Denuncias no reino do disparate
(Andoliña venres 16 xuño)
Carlos Callón, segundo informan os xornais, decidiu denunciar a Presidencia da Xunta e a Consellería de Educación diante do Consello de Europa por presuntas trabas ao proceso de normalización do idioma: a nova pertence, como outras que cada día chegan á prensa escrita, ao reino do disparate. Ninguén en Galiza pode pensar que o problema do galego hoxe sexa Emilio Pérez Touriño ou calquera outro alto cargo do seu goberno. Pérez Touriño preside un goberno progresista e galeguista, que se comprometeu a aplicar o Plan de Normalización Lingüística e que está a anunciar medidas novas en defensa do idioma, discutíbeis, como todo, pero orixinais de seguro.
Que sucede logo? A única explicación que entra dentro do campo da razón é que estamos ante un novo episodio de loita partidaria, cun certo aceno sectario e mesmo contraproducente na intelixencia política do goberno de coalición: non esquezamos que o goberno denunciado ante o Consello de Europa é tamén o goberno dos nacionalistas do BNG (ou non?). Callón e os seus colegas están a tirar por terra, con este tipo de actuacións, o creto político que a Mesa gañou en moitos anos en amplos sectores do noso tecido social.

PECHAR GUANTÁNAMO, AXIÑA!
(Andoliña xoves 15 xuño)
A Unión Europea reclamou nesta semana o peche da base de Guantánamo, onde os Estados Unidos manteñen en gaiolas ao aire libre, sen ningún tipo de dereitos legais, a 460 supostos terroristas dende o 11-S. Estes días houbo tres suicidios de detidos naquel limbo legal que nin sequera estaban acusados formalmente acusados. Á marxe de calquera garantía xurídica, os presos de Guantánamo en teoría son vixiados constantemente, cada dous minutos, e padecen torturas como a “privación sensorial”, isto é a privación da súa capacidade de falar, de ver, de oír, de ulir e de tocar. Unha situación que atenta contra todos os dereitos humanos. O propio ministro español de Asuntos Exteriores declarou: Guantánamo é unha anomalía, e canto antes o pechen, mellor.
O cidadán canadense Omar Khadr, que foi posto en custodia cando tiña 15 anos, ferido en Afganistán, presenta, segundo o doutor Eric W. Trupin, os síntomas psicolóxicos propios das persoas vítimas de tortura: os grupos de Ourense e Almería de Amnistía Internacional están a enviar postais en pro dos seus dereitos legais ao Fiscal Xeneral dos Estados Unidos e ao primeiro ministro de Canadá. Estas campañas son a súa única esperanza para que teña dereito a un xuízo xusto. (Imaxe: un dos cadros da serie de Botero inspirados nas torturas de Iraq).

Onte en Ourense, baixo a bandeira de Nunca Máis
No remate da presentación de A terra cantada, na libraría Torga, da rúa da Paz de Auria (a mesma de don Ramón, Risco, o Xocas..., a antiga rúa dos Zapateiros). Na foto, Carlos Varela, Camilo Nogueira, a súa compañeira Paz, Xavier Paz e o blogueiro que asina estas liñas. (Foto de Xulio Outumuro).

A terra necesita ser cantada
"Unha terra que non é cantada é unha terra morta, se os cantos fosen esquecidos a propia terra remata por morrer": con esta cita de Bruce Chatwin comeza A terra cantada, o novo volume de Camilo Nogueira que presentamos onte en Auria. Un vasto conxunto, 80 textos, de diversa procedencia e cronoloxía, dende artigos de prensa ata discursos parlamentarios (en Galiza e en Europa), que amosan a faciana reflexiva dun home de acción que marcou dun xeito moi relevante as claves do nacionalismo contemporáneo (algúns non llo recoñecen, pero ese é outro problema). Moitos deles foron publicados na prensa e outros son inéditos, como as súas intervencións no Parlamento Europeo arredor do Prestige ou de crítica á dereita autoritaria de Berlusconi.
Hai no libro textos que van dende 1981 ao 2005, todos cunha mesma voz, de gran coherencia: dende a reclamación en sede parlamentaria da volta dos restos de Castelao ata a afirmación das súas fondas conviccións europeístas ou a necesaria esixencia, hoxe, dun Estatuto de nación. Ese que, segundo Rajoy, non se pode parecer en nada nin ao catalán nin ao andaluz. Por suposto que o Estatuto debe ter unha cara de seu, pero non con menor status que os xa aprobados.
(Imaxe: detalle de Venus e Cupido, de Bronzino)

Carta-artigo dun vello amigo
Un vello amigo, dos xa arredados tempos de Compostela, escribe un artigo en xornal.com, onde colabora habitualmente, no que evoca aqueles tempos dos ERGAS de mediados dos 70 e tamén me dedica unhas gabanzas inmerecidas (oxalá fose tan bon estudante como el insinúa nas súas verbas). Ben, en agradecemento e sabendo que é lector deste blog, aí vai o seu artigo:
Estilos de corrector Xosé M. González (luns 12 de xuño de 2006)
Aplicando ás culturas a metáfora do corpo, serían espiña dorsal certos pensadores e artistas con rigor, erudición e profundidade en análise e palabra. Na diacronía xorde a evidencia de Murguía ou a de Otero Pedrayo. Sen afán de comparar, Marcos Valcárcel é vértebra do sistema galego no tempo presente. Semella vocacional. Evocaba Xosé Manuel Sarille como, na eclosión militante de hai uns trinta anos, ninguén de ERGA dedicaba tempo substancial ao estudo quitado o Marcos; son testemuña indirecta de que así era e así debeu seguir xulgando polo froito. Hai pouco estreou blog, e nel -alternando con certas saudades, convidante crónica e información varia- atopo o raro selo de quen falando sobre si porta voz colectiva: onte contaba unha historia de censura e rabenamentos varios na relación coa prensa. E aí quería dicir eu tamén un par de cousas. Non tocante a filtro ideolóxico en tempo de liberdades -que Valcárcel xa é dabondo claro-, si sobre certa práctica da que este Xornal debe quedar exento, dado que a min persoalmente nin sequera un til me trocan. Paralelo ou substituto do que nun tempo se chamou “corrector de estilo” ou “lingüístico”, adoita haber arestora nas redaccións quen supervisa o texto preparado para publicar. É sen dúbida labor importante, encomiable canto a puír o traballo da casa e eliminar grallas involuntarias no artigo de opinión; non así, pola contra, cando se muda o que o colaborador incluíu conscientemente e non coincide co gusto, criterio ou avío profesional do revisor: tocar na vontade ou o estilo dun asinante supón certa caste menor de tiranía perfectamente evitable. Dígoo como quen o sofre. Téñenme xuntado parágrafos; conferido patente recarga ao que eu procurara leve e suxerido; aplicado a ortografía vella a textos do 2003 ou 2004; posto un “a” (preposición) a complemento directo non persoal. Seguramente algún lector avisado atribuíu tales torpezas a desleixo do autor; en todo caso, incomódame tal intervencionismo. De feito (sempre queda Xornal excluído) algunha vez no meu caletre fixen mentes de deixalo. Pero que lle queren, conservo o aquel da escrita e recoñcecemento a quen me difunde. Por outra banda, xusto é recoñecelo: un tamén foi corrector.

Os zocos de Lito, meu amigo
Unha fermosa historia da emigración americana, moi ben contada hoxe mesmo, en Galicia Hoxe, por Afonso Vázquez-Monxardín.
(Imaxe: os zocos non de Lito, senón de Van Gogh, 1888)

Da memoria e dos seus misterios
Disque está comprobado que a partires dos 60 anos lémbranse máis cousas da nenez que cando un ten 40: xa lles contarei, se aló chego. Din tamén que na vellez se recuperan moitos recordos dos nosos primeiros anos que quedaron gravados con detalle: a causa disto estaría en que nesa época facemos moitas cousas por primeira vez, como ir ao colexio, recibir un castigo ou ver o mar, e por iso manteñen unha maior permanencia. Sen dúbida, como di o psicólogo holandés Douwe Draaisma nun recente traballo, a nosa forma de percibir o paso do tempo ten moito que ver coa cantidade de experiencias novas que nós mesmos vivimos. Por iso, se facemos cousas novidosas (viaxar e coñecer lugares novos, por exemplo), sentimos que o tempo se estira; en cambio, cando facemos as mesmas cousas cada día, as horas vanse voando sen decatarnos. Sempre foi así, tamén antes de que o estudaran os psicólogos. (Imaxe de W.Bouguereau)

A Terra Cantada

Hoxe, martes 13 xuño, estará en Auria, 20, 00 h., na Torga, Camilo Nogueira, presentando o seu último libro, A Terra Cantada, publicado por Xerais.

CATRO NOMES PROPIOS
(La Región, luns 12 xuño)
Beiras. Se o que nos perde é a educación, que xa o dícia don Vicente Risco aló polos anos 20: os galegos somos demasiado educados. Xosé Manuel Beiras tiña que facer a laudatio de dous vellos amigos e camaradas: Ferrín co seu “Contra maquieiro” e Manuel Ferreiro coa súa edición de “Os Eoas” pondalianos. E Beiras quixo ser educado, “por respecto e cortesía”. E foi á misa e escoitou o pregón do xesuíta que soltou unha filípica contra ETA e supoño que tamén contra o goberno de Zapatero e os seus plans de camiñar cara a paz (había unha manifestación en Madrid ese mesmo día, coa mesma mensaxe, sería casualidade). E Beiras respostou, indignado, “porque o sacerdote non me respectou a min”, na súa intervención laica no pazo de Boborás. Eu non estaba alí (non fun convidado), pero seguro que pagou a pena escoitar a Beiras. Sobre todo despois de escoitar na homilía ao xesuíta comparar Euscadi con Auswichtz... mundo de tolos!
Quintana. Na mesma xornada, Anxo Quintana, vicepresidente da Xunta, tiña que entregar un premio en Barcelona a Manuel Fraga Iribarne, no encontro de Empresarios Galegos do Mundo. Si, escoitaron ben: “o noso Quin” a Fraga Iribarne. Nos foros de Internet hai moita xente cabreada con estas cousas: acudo á páxina web oficial da Xunta e alí está confirmado, con data 9 de xuño. Ao final Fraga non acudiu: estaba en Madrid, berrando contra Zapatero, supoño que iso era máis importante para el. E librou ao vicepresidente dunha foto incómoda. Lembran vostedes as reaccións de certos sectores do nacionalismo cando Camilo Nogueira, dirixente de Esquerda Galega, aceptou o convite dun “almorzo político” con Fraga? “Traidor á patria” foi o máis suave que lle chamaron algúns a Camilo. Eran outros tempos ...
Araújo. O noso concelleiro de cultura seica anda nervioso. Di en varias entrevistas que hai unha conspiración contra as súas festas e que todo é froito dun boicot perfectamente organizado. Só lle queda invocar a masonería e o xudaísmo, como facía o vello. Máis doado sería recoñecer que as festas son abondo cutres, que non hai cartos para facelas como Deus manda e que ata o alcalde da cidade recoñece que son moi mellorábeis. E por riba o bispo parou o da Misa Rociera: algo que debía “fardar” bastante, cando menos aos espectadores de “Salsa Rosa”, digo eu. “Quen teña tenda, que a atenda”, di a sabedoría popular. E quen ten que programar unhas festas dignas, que o faga: sen buscar escuras conxuras de encarrapuchados que me perseguen…
Virxilio. Tampouco puiden asistir o pasado venres á xuntanza da Fundación Curros Enríquez. Pero apoio con entusiasmo a decisión de outorgar o premio Casa dos Poetas deste ano ao pintor Virxilio, un dos nomes fundamentais da plástica galega do noso tempo. Aínda hai uns meses contaba neste xornal que a súa vida puido deterse cando daba clases no Instituto de Ribadavia, pero, por sorte, botárono de aló. E foise logo a París e logo a Alemaña, onde quedou fortemente marcado polo expresionismo alemán, e así saíu gañando Virxilio e tamén a pintura galega e a pintura universal, porque sen dúbida é un pintor universal, sen renunciar ás súas raíces, sempre abrindo camiños, inventando linguaxes, descubrindo mundos novos.

