PRESENTACIÓN DE HISTORIA DE OURENSE

Afonso Vázquez-Monxardín Fdz.

29/XI/2008. Liceo de Ourense

É unha honra para min que Xerais e o autor me escollesen para esta presentación. Graciñas ao Liceo por acollernos e a todos vostedes por viren.

Estou feliz entre a miña xente. Entre os tres profesores da mesa.

Feliz entre tres profesores.

Manuel Bragado, profesor en Bande, antes de editor, foi o responsable de que o centro de ensino de alí se chamara Xoaquín Lorenzo Fernández, e iso só é moito.Xocas.

Francisco Rodriguez, 1984, primeiro director meu no Carballiño, non deu chegado pola neve, pero está connosco, Ana Garrido,. concelleira de educación e amiga con quen tantas viaxes fixen a Compostela cando estudabamos “Historia de Galicia”, que debeu ser en 1989.

E Marcos Valcárcel, 1984, amigo, compañeiro de oposicion e logo no primeiro destino, no que il aínda segue, no IES A Carballeira de Ourense..

Feliz porque nunha ocasión como esta, estea connosco , aínda que por representación, a máxima autoridade política da cidade á que se lle dedica un libro e que nos honra, deste xeito, coa súa presenza activa neste nun acto que sen dúbida é a primeira parte da homenaxe cívica que hoxe lle rendemos, os amigos, atreveriame a dicir, a a cidade e Galicia enteira, a Marcos Valcarcel. (E tamén a provincia, pois vexo ao Presidente da Deputación e ao subdelegado do goberno na primeira fila, graciñas a eles tamén).

E quero lembrar a última vez que coincidimos con Paco –permítame o Sr. alcalde esta familiaridade excesiva. Foi pouco días antes das eleccións, nun momento no que foramos falar Marcos e mais eu en nome dunha comisión cidadá, nacida nesta casa, neste Liceo, en favor do uso cultural do edificio do Banco de España como acontece en compostelá ou noutros lugares. O tema estaba daquela no aire, no aire segue, pero parécenos, agardamos, que pouco e pouco vaia baixando ao ser e sabor da terra. Sen dúbida que o Sr. alcalde turrara do sedeño para amarralo ben ao nosos intereses, quero dicir aos da cidade, claro.

Ben. Como estamos na presentación dun libro, permítanme empezar facendo un índice de tres items ao redor dos que xirará a miña pequena intervención. No primeiro farei unha gabanza dos libros en xeral non deste en concreto, senón de todos. (Elaboreino orixinalmente Certo que a fixen para outra ocasión, pero por ecoloxista, irei vou adiante coas tres erres de, reducirzo, reutilizaro e reciclaro. Segundo, falarei do libro que nos ocupa e Terceiro falarei do autor, pouco, porque hoxe halle chegar ben quen fale dil.

Item I. O libro e a liberdade.Digo do Libro.

E por unha marabillosa evolución histórica, nas linguas latinas a palabra libro e liberdade son irmás. O liber, (liber-libris) a codia interna da árbore, da primeira materia escriptoria sobre a que se enfiaban letras e palabras, ou sexa ideas e sentimentos, acabou dándolle nome –vía librum- ao conxunto das follas escritas e á súa culta familia de libreiros, librarías e libretas.

Pero “liber” (liber-libera-liberum) en latín tamén significaba tamén “libre”. Se cadra porque o feito de extraer o “liber” da árbore fose a orixe remota da primeira “liberación” (liberatio-liberationis). E desta libérrima póla naceron os libertos, as liberdades, os libertos e os liberais e os libertarios..

O caso é que desde os primeiros tempos da escritura latina, as grandes ramas familiares dos libros e das liberdades se confunden (fúndense unha con outra), se entrefreban (tecen entre elas os seus fíos, as súas febras) e frutifican (dan xuntas o seu froito). Os lLibros e as liberdades. Por iso os amantes dos libros tamén o son das liberdades e os amantes das liberdades sempre o son dos libros.

E o líbro fíxonos libres porque nos puxo deabriu o corpo corpo aberto ao coñecemento das ideas e reflexións dos outros. O líbro fíxonos libres de esquecer os seus pensamentos e da condena do eterno volver a empezar, dese paso adiante e paso atrás da historia.

Así, as memorias prestadas, escritas efixadas, investigadas, remoídas, forman parte desa esencia de nós que nos outorgadá dimensión propia e e universal e futura.

Nós tamén somos, Calpurnia Abana Aeboso, aquela primeira ourensá coñecida, de nome romano e apelidos célticos, que puxo o seu nome oferente sobre unha ara ás nifas na Burga.

Somos o bispo Lourenzo que reconstrúe a ponte romana e ergue a catedral. Somos, somos aos cidadánss que viñan ao rianxo á cidade e vendían os seus produtos na vella Praza da Magdalena ou na Barreira..

Somos, nas memorias prestadas e investigadas, por exemplo, por Marcos Valcarcel, o crego liberador e incendiario Basilio Alvarez, o xornalista Blanco Torres, o noso alcalde martir, Manuel Suárez, ou o patriarca que tantas veces falou nesta casa, Ramón Otero Pedrayo. Por iso os libros da historia, como este Historia de Ourense, axudan a formar identidade a que nos coñezamos mellorforman identidade.

Pero o libro liberounos tamén da nosa condición humana. Os escritores de libros, deuses creadores, puxeron ao alcance de todos, mundos novos, países imaxinarios, situacións imposibles, adáns e evas nacidos só delescreados de novo, sentimentos e sensacións se cadra nunca vividas antes.

O libro fainos libres porque nos permite, só con ler, vivir esoutras vidas, saborearsentir esoutros sentimentos e descubrir, se cadran dúbida, aqueloutros nosos máis agochadosfondos.

E é que o libro, así, nos liberalibéranos dunha realidade que nos axuda a entender.

Podemos ser piratas en Indonesia, estivadores ou boxeadores na Coruña, canda a guerra. Podemos ser Felipe de Amancia e Cunqueiro e ver o mundo de cor azul ou estirar un camiño de quita e pon... Podemos angustiarnos con Adrián Solovio dando voltas arredor de si, e da súa identidade, ou rirmonos dos banquetes ridículos coas inxenuidades daquel baldreu, alcalde de Ourense, un auténtico porco de pé, grazas áda pluma man irónica de Risco... Podemos ser, en fin, nenos de novo, con Andersen, ou demos de calquera caste, ou detectives privados compañeiros do Inspector Maigret.

Somos capaces, grazas aos libros, de facer, ser, vivir, sentir o que queiramos e cando queiramos. Todo de todos os tempos e todos os espazos habidos e por haber. Históricos, posibles ou imaxinarios.

Podemos en calquera caso, sentir na cara ese vento de seda, o tempo que pasa, que dicía Cunqueiro e nos lembraba Bieito Iglesias hai anos, porque os libros, como as doas dun grande rosario da vida .están enlazadas.

E aínda que os libros ardan mal, e aínda que sempre haberá quen os queira queimar, hai sempre pero tamén quen os ama, mima, e adora... aínda que non lle caiban na casa.quera rescatar e mimar.

A liberdade e os libros, pois, coa súa grande e plural familia de librarías, libertarios, libertinos, libreiros, liberais, librarías, libreiros, libretas, liberacións, libertadores... sempre nos congregarán ao seu redor, sempre gañarán a partida ao lume do paso do tempo.

Item II. Histoira de OurenseE agora tócalle ao libro este en cuestión, ed. Xerais de Galicia, 2008.

Como ven, é un libro de capa ben fermosa, que nos fala dun Ourense idializadoidealizado, coa forza do branco e negro, se cadra dos inicios dos anos sesenta. A ponte é, seguramente sen querelo, un metáfora da persoa de Marcos, comunicando permanente camiños e beiras, e pairando sobre un río que representa o eixo e corazón dinámico de Ourense. A portada resulta, pois sumamente atractivaE que por iso nos resulta, de partida sumamente atractivo. Collémos o libro, un libro de historia, na manlo na man... e alivio!. Pesa pouco. Dámolo lido. Pasámoslle as follas rapidadmente, e vemos moita foto de caras e lugaressitos coñecidos. É de nós, de Ourense, de quen fala.

Folleámolo cun pouco de vagar e topamos setenta páxinas e 54 ilustracións. Podémoslle chamar “libriño” afectivamente. Pero non é un libro pequeno, -engánase o autor na entrevista de hoxe da Rexión- nin moito menos, é só . É tan delgado. Pero fondo e como fondo e útil. Lemos na contracapa: bla bla bla, “Este é un convite para descubrir xuntos, os lectores e tamén os estudantes dos instituso, as raíces da cidade que acobillou figuras tan relevantes da nosa historia como Curros Enriquez, Lamas Carbajal, Vicente Risco, Otero Pedrayo, Florentino Cuevillas, EBA, Antón Tovar, Carlos Casares e X.L. Méndez Ferrín”.

Falta Marcos na lista. Pero claro, el escribiu o libro e non estaba ben que se incluíse. Pero como nós sabemos que debe estar aí e podemos, despois de compralo, engadirllo a man.

E efectivamente, este libro, esta “achega breve pero rigorosa á historia de Ourense traza a crónica do percorrido vital dunha cidade de longa historia e moi poderoso legado cultural”.

