De corazón, a todos e a todas os seguidores deste blog, casa común do pensamento, a opinión, a arte e a poesía,


Feliz ano 2007.

Pecharemos o 2006 como quen pecha un vello caderno cheo de notas e debuxos que xa se van desfigurando na memoria. É a hora de desexarlles a todos vostedes, lectores e lectoras, un feliz ano 2007. No que seguiremos a falar de moitos dos temas do ano 2006. Por desgraza os grandes problemas do mundo seguirán como xa estaban ó cabo do 2005 e non mudarán cando remate o 2007: a fame e a SIDA en África, a explotación do traballo dos nenos, o enquistado conflito Israel-Palestina (quizais cunha guerra civil palestina), Oriente Próximo como unha barrica de pólvora a punto de rebentar, o apoxeo dos fanatismos (terrorismo islámico, Bush, ETA) e o longo etcétera que vostedes xa imaxinan. Polo camiño cadaquén gozará das súas pequenas felicidades ou padecerá as súas intransferibles infelicidades. Porque o mundo nunca cambia tanto como nos din. Ou como nós queremos crer.
(Imaxe do fotógrafo Bruno Bisang).

Unha carta de Otero Pedrayo a Manuel Beiras (2 abril 1936)



No seu artigo dominical en Galicia Hoxe, Xosé Manuel Beiras reproduce unha interesante carta de Otero Pedrayo ó pai do asinante do artigo, isto é, o galeguista católico de Compostela, don Manuel Beiras García. Poden consultar o artigo enteiro aquí.
Pero non me resisto a pubicar íntegra a carta de don Ramón que, entre outras cousas, asina o desconcerto do ourensán nesas horas e a súa extrema proximidade cos galeguistas católicos, moitos dos cales romperon co PG para crear a Dereita Galeguista. Otero mesmo debeu ter dúbidas sobre a posición a tomar ó respecto (véxase na carta: "non penso que o meu nome puidera ser bandeira"), aínda que ó cabo, como é ben sabido, mantívose na lealdade e na disciplina do Partido Galeguista. Pero moi lonxe da Fronte Popular e da liña táctica nese momento do PG, como el amosaba nos seus artigos e como explicamos (Xosé Ramón Quintana e máis eu) no noso vello libro sobre Otero (Ir Indo, 1988). E quero repetilo porque en certos sectores culturais do país existe un intento de mixtificación que insiste en afirmar que Otero apoiou a campaña da Fronte Popular, o cal non é certo (non consta en ningún acto nin chamamento desas datas). A carta é clara por demáis. Xuzguen vostedes mesmos:

"Meu distinto e querido irmán: Tiña coñecemento das aitividás dos nazonalistas católicos composteláns. Consolo e espranza nas trubias horas amarguradas por que pasa unha parte do galeguismo. Dende a derradeira asambrea do Partido onde eispuxen a miña opinión loito en conversas e cartas pra o afastar da roita que leva. Están, como Vde ben dí, amparando unha (nova) figura do proceso de desgaleguización. Eles, por o menos unha minoria ben se decatan do feito, pro coidan atallalo despois de conquerir a autonomia, engadindo que grazas aos seus esforzos téñense coutado moitas cousas noxentas na Galiza. Isto é certo en alguns casos, mais non pode xustificar a sistemática aititude d"un partido. Eu teño sufrido moito. Entendo non ser home de aición. Traballando xuntos tantos anos ráchaseme o curazón ca idea de térme de afastar de eles. As consideracións de Vde refrexan fidelmente as miñas loitas interiores. Mais privado do esprito de orgaizazón, priguizoso e neboento ¿que podería eu faguer?. Non penso que o meu nome poidera ser bandeira. Pro cando chegue o momento tereime de arredar do Partido, e dada a maneira como se desenvolveu o debate na asambreia ise intre soio pode presentárese na proisima asambreia na que atacarei en conxunto toda a política do Partido. Quero obrar con completa craridade. Cecais estou contribuíndo a unha obra má ou pol"o menos imperfeita a pesares da miña constante oposición. Teño a espranza de traelos ao rego. Unha espranza raidosa que se desfai. Pol"o pronto mando artigos a Nosa Terra, e sigo afastado de toda intervención política. Desexo a asambrea e traballo pra que se faga logo. Despois témos que trazar unha nídia aición: a seguida por Vdes, a que foi propria do primeiro galeguismo. Namentres considéreme cinguido as aitividas dos nazonalistas católicos de Sant-Iago. Escribin "témos" mal escrito, debendo dicir "teño" con Vdes, mais non en posto direitivo para o que non teño fólego e cecais ben logo non terei nin saúde. ¿Que podo faguer pol"o pronto?. Agradezo moito a sua carta que non respondin porque foi a Trasalba e volveu eiqui tras de min, e prégolle a Vde e demais irmáns que me escriban moito. Esta noite sintome mais desacougado que nunca. Teño novas de Castelao e dóeme miralo en Madrid, perdendo persoalidá, desdibuxada na (?). Perdoe que as miñas palabras parezan dubidosas. En xeneral eu son oitimista. Mais paso por unha crisis que me non deixa. Namentras, e confiando en Deus e no inmorredoiro esprito da Terra, reciba unha aperta do seu agradecido irman na Galiza
R. Otero Pedraio"

Cidade da Cultura

Segue a falarse da Cidade da Cultura e o tema dará, para ben ou para mal, para moitos anos. É preciso sen dúbida que un país teña as estruturas necesarias para preservar a súa Memoria: Bibliotecas, arquivos, novas tecnoloxías, Museo da Historia (que non existe), etc. O complexo de Gaiás terá que atender a todo iso. Pero as inversións multimillonarias e os hiperbólicos orzamentos non se gastarán niso. Estase a usar de novo o reclamo da cultura-espectáculo, inserta nunha cidade que en si mesma é o maior espectáculo cultural. Para xustificalo acódese a argumentos tópicos: acudirán centos de miles de persoas... Lembro cando no mundo progresista se debatía sobre a cultura popular e cando subliñabamos os libros de Hauser e de Ricardo Carpani. Canto tempo pasou? Ese é un discurso arqueolóxico: ninguén pensa xa nesas claves. O pobo só se reclama como espectador. E ás veces nin iso.
(Imaxe de Emile Schildt)

Dicía Castelao...

Dicía Castelao, no seu Diario 1921, que a arte nova que el viu en Francia estaba dirixida polo xenio do absurdo e arredada do sentido común. O tempo iguala a chegada das novidades artísticas, pensaba o rianxeiro, “pero as Terras son difrentes e a Terra é a nai de todalas Artes”. Esa Terra, como cerne do elemento identitario, era o que Castelao buscaba nas vangardas. E non o encontraba. Por iso si se entusiasma, en cambio, cos pintores rusos que ve en París. Ou cos primitivos flamencos, holandeses e alemáns: sobre todo ca obra do Bosco, de Brueghel o Vello e de Huys, ese universo de elementos fantásticos que copiou no seu “Diario 1921” e no que se inspirou máis dunha vez, mesmo nos seus deseños antifascistas. Sorprende, con todo, que Castelao non entendera a forte relación entre estes artistas (e tamén outros simbolistas dos que fala) co propio surrealismo da vangarda.

Recoñecemento a Bóveda e ás vítimas do franquismo no Parlamento Galego

Curiosos os xornais de hoxe: cadaquén conta a feira como lle foi nela. Seica o Parlamento Galego aprobou un certo recoñecemento das vítimas do franquismo e de Bóveda particularmente, cos votos do BNG e PSdG-PSOE e un certo apoio parcial (?) do PPG. Galicia Hoxe cóntao así.
As páxinas galegas de El País (non accesibles dende a rede, creo) insiste máis na postura negativa do PPG, con este titular: "Los populares se niegan a apoyar la reparación de las víctimas del franquismo". E o subtítulo: "El Parlamento pide que no haya centros públicos non nombres de figuras de la dictadura". Segundo El País, o seu portavoz dixo que a iniciativa era revanchista, sectaria e maniquea e que podía reabrir feridas e friccións pechadas na Transición. Pola súa banda o Faro de Vigo titula: "El Parlamento, con la abstención del PP, insta a resarcir a las víctimas de Franco". En fin, que hai que ler todos os xornais para saber qué pasou no Parlamento e aínda así tampouco me quedou demasiado claro.

