 1977, Carlos Casares nunha das súas entregas de "A ledicia de ler" na Voz).

en avión

Pan por pan venres 7 setembro

A finais dos 70 puxéronse de moda as películas de catástrofes, entre elas moitas de avións que escachifaban e cousas así. Non son entusiasta do xénero, pero lembro ver un episodio, non sei se de Spielberg, no que un trasno endiañado se dedicaba a estragar os motores dun avión en marcha ante a mirada aterrada dun pasaxeiro que padecía fobia a voar. Película pouco axeitada para Iberia, pero moi simpática. E se soben vostedes a un Boeing 757 e ven que o piloto ou o enxeñeiro xefe están matando unha cabra e untando o seu sangue no morro do avión, que pensarían? Pois tal cousa pasou nestes días en Katmandú onde, para conxurar unha cadea de avarías nun aeroporto, os xefes da compañía Nepal Airlines acordaron facer tal sacrificio dunha cabra branca e outra negra a Kal Bhairab, o deus nepalí da destrución. Funcionaría o amaño? E despois algúns rinse do San Benitiño!

FOTOTECA

Esoutro día en Trasalba déronos dúas fotos de Virxilio con Celso Emilio. Esta é a máis interesante. Están, de dereita a esquerda, Carlos Casares, Virxilio, Celso Emilio e a súa dona (Moraima), Pilar Vázquez Cuesta e a filla desta. Nunha feira, pero non sei onde nin cando: polas trazas a principios dos 70. Se alguén ten máis datos ó respecto, agradécense. Se non estou errado, na beira dereita está a filla de Pilar Vázquez Cuesta, a que coñecimos nunhas das primeiras Xornadas do Ensino. Daquela chamara a atención pola súa beleza entre a militancia bloqueira da época (escoitei logo que anos despois morrera?, pero quizais estou errado).

Engadido

Engado esta foto, do mesmo día, supomos que na Saínza e mediados os 70, con Virxilio e Celso Emilio (alguén identifica a moza sentada que se ve de fronte?).