Se lles digo que debería ser de lectura obrigatoria nos institutosInstitutos, pensarán que me paga aquí o editor, e non... pero polo creo, que deso non hai nadamenos ata onde eu sei. Aínda así, Pero creo que debería ser de lectura xeral, porque o que aquí sintetiza Marcos de forma como só un fondo coñecedor da historia da cidade e das súas xentes pode facer, é o que cando menos, deberíamos saber todos. Como naceu a cidade de Ourense, como se desenvolveu nos tempos medievais, e que pasou nos tempos de hoxe. De feito, nótase que o que máis lle interesa ao autor, e creo que en xeral a inmensa maioría da xente, é o mundo de hoxe, o contemporáneo. Así, os capitulos dedicados á cidade contemporánea –incluíndo a segunda república e a posguerra- ocupan a metade do libro... Pero empecemos polo principio.

O primeiro capítulo, “Marcada pola xeografía”, resume o acontecer do mundo prehístórico e romano, ou sexa o nacemento da cidade ao calor da burga, no fondo dun val moi fértil, e nunha encrucillada de camiñose para iso achega lecturas das últimas novidades das escavacións arqueolóxicas na Burga. No segundo, “Sede Auriense”, sintetiza en nove páxinas, o acontecido en trece séculos e polas páxinas desfilanpor alí desfilan os portos e portas da cidade, os artesáns, os xudeus, o viño, o propio Afonso X dicindo aquilo do “Así como eu bebería bo viño de Ourens...” na única referencia que hai á cidade na poesía medieval. Incluso hai unha simpática errata na páxina 27 –non imputable, obviamente, ao autor do libro senón ao excesivo cariño dos editores que porían os pés das fotos. S con el, pois sinala unha delas traidor pé de foto, unha “Vista da Catedral de Ourense dende a actual Praza de San Marcos”. E Marcos Valcarcel, en quen estaría pensando o que redactou o pé, é, claro, boa xente pero de momento nin santo, nin creo moito menos, podae substituír ao San Martiño. Non ten capa nin cabalo.

E nosNos tres últimos capítulos, os que tratan do mundo contemporáneo, o autor amósase máis falangueiro. No primeiro deles, repasa a evolución da fisionomía urbanada cidade, coa apertura da Rúa do Progreso, o pPaseo, a chegada da auga corrente ás casas, os iniciosa apertura da Ponte Nova en 1918... No capítulo da II República –unha das especialidades da casado autor- vemos pasar os nomes de axentes culturais e políticos que son aínda memoria viva: Basilio Alvarez, Luís Fábrega, un xoven Celso Emilio Ferreiro, os irmáns Cándo e Armando Ferández Mazas, Maneul Gomez del Valle, Otero Pedrayo, Peña Rey, Albino Núñez, Manuel Suárez o noso alcalde mártir... e unha lista de moitos dosos que sufriron a invención ourensá do verbo o verbo claudiar –maldita achega ourensá ao vocabulario galego- , en primeira persoa.

O penultimo capítulo, antes da bibliogafía agrupada en “PAra Para saber moito máis”, creo leva un nome excesivo. Titúlase “Ourense na posguerra” e en grandes pinceladas, trata da vida urbana desde 1939 aos tempos actuais e desfilan en procesión, a revista Misión, o Ateneo, a Auriense, Xocas, Ferro, O barrio do Couto.... e vai finalizar a actualidade, ánas placas de Manolo Figueiras no roteiro da Esmorgaen memoria de Blanco Amor. O capítulo remata cun comentario a propóstito destaa ruta da Esmorga que sen dúbida tamén se pode aplicar coa máxima corrección ao presente libro:

“É sen dúbida este camiño, a identificacióin co noso patrimonio e a nosa identidade, o que pode garantir un futuro mellor para esta cidade e unha maior autoestima e coñecmento de noso para todos os ourensáns”.

Así pois,do libro chega.

No último título, para sabe moito máis, cinta 46 entradas entre libros e artigos.

En definitiva. é un Libro útil para iniciarse na achegarse á historia local desde unha obra de difusión que conta cunha narración amena e áxil sen por iso perder un ápice de científismo. Xerais debería facer isto mesmo para todas as cidades.

Item III e final, ¿Que quen escribiu o libro?

Pois Marcos Valcárcel. ¿E quen ven sendo? Sábeno todos vostedes tan ben coma min, por iso están hoxe aquí. Marcos é o cronista -non oficial- desta cidade, que estuda e ama. Un motor vocacional da vida cultural da vella Auria que ten aquí, no Liceo, xunto coa Casa da Xuventude, un dos seus cuarteis, hoxe podiamos ben dicir, de inverno. Marcos é un ex-militante político de longa traxectoria no nacionalismo, discreto, benintencionado, xeneroso, con criterio independente, e ignorado, sorpresivamente no recambio do poder de hai uns anos.

Pero Marcos Valcarcel é ante todo, boa xente. Bo esposo, bo pai, bo fillo, e creo que tamén bastante Espírito Santo. Polo menos bo amigo dos amigos e nunha terra de nugallaus, traballador, nun país de argallantes, organizador, e nunha terra de furafollas, dinamizador. Ou sexa, en vez de conformarse simplemente coa mantra estéril das perífrases modais de obrigación, en terceira persoa ou impersoais, (Hai que, había que, tiñan que...) é dos que escolle, para construír cidade, historia e nación, a primeira persoa do plural e as perífrases temporais de futuridade: (Vou, imos, teño que, temos que, podiamos...) e así, con facilidade fai, e engaiola a amigos e coñecidos para faceren, pois as cousas cun pouco de seriedade e traballo non son tan difíciles e ben se pode mobilizar axentes durmidos que doutra forma se deixarían ir polo tranquilo dolce far niente nunha cidade de amable vivir como esta, ou polo esteticista e estéril baduar de cafetería. Hai que tecer o país cos xuncos que hai. E Marcos é un mestre cesteiro, pois tece e ensina.

Un mestre cesteiro do que non vou facer biobiografía porque teñen un resume na lapela do libro e porque hoxe teñen nos xornais varias entrevistas con el, que sen dúbida leran.

Marcos Valcárcel López, de cincuenta aproveitados anos, é persoa moi apreciada por estas características de bonhomía e xenerosidade que tanta ocupación e preocupación lle levan dado.

Seica leva escrito máis de 3000 artigos en prensa, leva pronunciado centos de conferencias, participado na montaxe de máis dunha ducia de exposicións, a última Galicia e Europa, para festexar o cincuenta aniversario da formación da europa politica. Leva organizado encontros de escritores, congresos, xornadas, presentacións de libros.... Creo quen en todas as editoriais está o teléfono de Marcos ben memorizado e sería fácil escoitar en calquera delas “Hai que presentar este libro en Ourense, chama ao Marcos”. Porque Marcos, por varrer para casa, ou sexa para o Ourense-cultura, sempre está disposto a botar unha man. Como dicía Xoaquín Lorenzo e creo que a Marcos lle pasa o mesmo, “non sei dicir que non”. Así, non me estraña que hoxe este local estea cheo de persoas agradecidas á súa xenerosidade.

En telegrama diríavos que naceu en 1958. Que estudou nos Maristas e no Masculino, ou sexa no Blanco Amor, Que fixo Historia en Santiago. Que traballou nas agrupacións culturais como o Galo e a Auriense. Que presentou unha tese –sobresaliente, claro- dirixida por Ramón Villares. Que é catedrático de Lingua e Literatura Galega no IES A Carballeira, onde leva media vida, ou sexa vinte e cinco anos. Que é membro correspondente da RAG, das fundacions Carlos Casares e Curros Enriquez. Que publicou máis dunha ducia de libros, o primeiro hai vinte e un ano, en 1987, (A prensa en Ourense e a súa provincia) e de momento o último, –sei que ten polo menos outros dous ou tres na recámara- é esta Historia de Ourense que hoxe nos serve de disculpa para congregarno ao seu redor. Que Marcos é o web master das Uvas na Solaina, esa fervenza en forma de blog.

Hai vinte anos, o 18 de maio de 1988, o común amigo Luís Rivas Villanueva, comentando a presentación do libro Ramón Otero Pedrayo, vida, obra e pensamento, da autoría de Xosé Ramón Quintana e Marcos Valcárcel, sinalaba en La Región: “ Antes de dicir unhas vaguedades sobre o libro, quería dicir que o primeiro dos autores en falar, Marcos Valcárcel, deixou a todo o auditorio impresionado. Demostrou unha madurez pouco habitual non home tan novo coma el. Ten unhas cualidades como orador excelentes. Sabe cinguirse moi ben ao tempo ocupado. Demostraba, como é natural, que o dominaba ben, soubo facer unha síntese da obra dun xeito contundente, albiscador e incentivadora para ler o libro. O Carrabouxo, que estaba diante miña, estaba tan ledo e atento que era todo un exemplo do pracer que sentía a sala coa voce do Marcos...

Que máis vou dicir. Que é unha sorte para Ourense e para Galicia ter homes coma el, que é unha inmensa sorte para nós, telo por amigo. Marcos, felicidades. E a polo seguinte.

As outras voces.
Andoliña sábado 13 de decembro.