Castelao, o Diario 1921, as vangardas

Castelao non entendeu as vangardas artísticas do seu tempo. Ou quizais non quixo entendelas. E dicilo así non é un aceno desprezativo co xenial rianxeiro. Basta ler o seu Diario 1921 para percibirmos ben isto: coñecía Castelao a obra e os manifestos dos futuristas, pero fala deles sen entusiasmo; cualifica como "tolerías" as obras e mostras dos dadaístas e amosa certas contradicións respecto do cubismo. Chega a dicir que Picasso é un farsante ("Con todo eu penso que Picasso é un farsante, ¿que terá que ver Picasso, catalán, co esprito occidental?"). Outras veces fala da antipatía que lle provocan os movementos revolucionarios na arte e da súa "moita desconfianza das revoluciós feitas por homes de gran cibdade".

Castelao púxose á defensiva fronte ás vangardas: non era ese o tipo de arte que el amaba. Risco tivo unha postura máis aberta a este respecto, sobre todo como mediador ideolóxico para achegar esas vangardas ós poetas novos, con Manuel Antonio á cabeza. Entre a tradición e a ruptura, Castelao optou pola tradición: o aceno popular dos cruceiros e do románico galego, os artistas rusos que coñece en París, a obra dos primitivos flamencos, holandeses e alemáns, etc.

TERRA DE SARDIÑAS E POLÍTICOS
Andoliña 2 decembro 2003

Volve Julio Camba. Volve á actualidade porque se publica, en Espasa Calpe, unha biografía do escritor e unha nova escolma dos seus artigos. Pero nunca se foi, sempre contou cunha lexión de admiradores que non o esquecemos. Porque Camba tiña a virtude da sinxeleza que nace do esforzo e da depuración do estilo. E porque hoxe poden lerse moitos dos seus artigos coa mesma frescura do día en que foron paridos. Hai moita intelixencia, intuitiva e irónica, na súa forma de ver a vida. Velaí a súa opinión sobre a Gramática: “Un idioma obrigado a axustarse á Gramática sería algo así como unha Natureza obrigada a axustarse á Historia Natural”.
Esa ironía tiña xenes galegos, pero era á súa vez de fortes raíces intelectuales, como soubo ver moi ben Celestino Fernández de la Vega no seu maxistral estudio sobre o humor. Lembren cando Camba dicía que Galiza era terra de sardiñas e de políticos. “Para ser un político galego, o primeiro que se precisa é ser parente doutro político galego (...) E cando un non é fillo nin sobriño de ningún político galego- cousa rara, dada a portentosa facultade de reproducción que caracteriza a esta rexión-, entón ten que facerlle o amor a unha das súas fillas ou a unha das súas sobriñas”
Conta logo a historia do político que foi a Madrid en busca dun porto, pero que volveu cunha ponte por cousas do presuposto. No remate, o pobo, sempre agradecido, recíbeo con grandes festas...

Castelao, a súa gran ferida, os cruceiros

Viviu Castelao toda a súa vida con graves problemas nos ollos, aterrorizado polo medo a quedar cego: por iso seica decidiu preparar oposicións e facerse funcionario de Estatística, en busca dun futuro máis seguro. A marcha ó exilio trala guerra foi un dos momentos máis negros da súa andaina. Pero non o peor. En xaneiro de 1928, cando tiña Castelao 42 anos, morre o seu único fillo, de catorce anos, de nome Afonso Xesús, un rapaz con moitos problemas de saúde.
Cae Castelao nun fondo abatemento e non escribe nin debuxa durante meses. Nunha carta ó presidente do Centro Galego de Buenos Aires (publicada na biografía de H.Monteagudo) maniféstase así: “he perdido a mi hijo, que era toda mi esperanza (...),una desgracia irreparable que me ha dejado ciego y harto de todo, puesto que no veo nada ni tengo deseos de nada”. Por consello dos amigos, pide logo unha beca da Junta de Ampliación de Estudos para viaxar á Bretaña e estudar as cruces de pedra. Castelao amaba a arte popular e moi en especial os cruceiros galegos e bretóns. Tense dito que os seus libros sobre os cruceiros amosan unha certa intención penitencial do autor: dende logo, poucas veces a dor transformouse en arte con tal forza.

Pulsacións flamencas no Parlamento

Eu xa sabía da querencia de Sarille polo flamenco: non é de agora. Por iso non me estrañou este seu artigo de hoxe en El Correo Gallego, atinado e intelixente.

Baixo fogo amigo...

Un artigo de Afonso Monxardín que pensei que erguería grandes polémicas, pero na páxina web de Galicia Hoxe aínda non o fixo.

En rede

Hai un par de meses, máis ou menos, o xornal Galicia Hoxe abriu unha-dúas páxinas dedicadas a Internet e novas tecnoloxías, coordinadas por Henrique Neira. De cando en vez trae algunha nova sobre os blogs galegos: hoxe mesmo fai unha breve recensión desta miña humilde bitácora e das dos amigos Xabier Docampo e Manuel Bragado (e ogallá sigan saíndo moitas máis, porque creo que interesan ós lectores/as):

www.asuvasnasolaina.blogspot.com
AS UVAS NA SOLAINA. Blog do profesor, escritor e colaborador deste xornal Marcos Valcárcel. Nel podemos atopar textos sobre literatura pero tamén sobre temas de actualidade. Ilustrado habitualmente con imaxes relativas ós textos, ou con imaxes que dan pé para facer comentarios. Como era de esperar e é normal nos blogs, hai tamén un arquivo de noticias e ligazóns cara a outros blogs. Actualizado frecuentemente.
www.xabier-docampo.net
XABIER DOCAMPO. O blog de Xabier Docampo achega unha pequena biografía deste autor de Rábade (Lugo), así como textos de carácter literario que escribe cada certo tempo sobre todo tipo de cuestións. Hai ademais unha área privada á que só poden acceder as persoas que autoriza o autor de obras tan coñecidas coma "O misterio das badaladas" ou "Cando petan na porta pola noite".
http://bretemas.blogspot.com
BRÉTEMAS. É o blog do director de Edicións Xerais de Galicia, Manuel Bragado. Co subtítulo de "Notas do traballo de edición", achega moitas noticias sobre o mundo da edición pero tamén hai espazo para comentar o último partido do Celta ou para abordar o feísmo na arquitectura. Conta con arquivo de noticias e cunha extensa listaxe de ligazóns sobre o mundo do libro e da edición en distintas linguas.

Seguen chegando tarxetas...
Pois si, seguen chegando tarxetas. Algunhas políticas, como esta dos meus antigos compañeiros do BNG ourensán.

1948: tres imaxes

Retratos de Xosé Crecente Vega, falecido en 1948; de Eduardo Moreiras, director de Mensajes de Poesía, e de Blanco Amor, que publica nese ano La catedral y el niño (a foto é anterior, de 1934).

Castelao pintor.

A Editorial Galaxia publicou nestes días dous coidados volumes, co mesmo formato, sobre a obra gráfica de Vicente Risco e a obra pictórica de Castelao. Dos debuxos de Risco xa falei aquí.

O tomo de “Castelao pintor” axunta a obra pictórica do rianxeiro, á marxe dos debuxos e caricaturas, e vai precedido dun atinado e minucioso ensaio de Miguel Anxo Seixas titulado “Castelao: entre a dor e a cor”. Disque a de pintor era, coa de humorista gráfico e caricaturista, unha das verdadeiras vocacións de Castelao: non lle puido dedicar todo o tempo necesario, envorcado na loita política e no esforzo por construír un país.

