Concerto en Compostela (de Apicultor)

Pois non supón ben, señor X.M. Gzez. : o concerto non foi grandioso. Correcto, aceptable, ben, pero non memorable.

Sae Camané: sobrio, frío, moi frío, profesional, canta sen apenas falar á concurrencia. Chega logo Mariza: voz prodixiosa e presenza incomparable sempre, e fai gala do seu encanto, mais faltoulle a paixón que lle vin derrochar a mans cheas, xenerosa, algunha outra vez si realmente memorable. Finalmente, Carlos do Carmo: senior, todo un cabaleiro, cerimonioso e elegante, curtido en tabernas e palacios; a voz xa non lle é a que foi, pero suple a carencia cunha máis que extraordinaria simpatía, que se agradece, e moito, polo respectable, quen o acompaña seguindo as súas indicacións. A coda é unha canción a pelo e a tres, entre o patio de butacas. Polo demais, un séguese preguntando que c... pintaba alí, entre eles, un bailarín carente da máis mínima creatividade saíndo a danzar, repetitivo e diría que patético, de cando en vez.

O Auditorio, repleto. O concerto, xa dixen, correcto, aceptable, pero non quedará indeleble na memoria. Touriño a quince metros dun, relaxado e sorrinte, e imponente Audi e chófer á mesmisima porta. Entre o público, outros famosos da política e da universidade: Bugallo, o alcalde; Petene, o da cociña das enquisas de Presidencia, gordísimo; Suso Seixo, o secretario xeral da CIG; Herminio Barreiro, o profesor de Educación; o catedrático de economía Xavier Vence e sra., Alba Nogueira, de Dereito Admnistrativo; etcétera.

Merquei no stand, o CD da película "Fados" de Carlos Saura, de estrena estes días; agora mesmo concluíu, precisamente. Depois, un chocolate quente con almendra, na parte vella. Ía bastante frío. (Quero deixar constancia do meu agradecemento a un bo amigo meu e de todos vostedes, que tivo a xentileza de agasallarme con dúas entradas das boas. Moitas grazas)

Cen anos de historia cultural
1985. Leliadoura. ‘Luzes de Galiza’

o artigo completo

Imaxes: a primeira novela de Margarita Ledo. Retrato de Lois Pereiro, por R. Patiño. Cartel dogrupo Antroido.

A editorial Sotelo Blanco lanzaba no 1985 a súa colección de poesía Leliadoura, que contou co asesoramento de Basilio Losada e Xesús González Gómez e que duraría 12 anos. Entre os primeiros títulos estiveron Baladas nas praias do Oeste, de Manuel Rivas; Livro das paisaxes vivas, de Miguel Anxo Fernán-Vello; Seixo de desfacer entre os dedos, de Paulino Vázquez Vázquez; o primeiro poemario de Manuel Guede, Contra Serenou, e un dos grandes libros da poesía do noso tempo, os Cantos Caucanos, de Antón Avilés de Taramancos, que con este volume mereceu o Premio Nacional da Crítica.
Da mesma andaina son poemarios como O tempo na auga, de Fermín Bouza; Os laberintos da xerfa, de Rodríguez Barrio, premio Celso Emilio Ferreiro no 84; A lenda das árbores de prata, de Manuel Vilanova; O regreso das ninfas, de Manuel Forcadela; Ortigas da memoria, de Cesáreo Sánchez Iglesias; O corpo e as sombras, de Eusebio Lorenzo Baleirón; Memorial de brancura, IV premio Esquío, de Fernán-Vello; Sima-cima do voar do tolo, de Bernadino Graña; Lembranzas do areal, de Xavier Rodríguez Baixeras; Iniciación e regreso, de Xavier Seoane; Emaín, de Xesús M. López Valcárcel; Extramuros da noite, de Román Raña, e Historia do rock and roll, de Antón Reixa. Ediciós do Castro publicaba unha nova edición de Longa noite de pedra, de Celso Emilio, preparada por Xosé María Álvarez Cáccamo, e publicábase a antoloxía preparada por Xosé Lois García, Escolma de poesía galega 1976-1984 (meses antes saía tamén a de César A. Molina en Júcar). No campo da narrativa, hai que subliñar a aparición de obras tan relevantes como Arnoia, Arnoia, de Méndez Ferrín e Das cousas de Ramón Lamote, un auténtico bestseller na literatura xuvenil, de Paco Martín. No campo da ciencia ficción, Xosé Fernández Ferreiro sacaba A fraga dos paxaros salvaxes, finalista no Xerais 1984, e Lois Xosé Pereira, un autor novo e ata entón descoñecido, gañaba o Xerais 1985 con As horas de cartón. O premio Blanco Amor era nese ano para Xoán Manuel Casado, pola novela O inverno do lobo. Xavier Alcalá publicaba a súa novela Tertúlia; Margarita Ledo daba á luz Trasalba ou Violeta e o militar morto, e O Castro publicaba a Narrativa completa de Ricardo Carballo Calero. Na narrativa breve, saía O delirio do lume, de Antonio Costa Gómez. Na narrativa estreábase tamén Manuel Rivas, con Todo ben, novela curta inspirada no mundo do xornalismo deportivo.
Foi tamén o ano de saída de Luzes de Galiza na Coruña, unha das grandes revistas culturais das últimas décadas. Dirixida por Manuel Rivas, tiña no seu consello de redacción a Xavier Seoane, Lino Braxe, Antón Baamonde, Mato Fondo ou Miguel Anxo Murado e sacou os seus números 0 e 1 en xullo e novembro, co apoio de Ediciós do Castro. Entre os primeiros colaboradores estaban Xavier Alcalá, Xosé M. Martínez Oca, Xesús González Gómez, Xosé Chao Rego, Xosé M. Beiras, Fernán Vello, Antón Reixa e Xosé A. Castro. A moi coidada edición contaba entre os primeiros ilustradores da revista con nomes como Reimundo Patiño, A. Lamazares, Xaquín Marín, Alfonso Sucasas e Luís Seoane. O número cero ofrecía ademais unha entrevista de M. Rivas co poeta Lois Pereiro (Iste é un povo que sabe suicidar-se).