Seguindo o modelo catalán, Voces Ceibes lanzou a Nova Canción Galega da man de artistas como Miro Casabella, Benedicto, Xavier, Bibiano, Guillermo Rojo, Xerardo Moscoso ou Vicente Araguas. Pero houbo outras voces ás que Xan Fraga dedica un pequeno espazo no seu libro sobre Miro Casabella e a NCG (Galaxia).
Voces que, naquela altura, eran criticadas en certos círculos nacionalistas por facer unha canción máis comercial ou quizais menos comprometida. Lembro que a revista madrigalega Chan lles dedicou moitas reportaxes de promoción. O máis popular de todos foi o Andrés do Barro de O tren e Corpiño xeitoso, recuperado nestes anos dende os blogs e a TVG. Na mesma xeira estaban Xoán Rubia, Jei Noguerol, Xil Ríos, Bernardo Xosé ou Juan Pardo, do que lembro de neno escoitar a súa Andoriña, almorzando no mercado vigués de A Pedra. Algúns tamén se achegaron ó cine con películas musicais.
Pola súa calidade eran máis respectados Amancio Prada, coas súas versións rosalianas, ou Luís Emilio Batallán cantando os versos de Curros. Pero, de certo, todos eles forman parte da historia da música galega: cadaquén coas súas características e peculiaridades.

[Na imaxe revista Chan]

Dende esta casa, e dende La Región, alá por febreiro falabamos dos 40 anos de Voces Ceibes.

Marcos Valcárcel. Historiador

'A cultura de Galicia segue a ser unha descuberta para os máis novos'.

Entrevista A NOSA TERRA.

XAN CARBALLA

FOTO:Paco Vilabarros.

Na noite do 29 de novembro centos de persoas homenaxeaban no restaurante San Miguel a Marcos Valcárcel (Ourense, 1958), que presentaba o seu recente libro Historia de Ourense. Colaborador desde hai tres décadas de A Nosa Terra, o historiador sostén o blog cultural máis concorrido (As uvas na solaina). Nesta conversa percorre algúns dos fitos da súa traxectoria.

As uvas na solaina, ábrense cunha cita de Vicente Risco, “Ser diferente é ser existente”.

É unha máxima de vida?

Escollina porque sintetiza o que era a Xeración Nós, que se presentaba cunha cultura diante do mundo, sen chauvinismos, con defectos e virtudes, pero cunha identidade de seu en paralelo con outros culturas irmáns, en tempos nos que se falaba de atlantismo e celtismo. En definitiva é afirmar a propia identidade sen agresividade. É unha fórmula case de marketing publicitario que xa lle gustaría a moitos ter como propia.

Móvese nunha manchea de oficios culturais, ademais do seu labor de ensinante. Que motiva esa diversidade?

Literatura e historia son os pés nos que estiven sempre. A miña xeración ía encamiñada á filoloxía e moitos acabamos na historia, pero sempre me interesou dentro dela a historia cultural, que relaciona os meus intereses principais. Teñen métodos diferentes pero escritores e historiadores constrúen relatos. Ramón Villares pode gacelo desde os datos empíricos e obxectivos e Méndez Ferrín cunha teoría sobre a historia de Galiza na que

pode amoldar máis a realidade ao seu intereses, acudindo á imaxinación cando non lle gusta.

No caso dos relatos de Ferrín está o pasado idealizado do que as persoas da súa xeración soñaron de Galicia.

Un dos seus máis recentes traballos foi unha historia cultural galega dos últimos cen anos. Cales son as marcas principais dese traxecto?

Cando o sistematicei sorprendeume o resultado, porque ao poñer as cousas unhas detrás das outras comprendes mellor o mapa. Recollín desde unha publicación a un monumento, unha obra de teatro ou manifestacións conmemorativas. O primeiro é sinalar a enorme vitalidade da Galicia anterior a 1936, sobre todo desde 1920, que se ve moi ben na vizosidade do teatro e na construción de lugares de memoria, como os monumentos

de Carral ou de Rosalía. Pareime no que significou no 36 a represión directa sobre figuras da cultura e o xornalismo e antes de chegar aos 60 e os 70 a miña sorpresa foi atoparme que a Galiza cultural en plena Ditadura ofrecía máis do que pensabamos a priori. Non tanto polo volume como pola capacidade de iniciativa que se mantén e que se pode rastrear fóra dos xornais –por exemplo cos epistolarios; sexan a creación dunha asociación cultural, uns xogos florais, un xantar de homenaxe,... Que nunca se rachase o fío da continuidade

cultural a pesar as dificultades podería ser unha marca central de todo ese período. A partir dos anos 60 a situación empeza a mudar rapidamente, desde a creación do Día das Letras Galegas ao medre do asociacionismo cultural, que foron unha escola cívica de formación de toda unha xeración que se se achegaba ao nacionalismo.

DESDE O ACTIVISMO CRISTIÁN AO NACIONALISMO.

Na noite da homenaxe falou das súas orientacións da mocidade. Pero que foi o que o atraeu a vostede sentimental e ideoloxicamente ao nacionalismo?

Houbo moitos elementos que coincidiron no tempo. Empecei nos movementos cristiáns progresistas,

porque no Ourense daqueles primeiros 70 gobernaba facticamente Anxo Temiño, extremista e conservador entre os bispos, e aparecían movementos católicos que se lle opuñan e que estaban vencellados ao mundo cultural, por exemplo os fundadores de Abrente en Ribadavia. Se mirabas as parroquias da raia con Portugal estaban cheas de cregos progresistas e galeguistas estrañados alí por Temiño. Foi un factor local que tamén influíu nos estudantes. Outro elemento foi o cineclubismo, como lugar de debate e encontro, ou a lectura das revistas progresistas da época como Triunfo e despois o asociacionismo cultural, a Agrupación Cultural Auriense no meu caso.

Para entender a dimensión do fenómeno en 1973 houbo un curso de galego no colexio Maristas ao que asistiron 350 persoas, e temos os documentos dos matriculados. Había xente da burguesía ilustrada da cidade a unha chea de xente moza, que moita dela aterrou despois no nacionalismo de esquerdas. Alí acudimos a escoitar a figuras como Otero, Ferro Couselo ou Casares, ou un curso completo de Francisco Rodríguez, que daba

clases nun instituto de Ourense. Para min foi un tempo decisivo, polos amigos que fixen e porque regaleguicei a miña vida e recoñecinme nese mundo.

Aquela actividade da Auriense abriunos novas posibilidades a unha chea de persoas que estabamos desexando facer cousas e non tiñan máis saída que o tradicionalismo católico ou a OJE. Este fenómeno foi aínda máis

importante case nas vilas, porquesó na provincia de Ourense había entre 25 ou 30 asociacións, desde Avantar no Carballiño a unha pequena en Viana do Bolo, cun grupo musical e moitas actividades onde estaba Suso Jares. Había entón máis vida cultural nas vilas ca hoxe.

O FUTURO DO IDIOMA.

Como profesor no ensino medio como albisca o horizonte para o galego?

Nin optimista nin o contrario. É indiscutíbel que nestes 25 anos de dedicación profesional vin o cambio das actitudes lingüísticas. Nos anos 80, nun barrio de Ourense como A Carballeira, recibía moitos alumnos galego

falantes que o mantiñan como lingua primeira. Hoxe mudou, son minoría e algúns sostéñeno por conciencia ideolóxica. Pero no uso das linguas non hai cousas definitivas. A mocidade é un tempo no que inflúe o gregarismo, a conformación do grupo, a necesidade de integración e amóldanse á situación. O exemplo

pode ser tosco, pero é como se pensáramos que sendo o botellón maioritario entre unha mocidade moi ben formada en coñecementos e que son os profesionais do futuro, todos van ser no futuro alcólicos e marxinalizados. Co idioma haberá evolucións diferentes, e tamén haberá descubrimento do país e coa chegada á vida laboral espero que moitos volvan ao galego. Na sociedade tradicional tamén había esas mudanzas e

trasacordos. Téñoo visto moito cos alumnos e dependerá como vaia a sociedade. Se avanza a galeguización

e se ve como un factor positivo, democrático e de autoestima de nós, o uso do idioma avanzará.

Segue sendo o descubremento un factor igual onte que hoxe necesario para tomar unha decisión sobre a lingua?

Todos temos un arredor de si [título da obra de Otero Pedrayo na que o protagonista, logo de viaxar, acaba por identificarse con Galicia]. Desde o escritor até a persoa máis anónima todos temos un momento de posíbel

redescuberta do país, da súa cultura e o seu entorno social. Pode suceder en calquera momentoe é positivo que así sexa.

O libro Historia de Ourense (Xerais), que agora publica, vai nesa liña de divulgación de elementos para escubrir o país?

Ourense é unha cidade con moita historia, sen batallas ou grandes sucesos, pero con cousas moi orixinais nas que hai que afondar. Teremos que saber máis do Ourense medieval que tan ben estuda Anselmo López Carreira e outros elementos que son comúns a toda Galiza e que na época contemporánea son de marcada identidade,

non só pola Xeración Nós pero tamén antes. Está o tempo de Marcelo Macías ou o de Lamas Carvajal que funda o xornalismo en galego (O catecismo do labrego ou O Tío Marcos da Portela) cunha receptividade social enorme; a xeración de Curros ou a republicana de García Ferreiro. Sen ese substrato non se explica a Xeración Nós e tampouco a máis contemporánea que se cultiva arredor da memoria da República e a antifranquista e da recuperación dos anos 70, para conectala k.o. xente de hoxe que apenas coñecen todos eses nomes da memoria

inmediata e das dificultades nas que desenvolvían calquera traballo político e cultural.

Non hai demasiada carga de pasado na cultura que fai pouco atractivo o achegamento da xente máis nova?