Pero deixou un xeito de ser e de pintar, un estilo e unas formas, un espírito popular e unha ética das colores, que hoxe son inconfundibles. Este libro volve lembrárnolo e paga a pena afondar neses deseños, que retratan unha idea moi persoal e potente de Galicia.
(Na imaxe, A tola do monte, ca. 1912, acuarela s/papel, 56,2 x 60 cm. Colección Herdeiros de Teresa Rodríguez Castelao)

1948: Tempo de revistas.
Foi o ano de Alba. Hojas de Poesía e de Mensajes de Poesía, empresas culturais vinculadas, na cidade de Vigo, a Ramón González-Alegre e a Eduardo Moreiras.
O artigo completo aquí.

En 1948 aparece en Buenos Aires La catedral y el niño, de Eduardo Blanco Amor, obra tan insólita como grandiosa que, non obstante, pasa desapercibida no ámbito da literatura en castelán. Lorenzo Varela publica o seu estudo monográfico sobre Luís Seoane e o músico Julián Bautista crea a composición musical Catro poemas galegos, inspirada nos Catro poemas pra catro grabados de Varela. Ramón Villar Ponte gaña os Xogos Florais de Betanzos co romance histórico Mandeu e Fernández Oxea, co pseudónimo Eubensei, publica unha defensa do idioma galego en La Noche en resposta a unhas reticencias de Manuel Blanco Tobío.
Deste ano é tamén o primeiro poemario de Uxío Novoneyra, Abrojos, inédito ata que do mesmo deu noticia Alonso Montero na revista Madrygal.Ingresaban na Academia Galega Victoriano Taibo e Aquilino Iglesia Alvariño e Otero Pedrayo mandáballe a Ramón Piñeiro, preso en Madrid e enfermo dos ollos, unha emocionada carta con esta e outras novas culturais do país. Nacía a Asociación Cultural Cantigas e Frores e ademais o Centro Galego de Barcelona, como fusión de diferentes grupos e peñas galegas (Casa de Galicia e Sociedade Artística), xa nos seus locais das Ramblas e baixo a presidencia de Santiago Guisán Pardo.
Torrente Ballester publicaba Compostela y su ángel e Camilo José Cela, Viaje a la Alcarria e o poemario Cancionero de la Alcarria. Ó remate do ano finalizábase tamén o Teatro Colón na Coruña, obra do arquitecto Rodríguez Losada, cando era alcalde Alfonso Molina (edificio recentemente reformado e reinaugurado). En Vigo inaugurábase o Cine Fraga, do arquitecto Gutiérrez Soto, e o edificio La Equitativa na rúa Marqués de Valladares. Nos cines estreábase Sabela de Cambados, película moi popular de Ramón Torrado, rodada en Santiago e na Coruña con Cesáreo González como produtor. María Fernanda Ladrón de Guevara, Amparito Rivelles e Jorge Mistral eran os seus protagonistas.

Babecadas.
(Pan por Pan domingo 24 dec. Imaxe do fotógrafo brasileiro Mario Cravo Neto)

A sociedade mediática que vivimos amplifica calquera estupidez nacida na contorna das persoas próximas ós medios de comunicación. Estes días coñeceuse a historia de Pascal Sevran, un xornalista francés coas súas orixes na esquerda, que é un showman da televisión pública francesa (France 2). Ten alí un programa dirixido ós pensionistas cun 73 por cento de audiencia nese sector, un Gayoso galo, digamos. Publicou un libro titulado “Les privilèges des jonquilles” con proclamas nidiamente racistas: di que os problemas do mundo actual e as fames de África proceden da compulsión sexual dos negros (da súa pixa, literalmente) e como solución propón esterilizar a medio planeta. Outro xenio das babecadas é Ahmadineyad, presidente de Irán, capaz de convocar un congreso para negar o Holocausto. Persoas que teñen solucións sinxelas a problemas complexos: así nacen os fascismos.

El origen del mundo (Carlos Marzal)

(Nestes días descubrín a poesía de Carlos Marzal (Valencia, 1961), o autor de Metales pesados e Los países nocturnos. Velaí unha mostra. (Na imaxe un dos espidos de Modigliani).

EL ORIGEN DEL MUNDO
A Felipe Benítez Reyes

No se trata tan sólo de una herida
que supura deseo y que sosiega
a aquellos que la lamen reverentes,
o a los estremecidos que la tocan
sin estremecimiento religioso,
como una prospección de su costumbre,
como una cotidiana tarea conyugal:
o a los que se derrumban, consumidos,
en su concavidad incandescente,
después de haber saciado el hambre de la bestia,
que exige su ración de carne cruda.

No consiste tan sólo en ese triángulo
de pincelada negra entre los muslos,
contra un fondo de tibia blancura que se ofrece.
No es tan fácil tratar de reducirlo
al único argumento que se esconde
detrás de los trabajos amorosos
y de las efusiones de la literatura.

El cuerpo no supone un artefacto
de simple ingeniería corporal;
también es la tarea del espíritu
que se despliega sabio sobre el tiempo.
El arca que contiene, memoriosa,
la alquimia milenaria de la especie.

Así que los esclavos del deseo,
aunque no lo sospechen, cuando lamen
la herida más antigua, cuando palpan
la rosa cicatriz de brillo acuático,
o cuando se disuelven dentro de la hendidura,
vuelven a pronunciar un sortilegio,
un conjuro ancestral.
Nos dirigimos
sonámbulos con rumbo hacia la noche,
viajamos otra vez a la semilla,
para observar radiantes cómo crece
la flor de carne abierta.

La pretérita flor.

Húmeda flor atávica.
El origen del mundo.

(De "Metales Pesados" 2001)

Tipoloxía dos viaxantes, por Xaudaró

Colguei esoutro día unhas viñetas do debuxantes Xaudaró que aparecen no libro do tren ("Ourense, 31 marzo 1881"). Pero non se len os pés de foto e iso é fundamental: por iso colgo agora de novo varias. Porque Xaudaró fai así toda unha tipoloxía cómico-satírica dos viaxantes e as despedidas. Por exemplo:
"Despedida. La de la esposa, más tierna aún (Desconfiad de las imitaciones)", na parella abrazada.
"Despedida. La de la amiga", na parella onde el lle bica na fronte, co canciño ó carón.
"Tipos de viajeros. Viajero por la salud, baños, etc.", cos caxatos e o enfermeiro.
E "Tipos de viajeros.Por fuerza", o bandoleiro levado pola garda civil.

Depuración nas aulas

Pilar Charro é unha señora encantadora que vai case todos os venres á nosa tertulia do Liceo. Creo que foi xefa do servizo de Farmacia da Residencia ourensá ata a súa xubilación e é unha entendida en cuestións de química (hai uns días deunos toda unha lección sobre o Polonio 210 e todo iso); vén case sempre coa súa amiga Ángeles Castro, profesora e amante da Historia. Hai unhas semanas preguntábanme a min se podían vir a ese faladoiro, "para escoitar e aprender", dixeron daquela: o certo é que participan moi activamente e somos todos os demáis os que aprendemos moitas cousas delas, cada venres.

Ben, pois o conto é este. O pasado venres El País publicaba varios artigos especiais (nas páxinas culturais "Luzes") sobre a guerra civil na literatura e na cultura galegas. Entre eles un artigo ben documentado de Ricardo Gurriarán titulado "Depuración nas aulas" (acaba de editar un estudo sobre a represión na Universidade de Compostela). Entre os citados profesores represaliados naquel artigo estaba Charro Arias, o pai de Pilar. E Pilar foi ó Liceo a consultar o artigo (despois compraría o xornal). E encontrouse que faltaban esas páxinas: as que falaban da guerra e a cultura (acaba de contarmo cando nos encontramos os dous cargados de bolsas nun Froiz da cidade). Eu poño a man no lume para confirmar que ninguén do Liceo, dos directivos, suprimiu esas páxinas. E creo que tampouco foi un amante da Historia. Creo que a anécdota, trivial pero significativa, só indica que hai persoas -como ese anónimo lector/a que arrincou esas páxinas na Biblioteca do Liceo- que se resisten a aceptar a democracia e recoñecer que hai que falar de todo e que a verdade é necesaria. Persoas ás que se lles parou o reloxe da Historia. Pobriñas!!

