Zapatero e os profetas do non
(Andoliña mércores 31 maio)
Hai uns anos a dereita gobernante en Galiza adoitaba alcumar os nacionalistas do Bloque como os "profetas do Non". Daquela estes eran un partido antisistema, que non podía aínda nin soñar con chegar ao poder e que seguía, xa que logo, unha estratexia maximalista á agarda de tempos mellores. Lembreime onte deste alcume no Debate do Estado da Nación, pois, sen usar esa expresión, iso mesmo foi o que lle chamou Zapatero ao xefe da oposición, Mariano Rajoy.
Ao líder socialista bastáronlle uns minutos para tirar por terra o discurso "catastrofista" do seu adversario: unha posición negada pola propia realidade e carente de propostas que remata por ser cómica, dixo Zapatero ("patética", diría eu). Zapatero foi contundente nas súas afirmacións: "Vostede non ten nin idea do que é verdadeiramente España", espetoulle a Mariano Rajoy. Así, o presidente do Goberno consolida un liderado gañado por propios méritos, defendendo unha imaxe dunha España plural na que collen todos os territorios e cidadáns do Estado. É a dereita a que segue sen encontrar o seu papel na función.

María Madalena e o simbolismo da cabeleira feminina
(Pan por Pan mércores 31 maio)
María Madalena foi un dos temas relixiosos retratado con máis liberdade polos clásicos, dicíalles eu onte. Así o fixo Tiziano na súa imaxe da Madalena: unha muller de aparencia devota, mirando ao ceo, pero dotada dunha exuberante sensualidade, que tapa coas mans só en parte o seu corpo espido (os peitos quedan á vista) e que arrodea o seu busto cunha inmensa cabeleira solta. Reparen no detalle: a cabeleira feminina como símbolo de sedución, tema sobre o que escribiu un ensaio Erika Bornay (Cátedra, 1994). O pelo solto como convite ao pecado: noutrora só se deixaba libre na intimidade oculta da alcoba. Co mesmo sentido foi usado polos artistas prerrafaelistas, sobre todo por Dante Gabriel Rossetti, pintor de belezas misteriosas como esta “Bocca Baciata” de hoxe (1859). Parte do segredo da súa atracción está nas cores rubias (“pelirrojas” en castelán) dos cabelos: outra clave da sedución feminina.

ARREDOR DE MARÍA MAGDALENA
(Andoliña martes 30 maio)
De toda a leria esta do Código da Vinci, con libros, películas e demais mercadoría, pódese quizais sacar algo en positivo. Refírome á figura de María Magdalena, que volve ser obxecto de debate nos xornais e programas de televisión. Na imaxe tradicional a Magdalena era a antiga prostituta arrepentida que os pintores clásicos debuxaban no deserto, case espida e oculta nunha cova e ao carón dunha caveira: tamén era unha excelente escusa artística para abordar libremente un tema de gran sensualidade ao abeiro dun tema de carácter relixioso.
Disque está ben demostrada a existencia da Magdalena, citada ata dezasete veces nos Evanxeos canónicos. Non é evidente que fose unha prostituta (a Igrexa cambiou tantas cousas do dogma na Idade Media) e agora xorden as mil teorías ao seu arredor: formou entre os primeiros apóstolos? Casou con Xesús? Foi unha das fundadoras do cristianismo? Hipóteses imposíbeis de demostrar, pero que chaman a atención sobre unha figura feminina no cristianismo. E isto, nunha Igrexa que marcou ese sexo coa Eva culpábel do pecado orixinal, xa é revolucionario: cambia o rol social da muller no mundo , debería mudar tamén dentro da Igrexa, onde sempre estivo relegada e minorizada. (Imaxe: a Magdalena de Tiziano, Palacio Pitti, Florencia, un bon exemplo desa sensualidade renacentista desbordante).

11 agosto 1851
(...) nunha carta dirixida a un amigo que se queixaba de sentir tedio): " ... e sobre todo vexa o mar. Xunto del é imposíbel aborrecérmonos. É un espectáculo que nunca nos cansa..."
(Eugène Delacroix, Diário (Extractos), Lisboa, Ed. Estampa, 1979)
(Imaxe, Mar de xeo, de Friedrich, 1823)

TODOS ELES ERAN INOCENTES
(La Región 29 maio)
Hai un par de semanas participei nun debate en Telemiño sobre a guerra civil e o franquismo. Dende aquela ata hoxe foron moitas as persoas que me pararon na rúa ou me chamaron por teléfono, algunhas delas fillas das vítimas directas e todas indignadas polas opinións dalgúns contertulios que na práctica xustificaban aquela barbarie, ás veces faltando á verdade ou utilizando a persoas mortas (que non se poden defender) como o republicano Alberto Vilanova ou o comunista Clemente. Creo que estas persoas se merecen estas liñas.
As vítimas defendían a democracia lexítima: os golpistas foron os conspiradores. En Galiza non houbo guerra civil, só matanzas desapiadadas, fusilados no Campo de Aragón e sacas para “ir ás claudias”. A represión chegou a todos os demócratas e está ben documentada hoxe grazas aos estudos de Xulio Prada. Houbo moitas voces que calaron para sempre. No propio concello da capital, as de Gonzalo Martín March, gobernador civil, e Manuel Suárez Castro, alcalde socialista da cidade. Ou as de moitos republicanos de esquerda como o avogado Eduardo París Villar (IR), Aníbal Lamas Cid (UR); Marcial García Barros (IR), tenente de Asalto; Marcelino Otaduy, axente de Vixilancia; José Salgado “Peste”, conserxe de Artes e Oficios (UR); o industrial Celso Pereira Rego (IR). Ou as de comunistas como Benigno Álvarez, Manuel Gómez del Valle, Manuel Docampo Pousa e Ramón Lafuente Rodríguez (responsábeis da Casa do Pobo), Modesto López Teijeiro (do Sindicato da Banca); Enrique Nanín Ansias; Silvio Torres Díaz, e un longo etcétera. Na lista fatal están tamén moitos socialistas como o xa citado alcalde Suárez Castro, Fernando Cordón; Luiz Izquierdo Balbuena, de Correos; Ramón Fuentes Canal, avogado, os seus irmáns Manuel e Emilio, e Antonio Taboada Nóvoa, das Xuventudes Socialistas; Severino Nóvoa Gutiérrez, director de “Espartaco”; José Fernández Pérez, “Pepe da Botica”; Herminio Docabo de la Iglesia; Amador Cobas Fernández; etc.
E mestres de todas as ideoloxías, como Eligio Núñez (radical socialista), Rafael Alonso, A. Caneda, Gumersindo Núñez, Eduardo Villot Canal (comunista), Eulogio Vázquez Gómez (presidente da Escola Laica), entre outros. E escritores como o xornalista e poeta en galego Roberto Blanco Torres (que fora gobernador civil republicano en Cuenca) ou o xornalista Jacinto Santiago. E soldados como Amaro López Basante, Claudio Rodríguez Díaz, Ramón Regueiro Barreiro, entre outros. Ou paisanos como Manuel Nogueira García, secretario xudicial; Ángel Quintas Barreal; Antonio Ledo Rivero; Emilio Moure Carcacía; Ramón Pérez Anglade; Secundino Alfonso Fernández; Enrique Santiago Nóvoa Arce; Francisco Figueiras Gómez; Francisco Paradela Núñez (da casa Ford); María del Valle Lozano (nai dos irmáns Gómez del Valle) ou Salud Torres Díaz. Son só algúns nomes para simbolizar a masacre: a relación completa de vítimas ocuparía varias páxinas. Todos eles tiñan algo en común: todos eran inocentes. (Imaxe: Ferrol, 1938, foto anónima. Do arquivo da familia Escrigas).

Cen anos de historia cultural: cousas que pasaban en 1923

Pois cousas coma estas: nacía a revista Alfar, unha das principais publicacións abertas á vangarda na Galiza. Fundábase o Seminario de Estudos Galegos, que viña sendo algo así como a nosa ILE e a nosa renovación científica e educativa. Nacía tamén o coro Queixumes dos Pinos na Coruña e A Nosa Terra publicaba as Bases do Insiño Galego, un xeito de Galescolas da época, moitos anos antes de nacer Anxo Quintana. Gañaba o Nobel de Literatura W.B. Yeats, tan admirado polos galeguistas e o teatro galego seguía arrasando: 21 veladas dominicais na Coruña nos locais das Irmandades da Fala. Publicábase tamén Entre o deber e o querer, de Galo Salinas, a primeira zarzuela galega, e morría Manuel Murguía, o gran ideólogo e cabezaleiro do galeguismo dende o século XIX. De todas estas cousas falo de vagariño na miña páxina de hoxe en "Lecer" (Galicia Hoxe).
Na revista Nós escribía Portela Valladares en 1923: “Cada libro de especulación e de cencia que saia en galego, será un bloque que se poña pra o futuro do idioma”. E nese ano saen á rúa títulos como Cousas Gallegas, de Fortunato Cruces; Sinxebreza, de Cotarelo Valledor; Bestas bravas, novela curta de Vaamonde Lores; Escumas e brétemas galegas, versos do poeta de Noia Lisardo Barreiro; a novela curta Amor malfadado, de Leandro Carré, e os cadernos do Diccionario Gallego-Castellano da Real Academia. Na colección de novela curta de Céltiga, aparecían, con debuxos de Cebreiro e Bello Piñeiro, A Santa Compaña, de Nóvoa Santos; Luar. Contos galaicos, de Evaristo Correa Calderón; e Sempreviva, de Cabo Pastor. En castelán publicábanse El secreto de Barba Azul e Tragedia de la vida vulgar, de Fernández Flórez; El pazo, de Cotarelo Valledor; e Aventuras de una peseta, de Julio Camba. E o Almanaque Gallego que editaba en Bos Aires Manuel Castro López publicaba o Conto Gallego, de Rosalía de Castro. Tamén en 1923, en xullo, é nomeado arcebispo de Compostela o poeta galego Manuel Lago González, saudado con entusiasmo polos galeguistas en A Nosa Terra, e Castelao expuña os seus debuxos no Ateneo de Barcelona, impartindo alí dúas conferencias Risco e o propio Castelao.