Da censura na prensa: a miña experiencia persoal

Levo tempo querendo contar isto e ata agora non puiden: o blog creo que é o lugar máis axeitado.
Hai case 30 anos que veño escribindo en diversos xornais galegos (en case todos). Agora fágoo a diario en dous deles (Galicia Hoxe e La Región), pero tamén o fixen moito tempo, máis de dez anos, nunha edición local de La Voz de Galicia (ademais de nos suplementos culturais), en Orense Diario, en Diario de Galicia, en El Correo Gallego e no Faro de Vigo (e Faro de Ourense). Polo xeral, tiven unhas relacións bastante boas en todos estes medios, houbo problemas (cómo non!), pero solucionados dun xeito ou doutro. E cando o xulguei conveniente cambiei de medio e xa está.
E quero contar agora as miñas experiencias coa censura na prensa: adianto xa que non foron moitas, quizais porque sempre souben en qué medios traballaba e os límites necesarios para escribir neles, isto é, o que se chama autocensura. Non sexamos inocentes: en cada xornal hai unhas claves que non se poden tocar, sexan unha empresa, un poder político, ou mesmo un lobby de calquera tipo. A miña autocensura evitoume moitos problemas, pero non todos. Por exemplo:

1) Nunha ocasión, nun xornal local, foime censurada unha carta (nin sequera era un artigo) na que falaba ben de Telesforo Monzón. Eu era moi novo, debeu ser no 77 ou no 78 e Monzón viñera ao 25 de xullo en nome de HB. Foi atacado e insultado en moitos medios e eu, inxenuo, saín na súa defensa. A carta nunca foi publicada.

2) Segunda situación, nun xornal ben importante, hai moitos anos, case 30. Mandei unha carta de réplica a un escritor moi coñecido por un tema relativo á lingua galega. Que eu recorde a carta era cortés e nada ofensiva, pero nin sequera así saíu. Por desgraza non creo que conserve copia, pero creo que me respostaran no xornal que non a consideraban pertinente. Este é o único caso en que me alegrei, co paso do tempo, de que a carta non fose publicada: o máis seguro era unha babecada e ía dirixida a replicar a Carlos Casares, co que logo tiven certo trato e amizade (por certo, nunca lle contei este incidente e seguro que el nunca viu a miña carta frustrada). Cousas que pasan ...

3) No mesmo medio que o anterior, pero moitos anos despois, e sendo eu colaborador habitual. Eu xa sabía que había nomes intócabeis (era o momento de apoxeo máximo do PP en Galiza), pero o colaborador tampouco sabe nunca ata onde pode chegar exactamente. Por outra parte, hai cousas que lles deixan escribir a algunhas firmas (polo que sexa) e a outros non. O meu neste caso era un artigo que aludía directamente ao pasado de Fraga, entón presidente da Xunta, como exministro de Franco. Tomeino como censura pura e dura, aínda que o xornal non o quixo recoñecer así. Pero o artigo nunca saíu.

5) Noutro medio no que colaboraba habitualmente (e seguín colaborando logo: non nego que xogo ao posibilismo) un día un meu artigo desapareceu da páxina de opinión. Sacárono, pero publicado como carta ao director e en letra pequena. Non pedín moitas explicacións, porque era obvio que non se querían meter dende o xornal con aquel personaxe: o artigo criticaba, con certa dureza, pero non demasiada, ao presidente da Confederación Empresarial Galega daquela, creo que A. Ramilo.

Debeu haber máis casos que agora non lembro. Quizais algúns artigos políticos, cando cultivaba máis este xénero: lembro nunha ocasión que me chamaron dicindo que os colaboradores non podían usar o tono propio dun voceiro dun partido político. Ao mellor ata tiñan algo de razón: disto tamén hai moitos anos. En calquera caso, esa foi a miña experiencia persoal.
E que ninguén pense que isto é excepcional: seguro que hai moitos lectores que tiveron incidentes semellantes, e moitos máis. Aínda máis, cónstame que case ninguén se libra: sei de intelectuais de moito renome, mesmo varios membros da Academia Galega, aos que lles teñen recortado parágrafos e cambiado algunha liña “molesta” nos xornais. Canta máis incidencia pública teña ese medio, moito peor...! Por exemplo, nun diario hai artigos que poden saír nunha determinada edición local (por ser de menor difusión ou recepción social) e non noutra: isto lle sucedía a Bieito Iglesias cando escribía na edición de Compostela da Voz que era a que lían os conselleiros. Tiña problemas continuos e tivo que rematar por deixalo. (Por certo, nos dous diarios que escribo agora fágoo sen ningún tipo de problemas, non lembro ningún incidente censor en moitos anos...).

A cea, a arte do cinismo
(Andoliña sábado 9 xuño)
A obra péchase cunha cita das Memorias de Ultratumba de Chateaubriand. O espectador reacciona algo apampado, encéndese as luces e non ten moi claro cal é a realidade. Volvemos á realidade ou ela era ese mundo poboado de traizóns, paixóns, crueldade e desprezo de todos os valores políticos? Remata a interpretación de A cea de Jean-Claude Brisville e poderiamos afirmar aquilo de "o teatro é a verdade": Fouché, o xacobino que serviu á Revolución, a Napoleón e logo á Monarquía, fronte ao aristócrata Talleyrand nun diálogo maxistral que nos presenta a arte do cinismo como unha das manifestacións máis requintadas do ser humano. O mundo real que nos agarda fóra do teatro é moito máis pobre e plano, carente dos matices que poñen en escena eses dous monstros que son Josep Maria Flotats e Carmelo Gómez.
Foi o propio Carmelo Gómez, que dá vida a ese Fouché desapiadado, quen declarou nunha ocasión que a historia política do mundo debeu de estar chea de ceas coma esta, na que a corrupción e o crime consensuaron o poder absoluto. A acción transcorre en 1815, trala fuxida de Napoleón, pero tampouco custa imaxinar un encontro semellante con personaxes de hoxe. E iso é malo.

Moncho Borrajo
PAN POR PAN venres 9 xuño
Unha cousa é o humor, outra a comicidade, outra diferente a retranca e outra a sátira aberta. E no xénero do humor métense moitos máis xoguetes cómicos que ás veces son pura chocalleira, “gracejo fácil” ou riso directo provocado pola burla dos que non teñen quen os defenda: por iso hai tantos chistes racistas, misóxinos e xenófobos. Cadaquén ten os seus gustos: líbreme Deus de reclamar censuras contra ninguén. Pero dicir nun escenario a unha muller do público cousas como esta: “Se estiveses violada, non terías esa cara de amargada”, a min, qué lle queren, non me fai graza ningunha. Iso foi o que fixo hai uns meses o ínclito Moncho Borrajo nun programa da TVG, no Luar. Por iso mesmo protestaba estes días Susana López Abella, deputada do Partido Popular. A propia compañía de RTVG fíxolle chegar unha queixa ao humorista. O mesmo que vén convidado a Auria nas festas do Corpus.
(Imaxe: Q. Metsys)

O humor de Cervantes no Quixote
(Andoliña venres 9 xuño)
Cunha chiscadela do seu ollo esquerdo, magnífico pórtico, recíbenos don Miguel de Cervantes na portada do volume Sobre o humor de Cervantes no Quixote, publicado recentemente nos Cadernos Ramón Piñeiro e da autoría de Siro López (o merecido xubileu, xa o sabiamos, permitiranos seguir a gozar dos traballos do noso amigo). Sorpréndese Siro do feito de que un libro humorístico e que sinala o nacemento do humorismo como creación literaria, como foi o Quixote, non teña merecido maior atención dende esta perspectiva entre os intelectuais españois. Siro enfoca este labor con entusiasmo, esculcando na personalidade humana de Cervantes, na súa pegada humanista (o pouso de Erasmo, León Hebreo, Séneca, etc.), na resposta literaria do escritor á crise do estado e á Contrarreforma e mesmo nas relacións entre o humorismo do Quixote e a caricatura nacida en Italia.
Seguindo fielmente o seu mestre, Celestino Fernández de la Vega, Siro abre moitas fiestras e deita aquí e aló moitas reflexións de valía. Dicía Vargas Llosa que, como en todas as grandes novelas, hai varias novelas no Quixote e cada época escolle as máis próximas á súa sensibilidade. Esta é unha lectura intelixente máis, ben útil por certo.

A Terra Cantada
Estará o próximo martes, día 13, 20,15 h., na Torga, presentando o seu último libro, A Terra Cantada, publicado por Xerais.