Dúas tarxetas máis

Sigo coa miña colección de tarxetas do nadal. A superior é unha mostra de bon gusto, coa reproducción dun cadro dese gran pintor que é Antonio Quesada (titulada "Atmósfera"). A inferior é a que envía a Editorial Galaxia, nunha liña solidaria, como outras xa publicadas aquí, cunha foto de Laura Lizancos: "Nena do Estado de Karnataka (Unión India), 2006". Ademais leva tamén dous versos de Xavier Rodríguez Baixeras, de O pan da tarde; estes:

"Brotou na noite un rostro,

unha doce mirada."

(Con estas creo que van xa quince tarxetas publicadas: Xaquín Marín, galería Marisa Marimón (collage), Centro Simeón (do artista T.Baqsami), Diego M. Rodríguez ("Estrella del amanecer"), Pérez Touriño, Pen Clube de Galicia, Helena Villar, Fernández Naval e Maribel Longueira, Tres C Tres (artistaAnxo Sebas), Fundación Trasalba (debuxo e letra de Otero), Axencia EFE (neno ecuatoriano), Joaquim Ventura, Concello de Sandiás, Editorial Galaxia e Caixanova (Antonio Quesada. Cal vos pareceu máis interesante e/ou con maior valor artístico?).

Da polémica de moda...

Aínda non puidera ver o video do polémico Himno no Parlamento. Insisto en que a polémica me parece unha parvada, pero se o queredes ver, un anaquiño está colgado no blog Diario dum suevo. Tamén opinan ó respecto os blogs (citados na miña escolma, aquí á beira) Bouzafría e O porto dos escravos. A min, por certo, non me disgustou a polémica versión (polo visto neste anaco, incompleto).

Aquí, a ponderada opinión de Brétemas.

"El viaje"
PAN POR PAN sábado 23 decembro

Como dicía Cavafis no seu popular poema, non paga a pena apresurar o regreso para volver a Itaca. O poeta Juan Bautista Andrade só pedía para unha feliz viaxe en tren a compaña dun asento mol, un libro, un lote de vianda e “una hermosa mujer/ que en frente me sonría/ y que su charla deliciosa/ me vaya haciendo compañía”. A viaxe merece ser longa para, ó volver ás orixes, gozar da aburrida placidez da nosa vida cotiá: “Y al retornar, sentir el alma/ amplia, el corazón más humano/ y como en la palma de la mano/ la pequeñez, la paz, la calma/ de nuestro pueblo provinciano”. O poema de Juan Bautista Andrade, publicado en 1932 na revista literaria “Cristal”, remata co tópico que metaforiza a vida como viaxe, asumida con resignación e quizais cun algo de temor: “Y sumido en una inerte/ Implacable monotonía/ Vivir un día y otro día.../ ¡hasta el viaje de la Muerte!”.

Na revista Cristal n.3, 1932, o poema ía acompañado do magnífico gravado que colguei aquí.
E velaí o poema completo de JUAN BAUTISTA ANDRADE:

COMO querrás ir en el tren?
Un blanco asiento. Un libro. Y un buen
lote de vianda en la rejilla.

¿Y nada más? ¡Ah! sí; una hermosa
mujer que en frente me sonría
y que en su charla deliciosa
me vaya haciendo compañía.

Y largo el viaje
(con solo el cuerpo de equipaje)
ir viendo mundo, tierras, gentes
entre la fuga del paisaje
cinematográficamente.

Y al retornar, sentir el alma
amplia, el corazón más humano
y como en la palma de la mano
la pequeñez, la paz, la calma
de nuestro pueblo provinciano.

Volver a oir la hora dormida
y ver recubrirse de herrumbre
los viejos goznes de mi vida
en el giro de la costumbre.

Y sumido en una inerte
implacable monotonía
vivir un día y otro día...
¡hasta el viaje de la Muerte!

1930

Klase borroka?

Reproduzo un artigo de Carlos Marzal, publicado o día 20 en El Mundo (suplemento Aulas). Por sorte a experiencia que describe non é a miña experiencia como docente (só nalgunha ocasión moi excepcional), pero pensei que sería interesante subilo aquí para promover o debate sobre a escola de hoxe. Si creo, como di o autor do artigo ó remate, que o Bacharelato está degradado en moitos campos: un exemplo, un alumno/a pode rematar os seus estudos de Bacharelato sen estudar nunca cun mínimo de detalle e profundidade nada relacionado coas Artes Plásticas (a non ser que collese esa asignatura como optativa). É isto razonable? Eu creo que non.

La ‘klase borroka’
Antes de solicitar una excedencia y tratar de sobrevivir con el ejercicio de la escritura y sus distintos aledaños, solía bromear con mis compañeros de instituto diciéndoles que nuestro oficio había cambiado por completo. Ya no se trataba de impartir clase, sino de sufrir la klase borroka. Procurar mantenernos enteros, durante 50 minutos, dentro de un aula con dos o tres docenas de adolescentes, generalmente desganados, habitualmente descontrolados, ocasionalmente intoxicados.
En mis horas de humor más lúgubre, muchos años atrás, vaticinaba la instalación de detectores de metales en las puertas de los colegios, la contratación de guardias de seguridad y la creación de un adjunto de orden dentro de las aulas, alguien con capacidad intimidatoria y dotes pugilísticas. Algunas de esas medidas más o menos docentes ya se aplican en Francia (además de eventuales despliegues del ejército en las escuelas), y otras aquí mismo. Por lo que me cuentan, por lo que leo en los periódicos, por lo que he visto cuando voy a dar lecturas en los institutos de distintas provincias, las cosas no han cambiado, y en ciertos casos han ido a peor. El acoso –que siempre ha existido– se ha vuelto popular, las agresiones a los profesores no se ven como algo extraño, las familias acuden en pie de guerra ante cualquier llamada de atención.
No es justo generalizar (pero resulta inevitable): también hay alumnos excelentes, clases educadas, cursos pacíficos. Cursos, clases y alumnos que padecen un clima inadecuado para el aprendizaje, que son las primeras víctimas de esa realidad, que se sobreponen como pueden a las circunstancias.
No soy un pedagogo, ni un especialista en la dirección de la enseñanza, ni un político del área, pero estoy convencido de que las tres o cuatro últimas reformas educativas (consensuadas por la mayoría de los partidos) han empobrecido a nuestro alumnado. Por lo común, el bachillerato de mi padre fue mejor que el de mi hermano; el de mi hermano, mucho mejor que el mío; el mío, mucho mejor que el de mis viejos alumnos de BUP; y el de mis alumnos de BUP, mucho mejor que el de hoy en día. Lo fue en lo intelectual, y no digamos en la simple y llana educación cívica.
Sé que el mundo ha cambiado: somos más, no hay trabajo fácil, la vida en la calle se ha vuelto más hosca, la noche es violenta, abundan las familias truncadas y sin criterios de conducta; el esfuerzo, la honradez y la cortesía no parecen ser valores en alza. Sin embargo, nada de todo eso justifica que nuestro sistema educativo no aspire a la exigencia. Ésa –con sus correspondientes medidas económicas para poder llevarla a cabo– creo que debería ser la dirección a seguir: exigencia que tienda a la excelencia. Lo contrario significa, en definitiva, una estafa para nuestros jóvenes y una farsa con respecto a lo que luego van a encontrar en ese extraño lugar que llamamos la vida adulta.
Lo contrario representa la extensión de ese clima de desasosiego en el que entrar en clase significa sumirse en la klase borroka.

Dúas tarxetas máis
Dúas tarxetas máis para a escolma destes días. A superior, de tono máis solidario, é a que mandan os amigos Francisco Xosé Fernández Naval ("Chisco") e Maribel Longueira. A de embaixo, "Estrela do mencer", é do artista arxentino Diego Manuel Rodríguez, de quen teño usado (co seu permiso) varios debuxos para ilustrar artigos meus en prensa: no debuxo figura tamén a páxina web onde amosa a súa obra.