Morría no exilio o escritor ourensán Ángel Lázaro e en Galicia o poeta e erudito Xosé María Álvarez Blázquez e o arqueólogo Manuel Chamoso Lamas. Fundábase a Asociación Internacional de Estudos Galegos. Os cineastas galegos (Chano Piñeiro, Carlos Piñeiro, García Pinal, Daniel Domínguez, etc.) colleitaban éxitos no Festival de Cine de Figueira da Foz e rodábanse no noso país películas como La vieja música (Mario Camus), Los pazos de Ulloa (Gonzalo Suárez), La hora bruja (Jaime de Armiñán), e Monsignor Quixote, de R.Bennet, con visita de Graham Greene ó mosteiro de Oseira. No campo do ensaio e da investigación encontramos múltiples traballos de interese. Velaí: O galeguismo na encrucillada republicana, dous tomos, de Xavier Castro; Castelao e Souto en Valencia, de Pablo Porta; A prensa galega en Cuba e Castelao en Cuba, de Neira Vilas; A nosa literatura II, da A.C. Alexandre Bóveda; Loureses, de Manuel Mandianes; Os anos escuros, de Xosé Luís Franco Grande; Franquismo y transición política en Galicia, de Carlos Fernández, e Crónicas de una transición intransigente, de Lueiro Rey. Reeditábase o Cancioneiro de Paio Gomes Chariño, publicado por Cotarelo en 1934 (a cargo da Xunta) e nacía a colección de Clásicos Agrarios Galegos (Xunta de Galicia) con libros de Valeriano Villanueva, Nicolás Tenorio, Alfredo Vicenti e Prudencio Rovira. Xerais reeditaba a López Ferreiro con estudo de Anxo Tarrío. A RAG e a Barrié publicaban a edición crítica da Crónica Troiana, a cargo de Ramón Lorenzo. Carlos Alvar e Vicente Beltrán publicaban en Alhambra unha antoloxía da poesía trobadoresca galego-portuguesa. Jesús de Juana estudaba a Risco e Filgueira Valverde sacaba o seu III Adral. Na Biblioteca Galega de LVG saían El gallego, Galicia y los gallegos a través de los tiempos, de José Luís Pensado; El puerto de la Coruña en el s. XVIII, de A. Meijide Pardo; Las fronteras atlánticas de Galicia: de la prehistoria a la baja edad media; Temas de lingüística galega, de Constantino García; e a Historia del cine en Galicia, 1896.-1984, de Emilio C. García Fernández.

O señor Kubrick.

Pan por Pan domingo 18 nov.

O señor Kubrick é moito Kubrick. Fixo algunha das obras mestras do cine contemporáneo. Mesmo en obras que me gustaron menos, nunca me defraudou. O venres pasaron por TV “A chaqueta metálica”: era das poucas das súas cintas que aínda non coñecía e aproveitei a ocasión. Quizais non fun na estrea pola temática, para min desagradable: os modos de adestramento e tortura dos marines norteamericanos ata convertelos en máquinas de matar en Vietnam. Nunha crítica daquela hora (“Contracampo”?) dicíase que era case unha película fascista. Eu non vin tal. Dende logo, ten secuencias de desbordada crueza: a escena do suicidio do soldado patoso é unha das imaxes máis fortes creadas no cine do seu tempo. Acontece que a simple descrición do máis descarnado militarismo non anda moi lonxe do retrato do fascismo. Iso tamén é verdade.

unha directiva da Auriense

Publicada onte en La Región, na sección "Historia en 4 tiempos", de Maribel Outeiriño, esta nova do 16-XI-1982:

A Agrupación Cultural Auriense elixe a súa nova directiva: Xosé González Vázquez, Millán Picouto Iglesias, Roxelio Fernández Comesaña, Xosé Vázquez Pérez, Pedro Luján Rojas, Marco (sic) Valcárcel López, Xesús López Carreira, Hixinio Castelo Gómez, Antón Fernández Sánchez e María Picouto Iglesias.

(Engadido meu, por se alguén interesase: o presidente era, segundo creo, Xosé Lois González, que neses mesmos días puña a andar nese xornal O Carrabouxo: aí teñen unha viñeta daqueles días. Outra curiosidade: compartía eu asento naquela directiva coa miña muller de hoxe (daquela aínda non o era, un ano despois si) e co meu futuro cuñado, o poeta Millán Picouto).

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
19. A chaqueta de Fraga.

Os mitos son importantes; máis ben, coido que imprescindibles. Xorden arreo en calquera parte do mundo sen distinguir riqueza ou nivel de escolaridade. Aprendín hai moitos anos que un mito era unha parcela de realidade modificada ou enriquecida subxectivamente; aínda estou bastante dacordo con tal noción, e non semella que o apego responda tanto a un afán de proxectarse coma de acompañar. En todo caso, cada un escolle ou acepta os seus.