Felicidades !!
Coñecino no Instituto de Ourense, aló polo ano 73 ou 74. Non, non é certo. Xa o coñecía un ano antes, dos cursos de Lingua e Literatura Galega da Auriense. Eu era un mociño aplicado dos Maristas (un bon rapaz, "educadito" que diría o Luís G.T.) e el era un mozote moi espelido e facíase notar polo ben que falaba en público: hoxe é un dos mellores conversadores deste país, todo un espectáculo escoitalo e compartir tertulia con el. Tamén un dos nosos mellores escritores. E o autor dalgunhas das mellores columnas de xornalismo cultural publicadas na prensa escrita, en Tempos Novos ou en El Correo Gallego. Falo de Bieito Iglesias, un ourensán de Vilarchao e da Chabasqueira, fillo de emigrantes, estudante sempre brillante. Vivimos cinco anos xuntos en Compostela (devorabamos os relatos de Cortázar e outras cousas), fixemos moita política xuntos, e acción cultural. Pouco despois iniciou a súa convivencia con Merche, que perdura 25 anos despois. E o sábado pasado casou, motivo desta nota de noraboa. El mesmo o conta no seu "Pan e coitelo" de hoxe.

Síntomas dun estado cultural
(Andoliña xoves 8 xuño)
Na miña Auria presentaron o programa das Festas do Corpus: o que conto agora vale tamén para moitas outras festas urbanas e rurais do país. O programa adoece de falla de imaxinación e ofrece máis do mesmo: unha serie de grupos máis ou menos coñecidos que nesta ocasión son patrocinados directamente por empresas privadas. Seica o concello non ten cartos e deixou o financiamento na man das empresas. A presenza galega é escasa (Berrogüeto, recital de Caneiro, pouco máis), hai actos repetidos (Moncho Borrajo, que acaba de pasar pola cidade) e nada que diferencie estas festas doutras semellantes en Teruel ou Almería. O programa festivo é un armatoste publicitario a gusto dos patrocinadores: ulos os tempos en que se facían libros ou folletos a xeito, con achegas literarias e obra dos nosos artistas?
E o mesmo cabe dicir da retirada antes de tempo dos programas insignia da nova etapa da TVG: Hai debate e Volver ó rego. Se baixa a audiencia, que é sagrada, xa se sabe, haberá que volver aos culebróns de sobremesa? Tan difícil é facer unha televisión de calidade que interese ademais aos galegos? Tan pouca imaxinación existe neste país no que sempre precisamente presumimos do contrario? (Imaxe: detalle das vellas comendo sopa, de Goya)

A última entrega de Fernández Paz
(Andoliña mércores 7 xuño)
A memoria máis recente do noso pasado histórico está presente en moitas novidades literarias: Suso de Toro, Manuel Rivas, moitos outros. Nese campo de xogo sitúase tamén, coa mirada posta no público xuvenil, Corredores de sombra (Xerais), de Agustín Ferrnández Paz, un autor cunha longa andaina nas nosas letras con títulos que hoxe son xa clásicos no seu xénero: Cartas de inverno, Noite de voraces sombras, Rapazas, O centro do labirinto, etc.
A súa última entrega non desmerece as anteriores e non defraudará os seus lectores e, sobre todo, lectoras (len máis as mozas, sen dúbida). O autor manexa con fluidez narrativa os diversos elementos dos que se compón a trama narrativa: as tensións derivadas da localización social e persoal da protagonista (as diferenzas de clase co mozo Miguel, as distancias co pai); os recursos propios da novela de intriga e misterio, agora no marco dun pazo; os arquetipos das novelas da memoria (o galeguismo, a guerra, a represión do franquismo), etc.
A busca de Clara Soutelo e do seu tío Carlos é unha imaxe acaída da arela de verdade que comparte a nosa sociedade: un camiño para encher o baleiro que deixou a amnésica transición democrática. (Imaxe da pintora Sophie Anderson)

Unha historia que non foi ficción
(Andoliña martes 6 xuño)
Lin aquela reportaxe, de Ignacio Cembrero en El País, como se se tratase dun anaco de ficción. A historia dun xeneral de orixe marroquí, "o exterminador" dicían en titulares, que presumía das súas matanzas con Franco na guerra civil. Os rifeños que el dirixía mataron con granadas os douscentos feridos republicanos que se acochaban indefensos nun hospital toledano. Falan outras testemuñas da súa extrema crueldade e das torturas que dirixía contra mozas con carné sindical. O xeneral prometeulles aos seus homes "mulleres brancas" cando entrasen coas súas tropas en Madrid e xa llelas proporcionara antes, montando un gran bordel en Navalcarnero con prostitutas traídas de Marrocos e outras "cazadas" na represión contra os republicanos, segundo conta o historiador Herbert Southworth.
Podería ser unha curiosa historia de ficción. Pero foi verdade: o xeneral chamábase Mohamed Mizzian e o xornal madrileño publica unha foto súa, na que parece un secundario malo das películas hollywodenses da segunda guerra mundial. Na súa honra acaba de inaugurarse un museo privado preto de Melilla. Coa presenza, país de esperpentos o noso, de autoridades militares e civís españolas!!

SEIS MESES DESPOIS, UNHA LEMBRANZA
Hoxe cúmprense seis meses da morte do meu pai. Naquela noitiña collín un taxi cos meus irmáns Fiz e Oscar e a miña tía Olga e fomos cara a cidade da Coruña: poucas horas despois vímolo morrer no hospital que leva o nome do poeta Abente Lago, perto do monumento a Sir John Moore onde fican os inmortais versos de Rosalía. Tiña 74 anos e todo foi moi rápido: non pensabamos que o seu deterioro fose xa irreversíbel e en poucos días despediuse do mundo, en silencio, sen molestar demasiado. Desde aquela data non deixei de pensar un só día nel e nas lembranzas comúns que compartimos: teño del moito da súa carga xenética e creo que algunhas cousas máis...
Daquela eu non tiña aínda blog: púxeno a navegar tres meses despois. Como vos considero amigos e amigas a todos os que estades do outro lado desta pantalla, quixen facer pública esta lembranza: aínda que o meu blog segue un ton máis cultural e de debate, de cando en vez podo permitirme un pequeno espazo íntimo, creo. Para iso recupero unha foto de mediados dos 90, onde o meu pai está falando co poeta Manuel Outeiriño, nun dos Encontros de Escritores Ourensáns que faciamos no Liceo o Clube Alexandre Bóveda (foto de Eduardo Núñez). Tamén reproduzo o artigo que lle dediquei poucos días despois no Galicia Hoxe e un anaco dunha carta que enviei daquela a moitos amigos e amigas, agradecendo os seus sentimentos de pésame, na que falo tamén doutras cousas da súa personalidade.

NAQUELAS MAÑANCIÑAS FRÍAS… (Andoliña 8 decembro 2005)
Lembrei varias veces, nestes días, aquelas mañanciñas de inverno, ben frías pero aboiando xa o sol moi de vagariño, camiñando polas laxes xeadas da cidade antiga ata a Capela do Santo Cristo da Catedral. Velaí o neno que eu fun fascinado pola riqueza dos ouros, os pampos dos altares, as facianas misteriosas das Sibilas, a vizosidade case natural dese recuncho sacro. No centro o Cristo lexendario sostido por monumentais anxos que tanto asustaba ao neno Eduardo. Ao noso arredor un concerto magnífico de voces, os amigos da Coral de Ruada e a figura egrexia e xigantesca de Otero Pedrayo, nas primeiras filas da dereita, coma unha estatua de Buciños en pedra do país. Ás veces deixábanme subir ao lugar máis alto da Capela, ao carón do mestre Vide, fillo, que alí tocaba o órgano. Desde alí soaban máis harmoniosas as voces nosas e a liturxia en galego do oficiante, quizais aquel Bruno tan serio ou o poeta Santorum. Non, eu non tiña medo. O neno que eu fun, dez ou once anos, entraba no Santo Cristo da man do meu pai e do meu irmán maior. Ao saír da misa falabamos cos amigos, Guitián, Anxo Martínez, Vide, tantos outros… De volta para casa mercabamos uns saborosos churros quentes na rúa dos Fornos…
(Fragmentos dunha carta daqueles días...)
Quero aproveitar a inmediatez dos novos medios tecnolóxicos para darvos as grazas a todos e todas os que me acompañastes nestes días trala defunción do meu pai, ben coa vosa presenza en Armariz (por certo, ben fermosas son aquelas terras, non si?), ben a través de telegramas e correos electrónicos.O meu pai foi un home bo, tolerante, xeneroso, solidario, sabédelo ben todos os que o coñecestes. Era casi imposíbel escoitalo falar mal de ninguén e as súas palabras preferidas eran “ese mozo é un fenómeno”, “é unha persoa grande, magnífica”, etc., e nesas expresións referíase a moitos de vós que o tratastes a fondo durante estes anos. Aínda vivindo na Coruña, cando a memoria empezaba a flaquear, preguntaba a cotío por moitas destas persoas e gardou sempre indelébel o seu anaquel de fidelidades. Adicou toda a súa vida e os seus esforzos á educación dos seus seis fillos e á causa do amor á cultura galega e a este país. Sen reclamar nunca ningún protagonismo. Sen pedir nunca ningunha compensación. Militou no nacionalismo, seguindo aos seus dous fillos maiores neste caso, e foi, ao seu xeito, un home libre: non era doado naqueles tempos, para un pequeno empresario dunha cidade provinciana como Ourense, militar no BNPG (logo no BNG) e na UPG, desde logo non había moitas persoas da súa idade e extracción social na militancia activa. Pero el non tiña prexuízos a este respecto: lémbroo agora tirado polo chan, encadeado diante do Goberno Civil de Ourense, “contra a Constitución imperialista e colonial”, aló polo 78: non lle importaba moito o qué dirán cando estaba seguro das súas conviccións ideolóxicas. Nese espírito de liberdade, tolerancia e amor á Terra fomos educados os seus fillos: non hai mellor herdanza que esa. Eu estou seguro que se sentiría moi agradecido polo que sucedeu nestes días, pola compaña de tantos amigos, pola lembranza de tantos outros. Gustaríanlle de seguro as palabras emocionantes que lle adicou, na nosa lingua, o meu compañeiro Xurxo Gómez (o crego que oficiou, eu nin sabía que iría ata Armariz), ao carón dos versos de Antón Tovar e de Gerardo Diego. El foi crente hai moitos anos, na súa mocidade e primeira madureza (ía aos Milagres andando, pola noite), despois fíxose agnóstico, creo, pero agradecería a humanidade daquelas palabras.