Dos tempos da letra con sangue
(Andoliña sábado 27 maio)
Naquel colexio que lles contei onte, unha profesora decidiu escarmentar a aquel neno pequeno –que nin sequera fixera aínda o ingreso– facendo estoupar o seu queixo contra un rexo pupitre de madeira. Supoño que era a única pedagoxía que coñecía: "A letra con sangue entra", dicíase. Era habitual que nos castigasen en silencio cos brazos en cruz ou de xeonllos e en total escuridade, coas persianas baixadas: algunha vez lles conto estas cousas aos meus alumnos e algún pensa que o profesor desvaría. Cambiáronme, para ben, de colexio: no novo tamén levei nunha ocasión unha pequena labazada, pero non o contei na casa porque tiña alí os meus amigos e alí quería quedar.
No primeiro colexio, o do tinteiro e a cabeza contra o pupitre, comprendín ademais a tremenda responsabilidade que un mal profesor pode contraer se lles transmite un mal consello aos pais: algo no que teño pensado abondo agora que exerzo esa profesión. A directora daquel lugar chamou un día ao meu pai, que tiña un taller de xoiería en Auria, e díxolle moi seria que este seu fillo, hoxe xa con algunhas canas, non servía para estudar e que era mellor que me puxese no taller a traballar.
(Imaxe de Sandro Chia, 1984).

Noraboa a Francisco Castro, graciñas a Daniel Ameixeiro
Noraboa a Francisco Castro, polo seu recentísimo Premio Blanco Amor: pego dende Vieiros esta nova. E graciñas a Daniel Ameixeiro por incluírnos na súa lista de favoritos da rede.

Francisco Castro gaña o Blanco Amor de novela con 'Punto Com" [27/05/2006 15:49] O Premio Blanco Amor de novela, un dos máis emblemáticos e onerosos da literatura galega, foi fallado este mediodía no concello de Neda. O gañador é o escritor e blogueiro vigués Francisco Castro, cunha novela que vira ao redor do "mundo cibernético", cun estilo "funk e irónico", e que, en palabras do xurado "racha moldes" no panorama da narrativa galega. Francisco Castro naceu en Vigo en 1966 e foi autor de A xeración perdida ou Un bosque cheo de faias, e dende hai un ano mantén o blog A Canción do náufrago. Para Castro, a novela é unha reflexión sobre o mundo da empresa e do traballo, "e sobre internet e a soidade, sobre esas persoas que viven conectadas ao mundo por unha webcam ou o correo electrónico". O premio Blanco Amor de novela organízano os concellos de Galiza e neste ano contou co apoio de 54 entidades municipais.
(Imaxe: un detalle orientalista de Delacroix, en A morte de Sardanápalo, 1827-1828, París, Musée du Louvre).

FALAMOS GALEGO: CANDO SE CUMPRAN OS NOSOS SOÑOS...
(montaxe fotográfica de Afonso Vázquez-Monxardín)

DA DEFUNTA ESCRITA A MAN
(Andoliña venres 26 maio)
Lémbranse vostedes dos “Cuadernos Rubio” que se usaban noutrora para mellorar a caligrafía dos alumnos? Eu, que tampouco son tan vello, aínda os usei. E usei tamén os tinteiros no pupitre: sendo moi pequeno, nunha ocasión ata perdín algún dente da labazada que me dera unha mestra por pedirlle tinta a un compañeiro. Tempos aqueles!: os meus pais sacáronme daquel colexio aquel mesmo día.
Co avance da tecnoloxía, a escrita a man está chamada a desaparecer: así o conta unha reportaxe nun xornal asinada por Juan Carlos Rodríguez. Morre a palabra manuscrita: cada vez escribimos menos a man e eses textos (notas, apuntes, etc.) rara vez permanecen. Moitos mozos teñen hoxe unha letra ilexíbel, case todos infantil: quizais é a mocidade a infantilizada (e tamén os adultos). Sen falar da ortografía, arrombada ao cubo do lixo no mundo do móbil e os SMS.
Nunha sociedade acelerada como a nosa só este portátil no que escribo me permite gravar, reutilizar, indexar e enviar este artigo por correo electrónico: ningunha desas cousas as podía facer, dende logo, cos Caderniños Rubio. Pero, dun papel e dun bolígrafo, sen máis, nas mans dun poeta, pode xurdir todo un novo universo. Tamén é certo.

Galego en positivo: a viveza dun debate.

Segue o ruxe-ruxe sobre o galego en positivo. Os amigos que adoitades visitar esta bitácora demostrades o interese do tema (velaí esas 36 entradas, neste momento, no último post ao respecto). Outros amigos, dende casas veciñas, como Veloso, adheríronse a estas reflexións, con consideración tan interesantes como intelixentes. Tamén está presente este tema noutros blogs amigos como galeidoscopio e besbellinha (16 maio). E na prensa escrita xa falei das voces de Víctor Freixanes ou Alfredo Conde, entre outras. En fin, o debate é ademais multinacional: o meu técnico particular (graciñas sempre Xulio de Rabal) infórmame que nos últimos días houbo visitas dende Santa Cruz -Bolivia; Santa Mónica-California; San Francisco; Georgetown; Aisburn; Paris, etc. (Tamén lle interesou o tema, polo visto, a alguén do Centro Superior de Investigacións Científicas).
E para que non se enfade Roi Queimado, que ten razón nisto, imos alegrar as imaxes deste post, algo macabras nas últimas entregas (aínda que non me neguen a xenialidade do simbolista belga Antoine Wiertz): por exemplo, esta fermosísima muller entre as ondas (1868) de Courbet, que a min me lembra aquela marabillosa fábula do Barón de La Motte Fouqué, que se chamaba Ondina e que me namorou para sempre destes seres misteriosos:

"Alí, no fondo do mar, viven uns seres amábeis e máis fermosos que os homes. Algunhas veces un pescador afortunado tivo a dita de ver a unha desas mulleres acuáticas cando xurdía cantando dende as augas. E falou da súa beleza. Os homes chámanas ondinas. E agora, meu amigo, fíxate ben, pois tes diante túa unha desas ondinas".

O vento da ruína e dos estragos
(Andoliña xoves 24 maio)
"No escudo en que descansa/ o corredor voado/ fan niño as anduriñas volandeiras/ i escóndense os lagartos;/ e na cima da torre/ o galo da veleta desprumado,/ remela os ollos cara o vento Leste,/ ¡o vento da ruína e dos estragos!": estes versos pertencen a "O último fidalgo", un poema de Curros Enríquez que describe a decadencia dun pazo fidalgo, non sen certa compracencia e ledicia por parte do gran poeta republicano. Iniciábase así a longa andaina literaria sobre a fidalguía que deixou tan forte pegada nas letras galegas e españolas, dende dona Emilia Pardo Bazán ata Valle Inclán ou Otero Pedrayo.
Os pazos e casas fidalgas de hoxe están en ruínas, afirmaba nestes días Carlos Acuña, presidente da Asociación de Heráldica. Uns 400 pazos corren serio perigo de conservación e moitos están á venda en Internet. Outros foron recuperados para funcións de turismo rural e similares. Aínda no franquismo tolerábase a venda de escudos e labras de armas: por sorte hoxe non se permite trasladalos e mesmo esíxese un permiso da Xunta para a súa limpeza e restauración. É esta só outra das moitas tarefas pendentes na defensa do noso patrimonio. Como a salvagarda das casas reitorais ou das nosas vellas pontes medievais.
(Imaxe: unha nova peza de Antoine Wiertz, pintor belga que estou descubrindo nestes días: "Cabeza guillotinado", 1855).

O galego, lingua sen rei nin cortes
(Andoliña martes 23 maio)
É ben coñecido o papel crucial que o Padre Sarmiento desempeñou na reivindicación da nosa lingua como instrumento útil para todas as funcións sociais. El mesmo definiu ben as orixes da postergación do idioma na política centralizadora dos Reis Católicos e na reforma das ordes monásticas, que encheron o país de xuíces, escribáns, cregos e funcionarios alleos que "ni hablaban ni entendían gallego y así se introdujo el abuso de escribir y actuar en castellano". Figura excepcional a de Sarmiento, pero non única, pois tivo precedentes, como amosa Beatriz Vaquero no seu traballo no volume "Entre liñas" (Univ. Vigo). No século XVII Fray Atanasio de Lobera, cisterciense, falaba desa lingua que "ben falada é graciosa, suave, elegante, sentenciosa e que en poucas palabras comprende moito, e mellor que outra a esencia do que vai tratando". O xesuíta Álvarez Sotelo denunciaba que os nobres falaban castelán e o galego non podía ser estudado por carecer de libros. E en 1606 o portugués Nuno de León explicaba que o portugués se convertera en lingua culta, deixando atrás o galego, porque aquela tiña Reis e Cortes, que é a oficina, "que nunqua houve en Galliza" dicía, onde se forxan e pulen os vocábulos. (Imaxe de Durero)

SEGUE O RUXE-RUXE: O DEBATE DE FALEMOS GALEGO.
Segue o debate nacido neste blog sobre o Galego En Positivo. Se hai uns días era Víctor Freixanes o que manifestaba a súa opinión, hoxe súmase, co mesmo entusiasmo e un fermoso artigo literario, Alfredo Conde dende a súa columna diaria en "El Correo Gallego" (sección "Os outros días").