El tren y las cosas
PAN POR PAN venres 22 decembro

No libro do que estou falando estes días, sobre o tren e a literatura, hai dous poemas de Antón Tovar: os titulados “Aquel tren” e “Estación vieja”, os dous interesantes e os dous do libro “El tren y las cosas”, co que gañara o premio de poesía Marina en Ourense, en 1959. Do segundo son estes versos: “Estación vieja y fea, ya ruínas,/ Ruínas de verdad,/ Solar y yermo,/ Tan sólo en mi perduras”. Outra preciosa peza tovariana, que pertence ó mesmo libro, é “El tren humano”, que recitaron Tereixa Devesa e Loli Conde no acto do Liceo. É unha evocación do pai morto lembrando os xogos da Noiteboa cando toda a familia facía un tren “humano” detrás do pai, “de máquina en cabeza”. A familia medra e cada novo irmán é un vagón máis, na cola, polos carrís da propia casa. Poema emocionado, auténtico, que remata así: “Yace en Castilla/ aquel/ a quien todos creíamos/ un invencible rey”.

(As imaxes son de Xaudaró, un dos máis xeniais debuxantes e humoristas do século XX español, como Bagaría ou Castelao. Están nas páxinas de protección, trala portada (chámanse así, ou non?) do libro do ferrocarril do que falei nestes días).

Caneiro defende con entusiasmo a obra literaria de Camilo José Cela
Copio unha parte da recensión da presentación de Retorno a Iria Flavia, segundo El Correo Gallego:
Precisamente con don Ramón e con Rosalía de Castro vencellou Xosé Carlos Caneiro o "mestre", o "máis excelente dos autores nosos", o "artista", o "eximio, inigualable, inimitable...", un "galego de nación e de alma, noso polo tanto", no que "nunca hai concesións á mediocridade" e que, para o verinés, constitúe o "exemplo máis digno e entregado do que eu considero un literato; o resto, como dicía o príncipe Hamlet, é silencio".
Tan acendida e devota foi a intervención do autor de Ébora que até as palabras de Marina Castaño resultaron tibias na súa glosa do home e do escritor; un perfil no que, como Caneiro, salientou a importancia do vencello de Cela con Galicia e a presenza da paisaxe galega na súa obra, como singularidade literaria e vital. A xeito de conclusión, a mesma idea expresada minutos antes por Xosé Carlos Caneiro: "A obra é o que importa".

Tarxeta do Presidente

Creo que, se non me equivoco, é a primeira vez que me felicita no Nadal o presidente da Xunta de Galicia, neste caso Emilio Pérez Touriño: por iso subo aquí a súa tarxeta e agradézolle o xesto. A imaxe é moi convencional pero ten a vantaxe, ó seu favor, de incluír tamén estes versos de Manuel Lugrís Freire:

Cando o tempo é pasado
Os mozos vellos son.
¡Eternamente é mozo
Quen vive na ilusión!

Dende as orixes do cine...
Andoliña venres 22 decembro

Dende as súas orixes, o tren está presente en moitos dos grandes relatos do cine: o tren como símbolo da aventura, velaí os primeiros westerns e outros moi populares. O tren fíxose visible tamén no cine do humor: O maquinista da General”, de Búster Keaton, sería o mellor exemplo. Ou na intriga e no crime: velaí Alarma no expreso (1938) ou Estraños nun tren (1951), de Hitchcock, no segundo caso sobre a novela de Patricia Highsmith. Pero tamén no melodrama e no cine romántico, como na gran historia de amor e infidelidade que narrou David Lean en Breve encontro (1945) que transcorre en gran parte nunha estación ferroviaria.

Por que ese éxito do tren nas pantallas? O ferrocarril é un medio dinámico e posibilita xogar co paso do tempo: como o cine, a narrativa ou a banda deseñada. É, por outra banda, un espazo pechado: todo pode pasar nun vagón e o cine soubo explotar esa claustrofobia latente. E permite soñar culturas e aventuras exóticas, porque os camiños de ferro rematan por superar todas as fronteiras. É, ademais, un medio mestizo, que mestura xentes de todas as colores e culturas: todo iso ten moito que ver, dende logo, co cine.

E máis tarxetas...
A editorial Tres C Tres envía (imaxe superior) esta fermosa creación do artista Sebas Anxo. Pola súa banda, a axencia EFE, a través de Arturo Larena, manda esta postal cunha imaxe dun neno ecuatoriano mirando artigos de nadal (de seguro que para o ano próximo sequera as letras que nos manda, ademais da postal, irán en galego...).

Máis tarxetas
Velaí as tarxetas de nadal de Helena Villar (preciosa fotografía e supoño que uns versos seus) e a que manda o PEN Clube de Galicia, cos poderosos versos de Nélida Piñón.

Abril

Creo que xa falei aquí, nesta bitácora e para ben, de Nani Moretti, a propósito de A habitación do fillo (La stanza del figlio, 2001). Acabo de ver agora mesmo Aprile (1998), que pasaron pola Dúas e non me resisto a poñer dúas liñas. Gustoume bastante, ten detalles ben simpáticos e é doado identificarse con ese director de cine que ten un neno nas mesmas datas en que as esquerdas gañan as eleccións e el está a rodar un documental sociopolítico sobre Italia.
E creo que me identifiquei aínda máis porque se desataron os descoñecidos misterios que activan o reloxo da memoria. Eu non fun un pai tan nervoso como Moretti nesta película, nin tan falangueiro, pero a miña filla, Eire, nacía un 13 de outubro de 1989 e estabamos daquela en plenas eleccións autonómicas. Eu ía na lista do PSG-EG ourensán, creo que era o secretario de organización local daquela, debía ir de segundo ou terceiro e creo que encabezaba a lista o amigo Carlos Varela. E atendía á miña filla e á miña muller no sanatorio Santa Cristina, con Víctor, o xinecólogo (xa morreu), seguindo como podía a campaña electoral e recibindo ós amigos do partido tamén. Aínda máis, a clínica estaba a uns cen metros de onde tiñamos o noso local social e electoral na rúa da Habana e ata saiu en La Región que un dos candidatos, eu, acababa de ter unha filla e que lle puxeramos Eire, un nome pouco habitual daquela. E despois supoño que seguín máis ou menos coa campaña, encargabame da prensa tamén, pero as lembranzas políticas quedaron sepultadas baixo a sombra da miña neniña recén chegada a este mundo, un ser máis tan indefenso como cheo de esperanzas. É comprensible, non? Aínda que lembro con felicidade aqueles días políticos, tan cheos de ilusións. Ben, non sei moi ben porque conto todo isto, pero xa está. Ah! si había unha diferencia entre a película e a miña biografía do 89: en Italia gañaron as esquerdas; na Galicia de 1989 gañaba Fraga, "galego coma ti", claro.