Requírense outros modelos pero non é incompatíbel, como non o foi no noso tempo. Tanto na música, como no cómic, no audiovisual ou no virtual non ten porque haber un compartimento estanco respecto ao coñecemento

do pasado. Ninguén pode construír desde cero, e iso xa o debateu a Xeración Nós coa aceptación das vangardas sen rexeitar a tradición. Máxime nun país que está reconquistando o seu dereito a existir, a súa propia tradición. Entendérono Risco e Otero e a revista Nós é un modelo de convivencia de tendencias, de Castelao a Seoane, de Colmeiro a Fernández Mazas, todos collen. Hoxe un blog pode pasar de falar de grupos de rock a recoñecer o traballo doutros momentos da historia de Galiza.

CON RAMÓN PIÑEIRO SOBRAN OS XUÍZOS MORAIS OU INQUISITORIAIS.

Na interpretación da política e cultura de posguerra e primeira democracia aparece Ramón Piñeiro, ao que ano 2009 se adica o Día das Letras. Cal é súa interpretación desta figura?

Hai que procurar evitar o maniqueísmo e os falsos tópicos, sexan haxiográficos ou condenatorios. É unha igura

complexa, á que hai que recoñecerlle un compromiso fundamental co galeguismo desde os seus anos mozos, coas loitas democráticas na posguerra, que lle custaron o cárcere. Despois do ano 50, a través de Galaxia e as súas tertulias na mesa-camilla, tivo un papel guieiro dunha serie de xeracións, no que se chamou culturalismo, pero que nos deixa aberta a pregunta de que se podía facer na Galiza dese momento. É diferente analizar o que fixo naqueles anos da interpretación que logo, en anos de Transición, se fixo del, moi simplista, presentándoo

só como un culturalista anticomunista. Se se len as súas cartas publicadas vese que Piñeiro debuxaba un mapa político da futura Galiza moi semellante ao que facían outros moitos no Estado, con dúas grandes correntes:

democracia cristiá e socialismo democrático e onde el dí que non ten nada en contra de marxistas e comunistas

pero que non era el quen tiña que organizalos. Na Transición, o galeguismo e o nacionalismo evoluiron distintamente, quizais porque era unha xeración máis nova en idade e que proviña de movementos máis radicais. Iso deulle un nesgo máis antisistema ao nacionalismo daquel momento, o que deixou un baleiro inmenso de quen podían apostar por un galeguismo máis moderado e é cando Piñeiro opta por apoiar a outros

partidos e non recompoñer o Partido Galeguista. Pero esa é unha etapa final e non resume toda unha vida de activista.

En 2009 haberá debate, polémica, novos documentos e aspiro a que teñamos un Piñeiro total, ao que hai que recoñecerlle o seu esforzo de conceptualización de Galiza e de formación galega de moita xente nos anos 50

e 60. Sobran os xuízos morais ou inquisitoriais.

A POLITICA CULTURAL DO NACIONALISMO NA XUNTA DEFRAUDOU AS EXPECTATIVAS.

Activista cultural en múltiples iniciativas, da Auriense ao Clube Alexandre Bóveda ou o Liceo de Ourense, cal é o seu balance da intervención cultural do nacionalismo desde o poder autonómico?

Sería moderadamente crítico. Penso que se perdeu o asociacionismo de base. Hoxe os mozos non teñen esas

alternativas ás que achegarse, aínda que terían que ser moi diferentes para facelas atractivas. No institucional

hai de todo, pero aínda que cargar co morto da Cidade da Cultura é un hándicap moi grande, ás veces déronse iniciativas que semellaban faltas dun perfil claro do que se quería facer. A sociedade esperaba máis da política cultural do nacionalismo, especialmente porque fora un sector moi forte, porque o nacionalismo ten moito que

ver coa cultura e pola necesidade de marcar unha identidade.

Cando gobernaba o PP o discurso era moi crítico e a xente pensaba que había un programa alternativo máis

sólido do que se está a ver. No meu ambiente percibo esa desaprobación e non é a consellería nacionalista que ofreza mellores resultados.

Don Manuel sufre el aire de Madrid
ANXEL VENCE

Faro Vigo, 12-12-08

Outra vaca no millo, Antón Losada (GALICIA HOXE)
Disque don Manuel tivo día simpático e largou que o peso dos nacionalistas hai que ponderalo colgándoos dalgún sitio. Non estaba colgado cando o dixo. Non consta a súa querencia polassubstancias estimulantes, queimada á parte. É o que pensa. Outra achega do león de Vilalba á calidade da democracia. O que se escandaliza é porque non o coñece. O de colgar nacionalistas vén de vello na dereita española. Abofé que o teñen practicado a conciencia e valéndose dos soportes máis variados. Ten máis ciencia saber se a autoproclamada dereita “de centro e galeguista” de Os Nosos Alberto e Mariano anda tamén coa forca preparada.

Cartas marcadas.
de Bieito Iglesias, ECG. 11-12-08

A xeración literaria galega do seiscentos (os nados, como o coche, en 1957) sufriu xa as dolorosas baixas de Luísa Villalta e Ramiro Fonte, aínda que cos efectivos restantes compón un batallón capaz de lidar en calquera xusta poética. Vexan se non uns cantos soldadiños de chumbo que podemos dispor no campo dos xogos minervais: Manuel Rivas, Pilar Pallarés, Gonzalo Navaza, Caride Ogando, Alberto Avendaño, Xavier Queipo, Antón Reixa e este lerenda (Non me poño de primeiro a fin de evitar que me censuren co dito "o burro dediante para que non se espante", para non espantalos a vostedes co egotismo típico do oficio de artistiña).
Como nenos alumeados nos últimos cincuenta, vímonos expostos a diversos andazos epocais, por exemplo á epidemia de parálise infantil. Pilar e mais eu non libramos da poliomelite malia que o serólogo estadounidense Jonas Edward Salk xa desenvolvera en 1954 a primeira vacina inxectable eficaz contra esta doenza; pero Eisenhower, que visitou a Franco por ese tempo, esqueceuse de enviar o remedio xunto coas bases militares.
O doutor Egas Moniz, Nobel de medicina en 1949 e neurocirurxián expeditivo, por parte de practicar lobotomías escribiu unha História das cartas de jogar onde dá noticia das belas barallas con motivos wagnerianos nas que a dama de copas toma o aspecto de Brunhilde, aquela valquiria que Sigfrido espertou cun bico dun sono secular. Pois ben, o virus da polio chámase tamén Brunilda, igual que a Bela Adormecida, e estivo a piques de arrastrarnos á súa somnolencia letal ao envolvernos nunha aperta febril.
Algúns cincuentóns que safaron daquela, padecen hogano a síndrome pospolio e aspiran a que o goberno os retire tras anos de traballo, para evitar dores e deterioros presentes. Será boíño, amais de "buenista", Zapatero? Atenderá unha demanda xusta pero que lle producirá poucos votos?

MIRO CASABELLA

andoliña venres 12 de decembro de 2008

"O meu país"

Foron varios os actos que nos últimos meses conmemoraron o labor da xeración de 1968 en Compostela. Un labor asociado acotío, con xustiza, ó grupo musical Voces Ceibes. Neste contexto hai que situar o libro de Xan Fraga, Miro Casabella e a Nova Canción Galega, editado con moito xeito por Galaxia. Un libro reportaxe sobre un tema aínda con escasa bibliografía (agás o volume de Vicente Araguas, 1991), e do que cabe agradecer a recolleita dun fermoso patrimonio documental en forma de fotografías, carteis, portadas de discos, etc.

Xan Fraga esculca na historia de Voces Ceibes, coa pegada tan relevante das visitas de Raimon, e na biografía de Miro, xograr do noso tempo, con actuacións en Barcelona, Madrid, París e, por suposto, en toda Galicia. Achéganse datos sociopolíticos de interese, dende o papel da policía e da censura (argumento adiantado xa nun artigo de Grial) ata as dificultades legais para rexistrar unha das súas fillas co nome de Eusenda. Hai tamén espazo para outras voces en galego, tan diversas como Amancio Prada, Andrés Do Barro e Juan Pardo.

Aínda que só fose pola súa canción O meu país (1972), con letra de Xoán M. Casado, Miro Casabella merece este fermoso libro.

Un acto sinxelo, fermoso emotivo

Conmemoramos no Simeón o 60 aniversario da Declaración de Dereitos Humanos, convocados por Casa Solidaria e Amnistía Internacional (da man da sempre eficaz Cecilia Bello).

No seu blog, o amigo TREBOLLE achega unha serie de fotos do acto.

As flores do mal

andoliña 11-12-08

Cando Eduardo Blanco Amor, aínda mozo, decide marchar a América, leva na maleta, contouno el mesmo varias veces case como autopoética, os exemplares da revista ourensá La Centuria e un volume de Les fleurs du mal, de Baudelaire. Naquela altura, ano 1919, o poeta francés era cita habitual na xeración de La Centuria e tamén o sería para os homes de Nós, sobre todo para Otero e Risco.
Conta Gonzalo Allegue na súa biografía do creador de A esmorga que era na casa de Primitivo Rodríguez Sanjurjo onde Risco comentaba os libros de Rubén Darío, Eugènio de Castro, Verlaine, Mallarmé, D"Anunzio, Maeterlinck e Baudelaire, como os sete grandes Risis da India, autores que o ourensán comentaba tamén nas súas columnas de El Miño. Con Blanco Amor escoitaban Xavier Bóveda, Eugenio Montes, Fernández Mazas e outros mozos modernistas.
O ano pasado, a cultura francesa celebrou o sesquicentenario da publicación do poemario de Baudelaire. Agora, a editorial Galaxia, que está a facer un grande esforzo na tradución dos clásicos ó galego, ofrécenos a versión galega e en edición anotada, da man de Gonzalo Navaza, unha auténtica xoia que prestixia e engrandece a nosa cultura.