Falemos e salvemos o galego (Alfredo Conde)
¿Fermosa é toda a nosa fala, palabra a palabra? Eo. Palabra por palabra. Palabra. Sucede que algúns aínda non o saben. Aínda están a tempo. Palabra.
Alá polas miñas terras de nación, alá por Ourense a Dourada, que tal a amosa o sol cando a baña no outono. No outono, cando a xente vai apañando uvas que poden dar chegado ata o nadal. Daquela, seino ben, pois no bico do cangallo deitabamoslle unha gotiña de cera derretida que algo debía axudar a elo, ou tal criamos; no outono, dicialles, pendurabanse os acios de uvas nas solainas de xeito que o dourado sol e mailos ventos que baixaban dos montes máis solemnes e rotundos, máis míticos e hoxe máis amados lle deran vida. E dabanlla. Dabanlla mentres a vida declinaba. Éralles o outono. Sol e vento a acariñar, dourandoas, facéndoas de ouro, as uvas na solaina. Bagos de uva coma ouro, ou coma bagoas. ¡Deus que fermosura! Así as palabras. E daban chegado ó nadal, á festa da luz que nace e se renova, vaia se daban.
Por Ourense a Dourada din que se a política non deu acabado co galego, a política tampouco non o vai salvar. Din que somos nós, a sociedade civil, os que temos a palabra. E a cera, diría eu. A xalea real. Mesmo a solaina. Tamén temos as gañas. Teñen razón. Non son as subvencións, nen esta nosa cultura suntuaria e de ilusorias pompas de xabón, quen van salvar a nosa fala.
O galego é de todos e salvarase entre todos ou non se salvará. Non é deste ou daquel, daqueles ou destes, deste partido político ou desta concepción do mundo. É de todos. Privilexio de ninguén en exclusiva, patrimonio común e sabiamente compartido. O galego non é un arma arreboladiza, un arma política ou partidaria, senón un fermoso intrumento de comunicación, o noso e peculiar, e enxebre instrumento de comunicación que non está enfrontado con ningún outro, que non exclue ningún outro e levamos no corazón como se fose unha bandeira. Unha fala nunca é nemiga doutra fala. Son os homes quen as veces se nemistan.
Tal din por Ourense a Dourada, onde se douran as palabras na solaina. Ogallá que o dito se espalle como auga que alague e que fecunde. Benvida a ilusión, benvida a luz neste mes polar ós que nos han dicir do outono. Falemos galego. Ten as palabras tan fermosas coma os bagos de uva dourados polo sol do outono e qué fermosa é a paisaxe contemplada dende a solaina solaz e serena deste tempo que por fin se anuncia sosegado. Palabra.
ac@alfredoconde.com

Entre liñas, a cultura escrita
(Andoliña martes 23 maio)
Hai unhas semanas clausurábase, no campus ourensán, a mostra ‘Entre liñas’, interesante reflexión sobre os pousos da cultura do libro. Froito dese mesmo pulo, a Universidade de Vigo editou o libro Entre liñas. Unha ollada á historia da cultura escrita en Galicia, coordenado por Pablo Sánchez Ferro. El mesmo salienta no limiar o carácter serodio da cultura escrita: seis milenios dende a cultura Uruk do Próximo Oriente, fronte a noventa mil anos da especie humana.

Este volume vén ser un bocexo da historia da cultura escrita en Galiza, un oco aínda por encher na nosa produción historiográfica. Colaboran nel os profesores Susana Reboreda, Beatriz Vaquero, Ofelia Rey Castelao e Xosé R. Barreiro Fernández. A viaxe que propón é de certo apaixonante: dende as epigrafías romanas ata a literatura clandestina do noso país a finais do século XVIII. Sublíñase a importancia da vía relixiosa na romanización, tal como quedou reflectido nas inscricións relixiosas e funerarias. Abórdase o esplendor cultural do século IV d.C. (S. Reboreda) e tamén un mapa moi detallado das dotacións educativas das cidades galegas na Idade Moderna (B.Vaquero). E algunhas cousas máis das que seguiremos a falar (Imaxe: Pontormo, detalle da Anunciación, 1527).

MÁXIMAS, AFORISMOS, UNHA LECTORA
(La Región 22 maio 06)
La Rochefoucauld. François de la Rochefaucauld foi un dos grandes moralistas da súa época. Pertencía a unha vella estirpe da nobreza francesa e viviu nos tempos de Richelieu e Luis XIV. Das súas “Máximas”, que tiveron a súa primeira edición en París en 1665 (viu cinco edicións do libro en vida), dicía Nietzsche que as prefería a “todos os libros xuntos de todos os filósofos alemáns”. Velaí algunhas que falan da intelixencia, das paixóns e da bondade:
A maior intelixencia consiste en coñecer detalladamente o valor das cousas.
É unha gran intelixencia saber ocultar a súa intelixencia.
As mentes estreitas adoitan condenar todo o que estea máis aló do seu alcance.
Un home de enxeño veríase a miúdo moi embarazado sen a compaña dos necios.
Do mesmo xeito que o que distingue as mentes despexadas é dar a entender en poucas palabras moitas cousas, pola contra os babecos teñen o don de falar moito e non dicir nada.
A paixón a miúdo converte en tolo ao máis sensato dos homes, e a miúdo tamén fai sensatos aos máis atolados.
Ninguén merece ser eloxiado pola súa bondade se non ten a enerxía suficiente para ser malo; calquera outra bondade non é a miúdo máis que preguiza ou impotencia da vontade.
Agustina Bessa-Luís. Da gran escritora portuguesa e dos seus “Aforismos” (Lisboa, 1988), escollemos seis pequenas xoias:
“Tudo acaba, até o sol, até os nomes que damos a Deus”.
Todo home que morre é un deus cercado de poderes que tivo e non gozou, porque temeu a súa divindade.
A vellez é o desapego que xa se alia á morte. É pois a liberdade.
Cando morre un home, morre un actor.
Algún día a sombra do home terá máis realidade que o propio home.
Tan pouco se medra, entre a infancia e a morte!
A lectora de novelas. No ano 1853, un gran pintor romántico belga, precursor do Simbolismo, Antoine Wiertz pinta “A lectora de novelas” (na imaxe), que se conserva no Musée Wiertz de Bruxelas. Unha muller deitada na cama, totalmente espida, concentrada na lectura dunha novela. Na beira do leito a man dun diaño vai depositando novos libros para corromper a súa alma: esa era a concepción que daquela tiña a Igrexa católica sobre o efecto pernicioso das novelas románticas da época. Por certo, pódese distinguir o autor dos libros corruptores: o gran Alexandre Dumas, tan de moda naquela época. O cadro é un prodixio de concepción e de feitura: quizais na súa intención ata fose moralista, pero Wiertz trata a modelo con tal sensualidade que o efecto que produce no espectador é xusto o contrario.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL: 1922, O ANO DO "MÁIS ALÁ"
Como todos os domingos, dende o pasado mes de xaneiro, sigo co meu percorrido polo século XX na nosa historia cultural, no xornal galicia hoxe. Este domingo a cita é co ano 1922 e eiquí deixo a ligazón: foi o ano do manifesto Máis Alá de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro (fago algunhas referencias breves sobre a súa recepción na prensa galeguista en en La Zarpa). Tamén cando empezaron a saír os magníficos volumes de narrativa breve da colección Céltiga: Xaime Quintanilla, Gonzalo López Abente, Castelao, Eladio Rodríguez González, etc. Iniciábase unha etapa de auténtico esplendor das Letras Galegas que duraría xa ata 1936. E o momento do nacemento en Vigo do xornal Galicia, aquel espléndido xornal liberal e galeguista. Tamén foi o ano en que naceron, entre moitos outros, Luz Pozo Garza, Tomás Barros e María Casares.

ARRAIANOS
Pan por Pan domingo 21 maio
Hai xa anos que naceu Arraianos, asociación “que se ergue como unha cornamenta épica de vaca cachena sobre os planaltos desa fronteira que se debruza entre Galiza e Portugal” e que inmortalizou a estirpe ferriniana nun dos seus mellores libros, co mesmo nome. Dese pulo sae a revista “Arraianos” que chega nesta primavera ao número 5 con colaboracións de Riveiro Coello, Viale Moutinho, Xurxo Sierra Veloso, Domínguez Alberte, Fran Alonso, Ramón Nicolás, etc. Tamén deste cronista que aquí asina (que esculca na presenza de Curros na prensa de Celanova). Nesta entrega hai valiosos traballos, entre outros, sobre as máscaras de inverno nesa zona (por José R. Cruz), sobre os signos lapidarios da Torre de Vilanova (Mascareñas Alonso) ou mesmo unha peculiar lectura dos relatos de Ferrín polos psiquiatras David Simón e Emilio González. Velaí unha das revistas comarcais máis dignas do país. (En www.arraianos.com figuran os sumarios dos cinco números anteriores da revista).