Iso si, por veces a intervención subxectiva e motivada pode dislocar; convén en tal caso algunha restauración. Hai trinta anos produciuse en Lugo certo episodio que desde aquela realza a lenda de Fraga Iribarne; para os seus, ás veces aparenta que tamén para moita prensa, don Manuel escorrentou un grupo numeroso de esquerdistas que acudiran para apupalo nun mitin. Ultimamente escoitei senllas intervencións puntualizando o asunto con referencia particular á parte expulsada: meses atrás, en determinada e exitosa tertulia da radio local, un antigo parlamentario do PP declarou que xente daquela, fuxindo, alegaba non ter cobrado suficiente para encarar tal risco; hai unha semana, entrevistando na Televisión de Lugo, persoa ben coñecida afirmou que cando lle chamaran puta a Carmela de Sarria -sinto non lembrar os apelidos- Fraga sacara a chaqueta. A chaqueta de Fraga, igual simbolicamente algo correlativa ao zapato de Beiras... Por veces teño a impresión de que a rexouba dalgúns conservadores evoca a don Manuel dándolles unha boa chaqueta a aqueles roxos; o mito pode trasviar.Vai sendo tempo, logo, de que discurse a parte contraria; eu estaba alí, á sinistra do palco, e aínda queda memoria.

As cousas como son: á altura do 1977 Fraga era para a esquerda sinalado inimigo: Alianza Popular recollera o franquismo apenas implícito, usaban a bandeira española con aguia, o líder manifestábase partidario explícito -xa cando embaixador en Londres- de non legalizar nada máis alá do “socialismo”. E había predisposición a fustrigalos, buscando a liorta. Para o día 13 de xuño anunciaran un gran mitin electoral no Pavillón dos Deportes, pouco antes pegaron carteis e de motu propio ordenamos de ir tres ou catro, pola noite, arrincar neles. Xa digo, considerabámolos particularmente hostís e reparen no feitío das cousas: onda a Deputación vimos vir un coche da Policía Municipal e saímos a escape coma cando -un par de anos atrás- se realizaba unha pintada ou calquera calquera acto contrario á Ditadura; de todo a cousa aínda non mudara, porque ao collérennos -pallaso que era eu, único lugués nativo do grupo, metinme polo canellón onde estaba o obradoiro das gaitas, que acababa na Muralla- fomos parar ao cuartel da Municipal e despois á Comisaría; por quitar carteis.

Iso fora unha ocorrencia. Tocante ao mitin, varias entidades concordaron en facer acto de presenza e denuncia. Máis ou menos, o guión sería: ir en masa, berrar consigna simple e clara, aludir a episodios escuros da vida política de Fraga e emitir a viva voz mensaxes das que se vían case exclusivamente nas paredes, pintadas con spray; repartir unhas coplas elaboradas ao respecto; cando lle tocase falar a Fraga habería apoteose: un membro do Partido Carlista, penso que chamado Alfredo Rodríguez Amigo e desde logo coñecido como o Ancarés, erguería de entre o público facendo ver unha pancarta alusiva aos sucesos de Montejurra.

Breve alusión previa merecen as coplas. Eu cheguei a ver o orixinal, deturpado na copia por man que pretendeu matizar sen talento poético. Verdadeiro panfleto, con expresións que arestora renxerían para moitos en exceso, tiña forma de oitavas e auténtico alento; sirva como mostra o empezo dunha:

Con diez matones por banda
aí vén o fascista Fraga.
Parece que o mundo traga
e que come a tododiós...

E sexa pé o tema para unha das previsións que corrían. Dicían desde había tempo que o outrora ministro valíase de antigos paramilitares no seu servizo de seguridade. En particular, o ruxerruxe apuntaba a membros dun Grupo de Acción Sindicalista, en sigla GAS. Que eventualmente poderían estar, en Lugo, aquel día.

O día amenceu, chegou a tarde. Véxome entrando no Pavillón e xa estaba cheo, ou case, colgando nos laterais -desde ben arriba- enormes bandeiras españolas das que despois se chamarían “preconstitucionais”. O estrado colocábase onda a baixada cara aos vestiarios, e case toda a bancada á súa esquerda había estar ocupada polo contixente opositor; centos eramos, e por primeira vez nos viamos tantos. Comezan a falar; teño un aquel de que puido ser Ramón Falcón e recibir algún apupo non esaxerado (tiña boa prensa en Lugo, pois era considerado artífice da Operación Muralla; ademais, moitos nin o coñecerían), de maneira semellante ao que debeu pasar coa Carmela de Sarria. Se contra esta xurdiu algún escarnio grave -certamente posible, e moito máis lamentable, en situación coma aquela- nin o lembro nin foi substantivo. Porque os coros principais, en forma sincopada que ás veces evocaba melodía futboleira, serían “Montejurra, Montejurra”, “Ma-te-sa, Ma-te-sa” e seguramente o moi emocional, menos claro na lembranza, “Vi- to- ria, Vi-to-ria”. Alusións, a segunda a negocio vello e manobra política, o primeiro e terceiro a cousa ben recente. Puidéronse repetir con hipotéticos e sucesivos oradores borrados ou sepultados nunha memoria, a miña, que retivo nidiamente só as pasaxes sobranceiras.

Érguese para falar Antonio Pedrosa Latas, home xa maior e referencia do extinguido Movimiento Nacional. Do seu encabezamento aproximo o comezo, esquecín as palabras seguintes, lembro ben claramente o adecuado colofón: “Señoras, señores ... y reventadores”. Apupo e asubío masivo dunha concorrencia notablemente alborozada polo efecto conseguido. “Fas-cis-ta, fas-cis-ta”; “Galicia Ceibe e Socialista”. Dirixíase el -cuxa indignación debera irse intensificando ao longo do acto- a nós coma mozos desafectos que convencer, na interacción ía perdendo ánimo, control e a voz esmorecía. Calou e foi daquela, paréceme, cando se levantou Fraga.