Separatismo práctico,

de Luís González Tosar (ECG. 7-12-08)

Nos primeiros oitenta coincidín con Carlos R. Reigosa nunha librería de Compostela. Andaba o cosmopolita da Lagoa da Pastoriza, á procura de Julio Camba. Remexemos os restos da Colección Austral e só apareceu La ciudad automática. Mercouno. De Camba ninguén falaba, todos sabiamos que fora medio franquista. Eu lera, en Bos Aires, Las aventuras de una peseta, quedoume bo padal. O mozo Camba emigrara a Baires e alí simpatizou co anarquismo -"la anarquía nos había encantado a todos, porque la anarquía era para nosotros, más que una concepción filosófica, un entretenimiento sentimental"-.
Foi un gran escritor, humorista e cronista excepcional, retenqueiro e nugallán. Viaxou moito e rematou os seus días como hóspede da habitación 383 do Hotel Palace de Madrid. El sabía, como Chesterton, que o fantástico está na realidade; a partir dela construíu divertidas carantoñas, indicándonos, lenemente, que nin sequera nas ideas hai sentido común.
La rana viajera inclúe un capítulo dedicado a Galicia, En la tierra de los políticos. Nel vai pasando revista de aspectos que conforman o noso carácer, a identidade: a paisaxe, o hábitat, o idioma, a etnia, o Camiño de Santiago, o minifundio... Faino con frescura crítica, sen finchada transcendencia nin acedume, botando por diante o orgullo de ser galego e inquiere: houbo algo aproveitable na nosa diáspora? Informa que por cada dúas revistas madrileñas que daquela, anos vinte, trinta..., chegaban a Vigo ou á Coruña, os quioscos ofrecían unha ducia de publicacións cubanas e arxentinas; ilustradas a toda cor, abertas ao vangardismo literario, postas ao día no deseño... Conclúe: " A mí el separatismo político ni me asusta ni me preocupa; pero este separatismo práctico de los gallegos me parece algo muy serio".

Dereitos Humanos, 60 anos

andoliña 10-12-08

O 10 de decembro de 1948 a Asemblea Xeral das Nacións Unidas adoptaba a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, aprobada en París por 48 votos favorables, 8 abstencións e ningún voto en contra: hoxe, 60 anos despois, será lembrada tan relevante efeméride por asociacións e institucións de todo o mundo. Non debeu ser doado chegar a un acordo coma ese tras unha longa guerra mundial e nun contexto de guerra fría nacente, pero a Declaración está aí, vixente e como horizonte ideal de moitos Estados do mundo onde os seus artigos seguen a ser aínda un soño de liberdade e democracia.

Se pensamos nos inxentes progresos realizados nestes 60 anos no campo das ciencias, a tecnoloxía, a medicina ou a investigación, non podemos menos que sorprendernos: o noso propio vocabulario é tamén novidoso (internet, ADN, células madre, etc.). Pero outra cousa é o progreso moral do ser humano: neste terreo mantéñense horrores doutro tempo que a Humanidade non logra botar atrás, Guantánamo incluído.

Por iso será preciso hoxe recitar de novo, solemnes: "Ninguén estará sometido á escravitude nin á servidume (...) Ninguén será sometido a torturas nin a penas ou tratos crueis, inhumanos ou degradantes".

P.S.: sobre o mesmo tema e no mesmo xornal, textos e opinións de Anxo Tarrío, Manuel Rivas, etc.

La reorientación de Quintana
ANTÓN BAAMONDE, El País, 09/12/2008

Lo que vaya a dar de sí esa reorientación estratégica es pronto para saberlo. Desde luego, a Anxo Quintana le cabe, como mínimo, el beneficio de la duda. Sólo en unos años podremos saber si el "nacionalismo de proximidad" ha dado resultado en relación a sus objetivos. A corto plazo es claro que Quintana intenta ser liviano, huir de la excesiva densidad semántica de quienes lo precedieron en el cargo y que intenta evitar el papel de partido antipático que durante tanto tiempo jugó el BNG. Si el PSdeG optó por el Estado de obras, Quintana tuvo la habilidad de hacerse con una Vicepresidencia que, al ocuparse de la puesta en práctica de la Ley de Dependencia aprobada por Zapatero, permite el diario ejercicio de un rostro amable.
Su gran hueco, la gran incógnita que se cierne sobre los nacionalistas, es si conseguirán que su aggiornamento acabe atrayéndoles no sólo el suficiente caudal de votos sino, muy específicamente, la simpatía y el arraigo entre las clases medias urbanas. Ahí es dónde se juega, sin duda, el futuro del BNG no sólo como opción de poder, sino el entero sentido de su acción política.

Artigo completo

A MIRADA RETIDA
OS FELICES ANOS 20
Marcos Valcárcel
Quizais idealizamos os felices anos 20: sen dúbida a música dos cafés cantantes e a visión que nos deixou o cine favoreceron esa imaxe feliz que todos queremos imaxinar. A década dos 20 rematou cunha gran crise mundial, que inmortalizaron fotógrafos americanos como Walker Evans e Dorothea Lange e escritores como John Steinbeck en “As uvas da ira”. Tamén en España houbo tempos malos tras o 29: o corte da emigración a América e a crise económica na que naceu a República. Pero houbo moitas horas felices. Velaí unha mostra, que me enviou un amigo: no balneario do Carballiño posan para o fotógrafo Ramón Godás un grupo de veraneantes na comarca. O home a esquerda de pé, con sombreiro e cheo dunha elegancia forzada é o notario Bernardez, infórmanos o noso amigo. Á dereita, sentado ó carón da rapaza do tambor, sorrindo e con gravata, está o inspector médico Jose Luis García Boente,que chegaría a ser autoridade sanitaria no país e un dos pioneiros na loita contra a tuberculose. A el débese en grande parte o nacemento do Sanatorio Antituberculoso de Piñor.

FÍO MUSICAL (XABIMUSIC)

Imaxe: Brunette en noir, de Modigliani.

Para o amigo Marcos e tódolos/as blogueiros/as, para axudarvos a pasar esta ponte da inmaculada constitución, que di un meu colega, cun chisco de humor: o humor músico-coral. Se é dificil facer música "a capella", cando leva este sentido do humor aínda resulta máis complicada. Sen embargo as voces encerran unhas posibilidades expresivas que as fan insuperables para comunicar algo tan sutil e intelixente como é o humor.

UC Men's Octet - Accidentally in Love

ALFONSO VÁZQUEZ MONXARDÍN

CAMIÑO DO VAO-Galicia Hoxe 9-12-2008.

Saudade dunha lata de sardiña.

Un dos lugares que máis cobiza me dá de Bos Aires son as Galerías Pacífico. Alí, na interseccion da rúa Florida coa avenida Córdoba estivo noutrora un dos centros comerciais máis antigos e boiantes de hispanoamérica. Fundado en 1891, Au Bon Marché, desapareceu axiña e o edificio foi ocupado pola sede central dos ferrocarrís Pacífico, cousa que aconteceu en 1908 e de aí lle vén o nome actual. Pero naquelas terras de economías cambiantes e ­loucas como cabalos desbocados, todo se fundiu de novo en varias ocasións e así, refundáronse por primeira vez en 1945, cunha característica cúpula con murais nas pechinas, do noso grande Manuel Colmeiro e de tres pintores arxentinos de vangarda.

Pois ben, hai xa ben de anos, nos inicios dos noventa, houbo que refundalas de novo, restauráronse os murais, vendéronse espazos para tendas de luxo, acobillouse logo o Centro Cutural Borges, e fíxose un pouco de arqueoloxía moderna. Isto é, escavar lugares inéditos e inimaxinables hai pouco, tipo trincheiras da primeira guerra mundial, que aquí foron os restos dos espazos de vida dos obreiros na construción inicial daquelas galerías. E destas cousas de amosar ao público, nun recuncho bastante agochado do primeiro piso, hai unha vitrina explicativa dos traballos de remodelación e incluso, restos arqueolóxicos, ferramentas e comidas, daqueles obreiros que ergueron o primeiro edificio por volta dos anos en que en Galicia non había emigración, senón fuxida en desbandada.

E alí estaba ela. Unha vella lata, enferruxada, co nome impreso en amarelo e vermello, que dicía "Bernardo Alfageme. Sardinas Miau". A verdade é que case me emocionei. Ollei a vella lata tirada ao lixo xunto con outras porcarías e ollei fondo no seu fondo. E logrei ver alí agochada a saudade do proletario, anesgado, abrindo o bolo cunha navalla, e colocando relixiosamente as sardiñas no pan, deitándolle o aceite de por riba e fitando, serio e morriñento, os gatiños e a inscricion que puña Vigo, o seu último porto da terra.

Teño ganas de volver a ­Bos Aires, aínda que só sexa por ver de novo aquela lata que ­considero ­fundacional da saudade e do ­asociacionismo galego. O corazón sempre estivo a medio camiño entre o estómago e o ­cerebro.