Segue o debate FALEMOS GALEGO: EN POSITIVO
Naceu neste blog e está tomando forma e cobrando apoios: un proxecto a favor da nosa lingua en positivo, sumando e non restando. Un proxecto que funcione como Laboratorio de Ideas a favor da lingua galega e que sume colectivos, sectores, persoas, hoxe arredados do galego, pero non hostís á lingua. Unha estratexia que deseñe formas de tender pontes e de abrir fiestras. Nesa liña vai tamén o artigo de Víctor Freixanes hoxe en La Voz de Galicia (sección "Vento nas Velas": o pasado mércores falamos destes temas con el e con outras persoas (Ferro Ruibal, Carlos Varela, etc.) e só podo dicir polo de agora que moita xente está esperando un aceno neste sentido. Velaí o artigo de Freixanes:

Emitir en positivo
ERRA de cheo o Partido Socialista de Cataluña con esa campaña a prol do novo Estatuto de Autonomía dirixida contra o Partido Popular. Refírome a esa campaña na que o PSC pide o voto favorable no referendo do próximo 18 de xuño argumentando que dese xeito os votantes derrotarán decididamente ao PP (sen facer referencia ningunha a Esquerra Republicana, por certo), porque o PP disque está contra Cataluña. Nos manuais de estilo da comunicación hai unha lei que advirte contra os que titulan en negativo. Titular en negativo significa sempre restar, nunca sumar. Ás veces é inevitable, certo. Pero sempre que se poida (e en política moito máis) o discurso debe ser o contrario. A sociedade necesita vento a favor para navegar, nunca en contra. ¿Non hai argumentos para salientar os méritos da causa que defendemos? ¿Tan fráxiles son que necesitamos descualificar, arredar, asustar ás audiencias coa ameaza dos que pensan ou defenden unha posición distinta da nosa? ¡Contra Franco viviamos mellor!, aínda sentimos dicir a algunha xente. Son os desesperados, ou os desesperanzados, ou os derrotados. ¡Claro que non viviamos mellor contra Franco! Contra Franco non viviamos. Só dende a simplificación, sen intelixencia, se pode soster semellante afirmación. A democracia esixe propostas, ilusión, proxectos de futuro, trabes e armaduras para levantar a casa, non petardos para derrubala. Ninguén se apunta á destrución, nin á catástrofe, nin aos funerais (por moi ben diagnosticados que estean), nin ás derrotas. ¿Lémbranse dos «profetas do non»? Durante moito tempo o nacionalismo e a esquerda (tamén o nacionalismo galego) construíu o seu discurso á contra: non ás celulosas, non á autoestrada, non ás centrais nucleares, non aos encoros... A maioría desas campañas (non todas) estaban xustificadas, tiñan razón de ser naquel momento, pero a sociedade percibíaas sempre en negativo, e en negativo non se constrúe nada. Agardábamos outra cousa dos cataláns do PSC, francamente. Todo o contrario do manifesto que me chega estes días a través do correo electrónico a prol da lingua galega, asinado polos amigos Alfonso Monxardín e Marcos Valcarcel, dende Ourense. Con humor, con imaxinación e afouteza, di máis ou menos así: «Traballemos polo galego e comámonos a beixos». A lingua é un espazo de todos, un espazo para unir e sumar, non para restar nin arredar aos que non a falan (aínda) ou pensan diferente ca nós. O académico Ferro Ruibal falaba o pasado 17 de maio en Sada dos «falantes pasivos», esas persoas que, aínda estando en condicións de falar o idioma, polas razóns que sexan, moitas delas profundamente enraizadas no ADN dos comportamentos (instalados na xenética do fracaso, a inseguridade e o medo), non a falan, resístense a incorporarse ao pulo común do seu uso normal e normalizado. Houbo un tempo que a táctica de algúns consistía en denuncialos ou descualificalos, como se non fosen galegos. Ferro Ruibal propón, e moitos sumámonos decididamente a esa proposta, a táctica da comprensión e do afecto: xa virán, deámoslles tempo, pero sobre todo deámoslles probas e argumentos para que veñan a ese territorio que nos une e no que nos recoñecemos, o universo das palabras herdadas dos avós, transmitidas felizmente e sen complexos aos fillos e aos netos. ¡Falemos galego e comámonos a bicos! Gústame a invitación. Non necesitamos estar contra ninguén. Temos argumentos abondo para defender a causa que nos convoca. Os cataláns do PSC equivócanse. O futuro só se constrúe dende a ilusión dos proxectos compartidos.

DON RAMÓN: QUERIDÍSIMA MAMACIÑA
(Andoliña sábado 20 maio)
Hai uns días, na súa charla no Liceo de Ourense sobre Otero Pedrayo, Víctor Freixanes anunciou dúas novas editoriais relacionadas co señor de Trasalba. Unha, a publicación das súas cartas con Castelao que está a preparar Alonso Montero e que verán moi cedo a luz: nelas amósase como foi Otero o núcleo activo que transmitiu de vagariño a sorte e saúde do Castelao exiliado, ata a súa morte en xaneiro de 1950, ao conxunto do galeguismo.
E a segunda, a edición, que tardará máis, das cartas que Otero escribiu á súa nai, dende 1905, con 17 anos, ata a morte de dona Eladia Ramona Pedrayo Ansoar, en 1957 (con case 98 anos). Trátase de máis de mil misivas epistolares que están a catalogar Patrias Arias Cachero e Mónica Pazos Martínez. Houbo días que don Ramón mandou na mesma xornada ata tres cartas á súa nai: un caso singular na historia literaria de fecunda comunicación maternofilial.
A revista “Grial” vén de publicar, no seu último número, algunhas destas cartas, que constitúen unha parte relevante das memorias da súa vida que nunca escribiu (só parcialmente): se se len con atención, mesmo se descobren riscos do seu inconfundíbel estilo.

Dona Segunda República debeu quedar abraiada, supoño
Por aí embaixo anda un post no que anunciaba a miña intervención nun debate sobre a guerra civil e o franquismo en Telemiño. Xa deixei alí unha primeira impresión, pero agora veño de ver o programa gravado enteiro e quero engadir algo. A sensación de disparate é aínda maior que cando eu estaba alí. Aquilo semella que rematou sendo un debate sobre Carrillo, Paracuellos e o ouro de Moscú: quizais o moderador debeu acotar máis o tema ao que falaramos previamente, centrado en Ourense e nas tres etapas (República, guerra e dictadura, desta última non houbo tempo a falar).
E, si, na publicidade seguiu o debate. Carmen Nóvoa, socialista acérrima, quería marcharse e estaba indignada porque Virxilio se meteu con Zapatero e Bono (presumiu de berrarlle ao ministro nun acto público na Catedral de Toledo). Coa súa teoría dos "catro tolos" non oímos de don Virxilio nin sequera unha palabra de arrepentemento da súa militancia falanxista naqueles días. E todos sabemos o papel que tivo Falanxe (á marxe do que el fixera, reciclado logo en Acción Católica) naqueles días: o traballo suxo do exterminio, arredor de mil mortos en Ourense, nun concello que non pasaba dos vinte mil, algúns máis se sumamos Canedo. Os "paseados" ("claudiados" en Ourense) aínda están sen contar rigorosamente.
Quizais conveña a emisión destes programas para que saibamos como é a realidade, que non é o que nós percibimos nos nosos círculos máis estreitos e ideoloxizados ou ilustrados: hai moito pensamento franquista aínda vivo e non só nestes "supervivientes de Falange". Non é tamén curioso que as chamadas exteriores fosen en apoio dos pro-golpistas? A Amador coñézoo hai tempo das cousas da cidade, pero non sábía que era tan reaccionario.
E o Virxilio, por se alguén non o sabe, é irmán dos escritores Julio e José Luís López Cid, debe ser a ovella negra (ideolóxica) da familia. Pareceume tamén indignante a súa utilización de persoas republicanas xa mortas, como Alberto Vilanova, para xustificarse, ou mesmo de comunistas como Clemente Jiménez para atacar a Carrillo. Ao seu irmán José Luís López Cid sempre lle quixen ben e sempre me tratou moi ben e mesmo me presentou nunha ocasión a Valente traballando na Biblioteca da Deputación Provincial. Que pensaría deste seu irmán "exaltado"?
Pola miña banda, aínda que tiven pouco tempo para falar (sen ser maleducado), dixen o esencial que quería dicir. Sobre todo, quedei satisfeito da miña intervención final con estes dous reclamos:
(1) Concello de Ourense (grupo de goberno) retire xa as últimas pegadas do franquismo na cidade: eses nomes golpistas de "Coronel Ceano", "Capitán Eloy", etc.
(2) Seguimos a agardar un aceno de perdón e arrepentimento polo papel da Igrexa (institución) bautizando como "Cruzada" e asistindo a esta barbarie no bando gañador. Nin sequera unha palabra en nome dos católicos masacrados: entre outros, A. Bóveda, Camilo Díaz Baliño, o nacionalista catalán Carrasco Formiguera, etc.

Do ensino nos Estados Unidos (Frank McCourt)
(Pan por Pan venres 19 maio)
“Fai falla moito valor e moitas gañas para poñerse diante de 175 adolescentes cada mañá”, afirma o escritor Frank McCourt, premio Pulitzer por “As cinzas de Ánxela”. A súa última novela titúlase “O Profesor” e di que resume os seus 30 anos de experiencia nas aulas. Do ensino di que é “a profesión máis difícil de todas”, critica os baixos soldos dos docentes e a masificación de alumnos e engade que é “a única profesión que non está dirixida polos que a practican”. Arremete contra os burócratas do ensino e afirma que para ser un bo profesor é preciso “ter paixón polo que se está a facer, amar o traballo”. Tamén engade que un profesor debe procurar que os alumnos teñan dúbidas, non certezas. E, ademais, dicir a verdade “porque aos mozos engánaos todo o mundo, a Igrexa, os pais, os políticos...”. McCourt daba clases nos Estados Unidos. Isto non ten nada que ver co noso mundo, ou si?
(Imaxe: a Palas Atenea de Parmigianino)

FRANCISCO CASTIÑEIRA, PREMIO OURENSE DE CONTOS 2006 CASA DAXUVENTUDE
(Nota informativa do xurado)

Francisco Castiñeira Romar, coruñés de 29 anos, acadou o Premio Ourense de Contos para a Mocidade que na súa 23ª edición, convocaron a Casa da Xuventude e a Agrupación de Libreiros de Ourense, co patrocinio da Concellería de Cultura, Festas e Festival de Cine do Concello de Ourense e a Delegación Provincial da Igualdade e do Benestar, como contribución á festa do Día das Letras Galegas. Pola obra "Inventario de nubes" recibirá 750 euros, ademais de vela publicada. Dela di o autor: "está estructurada en dez partes, cada unha delas cun tipo de nube como eixo, que lle valen ao atormentado protagonista-narrador como fío para tecer a súa historia en primeira persoa. Foi pensada para intercalar cada unha destas dez partes (dez nubes) polo medio doutra escolma de relatos que xa teño redactado e da que ando na procura de editora"

Tamén se publicarán os catro accésit, que recaeron en Beatriz Lorenzo, de Ourense, polo conto "Laranxas amargas"; Mario Otero Iglesias, do Corgo, Lugo, polo conto "Mathematica"; Miguel Segador López, de Ourense, pola obra "Orfeo Alleado" e Alba Cid, tamén de Ourense, polo conto "Un acordeón para a nostalxia" —este último, dentro do apartado de menores de 18 anos—. Cada un dos catro recibirá 200 euros de premio.