Que a terra lle sexa leve...!
PAN POR PAN domingo 4 xuño
É unha das facianas máis coñecidos da nosa historia: o home que agarra chorando ao seu fillo, fotografado no ano 1957 por Manuel Ferrol, nunha imaxe que deu a volta ao mundo. Marchaban cara Buenos Aires os seus pais, unha irmá e varios curmáns: esa é a razón daquela dor auténtica, carnal. El mesmo foi mariñeiro e estivo emigrado en Suíza. Chamábase Manuel Ángel Calo Marcote e en Fisterra, onde morreu nestes días, era coñecido como O Jurjo. Ao seu fillo, o que está na foto, chámanlle Chanquete: de nome oficial Juan Calo, tiña outros catro irmáns. Hoxe home maduro, véxoo de novo nun xornal, no enterro do seu pai: non chora, pero transloce a mesma dor contida daquel retrato de hai 50 anos. De cando os galegos estaban condenados a percorrer o mundo en busca de traballo. Hoxe queda só esta foto para os “novos ricos” que somos hoxe: foto que merecería estar gravada en todas as mentes.

FALAMOS GALEGO, en marcha
O Foro de debate e a campaña "Falamos Galego", nacidos neste blog, seguen adiante. Hoxe amosan o seu apoio ás teses do Galego en Positivo o editor Manuel Bragado e, de forma menos explícita e por segunda vez, o escritor Alfredo Conde (non encontro o seu artigo na edición dixital do Correo, pero lino en papel). Do artigo de Bragado reproduzo os seus últimos parágrafos:
Hoxe, o futuro do galego non é unha cuestión de número de falantes nin da súa competencia, xa que a maioría da poboación galega, especialmente as dúas ou tres xeracións máis novas (as mellor formadas da nosa historia en todos os ámbitos), teñen capacidade para comprendelo, lelo, escribilo e falalo con eficacia máis que aprezable. O maior problema do galego reside en vencer os prexuízos que se instalaron ao seu redor (considerada como "unha lingua aldeana inservible no mundo moderno" ou "unha inequívoca marca política nacionalista"...) que impiden que esta maioría de competentes "falantes pasivos" xoves se transformen no futuro en orgullosos "falantes activos" adultos. Considerado así o problema entre a mocidade, o futuro do galego vaise dilucidar, por unha parte, no terreo de fixar os seus usos preferentes (o que dependerá, en boa medida, da política lingüística que desenvolvan as administracións), e por outra, na necesidade de espilo de connotacións políticas e dotalo de referentes de utilidade comunicativa para o conxunto da cidadanía.Facer fronte a este dobre reto require unha paciente estratexia en positivo que vencelle o seu emprego cos eidos máis emocionais e afectivos, asumindo que o seu futuro non está só nas mans dos políticos e dos ensinantes, senón tamén en cada un dos futuros cidadáns deste país de lingua milenaria. O manifesto "Falemos galego", promovido desde Ourense por Marcos Valcárcel e Alfonso Vázquez-Monxardín, vai nesa intelixente liña de recuperar amantes para esa lingua que dunha ou doutra maneira todos xa falamos.

Cousas que pasaban no ano 1924 na nosa historia cultural
Tamén na Galiza podemos falar dos felices anos 20, cando menos no campo cultural.
Na xeira de 1924 nacía El Pueblo Gallego e tamén a revista Ronsel e a Céltiga de Blanco Amor en Bos Aires, e estreábase a película Maruxa, con textos en galego de Lugrís Freire.
E morría Johán Vicente Viqueira, nacía o poeta Faustino Rey Romero e o Gaiteiro de Soutelo arrasaba América adiante.

V Premio Microrrelato Carlos Casares, do Liceo de Ourense
Na tardiña do pasado venres, entregamos o V Premio de Micrrorrelato Carlos Casares que organiza o Liceo de Ourense. Os premiados foron:
Categoría A (maiores 25 anos): 1º Premio. Xesús Manuel Marcos, polo texto "Esqueceu esquecer". Accésit: Francisco Castiñeira Romar, polo texto "Pombas".
Categoría B (menores 25 anos): 1º Premio: quedou deserto. Accésit: Matías Candeira de Andrés, polo relato"Voces al otro lado".
O xurado estivo presidido por José C. Martínez Pedrayo, presidente do Liceo, e composto por Delfín Caseiro Nogueiras, Teresa Devesa, Marcos Valcárcel, con Sexismundo Bobillo como secretario.
Os autores leron os seus textos no Salón Nobre do Liceo nun acto no que tamén interveu a Coral desta entidade e as recitadoras Teresa Devesa e Loli Conde, que leron poemas de Otero Pedrayo, Vicente Risco, Eladio Rodríguez e Curros Enríquez (pechándose así o ciclo que no mes de maio adicou o Liceo aos "Ourensáns na Real Academia Galega", no seu centenario).
Dúas curiosidades: os tres gañadores residen fóra de Galiza (Xesús Manuel e Matías en Madrid, Castiñeira en Oviedo) e dous deles, como xa sabedes os lectores deste blog, son tamén blogueiros: Xesús Manuel Marcos e Francisco Castiñeira.
Na foto que me envia o amigo Xulio de Rabal, de dereita a esquerda: Matías Candeira, Francisco Castiñeira, Xesús M. Marcos e o asinante destas liñas.

Quen podería escribir un bestseller galego? (Enquisa aos lectores)
Díxose nestes días (pido excusas pero non lembro quén foi) que ás letras galegas non lles viría mal un bestseller que despois fose traducido a outras linguas do mundo. Enténdase un bestseller na liña Dan Brown ou Ken Follet. Quizais algún dos que o puidese escribir non queira, pero... fagamos un exercicio de imaxinación. Deixo na mesa estas preguntas:
(1) Que escritor/a galego/a podería escribir un bestseller con posibilidades de éxito?
(2) Cal sería o tema central ideal para enganchar aos lectores/as?
(3) Poderíanse utilizar temas do corpus "tradicional" das letras galegas (tipo Materia de Bretaña, Irmandiños, etc.). Funcionaría?
(4) Que ingredientes necesitaría o cóctel para ter éxito?
(5) Que director de cine (galego ou non) podería levalo ás pantallas?
Agardo polas vosas opinións...
Montaxe: Jaume Plensa

DA NONÓ E AS MULLERES BARBUDAS
(Andoliña sábado 3 xuño)
Se as cabeleiras femininas foron usadas, ao longo da historia, como símbolo de rebeldía e sensualidade, outras protuberancias pilosas, menos atractivas, tamén chegaron ás artes e á poesía. Pensen no cadro “A muller barbuda” de José de Ribera, tan fascinante, que nos amosa o retrato de Magdalena Ventura de los Abruzos encargado polo duque de Alcalá, virrei de Nápoles. Foi un caso extremo de virilización e hirsutismo: dende os 37 anos empezou a medrarlle a barba e así consta nunha inscrición no ángulo inferior esquerdo do propio cadro.
Destas mulleres pilosas, en maior ou menor grao, hai tamén exemplos nas nosas letras xa dende os trobadores medievais. Esther Corral Díaz, no seu estudo sobre as mulleres nas cantigas, lembra aquela de Pero Viviaez na que o poeta se burlaba dunha moza de “rostro agudo come foron,/ barba no queixo e no granhon,/ e o ventre grande e inchado”. Retrato que ata podería inspirar, se o ourensán o coñecese, cousa dubidosa, a imaxe que Blanco Amor nos deixou da Nonó en “A esmorga”, cando a pinta cos seus “dous ou tres papos, por embaixo do queixo, macios e peludos”. Ou cando, en “Os biosbardos”, nos fala daquela Sor Flora, monxa “que tiña unha migalla de bigote”.

Cen Poemas Galegos (7): o U... ju ju... de Risco

Tiña un pouco esquecida a sección dos Cen Poemas Galegos. E acordeime do xogo-experimento de Vicente Risco en xaneiro de 1920, en A Nosa Terra, co seu poema futurista (parcela esta do ourensán estudada por Carlos Bernárdez). Risco coñecía ben o mundo das vangardas e fixo de introductor das mesmas na prensa galega e galeguista entre 1911 e 1931 (El Miño, A Nosa Terra, etc.). Tamén actuaba de informante ao respecto con Manuel Antonio e outros poetas galegos (tiña ademais moi perto a Eugenio Montes, daquela un nome con certo relevo na poesía ultraísta). Daquelas experiencias quedou este U... ju... ju onde está o Risco máis cosmopolita e moderno. Como contraste reproduzo tamén outro poema moito máis convencional (esa panxoliña de 1919).

U… ju ju…
(Poema futurista)

Terra
Duas áas diagonaladas d’ azur baten no mar
Sóbor do Atlántico a diástole imensa da raza
Vapor en todol-os motores do mundo
Añudadol-os nosos nervos á todol-os fíos eléctricos
Terra
A Cruña fita as brétemas d’ Irlanda
Vigo os raña-ceos de Nova York
GALICIA FOR EVER
CRUÑA
Puntos de tensión maxima da vida
VIGO
Terra.
Nudo de todol-os fíos
Enfiando todal-as vilas do mundo
Todal-as sirenas a un tempo a sonar
Trés pintados de sol furando a terra
No cabo de todol-os paralelos
Terra
As flechas das arelas solagadas da Atlántida
Nas nosas espadañas
Onde repican ó bautizo dos séculos novos
Antenas pra radiografial-os nosos himnos ás estrelas
Terra
Folgos de millós de peitos
Mañan
Brinco de todal-as vontades
Estralar de todol-os miolos
Terra
N. S. E. W.
Terra
Chuvia d’ estrelas
Alborada
Lóstrego
Rayos X
Profecía
Terra
O ceo rachou d’ arriba abaixo
Terra
HIP HIP HIP
HURRA
Vicente Risco, Xaneiro 1920

¡Cantas luces acesas sobor da neve

Na noite de Natal!

A brétema non bota seu alento

En tan craro cristal.

A terra

Branca de neve ou de luar

Com’ unha donceliña de castidá vestida,

Hoxe viñérona buscar.

No ceo n’ hai estrelas.

Viñeron os anxos a por elas

Par’ as levar alén.

Hoxe choven estrelas

No portal de Belén.

(V.Risco, Poemas novos, ANT 6-I-1919)

Na imaxe: Curiosa foto de Vicente Risco con coroza

Enfermidades sexuais nas cantigas trobadorescas
E tamén, a quen poida interesar, esta curiosa achega ás enfermedades sexuais nas nosas cantigas de escarnio medievais, a cargo de Pilar Cabanes, da Universidade de Cádiz, que comenta algúns dos poemas máis coñecidos do xénero satírico galegoportugués dende esta perspectiva médico-científica

O coleccionista de néboa
Roberto Méndez (Ponferrada, 1970) é guionista, xornalista e escritor, ademais de traductor ao castelán de varias novelas de Aníbal Malvar. Asina os venres, na contra de Galicia Hoxe, uns magníficos artigos que el titula O coleccionista de néboa, nos que xoga cos paradoxos, a ironía, o absurdo da realidade e a sabiduría de sabios como Borges e Bioy Casares. Quería recomendarvos a lectura do de hoxe, por exemplo: "A morte e a doncela".

