Que esperan do Goberno os cidadáns?
(Andoliña 13 xaneiro)

Hai unhas semanas a prensa catalá publicaba a foto dunha homenaxe en Barcelona a Francesc Maciá, o primeiro presidente da Generalitat republicana: estaban presentes os responsables dos tres partidos do goberno catalán, os socialistas cataláns, Iniciativa por Catalunya e Esquerra Republicana (CiU facía tamén a súa homenaxe pola súa banda, creo). Sería posible esa foto aquí? Quero dicir, por exemplo, unha homenaxe conxunta dos socialistas e nacionalistas a Castelao. Sería difícil porque ambas forzas, que comparten o goberno por necesidade, compiten no plano electoral e necesitan marcar o seu territorio: a iso obedecen moitas das confrontacións que se suceden, ás veces con demasiada virulencia, dentro do mesmo Goberno bipartito.
Quizais se equivocan na súa estratexia ámbalas dúas forzas. Porque creo que o electorado demanda do novo Goberno boa xestión, eficaz, e que marque diferenzas coa etapa do Partido Popular, e tamén lealdade mutua. Sobre todo porque a reforma do Estatuto non vai por moi bo camiño e vai ser complicado ofrecer resultados inmediatos nese campo. E, nesa situación, cada enfrontamento interno do bipartito é unha nova presa de votos que cae no celeiro electoral da oposición.

Outro gravado fermoso

Este fermoso linóleum é de Carlos Maside e está na portada dun dos clásicos das nosas letras que de seguro teñen nas súas bibliotecas e que no interior contén debuxos de Xohán Ledo cos textos. Xa saben cal é, non?

Yunque’, a vangarda política
(Andoliña 12 xaneiro)

O Centro Ramón Piñeiro continúa a recuperar as revistas culturais do noso país en edición facsimilar. A última reedición foi a de Yunque (Periódico de vanguardia política) que se publicou en Lugo e só sacou seis números, tres deles descoñecidos ata hai pouco: moitos investigadores escribimos sobre a revista ignorando os tres primeiros números, rescatados agora por Elvira Meilán e Claudio Rodríguez Fer.
Das revistas da época das vangardas, Yunque ten unha fasquía diferente, porque foi a máis ideoloxizada e a máis esquerdista de todas elas: nas súas páxinas podía aparecer a Internacional ou o programa radical-socialista ou unha cita do Manifesto Comunista ou un artigo de Montero Díaz sobre o escritor ruso Eremburg, pero tamén prosas líricas de Francisco Lamas, versos de Luís Pimentel, textos de Ánxel Fole ou mesmo o Madrigal a Compostela de García Lorca.
Son moitas as xoias desta publicación, entre elas as entregas artísticas, de primeira fila: Seoane, Maside, Colmeiro, Ánxel Johán, Norah Borges, etc. Tamén están aquí os primeiros artigos de Ramón Piñeiro (asinando como Luís de Veiga) e artigos de Álvaro Cunqueiro, Luís Manteiga, Ramón Martínez López e Víctor Casas entre outros.
(Na imaxe un linóleum de Ánxel Xohán, publicado nesta revista en 1932)l

Prego de Oliver.

Xa noutras ocasións teño falado neste recuncho da obra artística de Prego de Oliver e fágoo hoxe de novo para amosar a miña ledicia pola exposición que se inaugurou nestes días na Casa de Galicia de Madrid, presentada por Basilio Losada e boa parte da familia Prego. O ourensán foi sen dúbida un gran pintor e quizais os artistas galegos que lle sucederon non deron aínda testemuño do moito que lle deben, aínda que non fose Prego un artista da vangarda. En datas próximas vaise publicar un libro de artigos de Otero Pedrayo no que o creador de Trasalba tamén se refire ó pintor, gabando o engado inesquecible dos seus cadros: “le atraen las adolescentes en apariencia frágiles, los huertos con aguas antiguas para el baño de la luz y de las muchachas tempranamente serias”. Porque ninguén, di don Ramón, pintou como el as vellas e os esmolantes dos arrabaldos das cidades.
(Pan por Pan 11 xaneiro)

Pura e Dora Vázquez
No meu artigo do Galicia Hoxe, sobre as poetas irmás ourensás, fago este anucio:

E aproveito a ocasión para engadir que o Liceo ourensán, dende a súa Sección de Literatura, está a preparar unha nova homenaxe a Pura Vázquez, que quere ser celebración compartida con todas as poetas galegas, a celebrar o 21 de marzo, Día Mundial da Poesía.

DESMONTANDO A PÍO MOA

FELIPE VILLEGAS (Diario de Sevilla) ofrece un breve comentario do volume do historiador Francisco Espinosa Maestre titulado “El fenómeno revisionista o los fantasmas de la derecha española” (Ediciones Los Libros del Oeste), e que contén unha contundente crítica das teses de Pío Moa. (Agradezo o envío ó amigo Trebolle).

“En tono ensayístico, claro y rotundo, Espinosa desmonta al encumbrado Pío Moa, un autor de pluma fácil (de ahí su copiosa producción editorial) erigido en superventas (Aznar le declaró su admiración) cuya credibilidad cuestiona el autor del ensayo de cabo a rabo, empezando por su formación: "Ni Pío Moa es historiador ni sus libros son de historia. En realidad estamos ante un simple propagandista y mediocre escritor al servicio del Partido Popular, al que se le ha encomendado la misión de mejorar la imagen que la derecha española quiere dar de sí misma y empeorar la de la izquierda. Para lograr dichos objetivos vale todo", sostiene Espinosa. Sus afirmaciones, aunque corrosivas, no son gratuitas. En el centenar justo de páginas de su libro confronta la visión y sapiencia de Moa partiendo de un episodio concreto y lacerante de la Guerra Civil: la matanza acaecida en la plaza de toros de Badajoz el 14 de agosto de 1936, justamente en el que Espinosa es experto, como acreditó en su libro La columna de la muerte (Crítica), al que Moa descalificó vía artículos en prensa e internet (…)
En efecto, la segunda parte del ensayo abre su enfoque para desvelar las claves del revisionismo histórico, un movimiento (el autor llega a usar el término cruzada) nacido al calor de las aún recientes victorias electorales del PP con una finalidad: "Ajustar la Historia del pasado de modo que convenga a lo que la derecha actual desea"."Moa y compañía –es decir, César Vidal, Ricardo de la Cierva, Jiménez Losantos, Gonzalo Fernández de la Mora, García de Cortázar, José Luis Gutiérrez Casalá, Ángel David Martín Rubio, entre otros citados– representan la respuesta que la derecha que ha estado en el poder da a otro movimiento, el de la recuperación de la memoria histórica, surgido en torno a 1996-7".

Quico Cadaval, dramaturgo e director teatral

"De pequeno quería ser chofer, químico nuclear, astronauta e capitán de barco"

O xornal gratuíto en galego De luns a venres publica hoxe esta breve entrevista, de Natalia Pena, con Quico Cadaval, O Carreirán, vello amigo e compañeiro de estudos (na Facultade de Historia) e doutras zarandainas.

P. Un sinónimo de Galicia?
R. Recuncho de España.
P. Que quería ser de pequeno?
R. Cóntoche por orde: chofer, químico nuclear, astronauta e capitán de barco... Xa ves como acabei de maior.
P. Cal é o seu lema na vida?
R. A miña petulante humildade.
P. E a súa principal virtude?
R. A gula.
P. Unha canción?
R. Moon of Alabama.
P. Un libro?
R. Bufo e Spalanzani, de Rubem Fonseca.
P. E unha película?
R. A casa das dagas voadoras.
P. Elixa un lugar.
R. A ponte de Couso, na parroquia de Aguiño.
P. A súa comida preferida?
R. O bacallau con pasas en caldeirada.
P. Alguén a quen admire?
R. Nas letras, Álvaro Cunqueiro; e nas armas, Enric Cantona.

Casa un crego en misións
(Andoliña mércores 10 xaneiro)


En Polonia ten que dimitir todo un arcebispo polas presións recibidas ó descubrirse a súa colaboración co pasado réxime comunista. En Ourense o escándalo non chega a tan altas xerarquías, queda máis embaixo: un crego misioneiro decidiu casar e anda nas lerias das xentes de Verín e A Mezquita. Lembro algúns escritos seus na prensa ourensá. É un crego mozo, comprometido coa realidade en Suramérica, e argumenta “cunha muller como esta, como non vou casar?”.