Ao concurso presentáronse trinta e nove contos de trinta e cinco autores proce­dentes de toda Galicia. O Xurado estivo composto por Serafín Alonso, Raquel Feijoo, Marco Valerio Lama, Nieves Pérez, Mª Xesús Sarmiento e Benito Losada, como secretario sen voto.

A entrega do premio farase o 3 de xuño, na próxima Feira do Libro, que terá lugar en Ourense.
Ourense, 17 de maio de 2006
(Francisco Castiñeira Romar. "Nacín en Suíza en 1977 e vivín sempre na Coruña, ata que hai dous anos me trasladei a Oviedo. No literario adiqueime ata o de agora ó relato curto, acadando varios premios. Din publicado un libro de relatos co título de " Seica chove" (Baía Edicións, 2002). Á parte, teño un blog-bitácora na internet, á que estades convidados: http://www.ningures.blogspot.com/, onde podedes atopar máis información".)

Da historia do premio (M.Valcárcel)
A Casa da Xuventude de Ourense e a Agrupación de Libreiros patrocinan cada ano o Concurso de Contos para a Mocidade, unha interesante plataforma de lanzamento de novos narradores que conta xa entre os seus gañadores con autores xa tan consagrados como Xosé Carlos Caneiro e Antón Riveiro-Coello, entre outros. En concreto, os gañadores foron, desde 1984 e ata o 2005, por esta orde cronolóxica: Xosé Carlos Caneiro; Anxos García Sumay; Xosé M. Paramos Neira; Afonso Vázquez-Monxardín; Alexandre Sánchez Vidal; Pedro Gonzalves, Pablo José Hermida; Xosé Lois G. Sende; Ánxeles Alfaya; Eva Moreira Fontán; Ánxeles Alfaya; Antón Riveiro Coello; Ana Cristina López; Marisé Suárez Leal; Xonxa Fernández; Martiño Maseda; Eva Moreda Rodríguez; Marta Pérez Martín; Xosé Díaz Díaz; Pablo Piñón Dacal, Iván García Campos, Ignacio Mascuñán Freijanes.
Desde 1991 edítanse os contos premiados en pequenos volumes, coordenados por Benito Losada e Henrique Torreiro, que recollen o relato gañador e varios accésits. Cada libro inclúe ademais un dato de interese sociolóxico como é a relación completa de participantes coa súa ubicación xeográfica (por exemplo, 56 mozos e mozas de Galicia, Euskadi, Alemaña, Londres e Suiza fixérono no ano 2000). Entre eles figuran tamén nomes xa coñecidos no mundo literario como Rafa Villar, Estevo Creus, Emma Pedreira, Pablo Vázquez Pereira, Marco Lama del Corral, Raúl e Lois Pérez Diéguez, etc.
(Imaxe: Alice, 1915, de Modigliani)

LUGRÍS NO PARAÍSO DOS PATRIOTAS
(Andoliña xoves 18 maio)
Foi don Xesús Ferro Ruibal quen obrou o milagre, na xuntanza da Real Academia Galega en O Castro, de achegarnos a voz de Lugrís Freire nun seu texto apócrifo. Por el soubemos que aló nos outros mundos saben avaliar ben o que significa o pulo e a vontade de construír un país, o esforzo por abrir todas as fiestras e tender todas as pontes, o alento por facer da cultura de noso a cerna das nosas vidas. O espírito de Lugrís estivo, vaia que si, no emocionado discurso do Suso Ferro e ninguén dubidaba naquel anfiteatro cheo de magna ilustración e corazón galeguistas que o labor dos grandes precursores como Lugrís non foi inútil. Xosé Luís Axeitos presentounos ao sadense como un pioneiro tamén na creación dos espazos da memoria, dende os Mártires de Carral ata a película “Maruxa” na nosa lingua, e Xosé Neira Vilas lembrou a descuberta da galeguidade do noso autor nas terras cubanas, onde consolidou aquela emoción pola Terra que sentira dende mozo.
Pechou o presidente da Academia e reclamou todos os dereitos que a nosa lingua ten, con toda a solemnidade necesaria. Mesmo deixou un consello agarimoso, feliz, para as nais galegas: eduquen, por favor, aos seus fillos no noso idioma. Así sexa.

Unha viñeta xenial de Xosé Lois, O Carrabouxo
Hai días que está verdadeiramente xenial e hoxe foi un deles: velaí a viñeta de "O Carrabouxo" en La Región neste 17 de maio. Xa que aquí tamén se falou de linguas, de bicos e de beixos...

En defensa do Día das Letras
(Andoliña mércores 17 maio)
Todos os anos por estas datas xorden voces críticas co Día das Letras Galegas que advirten do seu carácter ritual e necrolóxico ou que afirman que só serve para facer exequias, etc, etc. Pois non estou de acordo. A invención do Día das Letras foi unha feliz iniciativa que serviu en 1963, da man de Del Riego, Ferro Couselo e Gómez Román, para restaurar a memoria negada deste país. A través dun escritor.
Pero lembrar un escritor ou unha escritora é tamén lembrar de xeito conxunto a súa xeración e o seu tempo histórico: neste 2006, esa honrosa Cova Céltica e os tempos esquecidos da Solidaridad Gallega, nos que militou Lugrís Freire, iniciando tantas cousas, con todos os seus pulos e a súa férrea vontade. E coa recuperación de Blanco Amor, Luís Seoane, Blanco Torres, Lorenzo Varela, Dieste, etc. iniciouse o rescate dos anos republicanos, das vítimas da guerra incivil e dos tempos do exilio: labor ben meritorio, sen dúbida.
Outra cousa sería pensar que o 17 de Maio vaia ser a panacea de todos os males da cultura e do idiomas galegos. Iso non, claro. Semella demasiado inxenuo, aínda se o fan persoas ilustradas e sagaces, pensar que nun día se poden arranxar tantas cousas...

Noraboa por ese Día das Letras Galegas en Suecia.
Nestes días hai actos sobre as Letras Galegas en varias cidades do mundo. Velaí en Suecia. Ou en Buenos Aires onde falará Torre de Babel no Centro Galego. De moitas delas enterámonos polos blogues. Mágoa que ningún xornal noso cubra estas informacións cunha reportaxe ampla.

Falemos galego e comámonos a beixos
(Na liña do debate aberto neste blog, o pasado 11 de maio, o amigo Afonso Vázquez-Monxardín publica hoxe, no xornal Galicia Hoxe, este magnífico artigo que creo que podería servir de manifesto para todos os que estamos a reflexionar sobre un novo discurso e unha nova estratexia en favor do galego).

No ano 1966, hai corenta anos xa, o médico ourensán Carlos Guitián, mandou imprimir uns autoadhesivos para pegar nos cristais dos coches con intención de os repartir entre os amigos que puñan, simplemente, "Falemos Galego". Renacía un soño de ilusión e esperanza compartida.
Corenta anos despois, o galego segue vivo entre nós como vehículo de expresión maioritario no país e no medio dun mundo tan diferente como inimaxinable naquel momento.
Algúns daqueles soños empezaron a virarse en realidades -o galego no ensino, nos medios de comunicacións, con estatuto de lingua oficial na Terra...- pero outros temores sentidos daquela, tamén seguen entre nós, sobre todo a redución do seu uso na mocidade e a dificultade para a conquista de determinados ambientes das cidades.
E aquel movemento de esperanza e ilusión foi declinando a medida que Galicia se ía organizando política e administrativamente.
Moitos compoñentes da nova sociedade civil, plural e libre, pensaron que agora o tema do idioma, da supervivencia e futuro dese vehículo de comunicación e identidade, xa non era cousa deles.
Para iso estaban as novas institucións, a Xunta, o Parlamento, a Televisión, os partidos políticos e mesmo os profesores de Lingua e Literatura Galega nos colexios a se preocuparen polo asunto. Os ensinantes viron así, inxustamente, sobredimensionado o seu papel como se a "salvación" da lingua dependese deles.
E entrementres, a sociedade civil, a xente do común, arrefriou o seu amor, moitas veces influídos tamén, porque os que máis se debían interesar no idioma, non acababan de pórse de acordo, e porque este camiño que se ía construíndo sen planos e a medida que se avanzaba, moitas veces pasaba por esgrevios terreos de minifundio.
As pelexas ortográficas, as pelexas toponímicas, a utilización da lingua como arma política arreboladiza duns con outros, fixo sentir a moitos que a cousa non era tan doada, e que non pagaba a pena o esforzo.
Que aínda que se seguise falando en galego, que aínda que agora houbese televisión, escola, radio..., a inexorabilidade do fado íanos conducir á de- saparición.
Pero non é así.
Recuperemos a esperanza. Sempre que hai unha botella medio baleira, é que está tamén medio chea. E se queremos que a xente beba nese viño maduro, debemos falar máis do que queda, e menos do que xa foi. O galego é unha das 300 linguas de máis dun millón de falantes nun mundo de 7000 linguas. O galego non vai desaparecer.
Non o pode facer unha lingua de escola, política, ciencia, ensino... unha lingua moi amada e nunha situación oficial.
O tema, non menos importante, claro, é cal será o futuro uso. ¿Ritual e identitario -como o irlandés- ou como medio de relación universal entre todos nós, ou só entre algúns?
A lingua é túa. É del. A lingua é dela. A lingua é o cemento que une a nación. E a lingua será o que a nación queira. Os galegos, desde os Reis Católicos a Franco, ignoraron as políticas asimilistas, por iso seguimos falando galego.
A política non deu matado o galego e a política, agora, tampouco o dará salvado, por moito que faga, que moito ten que facer.
Porque a lingua é túa e é dela. A lingua é del. E a lingua será o que a nación queira, e eu quero que a nación queira que a lingua viva viva e non que reine morta.
A cousa vai contigo. Aí, nesa lingua privada túa, do amor e do desamor, do riso e da bágoa, do neno e da moza, non mandas máis ca ti. E iso é cousa só túa. Non balas, beixos precisamos. Falemos galego e comámonos a beixos.