Tamén o Ancarés. A pancarta era un tecido escaso, negro, con letras brancas que a cen metros non se descifraban; nin tampouco se oía, co rebumbio, o que manifestamente profería aquel cervantego en tanto andaba. Sería cando o líder conservador dixo “A por ellos”, xa que algunha animación onda as cadeiras de pista e a outra bancada fíxome volver ollos cara ao escenario, xa erguía el e mais outros, pousaban as chaquetas e nada máis vin.

Ignórolle xeito e causa eficiente, pero comezou unha desbandada cara á porta lateral que daba ás Costas do Parque; falaban de pistolas patentes e outra contundencia, eu nada notei agás o que será dito. A reacción, así e todo, semelloume tan desproporcionada coma pouco decorosa, fun arrecuando pouco a pouco e na saída fiquei; curtido en mobilizacións coma posiblemente escasos presentes, chegara ademais da mili había menos dun trimestre, mili completa e soldado raso nada favorecido toda ela. Quedou dentro do recinto algún, coma seica o Pepe da Palla, veciño e máis ou menos coetáneo meu que -contaban- chegara a interpelar (“Manoliño!”) na fin do acto e aldraxar contundentemente ao aquel achegárselle; se si ou se non, el saberá, pero o Pepe atrevido era.

O que foi eu -reflexión, ningunha- parei na porta mirando cara abaixo (“Vide, maricóns!”) e alguén ficou tamén, detrás miña, secundando. Subía pola escaleira outro alguén cun cinto na man, enrolando e preparándoo á par que chegaba; parárono a dez ou quince metros. Un home, ao pé de cincuenta anos, veu onda nós e apostrofounos: “Fascistas de izquierda!”; tamén debeu chegar o vello Pedrosa -tiña eu máis a que atender, pero sempre estiven case fixo de que era el-, non sei nin como, esgarecido en forza e voz: “Fuera, fuera...”. Por último un rapaz de bigote, con modos profesionais, resolto a que marchásemos xa, sen máis discusión nin barullo; ao facérmolo entregounos un reloxo con desprendida pulseira metálica: “Toma, esto es de uno de vosotros”, ou algo así. Ilocalizado o propietario, fose da facción que fose, o meu acompañante beneficiouse del durante anos, con aquiescencia miña.

Pouca demora houbo a carón da entrada, onde a Xulia de Viveiro me amosaría un negrón nun brazo, aloumiño -especificou- dunha man con cadea. Na Praza Maior repartimos coplas. Rematou ante a sede que tiña Alianza Popular entre a rúa do Teatro -General Franco, daquela- e maila praza de Santo Domingo; tiveron despois que repor varios vidros, de min non saíu pedra mais si aplauso. As cousas, de novo, como son. Xaora, non cobrei un peso nin vexo como se faría para pagarlle a ninguén: sempre me soaron tales argumentos a remanente daquela andrómena sobre o ouro de Moscova.

Alá queda todo, en tempo de crise; algún aspecto hai, claro e relevante, que non produce orgullo. No inventario de enigmas, a razón pola que centos de persoas saíron a escape: máis alá de miudeza concreta, para min que a maior parte eran estudantes que non querían paus; por outra banda, tíñase hábito de provocar o poder mais fuxirlle, e no inconsciente aquel era, aínda, o poder vello. Volveron ter incidente no mitin da Coruña, non sei se no de Ourense, e ao mellor a imaxe de Fraga sufriu de cara a unhas eleccións onde acadou dezaseis escanos; arrasado por unha UCD que herdara, desde logo, máis poder e a imaxe de mocidade sen ruptura achegada por Adolfo Suárez.

Pero tamén entón, se cadra, empezou a conformarse a fábula do León e unha auréola que seica non esvaece. Eu sempre respectara a Fraga e mantíveno logo daquilo: dixo máis tarde que sen facelo non podería dar outro mitin, e a súa razón levábaa. Porén, había chegar o tempo onde acusaría profesores de lavar o cerebro dos alumnos co do Prestige; viría noticia do último Consello da Xunta que presidiu, sobre demanda aos conselleiros de aprobaren certa asignación dispensándoo a el; comparecería ante a comisión investigadora da Cidade da Cultura e de nada se responsabilizou, todo fixeran Orza e Pérez Varela. Un acaba razoando que u-la coraxe, u-la altura política, de onde o respecto.

No ámbito conservador sobra xente de valía e con talento, nin falta fai xaora que eu o diga. Tocante a Manuel Fraga Iribarne, concibín ultimamente unha idea de home pequeno que fixo cousas grandes. Ben entendido que grande é a Catedral de Santiago e así mesmo aquela montaña de carbón que había en Ponferrada. Quede a cousa así.