Pero, realmente hai escándalo? Polo que eu vin, os veciños da comarca, entrevistados en La Región, reaccionan cun san exercicio de sentido común: son xentes fieis á Igrexa pero opinan que, co celibato sacerdotal, dentro de pouco non haberá cregos para atender as parroquias rurais. Non é unha posibilidade, é unha realidade que xa está a suceder hoxe en terras afastadas e con pouca poboación. Pero os veciños falan do tema sen ningún dramatismo. Creo que moi poucas persoas racharían as vestiduras se a Igrexa católica aceptase hoxe o casamento dos cregos. Esa decisión chegará. É só cuestión de tempo.

E vostede que opina? Pois, como di un meu amigo, Deus nos libre de xulgar os pecados que nacen da cintura embaixo. l

De apelidos e bonecas
de Afonso Vázquez Monxardín
("Camiño do Vao", Galicia Hoxe, 9 xaneiro)

Ten razón o deputado Lobeira cando pensa nestes temas. Equivócase ao falar na forma e lugar, pois a xestión política dos gobernos mídese pola efectividade e non polos titulares de xornal conseguidos. Repasemos. Hai anos organizouse unha "comisión de toponimia" coas persoas que máis sabían disto do país e peneiraron os nomes dos núcleos de poboación da terra e arranxaron o asunto. Creo que é precisa unha comisión técnica semellante de antroponimia -de sabios, non de políticos- como lugar discreto de traballo, estudo, reflexión e planificación.
Sabemos que os nomes de persoas se moven en catro esferas. O nome propio que cada un escolle para os seus fillos -María-; o hipocorístico, ou sexa, como se lles chama aos dese nome -Maruxa ou Marica, pola vella-; o alcume, moitas veces de familia -A Roxa-; e os apelidos, que en España son dous, primeiro o do pai e logo o da nai (en Portugal é ao revés, a ver quen espabila e é o primeiro en pedir o fuso onomástico do sur).
O noso sistema de nomes propios está moi estragado e o tema é complexo por moitas causas, entre elas a secularización do sistema -xa non é preciso pór nome de santo-; a unificación planetaria de hipocorísticos -Mary-; o feito de coincidiren as onomásticas galega e castelá nunha boa parte, fai que erradamente, só identifiquemos como propias as marcadamente diferenciais (Uxía pero non María); as modas (Jonathan), etc.
O dos apelidos foi un esmorecer progresivo que coñecemos ben desde o Concilio de Trento, cando comezaron os arquivos parroquiais sistemáticos e require un traballo de restauración previo, tendo presente que ao ser un tema de decisión individual e familiar, só se pode facer desde a sedución. E para iso cómpre resolver dúbidas ¿Que facemos cos clásicos? ¿Outeiro Pedraio, Ramón Cabanelas e Val Inclán?¿E cos modernos? ¿Victor Freixáns, Anxo Quintá? ¿Galeguizamos os Otero como Outeiro ou Do Outeiro? ¿Valle como Val ou Do Val? ¿Xunto ou separado? ¿Hai que volver os Silva a Da Silva? ¿Como se promove a rectificación masiva?
O lugar para falar de que as bonecas -videoxogos, etc.- se expresen en galego non parece ser o Parlamento -por esencia reservado a cuestións máis elevadas-, senón os foros de colaboración que teñan coa súa Secretaría Xeral de Política Lingüística. Porque hai ou só Goberno. Non lles arrendo a ganancia do que parece un desleal dobre xogo.

A curiosa dimisión do arcebispo
(Andoliña martes 9 xaneiro)

Resulta curiosa a nova da dimisión do arcebispo de Varsovia pola súa colaboración coa policía no réxime comunista. Curiosa primeiro polas formas: Stanislaw Wielgus aproveitou a propia cerimonia do que ía ser a súa entronización para anunciar a súa dimisión, que contrariaba ó Vaticano: sen dúbida un escenario enchoupado dun gran dramatismo e patetismo para moitos dos fieis presentes (que magnífico guión se aínda vivise Fellini!).
E curiosa tamén no seu significado. A Igrexa católica, tan poderosa en Polonia, representou un papel protagonista na resistencia nacionalista contra o comunismo: a inmensa maioría da poboación, católica nun 90 por cento, viviu a chegada do sistema comunista como unha imposición da Unión Soviética, responsable de dividir en varias ocasións o propio estado polaco en función dos seus intereses. Pero a Igrexa, sobre todo nas súas xerarquías, soubo tamén adaptarse: como fixo en todas partes. En España a Igrexa apoiou outro tipo de totalitarismo, pero trala morte de Franco ninguén creou maiores problemas coa lexitimidade dos seus bispos: aquí monseñor Stanislaw Wielgus podería ser un arcebispo “demócrata de toda a vida”. l

Los alimentos corporales

Outro amable lector (O levantador de minas), nun comentario a un post moi recente, aludía a este poema de Carlos Marzal. Que paga a pena, creo, transcribir tamén aquí:

Llamar amor a lo que tú y yo hacemos

es cometer una sensiblería

indigna de nosotros, que aún somos amantes.

Eso es mejor que lo hagan los demás,

aquellos que precisan aguar un vino fuerte.

Lo nuestro es un fenómeno distinto,

sin ningún circunloqui, sin grumos literarios.

Se manifiesta en el arrasamiento

recíproco. Consiste en una prospección

para obtener placer y para darlo,

un hurto generoso que se ofrece egoísta.

Es un trabajo en las calderas

de nuestra intimidad, un primitivo

cerco en torno al castillo de la vida.

La carne se alimenta de la carne,

de su mutuo veneno jubiloso.

Lo que hacemos tú y yo no es el amor.

A no ser que se entienda por ello un sacrificio

donde nos ofrecemos a los dioses suicidas

que habitan en el pozo de nuestra propia sangre.

Para nombrarlo habría que incurrir

en palabras que algunos consideran obscenas,

aunque la obscenidad tampoco lo define,

porque no pretendemos aleccionar a nadie

ni sobre el impudor, ni sobre la virtud.

Lo que mejor explica, sin agotarla nunca,

la bárbara pureza del deseo recíproco

es una cacería de animales

y el hartazgo feliz en que se sacian,

con los ojos cerrados contra el tiempo,

en el avaro éxtasis de su feroz banquete.

Para la bestia octópoda que engendramos tú y yo,

son una estupidez los términos pacíficos,

un triste deshonor en la batalla.

No hacemos el amor, desvalijamos

con codicia nocturna en la casa del cuerpo.

Pobre Rosalía...!!
Un amable lector e tamén amigo mándame esta foto, publicada en La Voz de Galicia, na edición de Lugo (sección Fotodenuncia) e que corresponde ó día posterior á noite de Reis, creo. Aínda que a calidade da reproducción non é excelsa pódese ver ben que nesa praza de Lugo algúns mozos seica liberan de cando en vez o seu aparato urinario, sen importarlles demasiado que a música dos seus fluídos vaia topar coa faciana de Rosalía. Xa sabiamos que neste país había pouco respecto polos nosos símbolos. Pero isto!! Supera todo o concebible.

O pescador e a serea
(1858)
de Frederic Leighton

EN HONOR DO DEUS IANUS
(La Región 8 xaneiro 2007)

Para os primeiros romanos, o cómputo dos meses empezaba en marzo e por iso a primeira estación do ano é a primavera e tamén por iso o zodíaco comeza co signo de Aries. Foi Numa Pompilio, o segundo rei lexendario de Roma, que viviu sete séculos antes de Cristo, o que estableceu o calendario sagrado que nós herdamos e que empezaba co mes de Ianuarius, o noso xaneiro, dedicado ó deus Ianus. Este era o protector das portas (ianua), dos tránsitos e dos inicios: o nacer do día, o nacer da civilización, da agricultura e da linguaxe. Tamén era invocado polos mozos cando entraban na idade adulta.
A este Ianus representábano os artistas con dúas caras, confrontadas, dobre faciana sempre omnipresente, sempre ambigua e enigmática. Podía, xa que logo, mirar todo o existente: cara atrás e cara adiante, no interior e no exterior, metaforicamente tamén o pasado e o futuro. Era, dalgún xeito, posuidor da clarividencia absoluta, por iso lle fai dicir Ovidio en Os Fastos: “Calquera que sexan as cousas que os teus ollos te fan ver, ceo, mar, nube, terra, son o meu dominio e quedan na miña man. O meu oficio é gardar o amplo mundo”.
Disque este deus tiña un templo no que as portas debían estar sempre abertas cando había guerra, porque só se pechaban cando se establecía a Paz. Agardemos que este Ianuarius 2007, e tamén todos os que veñan logo, pechen para sempre esa maldita porta que abre os corazóns dos poderosos á barbarie tan arcaica e miserable da guerra.