Con Franco ou contra Franco
Para os que vivan na comarca de Ourense, esta información: hoxe ás 22 horas, en directo en Telemiño, un debate sobre Franco e o franquismo.
Da banda favorábel (!!!!) a Franco: Amador Rego, xubilado; Virxilio López, exprofesor e excombatente do bando franquista; e Juan Manuel Álvarez, exalcalde e testemuña da guerra dende o bando gañador.
Da banda contraria: Carmen R. Nóvoa, socialista; Alfonso Pazos, avogado, e este cronista, como historiador.
A ver qué pasa!!!
(Imaxe: O asasino, de Luís Seoane).

Non se deixa xubilar
(Pan por Pan martes 16 maio)
Algúns tiveron moita presa en xubilalo, pero a cousa non vai por aí. Xosé Manuel Beiras segue sendo un referente social e cultural sen discusión. Hai un ano recibía o Pedrón de Ouro, entre outros recoñecementos. Nestes días pronunciou unha conferencia en Ferrol, seguida dunha cea-homenaxe. Publica todos os domingos un artigo de temática política no xornal “Galicia Hoxe” (abondo escéptico coa política galega de hoxe). Vai recibir, no remate deste mes, o título de “Galego Egrexio”, concedido en Vigo pola Fundación Premios da Crítica (honra que mereceron nomes como Filgueira Valverde, Torres Queiruga ou Alonso Montero). Creo que vai ser tamén o mantedor da entrega de premios Lousada Diéguez en Boborás. Todo iso sen citar a súa presenza no Foro Social Mundial e noutras actividades políticas apartidarias. Que Xosé Manuel Beiras non se deixa xubilar, vaia!

FALEMOS GALEGO
(La Región 15 maio 2006)
Unha xeración intermedia. Entre o galeguismo de preguerra e os novos grupos do tardofranquismo houbo unha xeración intermedia ás veces esquecida, a que se move na década que vai entre 1965 (a Auriense fúndase en 1967) e 1975. Quero hoxe relembrala nalgúns dos seus nomes: Carlos Guitián, Xosé Lino Vázquez-Monxardín, Salvador Rey, Eustaquio Puga, “Anxo”, Antón da Ponte, Nemesio Barxa, Antón Romasanta, etc. Era tamén a xeración do meu pai. Eles fixeron as primeiras pegatinas de “Falemos Galego” e corrixiron os primeiros topónimos castelanizados no noso país. Estaban arredor dos máis vellos, que viviran a guerra dalgún xeito, moitos aínda mozos (Otero e Ferro Couselo, Leuter e Bieito Fernández, Xoaquín Lorenzo e “Ben-Cho-Shey”, Luís Taboada). Impulsaron a Auriense, a misa galega do Santo Cristo e a Coral de Ruada (daquela con Manolo de Dios). Promoveron a Festa da Árbore e a presenza do galego nos xornais, se facía falla mandando cartas ao director a cotío. Ou protestando contra o xandasbolismo, a burla dos galegos que se facía no cine e na TV: teño nas mans unha carta dos anos 60 nesa liña, asinada por María Asunción Montero, a muller de Carlos Guitián.
Moitos deles participaron tamén nas grandes andainas culturais dos anos 60: con Antón Tovar, con Celso Emilio, con Blanco Amor, tamén no Ateneo e no Liceo ou nas asociacións culturais nacidas nas vilas. E nos primeiros recitais e concertos do que se había chamar Voces Ceibes. Eran anos intermedios: sobrevivían os rescaldos do galeguismo dos mellores, velaí Galaxia e o mundo cultural na súa contorna, pero aínda non chegara o novo nacionalismo de esquerda que dende 1972 se instala nesas plataformas e imprime outra dirección política. Foi unha xeración intermedia: das que abriron fiestras e crearon pontes co pasado e co futuro. Como a “Cova Céltica” na que militou Lugrís Freire moito antes das Irmandades e da Xeración Nós.
Andrés Mazaira. Leva varias semanas de despedida e véselle feliz. Mazaira, dende o seu posto de vicerrector na Universidade, derrubou muros. Non só aquel muro ignominioso que escondía as facultades dos ollos da xente do común. Sobre todo os muros mentais, máis difíciles de derrubar sempre. Mazaira puxo á Universidade de Vigo, no campus de Ourense, en contacto estreito coa sociedade: cos grupos empresariais, co mundo da prensa, co Parque Tecnolóxico e cos motores económicos, cos sindicatos, cos núcleos culturais da cidade, etc. Ninguén pode discutir isto. A Universidade creou novas infraestruturas (esa magnífica e modélica Biblioteca Universitaria) e tamén un novo discurso: unha Universidade ao servizo da xente e do progreso ourensán. Quédalle moito por aportar a Mazaira na nosa sociedade, é un home de ideas e de acción, e deses non hai demasiados.
(Na foto, entrega do Pedrón de Ouro a Xoaquín Lorenzo na Romaría do Viso, acompañado por Gustavo Valencia e Xosé L. Vázquez-Monxardín).

Dous artigos sobre as Letras Galegas
Na prensa de hoxe, dous artigos de interese sobre o Día das Letras Galegas. Manuel Bragado reflexiona sobre a relación da lingua coas novas tecnoloxías e Internet e reclama Máis internet e máis galego. Pola súa banda, Víctor Freixanes lembra tempos máis difíciles para a causa do galego, pero que tiñan a súa épica para rememorar, e pon en cuestión, unha vez máis, o carácter festivo que Manuel Fraga lle outorgou a esta data dende a Xunta, quizais con boas intencións, pero con pésimos resultados. (Ilustración: un xenial debuxo de Castelao no Diario 1921)

LLUÍS LLACH, UN UNIVERSO DE SENSACIÓNS
(Pan por Pan domingo 14 maio)
Dúas horas é pouco tempo, pero pode chegar para asomarse a todo un universo de sensacións se quen nos acompaña é Lluís Llach cos seus músicos. O mesmo Llach que durante tantos anos fixo connosco o camiño –Viatge a Itaca, Campanades a morts-, presente agora en todos os seus rexistros. O mundo íntimo que reivindica o fascinante do ser humano, capaz de crear amor e tenrura: “Geografía”, “Un núvol blanc”, “Tinc un clavell per tu”, “Maremar”, “Temps i temps”, “Sempre queda un fil”, “Verges 50”, “Tendresa”. Pero tamén o berro de protesta, sarcástico, escéptico, desenganado: “A poc a poc”, “Tossudament alçats”, “El dia”. E a lembranza da República: non un exercicio de nostalxia, si un proxecto de fúturo. O Llach que evoca a memoria de Puig Antich e do amigo poeta Miquel Martí i Pol e os ecos reveladores de Barbara, Léo Ferré, Jacques Brel, Georges Brassens ou Edith Piaf, aquela xeración, si, irrepetíbel.

Sempre nos quedarán as palabras...
Espertei hoxe pola mañá, aínda entre soños, pensando neste poema de Eugénio de Andrade, O sal da língua:

Escuta, escuta: tenho ainda
uma coisa a dizer.
Não é importante, eu sei, não vai
salvar o mundo, não mudará
a vida de ninguém - mas quem
é hoje capaz de salvar o mundo
ou apenas mudar o sentido
da vida de alguém?
Escuta-me, não te demoro.
É coisa pouca, como a chuvinha
que vem vindo devagar.
São três, quatro palavras, pouco
mais. Palavras que te quero confiar,
para que não se extinga o seu lume,
o seu lume breve.
Palavras que muito amei,
que talvez ame ainda.
Elas são a casa, o sal da língua.

Sorpresa: Carlos Casares ten estación ferroviaria...!
Aínda que teño varias fotos de Carlos Casares na miña colección particular, busquei unha foto na rede para ilustrar un post anterior.
E encontreime (eu non o sabía) con que existe unha cidade Carlos Casares, capital do partido homónimo, ubicado no centro-oeste da provincia de Buenos Aires, Arxentina.
E máis simpático aínda: ten unha estación ferroviaria que leva o nome do escritor, docente e presidente arxentino Domingo Faustino Sarmiento.
Co que lle gustaban a Carlos o mundo dos trens e das estacións? Estaría algunha vez alí? Non recordo que mo comentase nunca... (Na foto, concello de Carlos Casares en Buenos Aires).

A mocidade manipulada?
(Pan por Pan sábado 13 maio)
A través de Internet convocouse unha gran sentada o domingo por unha vivenda digna para os mozos: en Compostela vaise facer no Obradoiro. A nova parece positiva. O primeiro que pensei foi no exemplo francés: os rapaces do botellón tamén saben organizarse e reclamar o que a sociedade lles prometeu (“Todos os españois teñen dereito a gozar dunha vivenda digna e axeitada”: artigo 47 da Constitución). Pero logo lin unha entrevista con Juan Luis Pintos, escéptico ao respecto: para o sociólogo de Compostela nada nace de xeito espontáneo e pensa que esta sentada está promovida polo “folclore inmobiliario”, isto é, os intereses das construtoras que se senten ameazadas polas medidas contra a especulación urbanística. Quedei pampo. Será esta unha nova estratexia para manter o negocio do sector inmobiliario utilizando aos mozos? As fórmulas de manipulación hoxe son tan delicadas, que vai ti saber… (Imaxe: a Judith coa cabeza de Holofernes, de Lucas Cranach)

Máis sobre vidas truncadas
(Andoliña sábado 13 maio)
Só 29 anos lle chegara a Manuel Antonio para deixarnos a súa mensaxe poética, transmitida en boa parte coa edición de Domingo García-Sabell para Galaxia en 1972, moitos anos despois da súa morte (aos 20 anos deixara a literatura Arthur Rimbaud, que morreu con 37, e xa demostrara o seu xenio poético). Por baixo dos 30 quedaron Luis Amado Carballo e Porteiro Garea. O mesmo fado perseguiu a Xohán Casal, precursor da Nova Narrativa Galega, que só viviu 25 anos e escribiu "O camiño de abaixo": libro de relatos que non viu publicado, pois saíu en edición póstuma en 1970, dez anos tras a súa morte.
O gran Chano Piñeiro, despois de demostrar con ‘Sempre Xonxa’ que o cine galego era un soño posíbel, chegou aos 41: semanas antes do seu falecemento compartín con el unha agradábel cea e conversa, tras presentar o seu volume ‘Conversas co vento’. Na memoria quedan tamén as mortes prematuras dos poetas Lois Pereiro, Xela Arias e Luísa Villalta. Roberto Vidal Bolaño, autor e director teatral, só viviu 52. O escritor e editor Luís Mariño cumpriu uns poucos máis; con 61 faleceu, en plena madurez creativa, Carlos Casares. De certo, son tantas as ocasións en que a morte chega demasiado cedo!