O Foro de Castro Caldelas
Andoliña sábado 17 novembro

Teño que felicitar unha vez máis, porque non é a primeira vez que o fago, ó Concello de Allariz e á súa Concellería de Cultura. Un amigo e compañeiro de traballo, Xoán Blanco, vén de agasallarme cun fermoso cartel, en formato 33 por 47 cm., que reproduce en facsímile o Foro do Burgo de Castro Caldelas, escrito en Allariz en 1228 e considerado o primeiro documento en galego. Por detrás figura a transcrición do texto, realizada por Henrique Monteagudo, e pódese esculcar como era o galego escrito do século XIII: Eu don Alfonso porla gratia de Deus Rey de Leon a vos homes (do boo Burgo?), assy aos presentes como aos que an de víír, et a vossos fillos et a toda vossa generacion faço karta de donacion et texto de firmidûe, et dou a vos foros en que sempre vivades.
Por certo, hai cinco anos o profesor José A. Souto Cabo encontrou un texto de vinte e unha liñas cun acordo entre dous irmáns, Gomes e Ramiro Pais, redactado en galegoportugués en Guimarães ou Braga, aló polo ano 1175. En calquera caso, na marxe de cal sexa o primeiro, o segundo ou o terceiro, estes textos deberan estar á vista nos institutos e nos edificios oficiais: velaí as nosas raíces e veñen de ben lonxe, é obvio.

en poleiro alleo: Espriu, Berger

Salvador Espriu e Galicia (Helena Villar en ECG 17 nov.)

Xosé M. Pacho, avogado de Ourense, gaña o Torrente Ballester (EP 17 nov.)

Ramón Caride Ogando, premio Lueiro Rey de narrativa breve (ECG ): a miña máis sincera noraboa

Quixen colgar tamén a entrevista a John Berger (El País 17 nov.), pero creo que non está na rede. Síntoo.

do epistolario vaticano

Con 17o entradas (vaia record!: Chávez, o Rei, monarquía ou república, o accidentalismo e os galeguistas, o Vaticano, etc.) o fío "do que fala todo o mundo" xa caiu da páxina.
Pero nas últimas entradas desenvolveuse un ben gracioso epistolario digno dunha boa novela histórica. Non me gustaría cortalo: por iso, se alguén quere seguir, pego aquí (en comentarios) as súas últimas entradas...

O ‘oficio’ dos nenos dos cemiterios
Andoliña venres 16 novembro

(E graciñas a Débora, dende Buenos Aires: ela xa sabe por qué).

Escoito a noticia na radio, nunha reportaxe sobre os nenos en América do Sur. Falan dos nenos que traballan nos cemiterios en Caracas, en Colombia, no Salvador e noutras cidades do continente. Cativos de seis a catorce anos que aprenden o oficio dos seus pais: limpar con coidado as tumbas, axudar a colocar as flores, lavar os autos dos familiares, etc. Crin entender que lles chaman os sube flores porque andan cunhas escadas pequeniñas dun lugar para outro e a xente chámaos: neno, ven acó, sube esas flores ata ese nicho.
Mala cousa se non hai xente paseando entre os mármores porque ese día pasan fame. Ningún deles ten medo a traballar alí: hai vidas moito peores, tamén para nenos de moitos outros lugares, nenos escravos, nenos soldados, nenos condenados á prostitución infantil.
Abriron esta nova coa fermosa música do Guantanamera, cos Versos Sencillos de José Martí : "Mi verso es de un verde claro/ y de un carmín encendido: / mi verso es un ciervo herido/ que busca en el monte amparo". Entre eses versos, estes que quizais veñan agora a conto: "Yo sé que al necio se entierra/ con gran lujo y con gran llanto/ y que no hay fruta en la Tierra/ como la del camposanto".

Eminencias, de Bieito Iglesias (ECG 15 nov.)

O cardeal Herranz atribúe o neopaganismo e a crise da fe da sociedade actual á herdanza do sesenta e oito: "Europa padeceu hai corenta anos a famosa Revolución, un cóctel de Marx, Freud e Marcuse que fixo moito mal. Os fillos da xeración do 68 non queren saber nada dos seus pais, por viren dunha quinta nihilista, negadora de valores". Discrepo de Súa Eminencia aínda que eu tiña once aniños cando aquela Primavera Parisiense, polo que non podo sentirme sesentaeoitista e si da fornada babyboom, descrita polos publicistas como teleadicta (seducida na infancia por Bonanza ou Os intocables) e de alto poder adquisitivo (ímola virando pero a miña nómina non é ningunha lobada).
Os levantadizos de Maio non exercían de nihilistas porque o marxismo é relixión laica moi parecida ao cristianismo: ambas confesións actualizan o mito do Año Degolado, portador da Salvación polo efecto catártico do sufrimento, se ben nun caso adopta o avatar do Crucificado e noutro do proletariado vítima da explotación; tamén se imitan no anuncio da Gran Promesa, dunha Nova Xerusalén celeste ou terrestre. Freud, pola súa banda, era persoa de orde que defendía a necesidade de reprimir os instintos para garantir a civilización. E Marcuse limitouse a matizar o ensino do seu mestre, indicando que esa represión debería restrinxirse ao mínimo imprescindible a fin de que Eros (pulo vital) non se vise muchado por Thanatos (desexo de morte). Nihilistas serano os raparigos de hoxe, idólatras de diversas figuras do Becerro de Ouro: roupa cara, tarecos tecnolóxicos...
Afirma Súa Eminencia que os peores inimigos da igrexa española foron os comunistas. Esquece que o poder católico resultou minado por ilustres liberais como Mendizábal -supresor das congregacións relixiosas masculinas e desamortizador de bens eclesiásticos- ou Canalejas coa súa Lei do Cadeado. Houbo o demo e a nai (multitude) de inimigos da igrexa hispana. Pregúntense por qué.

Bisbarra.