Rubém Fonseca: consellos a un escritor
Rubém Fonseca é un dos grandes nomes da literatura brasileira de hoxe, autor da novela “O caso Morel” e de libros de relatos sempre vivos e descarnados como “O cobrador” ou “Feliz ano novo”. Eu cheguei ata el da man do amigo Bieito Iglesias, novelista que o ten entre os seus preferidos de vello. Hai varios anos, nunha homenaxe que recibía en Guadalajara, México, o autor brasileiro, nun coloquio cos lectores, deu cinco consellos a todos aqueles que soñan con ser algún día escritores. Foron estes os consellos. Primeiro, “saber ler”, entender e comprender o que se le. Segundo, ser unha persoa atenta, estar motivado. Terceiro, paciencia, acumular moita paciencia. Cuarto, ter imaxinación. E quinto, ter coraxe, valentía, o valor necesario para dicir o que non pode ser dito. Para dicir o que ninguén quere escoitar. E aínda engadía que o escritor é un subversivo, porque non pode aceptar ningunha convención artística, ideolóxica ou moral. Chegados aquí, enténdense xa as dificultades coas que se debe afrontar o feito literario, se se quere facer sen frivolidades, co desexo de crear algo poderoso, quizais algo que poida permanecer para sempre como arte literaria.
Todo isto non debe levar a ninguén ó pesimismo. Estou seguro que a vocación de calquera futurible escritor pode superar todos estes obstáculos: porque ese posible autor sabe tamén que a verdadeira vida, a vida descuberta e iluminada, dito por Marcel Proust, é a literatura.

Metal pesado

Descubro a poesía de Carlos Marzal (Valencia, 1961), un dos máis relevantes poetas españois novos de hoxe, Premio Nacional de Poesía polo libro “Metales pesados”. Nun seu poema evoca as máxicas gotas de mercurio que se multiplican ó rachar un termómetro nun día de febre infantil. Paga a pena reproducir o magnífico remate deste texto (“Metal pesado”):
“En un sentido estricto, cada cual / es obra de un sinfín de multiplicaciones, / de errores de la especie, de conquistas / contra la oscuridad. Un individuo/ es en su anonimato una obra de arte, / un atávico mapa del tesoro/ tatuado en la piel de las genealogías / y que lleva hasta él mismo a sangre y fuego. / No hay nada que no hayamos recibido / ni nada que no demos en herencia. / Existe una razón para sentir orgullo / en mitad de esta fiebre que no acaba /.Somos custodios de un metal pesado, / lujosas gotas de mercurio amante.”
(Pan por Pan 7 xaneiro. Imaxe de M.C.Escher)

Cen anos de Historia Cultural
1949: o suplemento cultural de La Noche

Aparece o suplemento cultural dos sábados de La Noche
Nace en Pontevedra a colección Benito Soto de poesía
En Lugo nace a revista Xistral da man de Luís Pimentel e Ánxel Xohán

Publican libros autores como Ramón Cabanillas, Luz Pozo Garza, Pura Vázquez, Rey Romero, Rey Soto, etc. sae a Poesía inglesa e francesa vertida ó galego, de Plácido Rodríguez Castro, Lois Tobío e Delhado Gurriarán.
En Ourense conmemórase o centenario do nacemento de Valentín Lamas Carvajal.
Isaac Díaz Pardo e dous socios máis poñen en marcha Cerámicas do Castro.
Honrábase o 50 aniversario de Xoán Montes
O pintor Manuel Colmeiro instálabase en París e facía amizade con Picasso.
Nacía Bibliófilos Galegos e o Ballet Rey de Viana.
Morrían Eladio Rodríguez González e Luís Manteiga.
Nacían Xoán Ignacio Taibo, Xesús Rábade Paredes, Antonio Simón, F. Fariña Busto, Manuel Moldes, X.L. Barreiro Rivas, Xosé Lois González Vázquez ("O Carrabouxo") e un moi longo etc.
VELAQUÍ O ARTIGO COMPLETO.
(Nas imaxes Xosé María Álvarez Blázquez e a portada dun poemario de Emilio Negreira na colección Benito Soto de Pontevedra)

agasallo de Reis

Como pequeno agasallo de Reis, velaí unhas breves reflexións sobre a arte, a poesía, a muller e o erotismo. (Nesta imaxe, "Medias violetas", de Egon Schiele)

A ORIXE DO MUNDO (1)

Aló por 1866, o pintor Gustave Courbet pintou un cadro misterioso, que permaneceu oculto durante moitos anos, titulado “El origen del mundo”. O artista francés rompía así un tabú que pesou sobre a humanidade durante milenios: por primeira vez abordaba a representación do sexo feminino sen ningún tipo de pudores nin estilizacións, na súa carnalidade máis pura. Con ese mesmo título, Juan Abad publicou na editorial Hiperión (2004), unha antoloxía de poesía erótica universal que toma o sexo feminino tamén como cerna do pulo creador dun amplo abano de poetas entre os que os escritores españois e os sudamericanos teñen un relevo moi particular.
Anota Juan Abad que este tema foi tabú non só nas artes plásticas, senón tamén en boa parte da poesía clásica grecolatina, agás en textos groseiros e despectivos que o antólogo prefiriu rexeitar. O que se ofrece, agás o “Concurso de Pubis” do poeta grego Rufino, parte da poesía popular española e do barroco ata a nosa contemporaneidade. Entre eles, moitas xoias de todos os tempos e lugares. Como “A gruta de Cac Co”, da poetisa vietnamita do século XIX Ho Xuan Huong: diríase que a autora só quería describir o misterioso cadro de Courbet.

Conmove todo o que existe
A vizosidade de imaxes que o mundo feminino foi quen de xerar na historia da literatura ocupouse tamén dos seus máis fondos misterios: a escolma de Juan Abad “El origen del mundo” ofrécenos valiosas pistas ao respecto. Cando menos nas letras en castelán, desde o cancioneiro popular ata hoxe, os poetas optaron preferentemente por unha imaxinería procedente da natureza e da paisaxe: “rosa bermeja”, “pluriabierta rosa”, “bosque”, “fruta vedada”, “fruta más sabrosa”, “coral y rubí partido”, “valle sin arar”, “jardín”, “pradico verde” que arela ser trillado, a orquídea de Pierre Louÿs, etc. Como nesta simpática copla popular: “Cuanto más chiquitica,/ madre, la rosa,/ cuanto más chiquitica,/ más olorosa”.
Hai algo de misoxinia en Góngora cando canta as virtudes dese cofre “chico y bien encorado/ y le abre cualquier llave/ con tal que primero pague”. Quevedo pensou nun braseiro e nunha muller humilde que se dirixe fachendosa a un conde: “Pues sople este tizón vueseñoría”. Mallarmé falou da “concha marina” e Claudio Rodríguez da “caverna del resplandor”. E de Rubén Darío son estes poderosos versos: “Pues la rosa sexual/ al entreabrirse/ conmueve todo lo que existe,/ con su efluvio carnal/ y con su enigma espiritual”.

Metáforas cultas e populares
No seu estudo sobre “O sexo na poesía popular” (1995), Xosé R. Mariño Ferro esculca nas múltiples imaxes poéticas creadas arredor do sexo femenino. Algunhas delas coinciden coas que xa vimos na obra dos poetas cultos; outras, en cambio, semellan moi vencelladas ás súas raíces galegas: o ourizo da castaña, por exemplo, e símbolos animalizados como a lebre, a rata ou o coello: “Debaixo da miña cama/ teño o coiro dun conexo,/ e ti debaixo da túa/ tes o vello colgarexo”. Pero quizais sexan máis universais do que eu penso: na escolma de Juan Abad encontro estes versos de Apollinaire: “Coñezo eu outro coelliño/ ao que quixera coller viviño…”.
Poetas e artistas de todos os tempos compartiron metáforas e por iso Théophile Gautier rexeita nun poema a tradición pictórica que refugou o vello do pube, ao tempo que fai a gabanza de Tiziano cando rachan este tabú: “Tú, sólo tú, viejo divino,/ sabes, bajo una mano breve,/ ensortijar el musgo leve/ que alfombra el monte venusino”.
Tamén nisto somos debedores da mirada dos artistas. Afírmao solemne o poeta Fernando Aramburu: “As pinacotecas ensinan que a muller só está de verdade/ espida cando abre as pernas”.
(Imaxe: A lección de guitarra, de Balthus, 1934)

A orixe do mundo, de G. Courbet (1866)