Homofobia vaticana.

MARCOS VALCÁRCEL

Andoliña-Galicia Hoxe-9-12-2008

O Vaticano acaba de engadir unha medalla máis de ignominia á súa recente historia. Que ten páxinas nada honrosas como os escándalos masivos en Estados Unidos polos cregos acusados de abusos sexuais ou a súa oposición ó emprego do preservativo, política que en lugares como o continente africano só pode contribuír a acentuar o xenocidio da sida en varias xeracións de cidadáns africanos.

Pois ben, a Unión Europea, a través de Francia, vai propor na ONU o próximo 10 de de­cembro unha proposta para a despenalización universal da homosexualidade. Hai 90 países no mundo que condenan a homosexualidade con diferentes penas de cárcere, multas ou torturas: entre eles están os estados máis retrógrados do mundo como Arabia Saudí, Emiratos Árabes, Irán, Mauritania, Sudán, Iemen e algúns estados do norte de Nixeria. O Vaticano decide asociarse a estes países e ó integrismo islámico mesmo cando está a vida dos homosexuais condenados en xogo: ulo o famoso Dereito á Vida que invocan acotío as Igrexas para xustificar as súas teses noutros temas de debate?

Uns 60 Estados, do total de 192 membros das NU, asinarán a proposta despenalizadora. O Vaticano, unha vez máis contra a Historia.

O CARRABOUXO, 5-12-08 (La Región)

A gastronocracia galega
Afonso Vázquez-Monxardín, La Región 6-12-08



Cando lle di un a outro, por primeira vez, ‘pásame o tinto’ estase iniciando un fío de conexión moi interesante. E se logo lle comentas utilizando un plural de ocultación ‘¿Queredes por aí máis langostinos que aquí sobran?’, xa está a cousa feita. Non hai tensión laboral ou política que se resista a un moderado uso da gastronomía patria. E cando digo ‘patria’ refírome eu, escasamente nacionalista, á patria galega gastronómica. Esa que nos une na nosa preferencia colectiva da empanada de zamburiñas sobre a pizza margherita ou na do caldo de grelos sobre o gazpacho; salvando o tórrido verán, que para iso a nosa tradición é ser abertos e integradores.
Nós vivimos así nunha terra de acusadas tendencias gastronocráticas, ou sexa da creación e recreación dos poderes e das relacións ao redor dunha mesa ben habitada con amigos e bo ‘material’ por riba. Nalgúns casos que sen dúbida existen, pode caerse na esaxeración do neoloxísmo pseudogrego, ‘paparotocrática’: o poder, a seducción da megapaparota como elemento de promoción social e política; sonlles esas de ‘xuntáronse a comer trinta mil persoas e come ron sesenta mil quilos de polbo’.
Pero non. Eu prefiro a cousa positiva, normal, as ceas e xantares de confraternidade. De compañeiros no traballo facémolos case todos e aínda miramos con cara rara a aqueles que non a fan no Nadal. Son os xantares colectivos ao redor de cousas comúns. A historia de Galicia está chea de ceas e xantares lembrados. O Banquete de Conxo, 1856, marca o inicio do Rexurdimento e a alianza artesáns e estudantes: o Banquete de Lugo, 1918, o impulso ás Irmandade da Fala e logo o de Monforte, de 1922, a súa madurez. O Banquete da Barxa, 1930, a refundación do galeguismo. O do Hotel Roma, en Ourense, en 1930 a homenaxe a Otero. O do Hotel Compostela, en 1950, a fundación de Galaxia. No do merendeiro da Rocha, preto de Santiago, en 1964, ideouse ao redor dun cabrito a UPG. En maio de 1966, no Hotel Roma de Ourense clamou a sociedade civil contra o embalse de Castrelo con motivo de marchar Celso Emilio a Caracas, no 1968 o xantar da xubilación de Otero foi no Hostal dos Reis Católicos.
E podemos seguir, as ceas do Premio da Crítica en Vigo; os Xantares dos Premios de Trasalba...
¿E que dicir do mundo da emigración?
O corazón sempre queda a metade de camiño entre o estómago e a cabeza. Por iso, a saudade, o pensar na terra empeza ás veces, pola evocación das lembranzas, vistas, olores e sobre todo, sabores da casa.
Pero en fin, cando a sociedade civil se xunta festiva ao redor da comida, non está facendo só un acto de alimentación física; esta é só a unha disculpa de algo sempre máis importante. Verse. Charlar. Comentar. Saber do outro. Lembrar. Rir. Vivir en positivo.Por iso, a cea do outro día, do 29 de novembro de 2008, ao redor de Marcos Valcárcel non a lembraremos porque non funcionasen ben os micros, nin sequera porque non lle pasasen ao mantedor o telegrama de felicitacións que a Conselleira de Cultura enviou ao Liceo -desculpas señora Bugallo, foi sen intencion- e sí polo esprito xeral que alí nos uniu e polo discurso de Marcos. Sen pretensións, foi un banquete para lembrar onde a todos nos gustará dicir, algún día, que estivemos. Graciñas.

Hai que “mollarse como El Llanero Solitario”, pide Rivas
Manuel Rivas, que hoxe presenta no Cultur.gal o seu novo libro "A corpo aberto",
asegura que o xornalista debe seguir o criterio de "independencia pero tamén o de mollarse"
PALOMA CALVO . SANTIAGO

Entrevista en GALICIA HOXE 6-12-08

A antoloxía de 1936

Andoliña 6-12-08

Co título Os poetas galegos (1936). Antoloxía consultada acaba de editarse, 72 anos despois, un proxecto encabezado por Filgueira Valverde, que recibiu a encomenda do Seminario de Estudos Galegos de facer unha ampla Escolma da Lírica Galega en seis volumes. Agora, Ana Acuña e Xesús Alonso Montero ofrécennos a edición do material recollido á altura de 1936, inédito en boa parte dende aquela. A guerra incivil impediu que aquel fermoso soño se fixese antes realidade.
O presente volume, publicado polo Museo de Pontevedra e a Deputación pontevedresa, é, en primeiro lugar, unha merecida homenaxe a Xosé Filgueira Valverde: Alonso Montero subliña o seu valioso labor como gran polígrafo, medievalista e autor desa xoia que en forma de Adral nos deixou en nove deliciosas entregas.
Esta Antoloxía é ademais un documento literario único no que un total de 32 poetas (os convocados foron máis) non só nos ofrecen unha escolma da súa obra, senón tamén datos moi valiosos da súa formación, poéticas e sensibilidades e opinións sobre a lingua, algúns de forma minuciosa como Otero Pedrayo. Noraboa, pois, ás institucións e personalidades que recuperaron este agasallo da palabra.

TRES COLUMNAS, ANT
Xan Carballa tivo a ben enviarme as tres columnas de tres amigos en ANT.

Marcos Valcárcel, por Damián Villalaín. A NOSA TERRA 4-12-08.

Marcos Valcárcel é unha desas poucas persoas que suscitan simpatía e recoñecemento xeral no mundo cultural galego, tantas veces corroído pola egopatía, a cutrería sectaria, os resentimentos e a mala educación dos que nel participamos. Como uns e outros incorremos con maior ou menor intensidade e compracencia nesas malas prácticas, cando nos atopamos cun señor como Marcos Valcárcel é como se désemos cun lugar de acougo onde refuxiármonos dese trebón estéril e cansino. Durante un tempo frecuentei moito o seu blog, esas louvadas "Uvas na solaina" que Marcos fai madurecer cada día. Discutíanse alí moitas cousas dalgunha importancia e os debates case sempre se impregnaban da atmosfera amistosa e da serenidade non ataráxica coas que Marcos sela todo o que fai. Agora o amigo auriense vese asediado xa non polos inevitables trolls e pelmazos cibernéticos, senón por unha doenza absurda que lle resta capacidade física pero que non lle impide a elaboración diaria dos contidos do seu excelente blog. Nin tampouco dos seus libros e artigos. A vida semella ás veces unha carreira de atrancos pragada de contrariedades innecesarias e inxustas. Pero Marcos Valcárcel sabe, arestora, que hai moitas mans dispostas a axudalo a saltar, como se viu o sábado, 29 de novembro, na multitudinaria homenaxe que recibiu na súa querida cidade de Ourense. Como me compremetera a asistir e finalmente non puiden facelo, gustaríame aproveitar esta columna para dicirlle a Marcos que, aínda ausente do acto do Liceo e da cea do San Miguel, eu tamén estiven con el e cos centos de amigos que o acompañaron.

-Marcos Valcárcel, por Xosé Miranda.