Pan por Pan 15 novembro (Imaxe: unha das portadas da revista, cun deseño de Felipe Senén)

En 1984 saía o número cero dunha revista cultural dedicada ós concellos de Amoeiro, A Peroxa, Cea, Coles, Vilamarín e Piñor. Agrupaba asociacións como o Fato Cultural Os Chaos, O Pazo, Gramalleira, Xamartís e Choutizo, esta última de Cea. Foi unha revista moi digna, que se ocupou da cultura popular da comarca e dos seus poetas e escritores (Caride Ogando, Vázquez Naval, Ánxel Sevillano), dos problemas agrarios e sociais, da saúde, etc., con espazos tamén para o humor. Colaboraron nela Manuel María, Víctor Freixanes e Xoaquín Lorenzo; tamén eu escribín cando mo pediron. Estaba animada por moitos amigos da comarca, entre eles Chema Ferreiro, Pepe Blanco, Rodríguez Ureña, Manuel Fernández, Isauro González e o pedagogo Pepe Paz. Pero o seu máximo promotor, quen os xuntaba a todos, era Xosé Manuel Quintela: que conste en homenaxe agora que marchou.

POIS EU CREO QUE SI.
Afonso Vázquez-Monxardín

Pois voulles defender o cambio de nome das tres rúas. Noutro día hame tocar criticar outra cousa –Directores Xerais, por exemplo- pero hoxe fixarei un par de posicións antes de comentarlles algo de historia: Un, non creo que memoria se poida nin deba confundir coa historia –o que eu lembro fronte ao que pasou- e menos que haxa que andar furgando no pasado e lexislando sobre o tema. Dous, temos dereito a esquecer o feo e mirar cara adiante; é máis, creo que por saúde mental individual e colectiva debemos facelo. Tres, como creo bo esquecer, vexo ben sacar nomes guerreiros… ademais, ¿pasou algo malo por pórlle Celso Emilio Ferreiro, en 1989 á vella Capitán Cortés? Non se inventen problemas onde non os hai. A proposta paréceme, moderada, útil, intelixente e debedora total de consenso. Repasemos.
A Rúa da Concordia. ¿Pode haber un nome máis fermoso? O Capitán Eloy morreu en Asturias a finais de xullo do 36 e o 22 de setembro rebautízase a rúa. O 19 de xaneiro de 1867, fora designada como Calle del Hospicio para o que a separaron da Carretera de Trives na que estaba integrada. En 1926 –xa pechado o hospicio que lle daba nome onda a Facenda de hoxe- intégrase na Avenida de Buenos Aires (de 1913). O 24 de abril de 1930 dáselle o nome de Basilio Álvarez, como homenaxe ao cura agrarista. E desde o 36 -aínda que non ten placas ata 1938- Capitán Eloy. Pero se non tiña un nome vello consolidado como Progreso ou Paseo e había que escollerlle un novo, -tamén porque o marca a lei- ¿qué mellor que pór Concordia onde había guerra? Nin o pobre Capitán Eloy, creo, estaría hoxe en contra de ceder o seu nome en pro da reconciliacion e concordia.
Praza de Santa Eufemia. Hai unha rúa de Santa Eufemia alá en Mariñamansa, claro. Enfronte da rúa Madame Curie e en paralelo á rúa Padre Sarmiento e á Rúa e Praza do Santo Cristo… Se non caen onde é, é que se cadra estiveron mal ubicados, lonxe das orixes. Pero sigamos. Na documentación medieval as rúas transversais, por secundarias, case non levan nomes, así a finais do XIV dísenos desta “ena canella que vay indo de rrua dos çapateiros pora rrua nova”. Adquirirá nome coa construción xesuítica –s.XVIII- e denominarase Calle de Santa Eufemia, tal e como se oficializa no primeiro nomenclator, o de 1850, e como se pode ver, por exemplo na Geografía de Galicia de Carreras y Candi de 1925. Pero ollo, esa rúa non existía máis que como unha canella estreita que remataba na medieval Cruz de Pantrigo –despois Plazula del Recreo- na confluencia coa Rúa das Tendas, Paz e Juan de Austria. O lugar quedou absorbido coa ampliación deste espazo –entre o Café Real e as casas de enfronte, e o seu bautismo como Coronel Ceano, en 1937. Parece razoable que leve un nome que o vincule coa Igrexa que a preside. Praza de Santa Eufemia… e ata a Igrexa contenta.
Rúa da Ribeira de Canedo. En 1931 Canedo comezaba a ter trama urbana. O 5 de xullo dese ano, unha comisión reorganiza a toponimia local introducindo nomes de persoas –Rosalía de Castro, Perez Galdós, Ramón y Cajal…- ou de feitos –Libertad, República, 14 de abril… O antigo Camiño de Peliquín pasou a chamarse Joaquin Costa en memoria do pensador rexeneracionista. O 6 de xuño de 1937 o novo concello franquista, modificou moitos destes nomes –respectou Rosalía- e Joaquín Costa cambiou por un General Aranda que sobreviviu á fusión co Concello de Ourense e forzou o cambio do General Aranda desta banda, polo de Obispo Quiroga e logo Cardeal Quiroga. Hoxe recuperar Camiño de Peliquin só conduciría a despiste. Ribeira de Canedo, reflicte transparente, que é a primeira rúa da ribeira dese antigo concello de Canedo, que hoxe non existe en ningures na nosa toponimia urbana.