Galeguismo e vidas truncadas
(Andoliña venres 12 maio)
‘Vidas cruzadas’ é un excelente volume de contos de Raymond Carver que logo levou ao cine Robert Altman: aí está un magnífico relato no que un matrimonio que acaba de perder o seu fillo recibe estrañas chamadas telefónicas. Pero eu estaba hoxe a pensar non nas vidas cruzadas, senón nas vidas cortadas, truncadas polo fado: dende os gregos, un xeito de definir aquilo que non coñecemos. Na historia da nosa cultura e do galeguismo non foron poucas, por certo.
En 1918, con 29 anos, morría Luis Porteiro Garea, un dos meirandes valores das Irmandades da Fala, doutor en Dereito e profesor da Universidade de Santiago. El mesmo pronunciara o discurso de inauguración da Irmandade nesa cidade. Castelao despídeo emocionado dende ‘A Nosa Terra’: "unha mala fada caiu enriba de Galicia". Durante varios anos o semanario nacionalista dedícalle fondas lembranzas. Cal sería o futuro do galeguismo sen esa morte temperá?
E qué dicir do futuro tamén fanado (ningún deles chegou aos 30 anos) das grandes voces dun Manuel Antonio ou dun Amado Carballo? Sería diferente a nosa poesía das vangardas sen a súa morte prematura? Que camiño poético tomarían logo da guerra incivil?

" TERRA CEIBE!"
(Pan por Pan venres 12 maio)
En maio de 1931 dous mozos, Manuel Antonio e Xavier Soto, distribúen en Vigo un panfleto co título “Terra Ceibe!”. Criticaban nese texto aos concelleiros desa cidade por negarse a poñer a bandeira galega nos actos oficiais, ao carón da española. Hoxe nin sequera os nacionalistas coñecen ese texto: cousas da desmemoria. Texto ben radical, por certo. Velaí: “O noxo e a vergoña chegan a nós en rafaxes fondamente carraxosas, que nos obrigan a non poder calar a nosa protesta. A única Patria que recoñecemos, Galicia, ten a sua fala e a sua Bandeira, Bandeira que nós ollamos como insinia da nosa raza, a raza céltiga, forte e domiñadora, que si vai decaíndo é a forza da intrusión española que nos vai enchendo de sangue sin coor e sin vida, sangue escravo. Isto é o que nós temos por españoes; e certamente que tal herdo non merez outra defensa que a dos profesionaes do patriotismo trasnoitado”.

A POLÍTICA NON DEU MATADO O GALEGO... (NOTAS PARA UN DEBATE)

Esta mañán estivemos en Telemiño (Ourense), nun debate sobre o Día das Letras Galegas e Lugrís Freire, Afonso Vázquez Monxardín, Xulio Fernández Senra (emiteno esta noita, ás 22 h.). Falamos de moitas cousas, do significado da festa das Letras Galegas e, moito, moitísimo, sobre o idioma.
E creo que coincidimos (e creo que hai moita xente en toda Galiza que pensa o mesmo) en que non imos demasiado ben.
En que hai que ser imaxinativos e audaces.

En que hai que crear un novo discurso sobre o noso idioma.
Velaí en riscos só bocexados (só quero abrir o debate) algunhas ideas posíbeis para empezar a falar:

UN DISCURSO A FAVOR DO GALEGO EN POSITIVO, sen enfrontamentos inútiles cando non son rendíbeis.
UN DISCURSO EN POSITIVO E OPTIMISTA: subliñar aquilo que funciona ben e todo o que anuncia un alborexar futuro do noso idioma en todos os usos sociais

A POLÍTICA NON DEU MATADO O GALEGO, PERO A POLÍTICA TAMPOUCO O VAI SALVAR.
A sociedade civil, a xente do común, é a que ten a palabra.

Non é un problema de subvencións: o que cómpre para que a xente fale máis galego, son ganas, non cartos.

Queremos provomer o amor, e o amor non ten prezo.

Recuperar vellos lemas como FALEMOS GALEGO para forxar ese novo movemento
cívico, aberto e con pouca estrutura e máis acción, sempre en positivo.
Colaboracionista declarados con todo o que sexa a favor, veña de onde veña.

Desbotar a imaxe que asocia o galego como algo exclusivo do nacionalismo (que teñen tantos mozos: se falas en galego xa tes que ser militante do Bloque). O galego é de todos e salvarase entre todos, á marxe de ideoloxías e opinións políticas. Mal favor lle facemos a nosa lengua asociándoa ao futuro dunha alternativa partidaria.
A única política que interesa é o consenso de verdade, como a LNL e o PXNL, pero asumido, explicado, etc.

Se fose preciso, ese novo discurso levaría a unha nova organización a favor do idioma, que recollese este novo espírito: FALEMOS GALEGO.

Espero as vosas opinións...
(Ilustramos estas pertinentes preguntas cun cadro do xenial Virxilio).

QUE PASOU NAQUEL DÍA LONXANO?
(Andoliña xoves 11 maio)
Leo no suplemento cultural de “La Vanguardia” que existe unha tenda en Barcelona especializada en vender xornais e revistas antigas. Chámase “La premsa d’ aquell dia” e demostra unha vez máis que os cataláns son espelidos como allos. O seu público non se compón só de historiadores, como se podía sospeitar, senón sobre todo de persoas do común que acoden en busca do xornal dunha determinada data. Hai moita demanda dende os anos 70, pero tamén aparecen diarios dos 50 e mesmo revistas de comezos do século XX: a datas máis arredadas, moita máis dificultade para localizar eses papeis.
Para que? Pois seica a xente merca esas follas amarelas, ás veces restauradas, porque quere saber qué pasou xusto no día en que naceu. E está disposta a pagar entre 15 e 50 euros pola portada ou o xornal completo de data tan relevante. Confeso que a min mesmo, que non son nada supersticioso, gustaríame saber qué pasou en Ourense, en Galiza e no mundo o 3 de marzo de 1958: habería algún accidente grave, algún crime pasional, unha inundación do Barbaña? Levo trinta anos coleccionando xornais, recortados e catalogados por temas, e teño un arquivo ben dotado ao respecto. Pero, xa ven, fáltame esa data…
(Na imaxe, o magnífico Retrato dunha vella, 1611, de Guido Reni).

Xavier Costa Clavell
(Andoliña mércores 10 maio)
Falei con el hai unhas semanas, pero non tiven a sorte de coñecelo en persoa. Chameino para pedirlle datos para o catálogo de autores de O Correo Galego e Galicia Hoxe, onde asinaba dende hai 13 anos. Alegrouse moito de que alguén se acordase do seu xornalismo en galego e díxome que estaba moi orgulloso de atesourar en toda a súa vida sobre todo libros e viaxes: percorrera medio mundo facendo guías de viaxe e volumes de arte. Daquela suxerinlle ao director do noso xornal que sería elegante facerlle unha pequena homenaxe: ao cabo era, con don Paco del Riego, o decano dos columnistas galegos.
Fillo de José Costa Figueiras, escritor agrarista-republicano, Costa Clavell poeta, narrador, xornalista, crítico literario e tradutor. Escribiu en todos os xornais galegos e en moitos cataláns. Co seu volume Las dos caras de Galicia bajo el franquismo (Cambio 16, 1977), foi un dos primeiros en deitar luz sobre a memoria desa etapa negada da nosa historia. Coa mesma ilusión escribía sobre o bandoleirismo galego ou sobre a nosa gastronomía, que tan ben coñecía. E sempre cun mesmo fío condutor, co que titulou un dos seus últimos traballos: Sempre Galicia no meu corazón (1992).
Na rede pódese consultar o limiar que lle preparou Manuel Vázquez Montalbán ao seu libro sobre a cociña galega.

Pouca xeografía, tamén, nos Estados Unidos
(Pan por Pan mércores 10 maio)
Andou estes días por Internet e por algúns xornais un informe que afirma que a metade dos mozos dos EEUU non saben situar Nova York nun mapa. É unha enquisa da National Geographic que demostra tamén que, despois do que choveu en Iraq, xa me entenden, máis do 37 por cento dos mozos menores de 24 anos non son quen de situar no mapa ese país mesopotámico onde teñen instalado medio exército imperial. Moitos deles sitúan países como Sudán en Asia ou mesmo non saben dicir onde está Luisiana, despois do furacán Katrina do ano pasado. Os datos non me sorprenden. Pero non botemos nós foguetes. Os coñecementos xeográficos no alumnado español tamén son moi escasos e creo que a última xeografía que se estudou en serio foi aquela do vello bacharelato que algúns padecemos, pero non tanto. E despois din que o mundo está a globalizarse: permítanme un sorriso irónico. (Imaxe: detalle do "Baño de Diana" de Parmigianino).