Entrega V Premio Carlos Casares de Microrrelato
Hoxe, venres día 2 de xuño, a partir das oito e media da tarde, no Salón Nobre do Liceo de Ourense, terá lugar o Acto de entrega do V Premio "CARLOS CASARES" de Microrrelato, ademáis de conocer o fallo do xurado e a entrega os premidados, o acto completarase cun recital poético co título "Ourensáns na Real Academia galega", remate do ciclo en homenaxe ao centenario da RAG, a cargo de Teresa Devesa e Loli Conde, e a actuación da Coral do Liceo. Podemos adiantar xa que entre os premiados hai dous escritores do mundo blogueiro, Xesús M. Marcos López (www.oulego.blogspot.com) e Francisco Castiñeira (www.ningures.blogspot.com), ademais de Matías Candeira de Andrés, residente en Madrid. O Liceo e máis os membros do Xurado queren destacar a número de traballos presentados que chegaron á cantidade de 322, e dunha maneira moi especial quérese facer mención da axuda prestada pola Fundación CAIXA GALICIA que colaborou económicamente para que a dotación dos premios fose maior que en ediccións pasadas. Noraboa aos gañadores!
(Imaxe: Egon Schiele era un dos artistas preferidos de Carlos Casares)

Pero Meogo, Ursula Andress, Uma Thurman
(Pan por pan venres 2 xuño)
No coñecido poema de Pero Meogo, o trobador amósanos á amada nos verdes prados lavando os seus cabelos (“E con sabor d’ elos/ lavei meus cabelos, meu amigo”) e logo facendo trenzas con esta fermosa imaxe da súa cor loura: “Des que los lavei, / d’ ouro los liei, meu amigo”. Os cabelos de ouro seducen tamén ao protagonista dos “Xoguetes pra un tempo prohibido” de Carlos Casares, que usa como símbolos de beleza a a Ursula Andress e a a Marilyn Monroe. Pero o poder de atracción das louras non será eterno: un amigo conta no meu blog que por causa dos xenes dominantes só lles quedan uns poucos centos de anos. Do cruzamento de loura e moreno dá moreno case sempre, igual que retroceden os ollos claros. Nunha sociedade mestiza, os louros teñen, pois, data de caducidade. E, no futuro, será como nas películas de ciencia-ficción: mulleres calvas de grandes cranios? (Imaxe: Uma Thurman)

Da fascinación das loiras
(PAN POR PAN xoves 1 xuño)
Ningunha parte do corpo feminino tivo na súa evolución tantas variantes culturais como a cabeleira. Así o afirma Desmond Morris en “A muller espida”. Ten razón e non é cousa de agora. Na Idade de Pedra, hai 20.000 anos, había xa adobíos para a cabeza e trenzas. Os pelos postizos teñen cinco mil anos de historia. En Exipto as mulleres de rango rapaban a cabeza para poñer enriba ricas perrucas. E o mesmo as donas romanas no mundo clásico. Logo veu a Igrexa e prohibiunas. Esculca tamén Morris nas causas da preferencia masculina polas loiras: seica os cabelos desa color dan unha imaxe máis xuvenil, máis alegre, máis cálida. Fenómeno que ben explotou o cine: velaí Jean Harlow, Marilyn Monroe, hoxe Scarlett Johansson. Claro que os símbolos tamén cambian coas épocas: as prostitutas da Roma clásica, que eran legais e pagaban impostos, estaban obrigadas por lei a levar os cabelos loiros.

Zapatero e os profetas do non
(Andoliña mércores 31 maio)
Hai uns anos a dereita gobernante en Galiza adoitaba alcumar os nacionalistas do Bloque como os "profetas do Non". Daquela estes eran un partido antisistema, que non podía aínda nin soñar con chegar ao poder e que seguía, xa que logo, unha estratexia maximalista á agarda de tempos mellores. Lembreime onte deste alcume no Debate do Estado da Nación, pois, sen usar esa expresión, iso mesmo foi o que lle chamou Zapatero ao xefe da oposición, Mariano Rajoy.
Ao líder socialista bastáronlle uns minutos para tirar por terra o discurso "catastrofista" do seu adversario: unha posición negada pola propia realidade e carente de propostas que remata por ser cómica, dixo Zapatero ("patética", diría eu). Zapatero foi contundente nas súas afirmacións: "Vostede non ten nin idea do que é verdadeiramente España", espetoulle a Mariano Rajoy. Así, o presidente do Goberno consolida un liderado gañado por propios méritos, defendendo unha imaxe dunha España plural na que collen todos os territorios e cidadáns do Estado. É a dereita a que segue sen encontrar o seu papel na función.

María Madalena e o simbolismo da cabeleira feminina
(Pan por Pan mércores 31 maio)
María Madalena foi un dos temas relixiosos retratado con máis liberdade polos clásicos, dicíalles eu onte. Así o fixo Tiziano na súa imaxe da Madalena: unha muller de aparencia devota, mirando ao ceo, pero dotada dunha exuberante sensualidade, que tapa coas mans só en parte o seu corpo espido (os peitos quedan á vista) e que arrodea o seu busto cunha inmensa cabeleira solta. Reparen no detalle: a cabeleira feminina como símbolo de sedución, tema sobre o que escribiu un ensaio Erika Bornay (Cátedra, 1994). O pelo solto como convite ao pecado: noutrora só se deixaba libre na intimidade oculta da alcoba. Co mesmo sentido foi usado polos artistas prerrafaelistas, sobre todo por Dante Gabriel Rossetti, pintor de belezas misteriosas como esta “Bocca Baciata” de hoxe (1859). Parte do segredo da súa atracción está nas cores rubias (“pelirrojas” en castelán) dos cabelos: outra clave da sedución feminina.

ARREDOR DE MARÍA MAGDALENA
(Andoliña martes 30 maio)
De toda a leria esta do Código da Vinci, con libros, películas e demais mercadoría, pódese quizais sacar algo en positivo. Refírome á figura de María Magdalena, que volve ser obxecto de debate nos xornais e programas de televisión. Na imaxe tradicional a Magdalena era a antiga prostituta arrepentida que os pintores clásicos debuxaban no deserto, case espida e oculta nunha cova e ao carón dunha caveira: tamén era unha excelente escusa artística para abordar libremente un tema de gran sensualidade ao abeiro dun tema de carácter relixioso.
Disque está ben demostrada a existencia da Magdalena, citada ata dezasete veces nos Evanxeos canónicos. Non é evidente que fose unha prostituta (a Igrexa cambiou tantas cousas do dogma na Idade Media) e agora xorden as mil teorías ao seu arredor: formou entre os primeiros apóstolos? Casou con Xesús? Foi unha das fundadoras do cristianismo? Hipóteses imposíbeis de demostrar, pero que chaman a atención sobre unha figura feminina no cristianismo. E isto, nunha Igrexa que marcou ese sexo coa Eva culpábel do pecado orixinal, xa é revolucionario: cambia o rol social da muller no mundo , debería mudar tamén dentro da Igrexa, onde sempre estivo relegada e minorizada. (Imaxe: a Magdalena de Tiziano, Palacio Pitti, Florencia, un bon exemplo desa sensualidade renacentista desbordante).

11 agosto 1851
(...) nunha carta dirixida a un amigo que se queixaba de sentir tedio): " ... e sobre todo vexa o mar. Xunto del é imposíbel aborrecérmonos. É un espectáculo que nunca nos cansa..."
(Eugène Delacroix, Diário (Extractos), Lisboa, Ed. Estampa, 1979)
(Imaxe, Mar de xeo, de Friedrich, 1823)

TODOS ELES ERAN INOCENTES
(La Región 29 maio)
Hai un par de semanas participei nun debate en Telemiño sobre a guerra civil e o franquismo. Dende aquela ata hoxe foron moitas as persoas que me pararon na rúa ou me chamaron por teléfono, algunhas delas fillas das vítimas directas e todas indignadas polas opinións dalgúns contertulios que na práctica xustificaban aquela barbarie, ás veces faltando á verdade ou utilizando a persoas mortas (que non se poden defender) como o republicano Alberto Vilanova ou o comunista Clemente. Creo que estas persoas se merecen estas liñas.
As vítimas defendían a democracia lexítima: os golpistas foron os conspiradores. En Galiza non houbo guerra civil, só matanzas desapiadadas, fusilados no Campo de Aragón e sacas para “ir ás claudias”. A represión chegou a todos os demócratas e está ben documentada hoxe grazas aos estudos de Xulio Prada. Houbo moitas voces que calaron para sempre. No propio concello da capital, as de Gonzalo Martín March, gobernador civil, e Manuel Suárez Castro, alcalde socialista da cidade. Ou as de moitos republicanos de esquerda como o avogado Eduardo París Villar (IR), Aníbal Lamas Cid (UR); Marcial García Barros (IR), tenente de Asalto; Marcelino Otaduy, axente de Vixilancia; José Salgado “Peste”, conserxe de Artes e Oficios (UR); o industrial Celso Pereira Rego (IR). Ou as de comunistas como Benigno Álvarez, Manuel Gómez del Valle, Manuel Docampo Pousa e Ramón Lafuente Rodríguez (responsábeis da Casa do Pobo), Modesto López Teijeiro (do Sindicato da Banca); Enrique Nanín Ansias; Silvio Torres Díaz, e un longo etcétera. Na lista fatal están tamén moitos socialistas como o xa citado alcalde Suárez Castro, Fernando Cordón; Luiz Izquierdo Balbuena, de Correos; Ramón Fuentes Canal, avogado, os seus irmáns Manuel e Emilio, e Antonio Taboada Nóvoa, das Xuventudes Socialistas; Severino Nóvoa Gutiérrez, director de “Espartaco”; José Fernández Pérez, “Pepe da Botica”; Herminio Docabo de la Iglesia; Amador Cobas Fernández; etc.
E mestres de todas as ideoloxías, como Eligio Núñez (radical socialista), Rafael Alonso, A. Caneda, Gumersindo Núñez, Eduardo Villot Canal (comunista), Eulogio Vázquez Gómez (presidente da Escola Laica), entre outros. E escritores como o xornalista e poeta en galego Roberto Blanco Torres (que fora gobernador civil republicano en Cuenca) ou o xornalista Jacinto Santiago. E soldados como Amaro López Basante, Claudio Rodríguez Díaz, Ramón Regueiro Barreiro, entre outros. Ou paisanos como Manuel Nogueira García, secretario xudicial; Ángel Quintas Barreal; Antonio Ledo Rivero; Emilio Moure Carcacía; Ramón Pérez Anglade; Secundino Alfonso Fernández; Enrique Santiago Nóvoa Arce; Francisco Figueiras Gómez; Francisco Paradela Núñez (da casa Ford); María del Valle Lozano (nai dos irmáns Gómez del Valle) ou Salud Torres Díaz. Son só algúns nomes para simbolizar a masacre: a relación completa de vítimas ocuparía varias páxinas. Todos eles tiñan algo en común: todos eran inocentes. (Imaxe: Ferrol, 1938, foto anónima. Do arquivo da familia Escrigas).