No ano 1976, se a memoria non me é infiel, coñecín un grupo de rapaces ourensáns brillantes coma estrelas da mañá: Bieito Iglesias, Xan Guerra, Marcos Valcárcel, Bieito Alonso. No piso onde vivían celebrábanse reunións contínuas e clandestinas, non só de ERGA, a organización á que todos pertencían (menos Manolo Cao), senón tamén da UPG, e por alí pasaban xentes como Elvira Souto ou Margarita Ledo. Como toda regra ten a súa excepción, entre os ourensáns había un que non o era: Perfeto Ramos, que é de Crecente (pero que, penso, estudara en Auria).Marcos Valcárcel, naquela constelación de intelixencia, enerxía e xenerosidade que foi ERGA, (aínda que algúns dirán que ERGA foi máis ben unha supernova, e estalou en luces de todas as cores), foi desde o inicio, e continúa sendo hoxe, unha das máis belas estrelas. O seu lume daba calor verdadeira. Na faculdade de Historia ERGA contaba con personalidades autenticamente xeniais: os lucenses Xosé Manuel Sarille, Xullo Gaioso, Pilar Meilán; o coruñés Xullo Cuba; a ferrolá María Xesús Arias; Bieito Iglesias; tamén estaban Rosa Bassabe e Alberte Esteban, que non eran de ERGA, pero como se o fosen. Aínda así, Marcos destacaba pola elegancia, a seriedade e a bonhomía, ademais de por ser un auténtico sabio xa daquela.Marcos, o home tranquilo, o factotum cultural de Auria, é o home que todos quixeramos ser: partidario firme da igualdade, a fraternidade e a liberdade, da cultura, da paz e do progreso; amigo dos amigos e opoñente educado e amable dos inimigos (non dos seus, que estimo imposible que os haxa, senón dos das súas ideas); cunha cultura enorme, enciclopédica; ameno, claro e didáctico; demócrata practicante; tolerante, pero defensor das súas ideas; convencido, pero non tanto como para impoñerllas aos demais por activa nin por pasiva; bo, xeneroso, no sentido profundo e orixinario destas palabras; bo cos seus e cos outros; sempre con Galicia no corazón, sempre pensando nos desfavorecidos, sempre da parte dos oprimidos, pero sen sectarismo, sen demagoxia e sen ningunha caste de dogmatismo; capaz, eficaz, organizador incansable; con requintado gusto estético, literario, artístico, cinematográfico e musical.O seu mundo comeza e non remata coa súa familia, os amigos (que son, somos, numerosísimos), Ourense, Galicia, Europa e o Mundo, pois Marcos sabe, e di, que unha cousa non quita a outra; que o amor a Ourense fundamenta o amor a Galicia, e o amor a Galicia, o amor ao mundo. Que a atención aos seus funda o aprecio polos demais.Ninguén fixo tanto por Ourense, nin estudou tanto a súa historia, desde o seu devanceiro espiritual, don Ramón Otero, do que é lexítimo herdeiro. Non se comprende, por iso, que non lle teñan dado xa a medalla de ouro da cidade.A todo isto, e aos seus moitos libros, traballos, conferencias e artigos, engadiremos o seu prodixioso blogue, As uvas na solaina, que leva dado xa moito mosto e moito viño novo, e que a min me parece non só o mellor de Galicia (e se fose preciso do mundo mundial), senón un dos escasos foros de debates auténticos, libres e democráticos con que contamos no país.

Mil Marcos, por Federico Cocho.

De seguro que con mil Marcos este país sería outra cousa. Galicia non necesita mil primaveras máis, como adoitamos repetir nos nosos rituais literarios. Galicia necesita clonar Marcos, repartilos ben de norte a sur e deixalos facer. Outro galo cantaría.Pero Marcos, por desgraza, non hai máis ca un. Só temos un e andamos a mimalo estes días, xusto cando saca un novo libro. Desde Ourense para o mundo, un clamor cívico reivindica o impagable labor do Marcos Valcárcel historiador, animador e organizador. Do referente da cultura galega na cidade de Otero Pedrayo. Do intelectual convertido en punto de encontro cultural ao longo de media vida dedicada, con discreción e xenerosidade infinitas, a espallar saber. Literario e histórico, sobre todo.E sempre desde un compromiso galeguista aberto e integrador, prefectamento reflectido nesa súa perenne expresión beatífica, mesmo merecente de compartir gloria pétrea co sorriso do profeta Daniel, alí no alto do pórtico compostelán.Durante a homenaxe do sábado, lembreino coa esa mesma faciana pacífica mentres o irmán Sandoval, cos pés enriba da mesa por cousas da circulación, corrixíanos as traducións de grego nos anos dos Maristas. Co mesmo aire anxelical e imposible que levaba o día do noso reencontro andaluz, vestidos de caqui os dous no 1981. Con esa mesma serenidade sabia coa que fai cultura e fai país. A dos bos e xenerosos, que aínda non somos quen de clonar. Iso si que sería I+D+i estratéxico.

Lydia Kuper
X. L. MÉNDEZ FERRÍN, Faro Vigo, 5-12-08

O alzamento franquista perseguiu de forma terríbel varias familias xudías que radicaran entre nós vindas de lonxe. Refírome aos Dainoff de Ourense e aos Zsbarski e Kuper de Pontevedra e Vigo. Tratábase de xudeus de orixe europea-oriental que cambiaran o uso do yiddish ou jüdisch polo do ruso e do castelán (ou do galego) e que deixaran, naturalmente, de ser relixiosos. Os membros destas familias eran cidadáns (daquela si) moi cultos e de pensamento republicano de esquerdas. A actividade profisional destas xentes era a estomatoloxía ou a odontoloxía: como dentistas foron moi aprezados. Como veciños, respectadísimos.
Caso sonado foi o de Abraham Zsbarski, preso en San Simón e asasinado polos falangistas sen formación de causa. Un fillo deste ocupa un lugar central na historia de Galicia en 1936. Médico pola Universidade Compostelana e tenente de complemento, Zsbarski o Mozo foi, no Goberno Civil de Pontevedra, elemento fundamental do Comité da Fronte Popular que intentou o 20 de xullo de 1936 resistir o golpe fascista. Zsbarski (entendo que comunista), Guiances (socialista) e Bóveda (galeguista) resultaron condenados á pena capital por un consello de guerra formado por xefes e oficiais sen honor. A Guiances conmutáronlle a pena de morte pola de cadea perpetua pro os seus compañeiros caíron baixo as balas do pelotón de fusilamento. O franquismo perseguiu e dispersou o que quedaba das familias Dainoff, Zsbarski e Kuper. O sionismo e os amigos de Israel en Galicia nunca falaron destes xudeus galegos.Voces e foros novos están a facer historia das mulleres galegas que destacaron en tempos recentes. A viguesa Lydia Kuper (ou Kúper de Velasco), ben pouco tida en conta, merecía unha investigación biográfica en regra. Sendo ela mociña asistiu na Facultade de Letras de Madrid (a dos finos e esguíos ulmeiros: Otero) ás clases de luminarias intelectuais da escola de Menéndez Pidal como Pedro Salinas. Lydia viviu no departamento feminino da Residencia de Estudiantes so a tutela de María de Maeztu e alí coincidiu con Teresa Díaz, outra ilustre viguesa que foi catedrática de inglés e directora do Instituto Feminino que hoxe leva o nome de San Tomé de Freixeiro. Destruída e dispersada a familia Kuper, a xoven Lydia asentou para sempre en Madrid."Que tendrán los novelistas rusos que los traduce del francés un catalán que no sabe castellano y aún así nos fascinan". Non sei se estas palabras atribuídas a Lorca foron ou non pronunciadas algunha vez na Cervecería de Correos, en Bakanik ou no paseo á lúa pola Quintana dos Mortos (ou Quintá de Mortos). En todo caso Lydia Kuper traduciu do ruso ao castelán maxistralmente, incluíndose no seu catálogo os autores soviéticos. Hai pouco, Lydia culminou (con case 90 anos de idade), o seu Guerra y Paz: a mellor traducción que da obra catedralicia de Tolstoi se teña feito a lingua románica ningunha, din os que saben. Mario Muchnik (Taller e Persoa) foi o editor entusiasmado.Eu agora evoco o día no que esta intelectual recuperou emocionada de mans do gobernador de Pontevedra Virginio Fuentes a bolsa de papel que contiña unha presa de moedas de ouro que lle foran expropiadas á súa familia en 1936. Con Lydia estaba o seu curmao Elías, director dos deportes en Novidades de Moscova que sempre tiña presente o Celta nas súas crónicas nostálxicas. Luís Ferreiro Loredo, que estaba tamén no acto, poderalles contar mellor ca min todo isto.

Azpeitia, medo, desconcerto

Andoliña 5-12-08

Estiven en Azpeitia hai anos, convidado por amigos vascos. Confeso que daquela, finais dos 70, non percibín na rúa o medo ós violentos, quizais porque non o quixen ver, quizais porque entón o apoio pasivo ás teses de ETA era moito maior que hoxe. A imaxe que dan agora as televisións, tralo covarde asasinato dun empresario, é moi diferente: albíscase o medo na xente que nin quere falar cos xornalistas, nunha parte dos obreiros de Ignacio Urrutia que non protestan pola súa morte, nese deixar pasar as cousas como se non sucedese nada.
Ou como se todo se debese a un fatal accidente da natureza. A foto que onte publicaba un xornal de Madrid é incomprensible dende un mínimo sentimento de empatía coas vítimas: os compañeiros de baralla do empresario seguen a xogar a partida como se tal cousa. E logo que farían se morrese nun accidente de tráfico: permanecerían tamén impasibles? Son realidades moi difíciles de entender, aínda nun concello gobernado por ANV, brazo político hoxe dos violentos.
A banda terrorista segue a ser un poder fáctico en Euskadi: quere unha nova vitoria como as de Lémoniz ou a autovía de Leizarán. E moitos vascos miran cara a outro lado, co sangue a secar na rúa.

Cea 29 N.
Video resume producido por Eduardo Núñez.

(Ubicado en Youtube. Se o quixesen gardar na súa computadora, a dirección de internet é esta:
http://es.youtube.com/watch?v=fC3YGRLoWa0 ).