Da presenza galega en América, hoxe

Afonso Vázquez Monxardín fala no seu Camiño do Vao de hoxe (galicia hoxe) da presenza galega en América, da súa diversidade ideolóxica, do seu aproveitamento electoral ata o presente e dalgunhas posíbeis medidas a tomar para revitalizar aquel mundo. Velaí o remate do seu artigo:
E sobre o panorama da diversidade ideolóxica que existía, e cunhas crecentes necesidades comúns por envellecemento de poboación e decaemento económico do país de acollida, as forzas políticas españolas -e galegas, por suposto- foron incapaces de deseñar entre todas unha auténtica política de estado sobre o tema emigratorio (asistencia, nacionalidade, cultura, etc.) e xogouse con eles só no tema electoral, tentando todas as forzas arrecadar os seus votos, e impóndolles unha responsabilidade absolutamente inxusta e desproporcionada, a través da obriga de tomar decisións políticas sobre os niveis locais, autonómicos e estatais, dun país que deixaran había décadas e que apenas coñecían na súa realidade actual.
Ata o momento de hoxe, os sucesivos gobernos galegos, apoiáronse alá en quen os apoiaba, e, certamente, naquelas oficinas era difícil establecer separacións entre funcións administrativas e políticas, de xeito que parecía que só uns monopolizaban o contacto coa administración galega.
O ideal sería que o novo goberno galego non cambiase de "socios" senón de política. A Xunta de Galicia podía comprar, por exemplo, o antigo Centro Ourensán -enfronte do Centro Galego e con grande carga simbólica- e facer unha oficina de representación política institucional en terreo neutral, de actuación administrativa, de información económica, turística, de centro de exposicións, de recepcións, de estancia de viaxeiros da administración galega, etc. e que, xunto cun pequeno núcleo de funcionarios de aquí, promovese a execución de políticas deseñadas co máximo consenso a ambas beiras do mar, entre as sociedades, dándolle preferencia, obviamente, ás máis representativas. Cómpre proxectar máis Galicia e menos interese electoral. ¿Será posible? (Imaxe do pintor Sucasas)

Polas terras de Merlín, a vella Eire
(Andoliña martes 8 maio)
O xornalista ourensán Luis Menéndez filmou para a TVG a serie documental Por terras de Merlín. Vina na tarde do sábado pasado, por vez primeira, cun capítulo dedicado ás realidades culturais da costa oeste de Irlanda, aquela que garda con máis forza a súa identidade e a súa lingua: o gaélico. Casas pintadas con cores vivas, verdes paisaxes con valados e palleiros, a enerxía do mar que brúa en todas as fisterras (que xa filmara con engado Flaherty en Homes de Arán), a conta tráxica dos naufraxios e os mariñeiros de colores rechamantes (para encontrar os corpos dos afogados), as lendas do Pozo Sagrado e os contos de aparecidos nos fiadeiros: son todos eles trazos que lembran, sen dúbida, o que foi a nosa Galiza tradicional.
Os nenos aprenden nas escolas cantos e bailes irlandeses e nas casas aldeás hai recitais nos que se xuntan os veciños para escoitar a voz dos vates locais. Tras séculos de regresión, o gaélico teno hoxe moi difícil: só o falan cento cincuenta mil persoas, aínda que saben falalo un millón. Na escola secundaria dáselle un plus nas notas aos mozos que fan nesa lingua os seus exames: unha idea que ata se podería importar, co apoio dos mestres máis comprometidos coa nosa cultura. Ou non? (Imaxe: un debuxo da arte celta xa cristianizada).

Leakey, Dian Fossey, as mulleres
PAN POR PAN martes 9 maio (La Región)
A min nunca me preguntaron os que miden as audiencias que programas vexo na TV, pero sigo, cando podo, os documentais da Dúas. E por iso ás veces comento aquí cousas deles: por exemplo, onte emitiuse un da Nacional Geographic sobre Dian Fossey, a californiana que viviu 18 anos cos gorilas nas montañas de Kenia e que foi logo asasinada. A súa historia é ben coñecida pola película “Gorilas na néboa”, aínda que nela se oculta o papel relevante de Bob Campbell, o fotógrafo que filmou esas imaxes inmortais. Foi o paleontólogo Louis Leakey o que escolleu a Fossey para esa misión científica e a Jane Goodall para estudar os chimpancés en Tanzania. E Goodall, premio Príncipe de Asturias, contou por qué Leakey elixiu a dúas mulleres: porque teñen máis paciencia para observar e están habituadas, dende a maternidade, a entender a seres que se expresan en silencio. Como os gorilas. (Imaxe: retrato de Dian Fossey).

Dúas voces que se despiden, para un merecido lecer, de "La Voz de Galicia"
Nestes días tivemos noticia de dúas despedidas de dúas voces moi representativas do xornal La Voz de Galicia. Siro López (Ferrol, 1943), mestre de humoristas, que nos contou a historia da transición democrática en Galiza dende as súas viñetas, autor de estudos moi valiosos sobre o humor e a arte da caricatura (entre moitos outros, os seus traballos sobre Castelao, Celestino Fernández de la Vega e Xosé María Cao), decidiu xubilarse do seu labor no xornal coruñés. Aínda hai pouco inauguraba unha magnífica exposición no Araguaney de Compostela e aínda hai pouco compartimos unhas horas de conversa e compaña na Bienal da Caricatura ourensá. Coñecendo a Siro, sabemos que seguirá a traballar polo país, pintando, pensando, escribindo ou soñando futuros mellores. E tamén este domingo, dende o seu pequeno recuncho da Voz ("Ao abeiro da fe", cada vez lle deixaban menos espazo), anunciaba a súa despedida como colaborador semanal Xosé Chao Rego (Vilalba, 1932), un nome fundamental na historia da Igrexa máis comprometida co país, ensaísta e autor de moi valiosos estudos (Eu renazo galego, O misterio do lume, Para comprendermos Galiza, etc.) e responsábel de tantas iniciativas na nosa terra a través das revistas e movementos Encrucillada e Irimia. Coñecíno tamén como profesor (foi compañeiro meu só mes e medio) e sei como lle querían os seus alumnos e compañeiros de departamento. En La Voz de Galicia viña colaborando dende xaneiro de 1970, onde calcula que publicou máis de dous mil artigos, con diferentes cabeceiras de sección ("Pobo sen fronteiras", "A chouzana", etc.). Esperemos poder seguir compartindo os seus saberes, dende o libro, a conferencia ou os medios que el mellor dispoña.

CUBA, LUGRÍS, NEIRA VILAS
(La Región, luns 8 maio)
Cuba. Moito falamos da Cuba galega na tardiña do venres, na conferencia de Xosé Neira Vilas sobre Curros Enríquez e a Academia Galega. Na miña presentación do noso “Balbino emigrante” falei eu daquela Cuba que foi xermolo de identidade galega: a Cuba do Centro Galego, da Asociación Protectora e Iniciadora da Academia, do Teatro Tacón e de tantas cousas. Alí naceu a idea e alí xurdiron os fondos necesarios para a posta en marcha da Real Academia Galega, da man de Curros e Fontenla Leal; alí se interpretou por primeira vez o Himno Galego: teremos que celebrar ese centenario no 2007. Xa o teño dito máis veces: sen entender as achegas da emigración galega a América non se pode entender a historia do noso país. Un de cada tres galegos (medio millón en total) marcharon aló na segunda metade do XIX: todas as familias temos antepasados que estiveron en Cuba, na Arxentina, en Uruguai, en Nova York, etc. Entre eles, voces moi cualificadas: a finais do XIX con Curros Enríquez, Lugrís Freire, Álvarez Insúa, Armada Teixeiro, etc. A principios do XX con Antón Villar Ponte e Roberto Blanco Torres, Basilio Álvarez e Ramón Cabanillas: e alí fundan xornais, publican libros, fan teatro, axitación política, recadan fondos para o agrarismo, unha chea de iniciativas.
Lugrís Freire. Entre eles estivo, chamado dende aló polo seu irmán Plácido, Manuel Lugrís Freire, a quen conmemoramos estes días nas Letras Galegas. Como todos os anos estou a dar conferencias sobre el (nesta ocasión, en compaña de Monxardín) polos institutos ourensáns e gústame insistir nesta súa etapa cubana. É o momento en que traballa no Centro Galego, fai teatro (descobre esa súa vocación) e nace como escritor e publica as súas primeiras obras, como o poemario “Soidades” (1894). Consegue que llo prologue Curros Enríquez, quen por certo fai un limiar non demasiado gabancioso. Pero, qué importa! É coma se a un mozo novo de hoxe lle prologase o seu primeiro libro de poemas Méndez Ferrín: todo un orgullo, dende logo. Na historia da Galiza cubana queda “A Gaita Gallega” como a maior contribución de Lugrís Freire a ese tesouro cultural: por certo, o seu compañeiro Armada Teixeiro non se portou moi ben con Lugrís e despois criticouno e atacouno no mesmo xornal, mesmo con caricaturas.
Neira Vilas. Falou máis de hora e media de todo isto e aínda outras dúas horas longas na cea posterior: qué memoria portentosa! Neira Vilas ten a sorte de pertencer a unha xeración esplendorosa: a que nos anos 50 se formaba arredor de Luís Seoane e tantos outros. Algúns derrotados pola vida (Lorenzo Varela, Suárez Picallo), case todos esquecidos en Galiza ata hai moi poucos anos. Por sorte, por alí andaba o Pepe Neira Vilar para gardar para sempre esa memoria e transmitírnola. Por sorte tamén chegou logo a Cuba e salvou o tesouro patrimonial galego (prensa, libros, etc.) antes de que se esfarelara. Por iso, e por moitas máis cousas, sempre lle estaremos agradecidos.
(Imaxe: un Neira Vilas aínda novo con Lorenzo Varela nun acto en Sargadelos).

Dos blogs na Galiza
En Galicia Hoxe o autor de Territorio da desaparición, o poeta e amigo Miguel Anxo Fernán Vello, escribe sobre a actualidade do mundo dos blogs en Galiza, recomenda varios deles e adica unhas palabras moi xenerosas a esta miña, que é tamén vosa, casa.