Cen anos de historia cultural: cousas que pasaban en 1923

Pois cousas coma estas: nacía a revista Alfar, unha das principais publicacións abertas á vangarda na Galiza. Fundábase o Seminario de Estudos Galegos, que viña sendo algo así como a nosa ILE e a nosa renovación científica e educativa. Nacía tamén o coro Queixumes dos Pinos na Coruña e A Nosa Terra publicaba as Bases do Insiño Galego, un xeito de Galescolas da época, moitos anos antes de nacer Anxo Quintana. Gañaba o Nobel de Literatura W.B. Yeats, tan admirado polos galeguistas e o teatro galego seguía arrasando: 21 veladas dominicais na Coruña nos locais das Irmandades da Fala. Publicábase tamén Entre o deber e o querer, de Galo Salinas, a primeira zarzuela galega, e morría Manuel Murguía, o gran ideólogo e cabezaleiro do galeguismo dende o século XIX. De todas estas cousas falo de vagariño na miña páxina de hoxe en "Lecer" (Galicia Hoxe).
Na revista Nós escribía Portela Valladares en 1923: “Cada libro de especulación e de cencia que saia en galego, será un bloque que se poña pra o futuro do idioma”. E nese ano saen á rúa títulos como Cousas Gallegas, de Fortunato Cruces; Sinxebreza, de Cotarelo Valledor; Bestas bravas, novela curta de Vaamonde Lores; Escumas e brétemas galegas, versos do poeta de Noia Lisardo Barreiro; a novela curta Amor malfadado, de Leandro Carré, e os cadernos do Diccionario Gallego-Castellano da Real Academia. Na colección de novela curta de Céltiga, aparecían, con debuxos de Cebreiro e Bello Piñeiro, A Santa Compaña, de Nóvoa Santos; Luar. Contos galaicos, de Evaristo Correa Calderón; e Sempreviva, de Cabo Pastor. En castelán publicábanse El secreto de Barba Azul e Tragedia de la vida vulgar, de Fernández Flórez; El pazo, de Cotarelo Valledor; e Aventuras de una peseta, de Julio Camba. E o Almanaque Gallego que editaba en Bos Aires Manuel Castro López publicaba o Conto Gallego, de Rosalía de Castro. Tamén en 1923, en xullo, é nomeado arcebispo de Compostela o poeta galego Manuel Lago González, saudado con entusiasmo polos galeguistas en A Nosa Terra, e Castelao expuña os seus debuxos no Ateneo de Barcelona, impartindo alí dúas conferencias Risco e o propio Castelao.

Dos tempos da letra con sangue
(Andoliña sábado 27 maio)
Naquel colexio que lles contei onte, unha profesora decidiu escarmentar a aquel neno pequeno –que nin sequera fixera aínda o ingreso– facendo estoupar o seu queixo contra un rexo pupitre de madeira. Supoño que era a única pedagoxía que coñecía: "A letra con sangue entra", dicíase. Era habitual que nos castigasen en silencio cos brazos en cruz ou de xeonllos e en total escuridade, coas persianas baixadas: algunha vez lles conto estas cousas aos meus alumnos e algún pensa que o profesor desvaría. Cambiáronme, para ben, de colexio: no novo tamén levei nunha ocasión unha pequena labazada, pero non o contei na casa porque tiña alí os meus amigos e alí quería quedar.
No primeiro colexio, o do tinteiro e a cabeza contra o pupitre, comprendín ademais a tremenda responsabilidade que un mal profesor pode contraer se lles transmite un mal consello aos pais: algo no que teño pensado abondo agora que exerzo esa profesión. A directora daquel lugar chamou un día ao meu pai, que tiña un taller de xoiería en Auria, e díxolle moi seria que este seu fillo, hoxe xa con algunhas canas, non servía para estudar e que era mellor que me puxese no taller a traballar.
(Imaxe de Sandro Chia, 1984).

Noraboa a Francisco Castro, graciñas a Daniel Ameixeiro
Noraboa a Francisco Castro, polo seu recentísimo Premio Blanco Amor: pego dende Vieiros esta nova. E graciñas a Daniel Ameixeiro por incluírnos na súa lista de favoritos da rede.

Francisco Castro gaña o Blanco Amor de novela con 'Punto Com" [27/05/2006 15:49] O Premio Blanco Amor de novela, un dos máis emblemáticos e onerosos da literatura galega, foi fallado este mediodía no concello de Neda. O gañador é o escritor e blogueiro vigués Francisco Castro, cunha novela que vira ao redor do "mundo cibernético", cun estilo "funk e irónico", e que, en palabras do xurado "racha moldes" no panorama da narrativa galega. Francisco Castro naceu en Vigo en 1966 e foi autor de A xeración perdida ou Un bosque cheo de faias, e dende hai un ano mantén o blog A Canción do náufrago. Para Castro, a novela é unha reflexión sobre o mundo da empresa e do traballo, "e sobre internet e a soidade, sobre esas persoas que viven conectadas ao mundo por unha webcam ou o correo electrónico". O premio Blanco Amor de novela organízano os concellos de Galiza e neste ano contou co apoio de 54 entidades municipais.
(Imaxe: un detalle orientalista de Delacroix, en A morte de Sardanápalo, 1827-1828, París, Musée du Louvre).

FALAMOS GALEGO: CANDO SE CUMPRAN OS NOSOS SOÑOS...
(montaxe fotográfica de Afonso Vázquez-Monxardín)

DA DEFUNTA ESCRITA A MAN
(Andoliña venres 26 maio)
Lémbranse vostedes dos “Cuadernos Rubio” que se usaban noutrora para mellorar a caligrafía dos alumnos? Eu, que tampouco son tan vello, aínda os usei. E usei tamén os tinteiros no pupitre: sendo moi pequeno, nunha ocasión ata perdín algún dente da labazada que me dera unha mestra por pedirlle tinta a un compañeiro. Tempos aqueles!: os meus pais sacáronme daquel colexio aquel mesmo día.
Co avance da tecnoloxía, a escrita a man está chamada a desaparecer: así o conta unha reportaxe nun xornal asinada por Juan Carlos Rodríguez. Morre a palabra manuscrita: cada vez escribimos menos a man e eses textos (notas, apuntes, etc.) rara vez permanecen. Moitos mozos teñen hoxe unha letra ilexíbel, case todos infantil: quizais é a mocidade a infantilizada (e tamén os adultos). Sen falar da ortografía, arrombada ao cubo do lixo no mundo do móbil e os SMS.
Nunha sociedade acelerada como a nosa só este portátil no que escribo me permite gravar, reutilizar, indexar e enviar este artigo por correo electrónico: ningunha desas cousas as podía facer, dende logo, cos Caderniños Rubio. Pero, dun papel e dun bolígrafo, sen máis, nas mans dun poeta, pode xurdir todo un novo universo. Tamén é certo.

Galego en positivo: a viveza dun debate.

Segue o ruxe-ruxe sobre o galego en positivo. Os amigos que adoitades visitar esta bitácora demostrades o interese do tema (velaí esas 36 entradas, neste momento, no último post ao respecto). Outros amigos, dende casas veciñas, como Veloso, adheríronse a estas reflexións, con consideración tan interesantes como intelixentes. Tamén está presente este tema noutros blogs amigos como galeidoscopio e besbellinha (16 maio). E na prensa escrita xa falei das voces de Víctor Freixanes ou Alfredo Conde, entre outras. En fin, o debate é ademais multinacional: o meu técnico particular (graciñas sempre Xulio de Rabal) infórmame que nos últimos días houbo visitas dende Santa Cruz -Bolivia; Santa Mónica-California; San Francisco; Georgetown; Aisburn; Paris, etc. (Tamén lle interesou o tema, polo visto, a alguén do Centro Superior de Investigacións Científicas).
E para que non se enfade Roi Queimado, que ten razón nisto, imos alegrar as imaxes deste post, algo macabras nas últimas entregas (aínda que non me neguen a xenialidade do simbolista belga Antoine Wiertz): por exemplo, esta fermosísima muller entre as ondas (1868) de Courbet, que a min me lembra aquela marabillosa fábula do Barón de La Motte Fouqué, que se chamaba Ondina e que me namorou para sempre destes seres misteriosos:

"Alí, no fondo do mar, viven uns seres amábeis e máis fermosos que os homes. Algunhas veces un pescador afortunado tivo a dita de ver a unha desas mulleres acuáticas cando xurdía cantando dende as augas. E falou da súa beleza. Os homes chámanas ondinas. E agora, meu amigo, fíxate ben, pois tes diante túa unha desas ondinas".

O vento da ruína e dos estragos
(Andoliña xoves 24 maio)
"No escudo en que descansa/ o corredor voado/ fan niño as anduriñas volandeiras/ i escóndense os lagartos;/ e na cima da torre/ o galo da veleta desprumado,/ remela os ollos cara o vento Leste,/ ¡o vento da ruína e dos estragos!": estes versos pertencen a "O último fidalgo", un poema de Curros Enríquez que describe a decadencia dun pazo fidalgo, non sen certa compracencia e ledicia por parte do gran poeta republicano. Iniciábase así a longa andaina literaria sobre a fidalguía que deixou tan forte pegada nas letras galegas e españolas, dende dona Emilia Pardo Bazán ata Valle Inclán ou Otero Pedrayo.
Os pazos e casas fidalgas de hoxe están en ruínas, afirmaba nestes días Carlos Acuña, presidente da Asociación de Heráldica. Uns 400 pazos corren serio perigo de conservación e moitos están á venda en Internet. Outros foron recuperados para funcións de turismo rural e similares. Aínda no franquismo tolerábase a venda de escudos e labras de armas: por sorte hoxe non se permite trasladalos e mesmo esíxese un permiso da Xunta para a súa limpeza e restauración. É esta só outra das moitas tarefas pendentes na defensa do noso patrimonio. Como a salvagarda das casas reitorais ou das nosas vellas pontes medievais.
(Imaxe: unha nova peza de Antoine Wiertz, pintor belga que estou descubrindo nestes días: "Cabeza guillotinado", 1855).