Amigos, amigos

No xornal A NOSA TERRA desta semana vén información dos actos do día 29, acompañada desta foto que nos congrega a Xosé M. González, Xosé R. Quintana, Xosé Miranda e a min (foto de Xan Carballa, que veu acompañado doutro vello amigo, Bieito Alonso "Roi").

No mesmo número veñen tres columnas sobre a homenaxe da autoría de tres benqueridos amigos: Xosé Miranda, Damián Villalaín e Federico Cocho. Graciñas por todo (colgarémolas aquí cando teña acceso a elas na web).

Carísimo
BIEITO IGLESIAS, ecg. 4-12-08 (foto ANT, Xan Carballa: Manuel Rivas, Cristina Berg e Bieito Iglesias)

O sábado pasado, cando presentaba un libro de Marcos Valcárcel no Liceo auriense, certa concelleira cuxo nome lamento non ter retido no acordo requentou o tópico que lle outorga á vila das Burgas o título de Atenas de Galiza.
Hai cinascos de verdade nesta hipérbole porque os membros da Xeración Nós, protagonistas do período ático na capital miñota, tropezaron, igual que os xigantes da cultura no século de Pericles, coas vantaxes e inconvenientes da pequena escala: "A inmensa mobilidade e excitación, o peculiar colorido da vida ateniense explícase talvez a partir do feito de que un pobo de personalidades incomparablemente individuais loitase contra a constante presión interna e externa dunha desindividualizadora pequena cidade. Isto produciu unha atmosfera de tensión na que os máis débiles foron prostrados e os máis fortes foron excitados á apaixonada autoafirmación" (Georg Simmel). Marcos é rexo, el aproveitou ao máximo os beneficios que ofrece unha micrópole para a vida do espírito, sen acusar as miserias nin o pendor provinciano que enconica a outros moradores de urbes liliputianas.
Na cea-homenaxe posterior á presentación da súa Historia de Ourense, reuniuse un xentío que atestou o restaurante Sanmiguel. Nunca tal concentración se vira de amigos e admiradores rendidos á bonhomía e ao talento do historiador, xornalista, fomentador cultural e exemplo de galeguismo amante ("amante", en ourensán, significa suave, apacible). Nin sequera a neve arredou a moitos asistentes que se achegaron á vella Auria desafiando estradas perigosas. As folipas déronlle ao acto, se acaso, un ton de filme de Capra.
Carísimo Marcos, qué belo é vivir soficado pola túa amizade. Antes de tratarte, alá no Instituto Masculino dos anos setenta, eu pensaba que o mundo era un lugar sombrizo e hostil.

ANDOLIÑA xoves 4 decembro
UN TAXISTA

A pasada semana, entre os días 25 e 28, tivo lugar en Lugo, na Facultade de Humanidades, un importante congreso internacional sobre “Literatura Hispánica e prensa periódica (1875-1931)”. Baste dicir que no programa figuraban personalidades de primeira fila da historia cultural como Jean-François Botrel, Dru Dougherty ou Yvan Lissorgues, entre outras. Para min foi unha honra participar como poñente falando da prensa cultural galega nese período e alegreime de acudir a Lugo para saudar en persoa a amigos de vello como Claudio Rodríguez Fer e Carme Blanco, que me convidaban. A conferencia debeu gustar, a xulgar polos aplausos finais, e todos contentos.
Veunos buscar a Auria, a María e a min, un taxista de Compostela. Xa foi agradable subir ó taxi e escoitar música clásica, suave, de fondo. E logo o seu falar pausado, relaxante. De ida e volta, houbo tempo para todo: falamos da familia e dos fillos, da saúde e das reviravoltas da vida, da crise e do traballo, etc. El é un antigo contable que tivo que coller o taxi ó pechar a empresa na que levaba anos. Falar con el foi un milagre de empatía e comunicación: alegroume aínda máis o día. Dende aquí un agarimoso saúdo ó meu novo amigo taxista.

O porco de pé, de Anxo Tarrío, GALICIA HOXE 3-12-08

AT. Caricatura de Vicente Risco, 2007

Estes días, por iniciativa da Fundación Vicente Risco, estase a celebrar en Ourense o "Simposium O porco de pé", onde se achegan ideas e opinións non só sobre a novela que Vicente Risco publicou en 1928 senón tamén aproximacións ao xenio dun home que foi marxinado polo dereito e polo revés a partir da súa adhesión á causa franquista. Aínda que importa (claro que importa!) esa súa peripecia biográfica, o certo é que para esta ocasión coido que os ponentes se centrarán no reclamo que supón o título do encontro: a novela que agora cumpre oitenta anos.
É esta unha novela sobre a que se fixeron xa bastantes ensaios críticos, destripándolle os mecanismos humorísticos, sociolóxicos, críticos, filosóficos e ideolóxicos e poñendo de manifesto o talante renovador do seu autor. Porén, ao meu xuízo, a narrativa de Risco non se entenderá completamente sen ter en conta a que escribiu despois da Guerra Civil, que foi obxecto de menor atención por estar escrita en castelán e maiormente inédita longo tempo, cando o certo é que nesta narrativa se atopa a expansión do autor de O porco de pé e a súa mellor consolidación dunha poética novelística verdadeiramente avanzada e intuitivamente (atreveríame a dicir) posmoderna.
Existen en Vicente Risco dúas actitudes ben diferentes á hora de escribir obras de narrativa. Cando quen tenta de facer ficción literaria é o etnógrafo, o teórico do nacionalismo, o ideólogo que serve ao discurso identitario, Risco axústase a unha literatura de funcionalidade etnográfica e didáctica a través da que fai circular ideoloxemas (mitos) como o celtismo e o cristianismo de base do pobo galego, a misión dirixente da fidalguía ou o sentimento da terra, supostamente inherente ás vivencias telúricas do noso ser antropolóxico profundo. Así actúa Risco cando escribe A trabe d"ouro e a trabe d"alquitran, A coutada ou Velliña vella.
Pero cando Vicente Risco esquece ese seu papel de axente ideolóxico e se deixa levar pola súa man de artista, de escritor rexoubeiro, crítico e lúdico, entón se nos transmuta nun autor absolutamente xenial, insolente, moderno, fragmentario, carnavalesco, rupturista e mesmo posmoderno. Un autor que se ramifica caprichosamente nas reviravoltas que lle fai dar ao narrador ínsito nos seus textos, nas estruturas rizomáticas que abraian o lector, nos xogos metaficcionais polos que pon as tripas do artiluxio literario ao descuberto, sen medo a que o lector perda a ilusión referencial a que o texto o puidera ter levado, afastándose así da arte realista, sempre interesada en hipnotizar o lector facéndolle crer que asiste a unha historia non só verosímil senón aínda verificábel e verdadeira. Tal parecería que Risco seguiu ben de preto nisto o Rabelais máis desmesurado do Pantagruel ou o Laurence Sterne máis irónico do Tristram Shandy.
Risco desficcionaliza adrede amosándolle os fíos da trampa ao lector. E iso xa dende un conto en galego de 1929 que titulou "Meixelas de rosa", no que nos deixa escoller todas as referencias prosopográficas e etopeicas dos personaxes, con tal de que a nena protagonista teña as meixelas sonrosadas. Un xenio.

O tesouro da amizade, de Miguel Anxo Fernán Vello (GALICIA HOXE, 3-12-08)

Imaxe: Alice, de Modigliani, 1915-

O tesouro da amizade brillou como nunca estoutro día en Ourense na homenaxe que os amigos lle realizaron ao escritor e historiador Marcos Valcárcel. E tal realidade mostrada fainos, sen dúbida, reflexionar, pois a min resúltame de suma importancia o que aconteceu na cidade das Burgas. Vaiamos ás palabras e ao sentido. Amicitas e amicus son entrañábeis voces latinas que proceden á súa vez de amare; velaí o sentido profundo da amizade: a máis nobre modalidade do amor. A amizade, pois, como "centro da vida" -que así era para o gran filósofo-, como valor ético; e, por outra banda, a amizade que duplica a ledicia e divide a angustia pola metade (Francis Bacon). Non hai dúbida de que a amizade era para Aristóteles un tema fulcral, e non en van dedícalle o filósofo os libros oitavo e noveno da Ética para Nicómaco, asegurando, entre outras cousas, que non se pode vivir sen amigos. No caso de Marcos Valcárcel, e despois da multitudinaria homenaxe nacional recibida, un ten que ir forzosamente -para mellor entender o fenómeno amical do ourensán- ao Libro Oitavo, capítulo VI, da Ética para Nicómaco, onde se pode ler que "a verdadeira amizade é unha especie de exceso no seu xénero; é unha afección que supera a todas as demais, e diríxese pola súa mesma natureza a un só individuo; porque non é moi doado que moitas persoas agraden á vez tan vivamente". Palabras certeiras. Está ben claro que, no caso de Marcos Valcárcel, existe un gran poder de atracción e ao mesmo tempo de proxección da amizade, como se a súa figura fose un centro que todos celebramos. E é este tipo de amizade unha forma de admiración e unha forma de identificación, non contaminada en ningún momento por calquera caste diso que se entende por "política da amizade", que diría Jacques Derrida. A amizade que se mostra como unha forma de enerxía arredor de Marcos Valcárcel é, en definitiva, a vella e nova materia galeguista da fraternidade, e o noso amigo está no centro desa materia: un tesouro que debemos gardar no centro de todos.