A ORIXE DO MUNDO (2)
Courbet, regressus ad uterum
Cando eu estudaba o bacharelato, lembro que nos falaban de Gustave Courbet no capítulo da pintura realista e lembro que a miña imaxe do xenial pintor francés non era daquela máis que a dun excelente paisaxista, pintor de castelos ás beiras dun lago, de raposos na neve e graciosos cervatos que bebían en fontes de auga clara. O seu popular cadro onde nos ofrece unha ampla vista do seu obradoiro, que nunha beiriña retrata a Baudelaire lendo, era reproducido nun daqueles volumes da infancia só na súa metade dereita, xusto antes de chegar ao espido femenino que de pé garda as costas do artista.
Era, pois, tan parcial como falsa a imaxe que se nos daba daquel Courbet gran paisaxista e retratista. Por suposto, nada sabía eu entón do cadro “A orixe do mundo” (1866), auténtica “epifanía carnal” como escribiu Carlos Reyero, pintada de encargo para o “cabinet de toilette” de Khalil- Bey, un diplomático musulmán que tivo a tela oculta durante moitos anos, como faría logo tamén o filósofo Jacques Lacan que tamén puido admirala na súa casa. Courbet pinta, si, o “regressus ad uterum”: ofrécenos así a chave simbólica para penetrar no fondo erotismo que presidiu boa parte da súa producción artística.
A subversiva mirada de Courbet
“Bon vivant”, bebedor incansable, rodeado de múltiples amantes, demócrata e republicano, de simpatías socialistas, amigo de Baudelaire e de Proudhon, tal era o xorne do pintor Gustave Courbet. Sorprende aínda hoxe o erotismo espléndido de cadros como “Mulleres dormidas”, tamén chamada “O soño” ou “Preguiza e luxuria”, unha das primeiras representacións contemporáneas dunha escea de lesbianismo; ou de figuras como “Muller cun loro”, “A hamaca” ou “Muller espida cun can”, que poden partir de referentes clásicos como Tiziano, pero non ocultan o seu carácter provocador. O mesmo aceno subversivo está en pezas como “Muller na ola” ou “A muller das medias brancas”: pintaba mulleres “desvestidas”, dixo con acerto algún crítico.
En “A fonte” vemos unha muller espida, de costas, que xoga coas mans coa auga que baixa dos montes: unha imaxe que ben podería ilustrar o recoñecido erotismo das cantigas do noso Pero Meogo. Pintor da carne e da corporalidade como enemigos da alma, definiuno Michael Fried. Avanzou liñas estéticas e modos de traballo, din outros autores, que logo chegarían á súa plenitude na abstracción e no surrealismo. Todo ese mundo estaba xa en xérmolo en Courbet.

A ORIXE DO MUNDO (3)

Máis fonda e clara que a aurora
Un dos elementos que o imaxinario popular preferiu como simbólica representación do sexo femenino foi a concha mariña. A vieira sobre a que chega á illa de Citera, tras nacer no mar, a coñecida Venus botticelliana. Disque nos primeiros séculos da historia do cristianismo, a vieira fora xa símbolo da luz solar e da resurrección e con ese sentido aparece como trono de Cristo nalgunhas igrexas españolas de Mérida e Toledo. De volta ao simbolismo venusiano, Ivan Miziara, poeta e médico brasileiro, ten un fermoso poema titulado “A concha” que remata así: “Na concha/ rubra/ busco/ a pérola/ úmida/ ardente/ que me faz/ ser/ quem sou”.
E do “Oratório do corpo”, de Fernando Mendes Vianna, collo prestados uns versos que semellan lembrar de novo “A orixe do mundo” de Courbet: “Crê no teu corpo, confia no teu corpo, no corpo do homem,/ no corpo da mulher./ Crê no corpo como na única ponte entre os homens;/ e que acima do rio variável e enganoso da palavra, / a carne seja como um gesto em perene dádiva./ O corpo é mais antigo e belo do que a Cova de Altamira,/ e a gruta do útero pode ser mais funda e clara/ do que uma aurora que se abrisse no fundo da terra”.
(Imaxe: A onda, de Bouguereau)

1956, CRISE DO MODELO COMUNISTA
(Andoliña 6 xaneiro)

Afírmase a cotío que a caída do “socialismo realmente existente”, isto é, dos réximes chamados comunistas, prodúcese en 1989, cando se derruba o Muro de Berlín e cae polo seu propio peso todo o sistema político e económico erguido dende 1917. Pero en realidade, di Eric Hobsbwawm na súa autobiografía, o sistema estaba xa derrotado moitos anos antes: o derrube xa fora anunciado en febreiro de 1956 cando no XX Congreso do Partido Comunista da Unión Soviética Jruschev realizou unha denuncia inflexible da figura de Stalin e da súa política, incluída a represión brutal da etapa estalinista.
Foi unha hora amarga para os militantes dos PCs de todo o mundo. Hobsbwawm mantivo a militancia no partido, dende posicións críticas, máis que nada por orgullo e por non ser confundido con outros intelectuais anticomunistas. Desa crise sairon os movementos da Nova Esquerda, con intelectuais de relevo como E.P. Thompson ou Perry Anderson. A Revolución de Outubro xenerou o movemento comunista mundial e o XX Congreso destruíuno, conclúe o historiador británico. Trala desestalinización veu moi logo a desestabilización dos países satélites nas décadas seguintes. A caída do muro foi só o punto final.

Chagall e o comunismo.
(Pan por Pan, 5 xaneiro)

A Revolución de Outubro seduciu a milleiros de persoas Europa adiante e en parte de Latinoamérica: así, fundáronse Partidos Comunistas, clonados do modelo bolchevique, por todas partes. Eric Hobsbawm foi un dos moitos intelectuais brillantes que se sumaron ó novo engado revolucionario, no seu caso sendo case un neno. Pero houbo tamén desercións notables.
Por exemplo, o pintor Chagall, nomeado Comisario de Belas Artes en Vitebsk da man de Anatoli Lunatcharcski, designado este directamente por Lenin como director do Ministerio de Cultura. Moi cedo arrefriou o entusiasmo comunista de Chagall, porque a súa arte respiraba creación e fantasía inasimilables polo dogma: por que pintas vacas verdes, preguntábanlle? De Chagall é esta magnífica cita: “A Revolución (bolchevique) podería ser unha gran cousa, se mantivese o respecto polo que é diferente”.

(Nota: este breve texto, que sae hoxe en La Región, naceu nun meu comentario deste blog. En calquera caso, é unha magnífica excusa para colgar outra das marabillas de Chagall).

Carautas
artigo de Bieito Iglesias
(En El Correo Gallego, 4 xaneiro 2006. Na foto o actor con Hylary Swank en Million Dollar Baby)

Por algún motivo que se me escapa, Clint Eastwood, cineasta excelente e digno sucesor do período clásico da sétima arte (dos John Ford, Howard Hawks, etc), ten mala imprensa en certos ambientes pouco cinéfilos. Unha compañeira de traballo nova explicoume que non lle gusta porque –sendo vellote– se fai acompañar nos filmes de mociñas en sazón. Creo que o equívoco xorde a partir de Million dollar baby, onde Clint mantén unha relación paternofilial coa boxeadora que adestra, sen cinasco de lascivia. Ninguén pode acusalo de home tentado ou saído pois as súas películas acostuman ser brancas, aptas para tódolos públicos, coa excepción dun par de cintas en que se permite algunha escena explicitamente sexual, peneirada polo romantismo de calquera modo n´As pontes de Madison. O que lle censura a miña colega é a longa restra de anos; ben sabemos que a mocidade esixe heroes imberbes nas pantallas. Esoutro día, nun bar, sentín falar mal do ­Eastwood por outro motivo: polas doses de violencia que inclúe nas súas secuencias. Quen o criticaba era un ilustre politólogo con columna moi lida nun diario galego; talvez os seus saberes en materia cinematográfica desmerecen dos que acredita na análise de actualidades. Confunde ao Clint coas súas carautas: co pistoleiro William Munny ou Harry o Porco (entre paréntese: Harry será un castrón, pero Torrente é un memo).Contra o que afirma o tópico, as grandes películas deste xenio do celuloide –Bird, Sen perdón, Mystic river– non son maniqueas, se acaso resudan certa misantropía. No esencial, xulgo que retratan as paixóns humanas con alta fidelidade. A vida parécese máis aos seus filmes que a Disneylandia (botón de mostra: mentres escribo esta peza, comunícanme a noticia dun atentado en ­Barajas). Soamente é un artista, pero nunca deserta da liña de fogo.