O galego, lingua sen rei nin cortes
(Andoliña martes 23 maio)
É ben coñecido o papel crucial que o Padre Sarmiento desempeñou na reivindicación da nosa lingua como instrumento útil para todas as funcións sociais. El mesmo definiu ben as orixes da postergación do idioma na política centralizadora dos Reis Católicos e na reforma das ordes monásticas, que encheron o país de xuíces, escribáns, cregos e funcionarios alleos que "ni hablaban ni entendían gallego y así se introdujo el abuso de escribir y actuar en castellano". Figura excepcional a de Sarmiento, pero non única, pois tivo precedentes, como amosa Beatriz Vaquero no seu traballo no volume "Entre liñas" (Univ. Vigo). No século XVII Fray Atanasio de Lobera, cisterciense, falaba desa lingua que "ben falada é graciosa, suave, elegante, sentenciosa e que en poucas palabras comprende moito, e mellor que outra a esencia do que vai tratando". O xesuíta Álvarez Sotelo denunciaba que os nobres falaban castelán e o galego non podía ser estudado por carecer de libros. E en 1606 o portugués Nuno de León explicaba que o portugués se convertera en lingua culta, deixando atrás o galego, porque aquela tiña Reis e Cortes, que é a oficina, "que nunqua houve en Galliza" dicía, onde se forxan e pulen os vocábulos. (Imaxe de Durero)

SEGUE O RUXE-RUXE: O DEBATE DE FALEMOS GALEGO.
Segue o debate nacido neste blog sobre o Galego En Positivo. Se hai uns días era Víctor Freixanes o que manifestaba a súa opinión, hoxe súmase, co mesmo entusiasmo e un fermoso artigo literario, Alfredo Conde dende a súa columna diaria en "El Correo Gallego" (sección "Os outros días").

Falemos e salvemos o galego (Alfredo Conde)
¿Fermosa é toda a nosa fala, palabra a palabra? Eo. Palabra por palabra. Palabra. Sucede que algúns aínda non o saben. Aínda están a tempo. Palabra.
Alá polas miñas terras de nación, alá por Ourense a Dourada, que tal a amosa o sol cando a baña no outono. No outono, cando a xente vai apañando uvas que poden dar chegado ata o nadal. Daquela, seino ben, pois no bico do cangallo deitabamoslle unha gotiña de cera derretida que algo debía axudar a elo, ou tal criamos; no outono, dicialles, pendurabanse os acios de uvas nas solainas de xeito que o dourado sol e mailos ventos que baixaban dos montes máis solemnes e rotundos, máis míticos e hoxe máis amados lle deran vida. E dabanlla. Dabanlla mentres a vida declinaba. Éralles o outono. Sol e vento a acariñar, dourandoas, facéndoas de ouro, as uvas na solaina. Bagos de uva coma ouro, ou coma bagoas. ¡Deus que fermosura! Así as palabras. E daban chegado ó nadal, á festa da luz que nace e se renova, vaia se daban.
Por Ourense a Dourada din que se a política non deu acabado co galego, a política tampouco non o vai salvar. Din que somos nós, a sociedade civil, os que temos a palabra. E a cera, diría eu. A xalea real. Mesmo a solaina. Tamén temos as gañas. Teñen razón. Non son as subvencións, nen esta nosa cultura suntuaria e de ilusorias pompas de xabón, quen van salvar a nosa fala.
O galego é de todos e salvarase entre todos ou non se salvará. Non é deste ou daquel, daqueles ou destes, deste partido político ou desta concepción do mundo. É de todos. Privilexio de ninguén en exclusiva, patrimonio común e sabiamente compartido. O galego non é un arma arreboladiza, un arma política ou partidaria, senón un fermoso intrumento de comunicación, o noso e peculiar, e enxebre instrumento de comunicación que non está enfrontado con ningún outro, que non exclue ningún outro e levamos no corazón como se fose unha bandeira. Unha fala nunca é nemiga doutra fala. Son os homes quen as veces se nemistan.
Tal din por Ourense a Dourada, onde se douran as palabras na solaina. Ogallá que o dito se espalle como auga que alague e que fecunde. Benvida a ilusión, benvida a luz neste mes polar ós que nos han dicir do outono. Falemos galego. Ten as palabras tan fermosas coma os bagos de uva dourados polo sol do outono e qué fermosa é a paisaxe contemplada dende a solaina solaz e serena deste tempo que por fin se anuncia sosegado. Palabra.
ac@alfredoconde.com

Entre liñas, a cultura escrita
(Andoliña martes 23 maio)
Hai unhas semanas clausurábase, no campus ourensán, a mostra ‘Entre liñas’, interesante reflexión sobre os pousos da cultura do libro. Froito dese mesmo pulo, a Universidade de Vigo editou o libro Entre liñas. Unha ollada á historia da cultura escrita en Galicia, coordenado por Pablo Sánchez Ferro. El mesmo salienta no limiar o carácter serodio da cultura escrita: seis milenios dende a cultura Uruk do Próximo Oriente, fronte a noventa mil anos da especie humana.

Este volume vén ser un bocexo da historia da cultura escrita en Galiza, un oco aínda por encher na nosa produción historiográfica. Colaboran nel os profesores Susana Reboreda, Beatriz Vaquero, Ofelia Rey Castelao e Xosé R. Barreiro Fernández. A viaxe que propón é de certo apaixonante: dende as epigrafías romanas ata a literatura clandestina do noso país a finais do século XVIII. Sublíñase a importancia da vía relixiosa na romanización, tal como quedou reflectido nas inscricións relixiosas e funerarias. Abórdase o esplendor cultural do século IV d.C. (S. Reboreda) e tamén un mapa moi detallado das dotacións educativas das cidades galegas na Idade Moderna (B.Vaquero). E algunhas cousas máis das que seguiremos a falar (Imaxe: Pontormo, detalle da Anunciación, 1527).

MÁXIMAS, AFORISMOS, UNHA LECTORA
(La Región 22 maio 06)
La Rochefoucauld. François de la Rochefaucauld foi un dos grandes moralistas da súa época. Pertencía a unha vella estirpe da nobreza francesa e viviu nos tempos de Richelieu e Luis XIV. Das súas “Máximas”, que tiveron a súa primeira edición en París en 1665 (viu cinco edicións do libro en vida), dicía Nietzsche que as prefería a “todos os libros xuntos de todos os filósofos alemáns”. Velaí algunhas que falan da intelixencia, das paixóns e da bondade:
A maior intelixencia consiste en coñecer detalladamente o valor das cousas.
É unha gran intelixencia saber ocultar a súa intelixencia.
As mentes estreitas adoitan condenar todo o que estea máis aló do seu alcance.
Un home de enxeño veríase a miúdo moi embarazado sen a compaña dos necios.
Do mesmo xeito que o que distingue as mentes despexadas é dar a entender en poucas palabras moitas cousas, pola contra os babecos teñen o don de falar moito e non dicir nada.
A paixón a miúdo converte en tolo ao máis sensato dos homes, e a miúdo tamén fai sensatos aos máis atolados.
Ninguén merece ser eloxiado pola súa bondade se non ten a enerxía suficiente para ser malo; calquera outra bondade non é a miúdo máis que preguiza ou impotencia da vontade.
Agustina Bessa-Luís. Da gran escritora portuguesa e dos seus “Aforismos” (Lisboa, 1988), escollemos seis pequenas xoias:
“Tudo acaba, até o sol, até os nomes que damos a Deus”.
Todo home que morre é un deus cercado de poderes que tivo e non gozou, porque temeu a súa divindade.
A vellez é o desapego que xa se alia á morte. É pois a liberdade.
Cando morre un home, morre un actor.
Algún día a sombra do home terá máis realidade que o propio home.
Tan pouco se medra, entre a infancia e a morte!
A lectora de novelas. No ano 1853, un gran pintor romántico belga, precursor do Simbolismo, Antoine Wiertz pinta “A lectora de novelas” (na imaxe), que se conserva no Musée Wiertz de Bruxelas. Unha muller deitada na cama, totalmente espida, concentrada na lectura dunha novela. Na beira do leito a man dun diaño vai depositando novos libros para corromper a súa alma: esa era a concepción que daquela tiña a Igrexa católica sobre o efecto pernicioso das novelas románticas da época. Por certo, pódese distinguir o autor dos libros corruptores: o gran Alexandre Dumas, tan de moda naquela época. O cadro é un prodixio de concepción e de feitura: quizais na súa intención ata fose moralista, pero Wiertz trata a modelo con tal sensualidade que o efecto que produce no espectador é xusto o contrario.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL: 1922, O ANO DO "MÁIS ALÁ"
Como todos os domingos, dende o pasado mes de xaneiro, sigo co meu percorrido polo século XX na nosa historia cultural, no xornal galicia hoxe. Este domingo a cita é co ano 1922 e eiquí deixo a ligazón: foi o ano do manifesto Máis Alá de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro (fago algunhas referencias breves sobre a súa recepción na prensa galeguista en en La Zarpa). Tamén cando empezaron a saír os magníficos volumes de narrativa breve da colección Céltiga: Xaime Quintanilla, Gonzalo López Abente, Castelao, Eladio Rodríguez González, etc. Iniciábase unha etapa de auténtico esplendor das Letras Galegas que duraría xa ata 1936. E o momento do nacemento en Vigo do xornal Galicia, aquel espléndido xornal liberal e galeguista. Tamén foi o ano en que naceron, entre moitos outros, Luz Pozo Garza, Tomás Barros e María Casares.

ARRAIANOS
Pan por Pan domingo 21 maio
Hai xa anos que naceu Arraianos, asociación “que se ergue como unha cornamenta épica de vaca cachena sobre os planaltos desa fronteira que se debruza entre Galiza e Portugal” e que inmortalizou a estirpe ferriniana nun dos seus mellores libros, co mesmo nome. Dese pulo sae a revista “Arraianos” que chega nesta primavera ao número 5 con colaboracións de Riveiro Coello, Viale Moutinho, Xurxo Sierra Veloso, Domínguez Alberte, Fran Alonso, Ramón Nicolás, etc. Tamén deste cronista que aquí asina (que esculca na presenza de Curros na prensa de Celanova). Nesta entrega hai valiosos traballos, entre outros, sobre as máscaras de inverno nesa zona (por José R. Cruz), sobre os signos lapidarios da Torre de Vilanova (Mascareñas Alonso) ou mesmo unha peculiar lectura dos relatos de Ferrín polos psiquiatras David Simón e Emilio González. Velaí unha das revistas comarcais máis dignas do país. (En www.arraianos.com figuran os sumarios dos cinco números anteriores da revista).