Adeus rúas franquistas (Andoliña 15 nov., M. Valcárcel)
Ó Partido Popular de Ourense parécelle cedo. A semana pasada o pleno do Concello de Ourense decidiu eliminar do seu rueiro os derradeiros nomes franquistas que aínda quedaban nas placas da cidade. O acordo foi posible grazas á maioría municipal do PSdG e do BNG e seica iniciativa dos nacionalistas: Sánchez Vidal, tenente de alcalde, fixo a exposición e xustificación do cambio. Tardío, pero que chega á fin. Que nos reconcilia co sentidiño e coa liberdade.
Pois ó PP ourensán seica lle pareceu cedo para a mudanza, porque, din, non había présa para eliminar os nomes franquistas. Pero, señores, non levamos 30 anos de democracia? Teñen algún problema cos nomes de Santa Eufemia, a Concordia e Ribeira de Canedo? Eses foron os escollidos, tras consultar a Afonso Vázquez-Monxardín, autor dun estudo ó respecto. A antiga General Aranda colle nome de sabor popular, Ribeira de Canedo: así se chamaba o antigo concello veciño. Rúa da Concordia substituirá o franquista Capitán Eloy.
E o do golpista Coronel Ceano pasa a praza de Santa Eufemia. Tamén se podería chamar, pola súa fasquía portuguesa, Largo de Santa Eufemia: sobre esa idea hai un vizoso debate no meu blog, se o queren consultar

Ditame 08/07. Sobre o anteproxecto de Lei de creación da Axencia Galega das Industrias Culturais

O CES avalía negativamente a nova forma de personificación desta Axencia, que vai substituír ao Instituto Galego das Artes Escénicas e Musicais (IGAEM), organismo autónomo adscrito á Consellaría de Cultura e Deportes, na medida en que supón máis un paso no fenómeno de “fuxida do Dereito Administrativo” que, en aras a unha pretendida “eficiencia”, non é máis que unha escusa para evitar os controis propios do dereito público. No caso da AGADIC, esta “fuxida” é máis rápida e controvertida se cabe xa que o ente aquí proposto afonda máis no panorama moi fragmentado de entes, organismos e fundacións que incrementan a confusión institucional.

(Un amigo faime chegar o ditame do CES sobre o sobre o anteproxecto da Lei de creación da Axencia Galega das Industrias Culturais, tema do que se falou neste blog e que interesará a algúns lectores, polo que se pega aquí o texto completo, en Comentarios. "O texto interesará de seguro ás persoas interesadas na cultura e na política cultural do bipartito.Despois que cada un bote as suas contas e as conclusións pertinentes ou impertinentes", dime o amigo que tivo a xentileza de facer este envío).

Consumo cultural. (Entrada 1251)

Pan por Pan mércores 14 nov. Fotografría de Tamara Loncar.

Son sinais do tempo: cada vez máis os consumos culturais desprázanse da rúa ó fogar. Sobre todo máis tele e cine na casa. Un 52 por cento dos galegos nunca acode ó cine. O 78 por cento nunca vai ó teatro. Só un 14 por cento vai algunha vez a un concerto de música clásica ou ópera. Só o 39 por cento visita de cando en vez unha mostra de arte. E só o 41 por cento dos galegos leron algún libro no último ano: datos oficiais do Instituto Galego de Estatística.

Podía ser aínda peor, dicía esoutro día Víctor Freixanes: lembremos de onde vimos, antes aínda eran moitos menos os que lían libros ou ían ó teatro. Pero a cultura segue sendo minoritaria, por non dicir marxinal nalgúns espazos. Un 38 por cento asiste a espectáculos deportivos e a metade dos galegos decláranse deportistas habituais ou esporádicos: non sei se iso inclúe ir en chandal facer a compra ó Carrefour.

In Memoriam

Xosé Manuel Quintela

Hai menos dunha hora fun tomar café, o Café Real, como case todos os días. Alí encontreime cos amigos Secundino, de Correos e do BNG, e coa súa dona. E foron eles quen me deron a nova funesta: Xosé Manuel Quintela, militante do BNG de vello, concelleiro en Cea durante moitas lexislaturas, apareceu morto só, na súa casa de Cea, na cama, quizais a causa dun infarto.

Tiña a miña idade e queríamonos ben. Eu tíñao por amigo e creo que el a min tamén. Falabamos a cotío, sempre que nos víamos en Correos e moitas veces máis. De política, do traballo, das cousas de todos os días. Era un currante nato, habituado a bregar na política en condicións difíciles, rodeado do poder da dereita de sempre. Pero nunca se rendía. Comprendía o escepticismo que tiñamos outros, pero nunca quixo impoñer as súas ideas. Nin sequera nas asembleas do BNG, onde tantas veces quedaba en minoría.

Por riba de todo iso, que agora importa pouco, era un bo rapaz, unha boa persoa. Un home comprometido coa súa xente e co seu tempo. Por iso fun, cando menos en dúas ocasións, a apoialo na súa campaña das municipais en Cea, participando nos mitins nun bar da súa zona. Iría cantas veces mo pedise. Botareino de menos, sen dúbida, como a moitas outras persoas que antes eran parte do "humus" máis interesante da vida cidadá e hoxe son só sombras na lembranza. Na súa homenaxe vaia este debuxiño do Castelao do "Diario 1921" que, na mellor tradición barroca, nos lembra a fugacidade desta nosa andaina pola vida e o mundo.

Que a terra che sexa leve, Xosé Manuel.

"Existiría Galiza sen aldea?", de Xosé M. Sarille (ECG 13 nov.)