Do fracaso patente do comunismo

Sigo coa autobiografía de Eric Hobsbawm. Militaba xa ós quince anos no comunismo, nunha organización estudantil de Berlín. O que co tempo sería un dos grandes historiadores marxistas británicos, en andaina común con Christopher Hill, E.P. Thompson, Victor Kiernan e outros, afirma en Años interesantes que aqueles meses en Berlín “fixeron de min un comunista para toda a vida, un home cuxa vida perdería o seu significado sen o proxecto político ó que se consagrou como estudante” e este era a Revolución de Outubro como grande esperanza do mundo. Así viviron o comunismo moitos intelectuais e centos de miles de persoas en toda Europa no século XX: un proxecto de vida que servía para explicar todos os riscos da realidade social. Con case 90 anos Hobsbawm recoñece que “aquel proxecto fracasou de xeito patente” e, ademais, “estaba condenado a fracasar”. Recoñece tamén os graves erros dos comunistas alemáns na República de Weimar “cando ós ollos da Internacional Comunista os socialdemócratas pasaron a ser “socialfascistas”. Coa chegada de Hitler ó poder precisamente os comunistas foron as primeiras vítimas en ingresar nos primeiros campos de concentración do Terceiro Reich. (Andoliña, 5 xaneiro, cunha nova imaxe de Chagall).

Podería, polas trazas, ser unha foto dos anos 40, pero xa sabemos que non o é. En todo caso, é un nacional-catolicismo moderno e vaticanista. Ata o xornal ABC, onde saiu a foto, destaca en titulares a "poco laicista felicitación navideña de Francisco Vázquez". A min lémbrame un pouco A familia de Carlos IV, de Goya, e creo que o exalcalde coruñés debía buscar un gran pintor que os inmortalizase para o futuro: imaxinen a cantidade de estudos que se chegarían a parir desta imaxe e dos seus significados simbólicos, ata algunha tese doutoral de seguro...

Na Viena dos anos 20

Debeu ser apaixonante vivir a Viena dos anos 20, cando Eric Hobsbawm era aínda un neno e un adolescente. Era a Viena plurinacional que xuntaba figuras intelectuais como Freud e Mahler, procedentes de Moravia; Joseph Roth, da Galitzia polaca, ou Elias Canetti, chegado dende o Danubio búlgaro. Todos eles xudeus e son só algúns dos nomes que cita o historiador británico na súa autobiografía (Años interesantes). É evidente o peso da cultura xudía neses anos na Europa central, malia o forte antisemitismo histórico nesa rexión.
O caso de Hobsbawm é curioso: tamén xudeu, nunca foi practicante nin tampouco sionista. Non eran sionistas, di el mesmo, os xudeus vieneses de clase media nesa época, uns douscentos mil en Viena, o dez por cento da poboación da cidade. Pero, con todo, a súa identidade quedou moi marcada por unha anécdota coa súa nai cando o futuro historiador marxista só contaba con dez anos. Aquel neno repetiu en varias ocasións un comentario crítico arredor dun seu tío, afirmando que tiña un comportamento "tipicamente xudeu". A súa nai, que tampouco era relixiosa, replicoulle moi seria: "Nunca fagas nada, nin por asomo, que dea a impresión de que te avergoñas de ser xudeu". (Imaxe de Chagall)

Unha nova en positivo para o noso idioma

Hai un par de semanas saiu á rúa De luns a venres, o primeiro gratuíto en galego no noso país, creo que da empresa do xornal El Progreso. Serán cincuenta mil exemplares en galego cada día nas sete principais cidades galegas e, ademais, gratis. Será unha nova feliz e con continuidade ou desaparecerá ós poucos meses como outras tantas? Terá algún efecto de emulación sobre os outros medios de comunicación escritos no país, tan escasos e retraídos co noso idioma (agás Galicia Hoxe, claro)?

Anos interesantes...

Ando a ler nestes días a autobiografía do historiador británico, nacido por accidente en Alexandría, Eric Hobsbawm, un dos grandes pensadores do noso tempo, que foi para a miña xeración unha referencia clave tanto nos seus estudos sociais (El mundo del trabajo, Trabajadores) como nos seus traballos máis políticos e ideolóxicos (Política para una izquierda racional, por exemplo, todos estes títulos en Crítica). O relato da súa vida, narrado con elegancia en Años interesantes. Una vida en el siglo XX (Crítica, 2003), é a crónica vivida dun século tan marabilloso como tráxico. España aparece en varias ocasións: nos anos 50 Hobsbawm visitou este país á procura de datos sobre os anarquistas da guerra. Chegou a Barcelona na Semana Santa de 1951, coa folga dos tranvías, e encontrouse cunha España infeliz. No plano intelectual, afirma o historiador británico, “España, a maioría de cuxos talentos emigrara, era un país asfixiado”. Tamén era un país arcaico e provinciano, de seguro, pero tamén lle pareceu un lugar de xentes orgullosas e de principios: “España non esquecera a guerra civil, e os vencidos, aínda que desprovistos de todo poder e sen esperanza, non cambiaran o seu xeito de pensar ó respecto”.

Encontros literarios do Liceo (en forma de adiviña)

O Liceo ourensán celebra dende o ano 1990 uns Encontros Literarios que axuntan escritores galegos e non galegos. Por esa cita, que chega no 2007 a súa XVII edición, pasaron xa a maioría dos máis relevantes escritores da literatura en castelán, tamén algúns cataláns e vascos, moitas veces convidados persoalmente por Carlos Casares: nomes como Luis Mateo Díaz, Caballero Bonald, Carmen Riera, José María Merino, Juan Pedro Aparicio, Miguel García-Posada, Almudena Grandes, Blanca Andreu, Fernando Delgado, Encarna Castejón, Manuel Vicent, Juan Cruz, Jose Mari Iturralde, Benjamín Prado, Juan José Millás, Rosa Regás, Marina Mayoral, Fanny Rubio, Cristina Fernández Cubas, Clara Sánchez, Julio Llamazares, Susana Fortes, etc., ademais dos galegos Basilio Losada, Casares, Suso de Toro, Manuel Rivas, Bieito Iglesias, Xosé Carlos Caneiro, Luisa Castro, Alfredo Conde, Riveiro Coello, Xavier Alcalá, Miguel A. Fernández, etc. Non é doado traer ata Ourense moitos destes nomes e algúns viñeron varias veces, tras consultar e seguir as súas axendas ás veces durante meses (traballo que realiza con esmero José Luis Troitiña, dende a secretaría do Liceo, e antes o xubilado Álvaro, dende o mesmo posto).
Ós meus sagaces lectores e lectoras, propóñolles unha adiviña. Teremos en Auria, na XVII edición, tres escritores, dous da literatura castelá e un da galega. Douvos as datas e título das conferencias, por se vos podedes achegar:
martes 23 xaneiro: "Memoria e literatura"
venres 26 xaneiro: "La literatura es lo contrario del olvido"
martes 30 xaneiro: "La novela de la memoria".
E algunhas pistas para que sexades quen de localizar ós tres convidados, xa confirmados hai meses:
Un escribe en galego e os outros dous en castelán.
Os tres estiveron xa en Encontros anteriores: polo tanto están citados máis enriba.
Un deles (23 xaneiro) estudou na Facultade de Historia comigo, daquela militaba no maoísmo do MCG.
O máis maior deles (30 xaneiro), amigo de Casares, é un grande memorialista e os tomos das súas memorias foron moi comentados e algo tivo que ver cun vsiconde tradicionalista francés.
O terceiro deles (26 xaneiro), o máis novo, foi discípulo e amigo de Alberti e tivo algúns líos cos que rexentan a súa memoria oficial, mesmo acusándoos de censurar e manipular algúns textos do gran poeta.
En fin, agardo as súas deduccións, aínda que non lles poida dar ningún premio dende este mundiño virtual. Saúdos a todos/as.