NO ACTUAL SISTEMA ECONÓMICO, OS TRABALLADORES SON IRRELEVANTES
Entrevista ó sociólogo Richard Sennet, La Vanguardia, 20-12-06
-Que fai un sociólogo como vostede nun asunto como este?
- Hai décadas impúxenme a tarefa de analizar a situación dos obreiros neste mundo cambiante. Quixen entender as consecuencias humanas e culturais destas transformacións. E o principal cambio quizais sexa que o factor tempo, na relación entre empregados e empregadores, variou por completo. Xa non hai traballos para sempre.
- Cal é a súa conclusión?
- Pois que, no actual modelo económico, os traballadores son irrelevantes. Canto máis avanza a globalización, máis o son. A globalización minguou o efecto de recursos como a folga. Agora, cando un empresario ten problemas nun lugar, traslada a súa empresa a outra parte e asunto resolto.
- Asunto resolto?
- Verá, a globalización non é o único factor que conforma este estado de cousas. Hai outros. Por exemplo, a sobreabundancia de obreiros ou profesionais preparados, titulados universitarios, iso permite ós empregados elixir. Doulle outro: o progreso tecnolóxico, que permite adelgazar plantillas.
- Supoñamos que a empresa se vai a outra parte. Pero os obreiros quedan no seu sitio. Que pasa con eles?
- Aí está a cuestión. Moitas empresas se deslocalizan. Outras se adelgazan. En todo caso, o problema é global. Incluso nun país como Xapón, onde os empregos eran de por vida, este hábito saltou feito anacos nos últimos dez anos. Xa hai xaponeses que se plantean emigrar. Creo que a solución pasa por fórmulas que agora se están empezando a explorar. Traballos compartidos, por exemplo. Ou novas orientacións para os proxectos sindicais, que quizais deban facer menos énfase nas reivindicacións salariais e máis en cuestións sociais. Ou, tamén, con novas responsabilidades dos gobernos ante o mundo laboral.
- Que queda da democracia cando o groso dos cidadáns son irrelevantes?
- Queda menos. E iso é preocupante. Pero o que me preocupa en primeiro lugar é saber cómo se pode manexar esta situación de perda de valores que os traballadores antes sustanciaban no desempeño do seu emprego. Cando os traballos son inestables e a sensación de inseguridade é constante, convén encontrar métodos para devolver a autoestima ós traballadores. O orgullo profesional que puideran ter antes viuse moi afectado por esa sensación de inutilidade, de irrelevancia, que lles provoca o novo sistema. Antes preguntábaslle a un obreiro quén era e respondíache contándoche o que facía. Iso xa non funciona así. Ó privárselles do seu valor laboral se lles roubou a súa identidade. Están desconcertados.

O tren de Dieste.
Pan por pan mércores 20 decembro (Imaxe de Cranach, que serviría para unha portada de "Os vellos..." de Castelao)

Nas letras galegas non hai ningún relato sobre o mundo do tren tan emocionado como “O vello que quería ve-lo tren” de Rafael Dieste. Seguro que coñecen a historia: nun pobo da montaña un velliño comunica un día á familia a súa ilusión por ver o tren antes de morrer. Ós familiares parécelles unha tolería, pero o apoio do neto e do crego do lugar logran que o avó consiga o seu desexo. Aló van avó e neto, nun rexo carro de bois, ata o apeadeiro ferroviario. O tren chega como un lóstrego e só teñen tempo para ver nas fiestras do tren unha señoriña ben vestida e un neno de cidade.
O neno volve ledo, seguro do seu futuro: “Eu cando medre tamén hei de andar en tren”. En cambio, o avó volve en silencio, envolto nunha tenra tristura: sabe que xa nunca poderá coñecer os mundos que se adiviñan tralo fumegar da locomotora. Quen non sentiu algunha vez esa aceda melancolía?

Reflexionando sobre o mundo dos blogs

De cando en vez os que andamos neste mundiño dos blogs facemos reflexión propia sobre o sentido destes textos que aboian á Rede. Hai unhas semanas facíao Fíos invisibles e nestes días fíxoo Fragmentos de Galaxia. No meu caso tamén estou moi satisfeito do significado deste blog e do apoio que, na fórmula de debates constantes e de alto nivel, lle estades a dar moitos amigos e amigas. Tanto que máis dunha vez utilizo as vosas ideas ou suxestións para as miñas reflexións e para afondar en esculcas nas que eu mesmo ando. Douvos agora as grazas a todos, porque non podo facelo un por un (entre outras cousas, porque moitos interpelantes son anónimos ou usan algún nick). Como exemplo dese meu labor de aproveitamento e reciclaxe de ideas, creo que necesario cando se escribe moito como é o meu caso (un mínimo de dous artigos diarios), vai a propia Andoliña que publiquei hoxe en Galicia Hoxe. O tema xa foi tocado neste blog, pero o lector atento advertirá que incorporei ó remate unha achega que saiu dun comentario deste blog (creo que de Arume dos Piñeiros) que eu á súa vez ampliei logo no cabo do artigo con esa referencia a Cela, onde el mesmo utiliza a expresión que rexeitaba no Dicionario do español.
En fin, grazas a todos vós, copartícipes deste blog e tamén (en parte) dalgúns dos meus artigos.

Galego no dicionario español
Andoliña mércores 20 decembro
En 1959 a Real Academia Galega, presidida por Sebastián Martínez Risco, levou unha proposta diante da súa homóloga española solicitando que se suprimise do dicionario español a acepción da palabra gallego como "mozo de cuerda". Camilo José Cela, que xa era académico da RAE, apoiou a proposta e propuxo pola súa banda que se substituíse a acepción de gallego como dialecto por gallego como lingua. As propostas foron aceptadas, pero Cela só tivo na RAE o apoio de Fernández Flórez (había máis galegos naquela casa). Logo o padronés escribiulle a Celso Emilio e a Del Riego protestando porque en Vieiros de México se informaba do cambio da Academia sen facer mención ó seu papel decisivo, do que estaba tan orgulloso: a carta está no volume Retorno a Iria Flavia, publicado nestes días.
Un amable lector do meu blog infórmame de que na edición de 1989 do Diccionario manual e ilustrado de la lengua española figuraba aínda (quizais por erro) a acepción de "mozo de cuerda", retirada noutras posteriores. Pero si figura como sexta acepción no Diccionario del español actual de Manuel Seco. Paradoxos da historia: nesta entrada Seco pon como exemplo unha cita de Viaje al Pirineo, de Cela.

P.S.: No Dicionario de Seco-Olimpia Andrés e Gabino Ramos, figura:
gallego. 6. (reg. col.) Mozo de cuerda/ Cela Pirineo 132. Por aquí llaman murcianos a los peones de la construcción, en el mismo sentido tralaticio que el que usan los sevillanos al llamar gallego al mozo de cordel o montañés al tabernero.

Sandiás

Esta fermosa e fría imaxe da Torre de Sandiás mandounola dende ese concello Xavier, do Centro de Cultura Popular da Limia.

Galería Marisa Marimón (Ourense)

E esta é a magnífica "Collage", tal é o seu título, coa cal a galerista Marisa Marimón se lembra dos seus amigos/as (enviada por correo electrónico, non consta o artista ou artistas que asinan tan orixinal traballo).

Dende Catalunya

Esta chegou polo correo normal dende Catalunya, do amigo Joaquim Ventura e a súa compañeira Conchi. Está redactada en tres idiomas (castelán, galego e catalán); en catalán di así:

Amb el nostre desig d' unes bones festes
i un 2007 profitós i en pau

Fundación Otero Pedrayo
Esta é a tarxeta de nadal que manda Víctor Freixanes, en nome da Fundación Otero Pedrayo de Trasalba, con ese debuxo e a letra minuciosa, redondiña e barroca de don Ramón Otero Pedrayo.

Tarxetas de Bo Nadal e Aninovo
Colgarei aquí algunhas das tarxetas de nadal máis fermosas ou interesantes que me están chegando: xa inicie a serie coa magnífica viñeta de Xaquín Marín.
Esta, dunha beleza tan contida como exótica, é a que envía Francisco González Bouzán, director do Centro Cultural Simeón de Ourense, e reproduce unha obra dun artista do Iraq, Thurata Baqsami.

O tren que me leva…
Pan por Pan martes 19 decembro

Así cantaba o inesquecible Andrés Dobarro: “O tren que me leva, / pola beira do Miño…”. E non foi o único que cantou o tren. O ferrocarril foi presenza constante na música, nas artes plásticas, na literatura e no cine dos nosos tempos modernos. Acabou por converterse na máxima icona da modernidade. Por iso foi moi oportuna a decisión de dedicar un libro ó tren e ás letras, como o que coordinou Maribel Outeiriño, que presentamos onte no Liceo: “Ourense, 31 marzo 1881, 18:00 h.”.
Autores como Curros Enríquez, Vicente Risco, Florentino Cuevillas, Eduardo Blanco Amor, Julio Camba, Rafael Dieste, Wenceslao Fernández Flórez, Antón Tovar, Luis Lamas (Carlos Casares), entre outros, fixeron literatura cos camiños de ferro. Para uns foi símbolo de aventura, para outros de amor familiar, outros vírono con humor e simpatía. Con emoción en todos os casos.
(P.S.: eu encargueime da selección de textos e o libro, moi ben editado, vai acompañado con abundantes fotografías da colección de miniaturas Fernández Pacheco que se exhibe de xeito permanente na Deputación de Ourense).