Segue o debate FALEMOS GALEGO: EN POSITIVO
Naceu neste blog e está tomando forma e cobrando apoios: un proxecto a favor da nosa lingua en positivo, sumando e non restando. Un proxecto que funcione como Laboratorio de Ideas a favor da lingua galega e que sume colectivos, sectores, persoas, hoxe arredados do galego, pero non hostís á lingua. Unha estratexia que deseñe formas de tender pontes e de abrir fiestras. Nesa liña vai tamén o artigo de Víctor Freixanes hoxe en La Voz de Galicia (sección "Vento nas Velas": o pasado mércores falamos destes temas con el e con outras persoas (Ferro Ruibal, Carlos Varela, etc.) e só podo dicir polo de agora que moita xente está esperando un aceno neste sentido. Velaí o artigo de Freixanes:

Emitir en positivo
ERRA de cheo o Partido Socialista de Cataluña con esa campaña a prol do novo Estatuto de Autonomía dirixida contra o Partido Popular. Refírome a esa campaña na que o PSC pide o voto favorable no referendo do próximo 18 de xuño argumentando que dese xeito os votantes derrotarán decididamente ao PP (sen facer referencia ningunha a Esquerra Republicana, por certo), porque o PP disque está contra Cataluña. Nos manuais de estilo da comunicación hai unha lei que advirte contra os que titulan en negativo. Titular en negativo significa sempre restar, nunca sumar. Ás veces é inevitable, certo. Pero sempre que se poida (e en política moito máis) o discurso debe ser o contrario. A sociedade necesita vento a favor para navegar, nunca en contra. ¿Non hai argumentos para salientar os méritos da causa que defendemos? ¿Tan fráxiles son que necesitamos descualificar, arredar, asustar ás audiencias coa ameaza dos que pensan ou defenden unha posición distinta da nosa? ¡Contra Franco viviamos mellor!, aínda sentimos dicir a algunha xente. Son os desesperados, ou os desesperanzados, ou os derrotados. ¡Claro que non viviamos mellor contra Franco! Contra Franco non viviamos. Só dende a simplificación, sen intelixencia, se pode soster semellante afirmación. A democracia esixe propostas, ilusión, proxectos de futuro, trabes e armaduras para levantar a casa, non petardos para derrubala. Ninguén se apunta á destrución, nin á catástrofe, nin aos funerais (por moi ben diagnosticados que estean), nin ás derrotas. ¿Lémbranse dos «profetas do non»? Durante moito tempo o nacionalismo e a esquerda (tamén o nacionalismo galego) construíu o seu discurso á contra: non ás celulosas, non á autoestrada, non ás centrais nucleares, non aos encoros... A maioría desas campañas (non todas) estaban xustificadas, tiñan razón de ser naquel momento, pero a sociedade percibíaas sempre en negativo, e en negativo non se constrúe nada. Agardábamos outra cousa dos cataláns do PSC, francamente. Todo o contrario do manifesto que me chega estes días a través do correo electrónico a prol da lingua galega, asinado polos amigos Alfonso Monxardín e Marcos Valcarcel, dende Ourense. Con humor, con imaxinación e afouteza, di máis ou menos así: «Traballemos polo galego e comámonos a beixos». A lingua é un espazo de todos, un espazo para unir e sumar, non para restar nin arredar aos que non a falan (aínda) ou pensan diferente ca nós. O académico Ferro Ruibal falaba o pasado 17 de maio en Sada dos «falantes pasivos», esas persoas que, aínda estando en condicións de falar o idioma, polas razóns que sexan, moitas delas profundamente enraizadas no ADN dos comportamentos (instalados na xenética do fracaso, a inseguridade e o medo), non a falan, resístense a incorporarse ao pulo común do seu uso normal e normalizado. Houbo un tempo que a táctica de algúns consistía en denuncialos ou descualificalos, como se non fosen galegos. Ferro Ruibal propón, e moitos sumámonos decididamente a esa proposta, a táctica da comprensión e do afecto: xa virán, deámoslles tempo, pero sobre todo deámoslles probas e argumentos para que veñan a ese territorio que nos une e no que nos recoñecemos, o universo das palabras herdadas dos avós, transmitidas felizmente e sen complexos aos fillos e aos netos. ¡Falemos galego e comámonos a bicos! Gústame a invitación. Non necesitamos estar contra ninguén. Temos argumentos abondo para defender a causa que nos convoca. Os cataláns do PSC equivócanse. O futuro só se constrúe dende a ilusión dos proxectos compartidos.

DON RAMÓN: QUERIDÍSIMA MAMACIÑA
(Andoliña sábado 20 maio)
Hai uns días, na súa charla no Liceo de Ourense sobre Otero Pedrayo, Víctor Freixanes anunciou dúas novas editoriais relacionadas co señor de Trasalba. Unha, a publicación das súas cartas con Castelao que está a preparar Alonso Montero e que verán moi cedo a luz: nelas amósase como foi Otero o núcleo activo que transmitiu de vagariño a sorte e saúde do Castelao exiliado, ata a súa morte en xaneiro de 1950, ao conxunto do galeguismo.
E a segunda, a edición, que tardará máis, das cartas que Otero escribiu á súa nai, dende 1905, con 17 anos, ata a morte de dona Eladia Ramona Pedrayo Ansoar, en 1957 (con case 98 anos). Trátase de máis de mil misivas epistolares que están a catalogar Patrias Arias Cachero e Mónica Pazos Martínez. Houbo días que don Ramón mandou na mesma xornada ata tres cartas á súa nai: un caso singular na historia literaria de fecunda comunicación maternofilial.
A revista “Grial” vén de publicar, no seu último número, algunhas destas cartas, que constitúen unha parte relevante das memorias da súa vida que nunca escribiu (só parcialmente): se se len con atención, mesmo se descobren riscos do seu inconfundíbel estilo.

Dona Segunda República debeu quedar abraiada, supoño
Por aí embaixo anda un post no que anunciaba a miña intervención nun debate sobre a guerra civil e o franquismo en Telemiño. Xa deixei alí unha primeira impresión, pero agora veño de ver o programa gravado enteiro e quero engadir algo. A sensación de disparate é aínda maior que cando eu estaba alí. Aquilo semella que rematou sendo un debate sobre Carrillo, Paracuellos e o ouro de Moscú: quizais o moderador debeu acotar máis o tema ao que falaramos previamente, centrado en Ourense e nas tres etapas (República, guerra e dictadura, desta última non houbo tempo a falar).
E, si, na publicidade seguiu o debate. Carmen Nóvoa, socialista acérrima, quería marcharse e estaba indignada porque Virxilio se meteu con Zapatero e Bono (presumiu de berrarlle ao ministro nun acto público na Catedral de Toledo). Coa súa teoría dos "catro tolos" non oímos de don Virxilio nin sequera unha palabra de arrepentemento da súa militancia falanxista naqueles días. E todos sabemos o papel que tivo Falanxe (á marxe do que el fixera, reciclado logo en Acción Católica) naqueles días: o traballo suxo do exterminio, arredor de mil mortos en Ourense, nun concello que non pasaba dos vinte mil, algúns máis se sumamos Canedo. Os "paseados" ("claudiados" en Ourense) aínda están sen contar rigorosamente.
Quizais conveña a emisión destes programas para que saibamos como é a realidade, que non é o que nós percibimos nos nosos círculos máis estreitos e ideoloxizados ou ilustrados: hai moito pensamento franquista aínda vivo e non só nestes "supervivientes de Falange". Non é tamén curioso que as chamadas exteriores fosen en apoio dos pro-golpistas? A Amador coñézoo hai tempo das cousas da cidade, pero non sábía que era tan reaccionario.
E o Virxilio, por se alguén non o sabe, é irmán dos escritores Julio e José Luís López Cid, debe ser a ovella negra (ideolóxica) da familia. Pareceume tamén indignante a súa utilización de persoas republicanas xa mortas, como Alberto Vilanova, para xustificarse, ou mesmo de comunistas como Clemente Jiménez para atacar a Carrillo. Ao seu irmán José Luís López Cid sempre lle quixen ben e sempre me tratou moi ben e mesmo me presentou nunha ocasión a Valente traballando na Biblioteca da Deputación Provincial. Que pensaría deste seu irmán "exaltado"?
Pola miña banda, aínda que tiven pouco tempo para falar (sen ser maleducado), dixen o esencial que quería dicir. Sobre todo, quedei satisfeito da miña intervención final con estes dous reclamos:
(1) Concello de Ourense (grupo de goberno) retire xa as últimas pegadas do franquismo na cidade: eses nomes golpistas de "Coronel Ceano", "Capitán Eloy", etc.
(2) Seguimos a agardar un aceno de perdón e arrepentimento polo papel da Igrexa (institución) bautizando como "Cruzada" e asistindo a esta barbarie no bando gañador. Nin sequera unha palabra en nome dos católicos masacrados: entre outros, A. Bóveda, Camilo Díaz Baliño, o nacionalista catalán Carrasco Formiguera, etc.

Do ensino nos Estados Unidos (Frank McCourt)
(Pan por Pan venres 19 maio)
“Fai falla moito valor e moitas gañas para poñerse diante de 175 adolescentes cada mañá”, afirma o escritor Frank McCourt, premio Pulitzer por “As cinzas de Ánxela”. A súa última novela titúlase “O Profesor” e di que resume os seus 30 anos de experiencia nas aulas. Do ensino di que é “a profesión máis difícil de todas”, critica os baixos soldos dos docentes e a masificación de alumnos e engade que é “a única profesión que non está dirixida polos que a practican”. Arremete contra os burócratas do ensino e afirma que para ser un bo profesor é preciso “ter paixón polo que se está a facer, amar o traballo”. Tamén engade que un profesor debe procurar que os alumnos teñan dúbidas, non certezas. E, ademais, dicir a verdade “porque aos mozos engánaos todo o mundo, a Igrexa, os pais, os políticos...”. McCourt daba clases nos Estados Unidos. Isto non ten nada que ver co noso mundo, ou si?
(Imaxe: a Palas Atenea de Parmigianino)