Xornais no faiado (2) : unha elexía a Cuevillas, de Fernández Ferreiro

Tiña moi esquecida a sección Xornais no Faiado, que abrín hai unhas semanas cun artigo de Casares. Para reactivala e darlle vida, aí tendes un fermoso artigo de Fernández Ferreiro, en La Región, na morte de don Florentino Cuevillas (1958). Daquela o Ferreiro era un xove xornalista cunha longa carreira por diante e estaba na redacción do xornal ourensán. Vai ilustrada esta recuperación cunha das fotos que máis me gusta de Cuevillas, con todo o seu estilo dandy, esta no castro de San Cibrán de Lás, con Vicente Risco, anos 40-50. Eu nacín no ano da morte de Cuevillas e obviamente non puiden coñecelo en persoa, pero si recibín do meu pai algúns comentarios persoais: o meu pai tratárao en Facenda, por cousas do traballo, e sempre dicía que era unha persoa moi boa e excepcional; logo souben tamén do seu galeguismo e do seu traballo como prehistoriador e arqueólogo (e excepcional escritor: Cosas de Orense; Prosas Galegas: dito en baixiño, ogallá excavase menos castros -xa o farían outros discípulos- e escribise máis). Ben, vai xa o texto:

¡SILENZO!
J. Fernández Ferreiro
Don Florentino, morreu. Non digades nada. ¡Silenzo! Niste caso o millor que se pode dicir de il, é non dicir nada. Si. E a dicir algo, dicilo con silenzo. Calar. Sentarse a escribir e non escribir nada. Poñerse a falar e non falar nada. Pensar. Por moito que se diga, por moito que se escriba, nada dirá tanto sobre il como o silenzo, como as palabras mudas do corazón. Pensar, si. Pensar no fondo da alma, no fondo do corazón. Pensar nil. Pensar nos momentos que se pasaron xuntos a il. Pensar na súa voz inconfundible. Na súa cabeza redonda e brillante. Na súa cabeza de estatua grega, romana. Na súa cabeza galega. Na súa cabeza de home de outros tempos... Pensar no home. No amigo. Pensar... Si, pensar en moitas cousas.
¿E os seus ollos? Os ollos érano todo en Don Florentino. Eran ollos que naceron para ser estrelas. Para alumear na noite dos tempos. Niles tiña a aforza da súa bondade e da súa intelixenza. Pensar, cos ollos pechados, e naquela mirada serena, tranquila, sempre terna, sempre aberta, sempre limpa como o cristal da súa alma. Pro, ás veces, tamén melancólica. Si. A mirada de Don Florentino infundía paz, sosego. Era unha mirada grande como os seus ollos, como a lonxitude da súa bondade. Era unha mirada blanca. Unha mirada que facía sentir e pensar. Porque era unha mirada que chegaba sempre ó corazón.
Pensar e non dicir nada. Don Florentino morreu. ¿Para que dicir nada xa? Todo está dito. A morte, vella amiga dos homes, di sempre a última palabra. O que digamos nós non ten importancia. Nós debemos pensar. Sobre das sepulturas, non se fala. Rézase e síntese. Si. Isto é o que debemos facer nós. Os que o quixemos. Os que apreixamos moitas veces as súas maus esponxosas e blandas. Si. Il foise. Il marchouse. Pro il, Don Florentino, sigue estando con nós. Con máis forza que antes. Agora adrentouse para sempre, definitivamente, no noso corazón. Antes vivía. Estaba fóra e dentro de nós. Agora está soio dentro. Mais dentro que antes. Clavado. Doéndonos. Mancándonos.
Estou lonxe de Ourense. Lonxe da Praza do Ferro, lonxe da rúa de Santo Domingo, por onde il tanto camiñaba á caída das tardes. Sempre pouco a pouco. Tranquilo. Contento. Sereno como a súa mirada. Iba ca súa gorra, ca súa paxarita negra, ca súa caxata, cos seus amigos. Il no medio. Pouco a pouco. Tranquilo. Si. Estou lonxe pero penso. A distancia fai pensar millor, ver millor, comprender millor. Non digo nada. Non podo dicir nada. Soio podo pensar. Ver dentro de min, onde está il. Cos seus ollos limpos, grandes. Co seu traxe sempre impecable. Ca súa calva. Vexo a súa biblioteca. Vexo o seu despacho alí no primeiro piso da Facenda. Si, ¡vexo tantas cousas!
Don Florentino ¡Meu amigo! Desde que morriches busco os teus ollos no ceo, entre as estrelas. Sei que estarán alí. Mirando para nós como antes. Mirando para esa terra quedou teu corpo. Esa terra que tanto quixeches. Esa que ten a ternura, a serenidade, a limpeza, e tamén a melancolía dos teus ollos. Si.
Don Florentino, morreu. Non digades nada. ¡Silenzo, amigos!

(Publicado en “La Región” o 30 de xullo de 1958)

De corazón, a todos e a todas os seguidores deste blog, casa común do pensamento, a opinión, a arte e a poesía,


Feliz ano 2007.

Pecharemos o 2006 como quen pecha un vello caderno cheo de notas e debuxos que xa se van desfigurando na memoria. É a hora de desexarlles a todos vostedes, lectores e lectoras, un feliz ano 2007. No que seguiremos a falar de moitos dos temas do ano 2006. Por desgraza os grandes problemas do mundo seguirán como xa estaban ó cabo do 2005 e non mudarán cando remate o 2007: a fame e a SIDA en África, a explotación do traballo dos nenos, o enquistado conflito Israel-Palestina (quizais cunha guerra civil palestina), Oriente Próximo como unha barrica de pólvora a punto de rebentar, o apoxeo dos fanatismos (terrorismo islámico, Bush, ETA) e o longo etcétera que vostedes xa imaxinan. Polo camiño cadaquén gozará das súas pequenas felicidades ou padecerá as súas intransferibles infelicidades. Porque o mundo nunca cambia tanto como nos din. Ou como nós queremos crer.
(Imaxe do fotógrafo Bruno Bisang).

Unha carta de Otero Pedrayo a Manuel Beiras (2 abril 1936)



No seu artigo dominical en Galicia Hoxe, Xosé Manuel Beiras reproduce unha interesante carta de Otero Pedrayo ó pai do asinante do artigo, isto é, o galeguista católico de Compostela, don Manuel Beiras García. Poden consultar o artigo enteiro aquí.
Pero non me resisto a pubicar íntegra a carta de don Ramón que, entre outras cousas, asina o desconcerto do ourensán nesas horas e a súa extrema proximidade cos galeguistas católicos, moitos dos cales romperon co PG para crear a Dereita Galeguista. Otero mesmo debeu ter dúbidas sobre a posición a tomar ó respecto (véxase na carta: "non penso que o meu nome puidera ser bandeira"), aínda que ó cabo, como é ben sabido, mantívose na lealdade e na disciplina do Partido Galeguista. Pero moi lonxe da Fronte Popular e da liña táctica nese momento do PG, como el amosaba nos seus artigos e como explicamos (Xosé Ramón Quintana e máis eu) no noso vello libro sobre Otero (Ir Indo, 1988). E quero repetilo porque en certos sectores culturais do país existe un intento de mixtificación que insiste en afirmar que Otero apoiou a campaña da Fronte Popular, o cal non é certo (non consta en ningún acto nin chamamento desas datas). A carta é clara por demáis. Xuzguen vostedes mesmos:

"Meu distinto e querido irmán: Tiña coñecemento das aitividás dos nazonalistas católicos composteláns. Consolo e espranza nas trubias horas amarguradas por que pasa unha parte do galeguismo. Dende a derradeira asambrea do Partido onde eispuxen a miña opinión loito en conversas e cartas pra o afastar da roita que leva. Están, como Vde ben dí, amparando unha (nova) figura do proceso de desgaleguización. Eles, por o menos unha minoria ben se decatan do feito, pro coidan atallalo despois de conquerir a autonomia, engadindo que grazas aos seus esforzos téñense coutado moitas cousas noxentas na Galiza. Isto é certo en alguns casos, mais non pode xustificar a sistemática aititude d"un partido. Eu teño sufrido moito. Entendo non ser home de aición. Traballando xuntos tantos anos ráchaseme o curazón ca idea de térme de afastar de eles. As consideracións de Vde refrexan fidelmente as miñas loitas interiores. Mais privado do esprito de orgaizazón, priguizoso e neboento ¿que podería eu faguer?. Non penso que o meu nome poidera ser bandeira. Pro cando chegue o momento tereime de arredar do Partido, e dada a maneira como se desenvolveu o debate na asambreia ise intre soio pode presentárese na proisima asambreia na que atacarei en conxunto toda a política do Partido. Quero obrar con completa craridade. Cecais estou contribuíndo a unha obra má ou pol"o menos imperfeita a pesares da miña constante oposición. Teño a espranza de traelos ao rego. Unha espranza raidosa que se desfai. Pol"o pronto mando artigos a Nosa Terra, e sigo afastado de toda intervención política. Desexo a asambrea e traballo pra que se faga logo. Despois témos que trazar unha nídia aición: a seguida por Vdes, a que foi propria do primeiro galeguismo. Namentres considéreme cinguido as aitividas dos nazonalistas católicos de Sant-Iago. Escribin "témos" mal escrito, debendo dicir "teño" con Vdes, mais non en posto direitivo para o que non teño fólego e cecais ben logo non terei nin saúde. ¿Que podo faguer pol"o pronto?. Agradezo moito a sua carta que non respondin porque foi a Trasalba e volveu eiqui tras de min, e prégolle a Vde e demais irmáns que me escriban moito. Esta noite sintome mais desacougado que nunca. Teño novas de Castelao e dóeme miralo en Madrid, perdendo persoalidá, desdibuxada na (?). Perdoe que as miñas palabras parezan dubidosas. En xeneral eu son oitimista. Mais paso por unha crisis que me non deixa. Namentras, e confiando en Deus e no inmorredoiro esprito da Terra, reciba unha aperta do seu agradecido irman na Galiza
R. Otero Pedraio"