Ilustración: Campesiña de Ourense, de F. Díaz e M. Pujadas.

artigo completo

Hai millóns de persoas no mundo que acreditan na harmonía da aldea do pasado. Alí, nesa especie de falansterio retroactivo, o sufrimento non tería existido, a vida transcorrería feliz e ha ser o mundo moderno, cidadán, agresivo, imcomprensíbel e alleo á natureza sabia o que desfará despois, agora, esta utopía, na que moitos acreditan actualmente como modelo. Un modelo pouco diáfano, é verdade, xa que con el se mesturan reivindicacións de veloces camiños de ferro, viaxes aéreas baratas e desexos de estandarizar a vida en pisos dos centros das cidades. É dicir, un barullo que non impide pensar, nos momentos de nostalxia, en paraísos perdidos de cultura tradicional: unha sinxeleza rústica que tamén remite a unha igualdade social perdida, que evidentemente non existía.
Ocorre que estes imaxinarios, como a barquiña do amor do poeta Serguei Esenin, estrélanse facilmente contra a vida cotiá, que require, na loita diaria, doutros resortes ideolóxicos, non máis firmes, pero si máis ricos. A aldea, amiguiños, desapareceu, non existe, porque afortunadamente impídeno a tele, a rede, a escola, as salas de festa e os coches na porta da casa, que fan do aldeán un cidadán verdadeiro. E soñar con esas cousas pode estar moi ben, fíxoo con mestría Otero Pedrayo, explorouno con intelixencia Rof Carballo, pero practicar politicamente retornos para esas harmonías, aínda que só sexa retoricamente, é unha maneira moi chusca de asentar a idea de nación.

"Indo para traballar", de Afonso Vázquez-Monxardín (GH 13 nov.)

artigo completo

A cola, sexa esta, do médico, do súper ou da peixaría, iguala, como o servizo militar (q.e.p.d.). Ademais, sempre cadra algún coñecido ou é ocasión de facelo... Os xubilados son os que máis a gusto parecen estar... pero tamén os hai intranquilos e desacougados. Pero a cola polas escaleiras da comisaría ourensá é fea. Sitúa uns moi por riba dos outros, e cómpre abaixar a cabeza para falar... mais son puras "diferenzas de cola", onde cada un ocupa unha posición en función do mérito e esforzo persoal: os que máis madrugaron, arriba; os que menos, abaixo. E non é metáfora social; xa me gustaría que fose todo tan fácil na vida.

do que fala hoxe todo o mundo...

A opinión de Juan Cruz no seu blog

Creo que el Rey reaccionó como cualquiera que quiere escuchar el argumento de otro mientras un tercero perifonea, y pienso, también, que este incidente diplomático, que tiene un calado distinto a la nata que se ve, se disolverá pronto, bastante pronto. No es que yo me las dé de pitoniso, pero me parece que países tan grandes y tan condenados a entenderse no pueden distanciarse sólo porque alguien le pida a otro que escuche un rato, hombre. Acostumbrado a cantar, y cuando se canta no se escucha, Chavez quiso ser el único vocalista, y el Rey se cansó. ¿Que ha sido espectacular la salida? Alguna vez tendría que ser, ¿o por ser monarca no se tiene sangre en el cuerpo?
Por qué no te callas. Me quedo con la frase. Dará que hablar, pero será declara de utilidad pública.

PAN POR PAN martes 13 novembro
"Por qué no te callas?". Hoxe quería escribir doutra cousa, pero véxome obrigado a cambiar o tema: todo o mundo fala do mesmo, El-Rei e Chávez. E non quero fuxir de amosar a miña opinión neste caso. Esta: non fai falla ser monárquico para darlle a razón a El-Rei na súa reacción tan humana como visceral. Primeiro por educación: cando unha persoa está falando, na súa quenda, as demais deben escoitar, tamén un líder populista, aínda que estea convencido de posuír a verdade absoluta. En segundo lugar, non era de Aznar do que tocaba falar e o expresidente español non estaba alí para defenderse. Se El-Rei non dixese nada, tamén estaría ben: Chávez quedaría como gobernante maleducado e Zapatero aguantando a chaparrada. Pero o incidente non sairía nos telexornais. Que Aznar felicite a Zapatero pola defensa institucional que fixo este: esa si que foi unha gran noticia, insólita.

en poleiro alleo

"Luces da estatística", de Víctor Freixanes (LVG 12 nov.). Sobre os consumos culturais dos galegos e as prioridades dunha política cultural.

A conselleira Ánxela Bugallo ten razón cando di que hai moito camiño por andar. Mais tamén debemos ser xustos con nós mesmos e saber de onde viñamos, dende que lugar partimos para superar o atraso. Os índices medios de lectura en Galicia andan arredor do 52% da poboación, que se considera lectora, segundo a Federación do Gremio de Editores de España. En Portugal, con metodoloxía e parámetros semellantes, a porcentaxe non chega ao 50% (Ac Nielsen). A media europea anda próxima ao 59%, segundo se contemple poboación maior de 10 anos ou de 14 anos.
O que nos debe preocupar e cómo e onde establecer prioridades para avanzar na mellora destes parámetros: dotación de bibliotecas, profesionais e fondos bibliotecarios (Vigo segue estando deixada de todas as Administracións); profundizar nas iniciativas de base (clubes de lectura), formación específica de animadores e educadores, apoio a iniciativas de risco, compromiso dos medios públicos de comunicación? A recente Lei do Libro e o Plan da Lectura deberían abrir portelos para a esperanza, se se concretan os recursos e se manteñen no tempo as actuacións.

(Recoméndolles tamén o artigo de Ramón Loureiro hoxe na Voz, sobre o cadro de Goya, Can enterrado na area. Non o encontro en Internet para poñer a ligazón)

unha xornada con R. Villares en Auria

Nas fotos: Ramón Villares, a súa dona Berta; Afonso Monxardín, a súa dona Belén Lorenzo; o historiador Xosé R. Quintana; Clotilde Iglesias, filla de "Tacholas", este que asina, e Blanco Amor en bronce da man de Xosé Cid, na praza do Bispo Cesáreo. A maioría das fotos fíxoas Afonso, agás na que sae el que está realizada pola súa muller (clicando poden amplialas, xa saben).