Imaxes (1947)
Celso Emilio Ferreiro nun seu autorretrato (realizado en 1938).
Retrato de Aquilino Iglesia Alvariño.
Castelao e Rodolfo Prada nun acto en Buenos Aires.

1947: Parladoiro, de Otero Pedrayo
Cen anos de Historia Cultural

Unha das novas culturais do ano foi a aparición no xornal compostelán La Noche (nacido un ano antes) da popular sección Parladoiro, de Ramón Otero Pedrayo, polo que supón a recuperación regular do novelista ourensán como columnista en galego na posguerra: antes desa data só publicara algún artigo en galego de xeito esporádico (por exemplo, en Sonata Gallega de Pontevedra). Os artigos de Otero Pedrayo en La Noche están aínda pendentes de reedición en libro: Carlos Baliñas ten apuntado que tal recuperación estaba prevista para o tomo I das Obras Selectas de Galaxia, que nunca chegou a saír (publicáronse os tomos II e III cunha escolma de ensaios e a novela Os camiños da vida).
Tamén foi 1947 o ano dalgúns libros de interese. Sobre todo, Cómaros verdes, de Aquilino Iglesia Alvariño, un poeta con obra destacada xa nos anos 30 (Señardá; Corazón ao vento), que marca con este novo título a reaparición da literatura en lingua galega na Galicia interior da posguerra. Libro de madureza, Cómaros verdes (Vilagarcía, Editorial Celta) recolle todos os rexistros líricos do autor, dende versos dun coidado clasicismo formal, ata outros de ritmos populares e hilozoístas, xunto con versos que dialogan co neotrobadorismo ou que fan da paisaxe e da natureza o centro de atención lírica. Pero tamén das Baladas, cantigas e donaires, que Celso Emilio Ferreiro publica en Céltiga (Pontevedra) ou de Terra liñar, de Ánxel Sevillano, con ilustracións de Laxeiro, o terceiro libro deste autor tras a súa estrea poética en 1935 e O amor, o mar, o vento e outros gozos, editado este en plena Guerra Civil (1938). Outros volumes desa hora foron Debezos, do poeta emigrado a Arxentina Avelino Díaz, que ese mesmo ano publica tamén o poemario en castelán Flor de retama; os versos do libro Soaces dun abade, do crego copleiro Mariano Piñeiro Groba (editado en Ponteareas); Nuevos estudos crítico-históricos sobre Galicia (Madrid, CSIC-I.Padre Sarmiento), do P. Atanasio López Ordóñez, e o álbum Pontevedra é boa vila, con debuxos do artista Agustín Portela Paz e textos de escritores galegos.
En París aparecía o xornal ‘Galiza’, Órgano do Bloque Repubricán Nazonal Galego, publicado polos exiliados en Francia, con moita información sobre a represión en Galicia, que contou con colaboradores como Castelao, Enrique Líster, Johán J. Pla, Ramiro López, César Alvajar, Antonio Núñez ou Ramón Cabanillas, ademais de reproducir textos de Curros.
E en Londres iniciábanse as emisións en galego do programa ‘Galicia desde Londres’, que coordinaban dende a Galicia interior Fernández del Riego e Alexandre Reimúndez: os textos daquel programa, que lanzou ás ondas a BBC londiniense entre 1947 e 1956, están recollidos nun libro preparado por Antonio Raúl de Toro Santos, con debuxos de Conde Corbal (Ed. Tambre, 1994). Tamén en Cuba empezaba outro programa radical conducido por galegos, ‘Páginas de España’, a cargo de Ángel Lázaro e Manuel Villares Vázquez. O profesor exiliado Manuel García Gerpe, que fora alcalde de Ordes de izquierda Republicana, publicaba o libro ‘Alambradas’, con portada de Luís Seoane, narrando a súa experiencia nos campos de concentración franceses.
Na Galicia interior a antiga Federación de Guerrilleiros de Galicia e León, conducida por socialistas, anarquistas e comunistas, transformábase en 1947 no Exército Guerilleiro de Galicia. Dende América vén a Galicia Rodolfo Prada, home de confianza de Castelao, para entrevistarse con Ramón Piñeiro e cos dirixentes do Partido Galeguista no interior e aclarar algúns malentendidos políticos entre ámbolos dous sectores do galeguismo.
(O artigo completo, aquí)

"Gallego" na Real Academia Española
PAN POR PAN domingo 17 decembro

No ano 1959 a Real Academia Galega, presidida entón por Sebastián Martínez Risco, levou unha proposta diante da Real Academia Española solicitando que se suprimise do dicionario español a acepción da palabra “gallego” como “mozo de cuerda”. Camilo José Cela, que xa era académico da RAE, apoiou a proposta e ademais propuxo pola súa banda que se sustituíse a acepción de “gallego” como dialecto por “gallego” como lingua. As propostas foron aceptadas, pero Cela só tivo na RAE o apoio de Wenceslao Fernández Flórez (había máis galegos na institución). Cela escribiulle despois a Celso Emilio e a Fernández del Riego protestando porque en “Vieiros” de México se informaba do cambio da Academia sen facer mención do seu papel decisivo ó respecto, do que estaba moi orgulloso: a carta está editada no libro de artigos de Cela “Retorno a Iria Flavia”, publicado nestes días.

P.S.: a reseña sobre ese cambio saiu no número 1 de Vieiros, asinada por F.D.G. (Florencio Delgado Gurriarán).
(Ilustra esta nota un debuxo de Antón Patiño, sacado da revista Luzes de Galiza, n.2, 1986).

“El poeta muerto” (Máis sobre Cela. E sobre Celso Emilio Ferreiro)

Hai moitos artigos de interese no libro de Cela que vos comentei, Retorno a Iria Flavia (Ed. Alvarellos), que se presentará o mércores en Santiago, na Fundación Caixa Galicia (por alí estarán tamén Olivia Rodríguez, Marina Castaño, Xosé C. Caneiro e o editor Henrique Alvarellos). Hai, por exemplo, un valioso artigo sobre o barallete de Ben-Cho-Shey (con varias palabras novas que aporta Cela); un percorrido pola literatura galega a través da Saudade; varios artigos fermosos sobre Fisterra e a Costa da Morte, e moitos outros sobre escritores galegos. Entre eles, unha nota necrolóxica, días despois de morrer o de Celanova, sobre Celso Emilio Ferreiro, da que vou publicar un anaquiño:

La suya fue una voz singular y solitaria, que hacía la poesía y la guerra por su cuenta, que llamó siempre a las cosas por sus nombres y que jamás cedió ante nada ni ante nadie. La suya fue la más potente voz poética gallega de un tiempo en que la lengua y el hombre gallegos y su misma esencia vivían de precario y acosados por la incomprensión y su hermana pobre y hambrienta, la conveniencia administrativa. Celso Emilio Ferreiro soñó la Galicia que será algún día y lo hizo en un claro y sonoro gallego que casi nunca es y que se entronca con la lengua y la intención de Curros Enríquez (y saltando por encima del dulce y fecundo dolor de Rosalía de Castro). Con él, nuestra poesía suple al paisaje por el corazón y al bucolismo por el sentido de esa identidad que se nos venía resistiendo a todos. Celso Emilio es la piedra miliaria que señala la mayoría de edad de la poesía gallega que, con él, trueca el folclore y el sentimiento por la ideación y el ensueño intelectual y político. El poeta se nos murió hace muy breves días y, sin embargo, el síntoma de su voz ha sido ya advertido por los observadores”.

(Este artigo publicouse en 1977, tres días despois de morrer Celso Emilio, e está tamén no libro “El juego de los tres madroños”, Destino, 1983. Deixaime dedicarlle este post a Ramón Nicolás, gran coñecedor e recolector de textos celsoemilianos).