Cidade da Cultura

Segue a falarse da Cidade da Cultura e o tema dará, para ben ou para mal, para moitos anos. É preciso sen dúbida que un país teña as estruturas necesarias para preservar a súa Memoria: Bibliotecas, arquivos, novas tecnoloxías, Museo da Historia (que non existe), etc. O complexo de Gaiás terá que atender a todo iso. Pero as inversións multimillonarias e os hiperbólicos orzamentos non se gastarán niso. Estase a usar de novo o reclamo da cultura-espectáculo, inserta nunha cidade que en si mesma é o maior espectáculo cultural. Para xustificalo acódese a argumentos tópicos: acudirán centos de miles de persoas... Lembro cando no mundo progresista se debatía sobre a cultura popular e cando subliñabamos os libros de Hauser e de Ricardo Carpani. Canto tempo pasou? Ese é un discurso arqueolóxico: ninguén pensa xa nesas claves. O pobo só se reclama como espectador. E ás veces nin iso.
(Imaxe de Emile Schildt)

Dicía Castelao...

Dicía Castelao, no seu Diario 1921, que a arte nova que el viu en Francia estaba dirixida polo xenio do absurdo e arredada do sentido común. O tempo iguala a chegada das novidades artísticas, pensaba o rianxeiro, “pero as Terras son difrentes e a Terra é a nai de todalas Artes”. Esa Terra, como cerne do elemento identitario, era o que Castelao buscaba nas vangardas. E non o encontraba. Por iso si se entusiasma, en cambio, cos pintores rusos que ve en París. Ou cos primitivos flamencos, holandeses e alemáns: sobre todo ca obra do Bosco, de Brueghel o Vello e de Huys, ese universo de elementos fantásticos que copiou no seu “Diario 1921” e no que se inspirou máis dunha vez, mesmo nos seus deseños antifascistas. Sorprende, con todo, que Castelao non entendera a forte relación entre estes artistas (e tamén outros simbolistas dos que fala) co propio surrealismo da vangarda.

Recoñecemento a Bóveda e ás vítimas do franquismo no Parlamento Galego

Curiosos os xornais de hoxe: cadaquén conta a feira como lle foi nela. Seica o Parlamento Galego aprobou un certo recoñecemento das vítimas do franquismo e de Bóveda particularmente, cos votos do BNG e PSdG-PSOE e un certo apoio parcial (?) do PPG. Galicia Hoxe cóntao así.
As páxinas galegas de El País (non accesibles dende a rede, creo) insiste máis na postura negativa do PPG, con este titular: "Los populares se niegan a apoyar la reparación de las víctimas del franquismo". E o subtítulo: "El Parlamento pide que no haya centros públicos non nombres de figuras de la dictadura". Segundo El País, o seu portavoz dixo que a iniciativa era revanchista, sectaria e maniquea e que podía reabrir feridas e friccións pechadas na Transición. Pola súa banda o Faro de Vigo titula: "El Parlamento, con la abstención del PP, insta a resarcir a las víctimas de Franco". En fin, que hai que ler todos os xornais para saber qué pasou no Parlamento e aínda así tampouco me quedou demasiado claro.

Castelao, o Diario 1921, as vangardas

Castelao non entendeu as vangardas artísticas do seu tempo. Ou quizais non quixo entendelas. E dicilo así non é un aceno desprezativo co xenial rianxeiro. Basta ler o seu Diario 1921 para percibirmos ben isto: coñecía Castelao a obra e os manifestos dos futuristas, pero fala deles sen entusiasmo; cualifica como "tolerías" as obras e mostras dos dadaístas e amosa certas contradicións respecto do cubismo. Chega a dicir que Picasso é un farsante ("Con todo eu penso que Picasso é un farsante, ¿que terá que ver Picasso, catalán, co esprito occidental?"). Outras veces fala da antipatía que lle provocan os movementos revolucionarios na arte e da súa "moita desconfianza das revoluciós feitas por homes de gran cibdade".

Castelao púxose á defensiva fronte ás vangardas: non era ese o tipo de arte que el amaba. Risco tivo unha postura máis aberta a este respecto, sobre todo como mediador ideolóxico para achegar esas vangardas ós poetas novos, con Manuel Antonio á cabeza. Entre a tradición e a ruptura, Castelao optou pola tradición: o aceno popular dos cruceiros e do románico galego, os artistas rusos que coñece en París, a obra dos primitivos flamencos, holandeses e alemáns, etc.

TERRA DE SARDIÑAS E POLÍTICOS
Andoliña 2 decembro 2003

Volve Julio Camba. Volve á actualidade porque se publica, en Espasa Calpe, unha biografía do escritor e unha nova escolma dos seus artigos. Pero nunca se foi, sempre contou cunha lexión de admiradores que non o esquecemos. Porque Camba tiña a virtude da sinxeleza que nace do esforzo e da depuración do estilo. E porque hoxe poden lerse moitos dos seus artigos coa mesma frescura do día en que foron paridos. Hai moita intelixencia, intuitiva e irónica, na súa forma de ver a vida. Velaí a súa opinión sobre a Gramática: “Un idioma obrigado a axustarse á Gramática sería algo así como unha Natureza obrigada a axustarse á Historia Natural”.
Esa ironía tiña xenes galegos, pero era á súa vez de fortes raíces intelectuales, como soubo ver moi ben Celestino Fernández de la Vega no seu maxistral estudio sobre o humor. Lembren cando Camba dicía que Galiza era terra de sardiñas e de políticos. “Para ser un político galego, o primeiro que se precisa é ser parente doutro político galego (...) E cando un non é fillo nin sobriño de ningún político galego- cousa rara, dada a portentosa facultade de reproducción que caracteriza a esta rexión-, entón ten que facerlle o amor a unha das súas fillas ou a unha das súas sobriñas”
Conta logo a historia do político que foi a Madrid en busca dun porto, pero que volveu cunha ponte por cousas do presuposto. No remate, o pobo, sempre agradecido, recíbeo con grandes festas...

Castelao, a súa gran ferida, os cruceiros

Viviu Castelao toda a súa vida con graves problemas nos ollos, aterrorizado polo medo a quedar cego: por iso seica decidiu preparar oposicións e facerse funcionario de Estatística, en busca dun futuro máis seguro. A marcha ó exilio trala guerra foi un dos momentos máis negros da súa andaina. Pero non o peor. En xaneiro de 1928, cando tiña Castelao 42 anos, morre o seu único fillo, de catorce anos, de nome Afonso Xesús, un rapaz con moitos problemas de saúde.
Cae Castelao nun fondo abatemento e non escribe nin debuxa durante meses. Nunha carta ó presidente do Centro Galego de Buenos Aires (publicada na biografía de H.Monteagudo) maniféstase así: “he perdido a mi hijo, que era toda mi esperanza (...),una desgracia irreparable que me ha dejado ciego y harto de todo, puesto que no veo nada ni tengo deseos de nada”. Por consello dos amigos, pide logo unha beca da Junta de Ampliación de Estudos para viaxar á Bretaña e estudar as cruces de pedra. Castelao amaba a arte popular e moi en especial os cruceiros galegos e bretóns. Tense dito que os seus libros sobre os cruceiros amosan unha certa intención penitencial do autor: dende logo, poucas veces a dor transformouse en arte con tal forza.

Pulsacións flamencas no Parlamento

Eu xa sabía da querencia de Sarille polo flamenco: non é de agora. Por iso non me estrañou este seu artigo de hoxe en El Correo Gallego, atinado e intelixente.

Baixo fogo amigo...

Un artigo de Afonso Monxardín que pensei que erguería grandes polémicas, pero na páxina web de Galicia Hoxe aínda non o fixo.

En rede

Hai un par de meses, máis ou menos, o xornal Galicia Hoxe abriu unha-dúas páxinas dedicadas a Internet e novas tecnoloxías, coordinadas por Henrique Neira. De cando en vez trae algunha nova sobre os blogs galegos: hoxe mesmo fai unha breve recensión desta miña humilde bitácora e das dos amigos Xabier Docampo e Manuel Bragado (e ogallá sigan saíndo moitas máis, porque creo que interesan ós lectores/as):

www.asuvasnasolaina.blogspot.com
AS UVAS NA SOLAINA. Blog do profesor, escritor e colaborador deste xornal Marcos Valcárcel. Nel podemos atopar textos sobre literatura pero tamén sobre temas de actualidade. Ilustrado habitualmente con imaxes relativas ós textos, ou con imaxes que dan pé para facer comentarios. Como era de esperar e é normal nos blogs, hai tamén un arquivo de noticias e ligazóns cara a outros blogs. Actualizado frecuentemente.
www.xabier-docampo.net
XABIER DOCAMPO. O blog de Xabier Docampo achega unha pequena biografía deste autor de Rábade (Lugo), así como textos de carácter literario que escribe cada certo tempo sobre todo tipo de cuestións. Hai ademais unha área privada á que só poden acceder as persoas que autoriza o autor de obras tan coñecidas coma "O misterio das badaladas" ou "Cando petan na porta pola noite".
http://bretemas.blogspot.com
BRÉTEMAS. É o blog do director de Edicións Xerais de Galicia, Manuel Bragado. Co subtítulo de "Notas do traballo de edición", achega moitas noticias sobre o mundo da edición pero tamén hai espazo para comentar o último partido do Celta ou para abordar o feísmo na arquitectura. Conta con arquivo de noticias e cunha extensa listaxe de ligazóns sobre o mundo do libro e da edición en distintas linguas.

Seguen chegando tarxetas...
Pois si, seguen chegando tarxetas. Algunhas políticas, como esta dos meus antigos compañeiros do BNG ourensán.

1948: tres imaxes

Retratos de Xosé Crecente Vega, falecido en 1948; de Eduardo Moreiras, director de Mensajes de Poesía, e de Blanco Amor, que publica nese ano La catedral y el niño (a foto é anterior, de 1934).

Castelao pintor.

A Editorial Galaxia publicou nestes días dous coidados volumes, co mesmo formato, sobre a obra gráfica de Vicente Risco e a obra pictórica de Castelao. Dos debuxos de Risco xa falei aquí.

O tomo de “Castelao pintor” axunta a obra pictórica do rianxeiro, á marxe dos debuxos e caricaturas, e vai precedido dun atinado e minucioso ensaio de Miguel Anxo Seixas titulado “Castelao: entre a dor e a cor”. Disque a de pintor era, coa de humorista gráfico e caricaturista, unha das verdadeiras vocacións de Castelao: non lle puido dedicar todo o tempo necesario, envorcado na loita política e no esforzo por construír un país.

Pero deixou un xeito de ser e de pintar, un estilo e unas formas, un espírito popular e unha ética das colores, que hoxe son inconfundibles. Este libro volve lembrárnolo e paga a pena afondar neses deseños, que retratan unha idea moi persoal e potente de Galicia.
(Na imaxe, A tola do monte, ca. 1912, acuarela s/papel, 56,2 x 60 cm. Colección Herdeiros de Teresa Rodríguez Castelao)

1948: Tempo de revistas.
Foi o ano de Alba. Hojas de Poesía e de Mensajes de Poesía, empresas culturais vinculadas, na cidade de Vigo, a Ramón González-Alegre e a Eduardo Moreiras.
O artigo completo aquí.

En 1948 aparece en Buenos Aires La catedral y el niño, de Eduardo Blanco Amor, obra tan insólita como grandiosa que, non obstante, pasa desapercibida no ámbito da literatura en castelán. Lorenzo Varela publica o seu estudo monográfico sobre Luís Seoane e o músico Julián Bautista crea a composición musical Catro poemas galegos, inspirada nos Catro poemas pra catro grabados de Varela. Ramón Villar Ponte gaña os Xogos Florais de Betanzos co romance histórico Mandeu e Fernández Oxea, co pseudónimo Eubensei, publica unha defensa do idioma galego en La Noche en resposta a unhas reticencias de Manuel Blanco Tobío.
Deste ano é tamén o primeiro poemario de Uxío Novoneyra, Abrojos, inédito ata que do mesmo deu noticia Alonso Montero na revista Madrygal.Ingresaban na Academia Galega Victoriano Taibo e Aquilino Iglesia Alvariño e Otero Pedrayo mandáballe a Ramón Piñeiro, preso en Madrid e enfermo dos ollos, unha emocionada carta con esta e outras novas culturais do país. Nacía a Asociación Cultural Cantigas e Frores e ademais o Centro Galego de Barcelona, como fusión de diferentes grupos e peñas galegas (Casa de Galicia e Sociedade Artística), xa nos seus locais das Ramblas e baixo a presidencia de Santiago Guisán Pardo.
Torrente Ballester publicaba Compostela y su ángel e Camilo José Cela, Viaje a la Alcarria e o poemario Cancionero de la Alcarria. Ó remate do ano finalizábase tamén o Teatro Colón na Coruña, obra do arquitecto Rodríguez Losada, cando era alcalde Alfonso Molina (edificio recentemente reformado e reinaugurado). En Vigo inaugurábase o Cine Fraga, do arquitecto Gutiérrez Soto, e o edificio La Equitativa na rúa Marqués de Valladares. Nos cines estreábase Sabela de Cambados, película moi popular de Ramón Torrado, rodada en Santiago e na Coruña con Cesáreo González como produtor. María Fernanda Ladrón de Guevara, Amparito Rivelles e Jorge Mistral eran os seus protagonistas.

Babecadas.
(Pan por Pan domingo 24 dec. Imaxe do fotógrafo brasileiro Mario Cravo Neto)

A sociedade mediática que vivimos amplifica calquera estupidez nacida na contorna das persoas próximas ós medios de comunicación. Estes días coñeceuse a historia de Pascal Sevran, un xornalista francés coas súas orixes na esquerda, que é un showman da televisión pública francesa (France 2). Ten alí un programa dirixido ós pensionistas cun 73 por cento de audiencia nese sector, un Gayoso galo, digamos. Publicou un libro titulado “Les privilèges des jonquilles” con proclamas nidiamente racistas: di que os problemas do mundo actual e as fames de África proceden da compulsión sexual dos negros (da súa pixa, literalmente) e como solución propón esterilizar a medio planeta. Outro xenio das babecadas é Ahmadineyad, presidente de Irán, capaz de convocar un congreso para negar o Holocausto. Persoas que teñen solucións sinxelas a problemas complexos: así nacen os fascismos.

El origen del mundo (Carlos Marzal)

(Nestes días descubrín a poesía de Carlos Marzal (Valencia, 1961), o autor de Metales pesados e Los países nocturnos. Velaí unha mostra. (Na imaxe un dos espidos de Modigliani).

EL ORIGEN DEL MUNDO
A Felipe Benítez Reyes

No se trata tan sólo de una herida
que supura deseo y que sosiega
a aquellos que la lamen reverentes,
o a los estremecidos que la tocan
sin estremecimiento religioso,
como una prospección de su costumbre,
como una cotidiana tarea conyugal:
o a los que se derrumban, consumidos,
en su concavidad incandescente,
después de haber saciado el hambre de la bestia,
que exige su ración de carne cruda.

No consiste tan sólo en ese triángulo
de pincelada negra entre los muslos,
contra un fondo de tibia blancura que se ofrece.
No es tan fácil tratar de reducirlo
al único argumento que se esconde
detrás de los trabajos amorosos
y de las efusiones de la literatura.

El cuerpo no supone un artefacto
de simple ingeniería corporal;
también es la tarea del espíritu
que se despliega sabio sobre el tiempo.
El arca que contiene, memoriosa,
la alquimia milenaria de la especie.

Así que los esclavos del deseo,
aunque no lo sospechen, cuando lamen
la herida más antigua, cuando palpan
la rosa cicatriz de brillo acuático,
o cuando se disuelven dentro de la hendidura,
vuelven a pronunciar un sortilegio,
un conjuro ancestral.
Nos dirigimos
sonámbulos con rumbo hacia la noche,
viajamos otra vez a la semilla,
para observar radiantes cómo crece
la flor de carne abierta.

La pretérita flor.

Húmeda flor atávica.
El origen del mundo.

(De "Metales Pesados" 2001)