Para todos e todas
(aproveitando o xenio dese gran artista que é Xaquín Marín)

Da crise do libro e da lectura: literatura para diabéticos? (Bieito Iglesias)

Bieito Iglesias ve “amnésico e infantil” o lector deste século (a nova en Galicia Hoxe)
Escritores galegos, lusos e latinoamericanos divídense ante o futuro do libro en papel e confían nas esperanzas de novos soportes como o electrónico

O escritor galego Bieito Iglesias A incerteza que provoca xa non só o cambio de século senón as novas tecnoloxías, sitúan o libro ante un futuro incerto. Unha crise que está, en gran parte, en mans dos lectores que poden dar pulo ou acabar co sector editorial. Por iso, os escritores convidados onte ao debate "O perfil do lector do século XXI" dividíronse entre os defensores da permanencia do libro en papel e os que confían no libro electrónico.
O debate, que se insire dentro do I Encontro Internacional de Escritores "De pedra e de palabra" en Compostela, estivo moderado polo xornalista galego Xesús Fraga, e tivo como principal protagonista o escritor ourensán Bieito Iglesias que describiu -cunha boa dose de retranca- o lector do século XXI como "anticanónico, interactivo, diverso, espacial , amnésico, velocista e infantil", cualificativos para o que considerou un "proceso inexorable". Ao ver do narrador, "o mercado non pode tolerar que haxa libros nos andeis das librerías durante anos". A isto engádese que o lector "non tolera a xerarquía" e por extensión, tampouco unha "concepción elitista da literatura".
Porén, o que máis lle preocupa ao escritor desta situación é que "o lector ten pouca memoria, está máis interesado pola imaxe e a sensación, e prefire a literatura breve pola rapidez do seu ritmo de vida". Unha situación que forma parte da "idade dos Titáns e da era da técnica" que caracteriza este século. Neste sentido, criticou os nichos de mercado que levarán a que un día haxa "literatura para diabéticos".

Antón Tovar en Alacante
(Andoliña sábado 16 decembro)

Estiven nestes días en Alacante, falando de Antón Tovar. O responsable do convite foi o escritor e amigo Xavier Carro, profesor de galego na Universidade desa cidade, que organizou para os seus alumnos e alumnas un miniciclo de charlas sobre o poeta ourensán: Alonso Montero abriuno hai quince días e a min tocoume pechalo. Os alumnos e alumnas amosáronse moi interesados por afondar nas claves do ateísmo do autor de Cadáveres adiados e na expresión desa angustia que o acompañou dende os anos de mocidade e noviciado nos Xesuítas de Salamanca. A min deixoume abraiado o nivel deses mozos da Comunidade Valenciana que, con só tres meses de clase, son capaces xa de manter na nosa lingua un debate de alto nivel arredor da poesía do Tovar, que eles coñecían previamente a través do seu profesor. Sen dúbida, se o chegase a saber, o Antón estaría agradecido de comprobar como a forza da súa voz lírica chega ata o Mediterráneo.
E tamén puiden constatar que á Universidade de Alicante chegan, sen faltar un só día (pero cun pequeno retraso), todos os exemplares deste GALICIA HOXE que tes, lector, entre as mans. Que serve ademais para as prácticas de redacción destes aplicados alumnos.

Retorno a Iria Flavia (Camilo José Cela)

Carlos Casares tiña intención de facer, con tempo e vagar, un libro sobre as relacións galegas de Camilo José Cela: díxomo varias veces e tamén a outras persoas. Non puido Carlos escribir ese libro, de seguro polémico e de moito interese, que alguén terá que facer algún día. Mentres tanto e como introdución ó tema, vai saír estes días á rúa un volume titulado “Retorno a Iria Flavia. Obra dispersa y olvidada, 1940-2001” (Editorial Alvarellos), preparado e introducido pola profesora Olivia Rodríguez, que recolleu case 50 artigos de temática galega de Cela, incluídas varias cartas a Otero, Risco e Celso Emilio. Tócanse personaxes e temas moi diversos: de Rosalía a Torrente Ballester, pasando por Noriega Varela, Celso Emilio Ferreiro, o barallete, a Casa da Troya, Valle-Inclán, Isaac Díaz Pardo e un precioso artigo, en ABC, dedicado a “el penúltimo bardo”: Manuel Luís Acuña.

Pura e Dora Vázquez

O 25 de xuño do ano 2005 as irmás Pura e Dora Vázquez recibiron unha homenaxe en Ourense, no Parque do Barbaña e no Concello: daquela ninguén sabía que un ano despois teríamos que lamentar a morte de Pura. Chégame agora, nun coidado tomo, o número que a revista “Escrita Contemporánea”, da Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG), lle dedicou con ese motivo: contén as intervencións daquela xornada a cargo de Cesáreo Sánchez Iglesias, Xerardo Méndez, María Xosé Queixán e a miña “laudatio” das escritoras (“Pura e Dora, poesía e sororidade”). Tamén unha ampla escolma, preparada por Xerardo Méndez, de 40 poemas das dúas irmás. E varias fotos daquela celebración. En conxunto, unha belida e merecida homenaxe e unha publicación que debera chegar, iso agardamos, a todas as bibliotecas, colexios e institutos do noso país.

O SENTIDO DE HUMOR DE RISCO

A Editorial Galaxia vén de publicar un fermoso volume que recolle toda a “Obra Gráfica” de Vicente Risco, inédita na súa maior parte, aínda que o seu fillo Antón publicara xa nun seu libro varios destes debuxos. O libro está introducido por Carlos Bernárdez, cun epílogo de David Cortón, e estruturado en nove apartados temáticos ben definidos; ademais recupera como apéndice o “Preludio a toda estética futura” aparecido en “La Centuria” de Ourense no ano 1917.
Son debuxos dun home que evidencia o seu amor ás artes, ás veces dende o inxenuísmo, ou dende o costumismo, pero sempre con achegas interesantes. Nestes debuxos está todo o mundo do escritor: a atracción polo Oriente e polo mundo medieval (como oposición á civilización materialista e racionalista), a súa interese polas vangardas europeas (con copias de artistas cubistas, expresionistas ou surrealistas) e o retrato da Galicia etnográfica, de fondas raíces rurais, ademais do poder dos mitos e dos símbolos (“A maxia e a relixión. O alén”, “A escritura como símbolo”). E tamén un poderoso sentido do humor, un risquián aceno lúdico da vida: velaí o seu lobishome en caricatura, as súas simpáticas máscaras do antroido ou os seus demiños “chistosos”.

(P.S.: cando iniciei o meu Pan por Pan en La Región, hai cinco anos, o primeiro mes apareceu ilustrado cos debuxos de Vicentre Risco, daquela os que publicara o seu fillo Antón).

ANTÓN TOVAR NA UNIVERSIDADE DE ALICANTE

A Universidade de Alicante organizou un pequeno ciclo dedicado á poesía do poeta ourensán Antón Tovar. A iniciativa, que contou co apoio da Xunta de Galicia, partiu do escritor Xavier Carro, profesor na citada Universidade, que conta cun importante grupo de alumnos e alumnas da materia de Literatura Galega e que decidiu dedicar as actividades do ano 2006 ó autor de “Arredores” e “Non”.
O ciclo comezou o pasado 30 de novembro cunha conferencia do profesor Xesús Alonso Montero arredor do tema “Antón Tovar na poesía de posguerra”, quen fixo unha demorada e rigorosa análise da personalidade do escritor ourensán, indicando que se trata dun dos máis relevantes exemplos da poesía comprometida do seu tempo en toda España, como poeta comunista e poeta ateo que reflexiona dende o espazo lírico sobre a súa máis fonda realidade persoal e colectiva.
O miniciclo rematará o próximo xoves 14 de decembro cunha nova conferencia, agora a cargo de Marcos Valcárcel, editor para o PEN Club Galego da Obra Completa en galego do autor de “Calados esconxuros”, co tema “Contextos literarios e culturais que marcaron a obra poética de Antón Tovar”.