A SALA RESERVADA DO PRADO
La Región 31 decembro 2007

A visita do Rei. “La habitación prohibida correspondía a una torre, la del norte-este. Estaba a oscuras. Tanteando, halló una ventana y la abrió. La habitación carecía de muebles, pero de las paredes colgaban cuadros. Cuando sus ojos se habituaron a la luz escasa, pudo ver que en todos ellos había mujeres desnudas, solas o en compañía. Se hallaba ante las mitologías que su abuelo había coleccionado, y que solo podían contemplarse con un permiso especial de la curia toledana, firmado de puño y letra del primado: privilegio de éste que el Gran Inquisidor le discutía, y que, como pleito de los que jamás se resuelven, se hallaba en Roma hacía lustros. Por fortuna, el otro rey, su padre, jamás había penetrado en aquel lugar pues de lo contrario el pleito lo habría zanjado el fuego.
- Los teólogos más sutiles, Majestad, tienen dudas de que su abuelo, el Gran Rey, se haya salvado, sólo por haber gastado en estas porquerías el dinero del pueblo”.
Así se conta, na novela de Torrente Ballester “Crónica del rey pasmado”, a visita do Rei de España á sala reservada onde se gardaban as pinturas eróticas e mitolóxicas ocultas por motivos morais. Torrente imaxina en tal situación a Felipe IV que un día pide tamén ver a súa muller espida co tremendo escándalo que iso desata na Corte. Pero o certo é que Felipe II e os seus sucesores tiveron esa cámara reservada, unha habitación privada, onde eles podían contemplar, en total soidade, tales marabillas. Tiziano escríbelle a Felipe II unha carta en 1554 informándolle de que lle envía á súa “Venus e Adonis” para ese camerino. De Felipe IV consta que se retiraba a ese lugar “despois de comer”. E alí estaban aquelas xoias de Tiziano, Durero, Tintoretto, Veronés ou Annibale Carracci, que se conservan hoxe no Prado: tamén “As tres gracias” e “O xuízo de París”, de Rubens ou “Hipomenes e Atalanta” de Guido Reni. Entre elas, obras cargadas de gran erotismo simbólico baixo pretextos relixiosos: “Susana e os Vellos” de Tintoretto ou “Lot e as súas fillas”, de Francisco Furini.

Carlos III. Que pasaría pola cabeza do Rei, contemplando tanta sensualidade, tal desbordamento de paixóns, tal esplendor dos sentidos? É difícil sabelo pero imaxinamos que aumentaría ese pracer a idea da total soidade, da transgresión da norma nunha sociedade puritana e ultracatólica, na cal o Rei se erguía como paradigma moralizante. Pero os Austrias, por fortuna, preferiron gardar aquelas pinturas. E tamén os Borbóns aínda que en 1762 Carlos III mandou queimar algúns dos cadros de espidos: por sorte o pintor Mengs e o marqués de Esquilache evitaron a queima, ocultando de novo as obras. Na galería da sala reservada chegarían tamén, no seu momento as dúas “Majas” de Goya, vestida e espida, pintadas arredor de 1800. Trinta e oito anos despois a Sala Reservada desaparecía e as pinturas eróticas que a integraban pasaban ás salas das escolas nacionais dos seus autores. Ninguén puido nunca contemplalas coa suprema liberdade e privacidade daqueles monarcas dun Reino tan católico e exemplar.
(Nas imaxes, a “Dánae” de Tiziano, 1553; "Dama que ensina o peito", de Tintoretto, e "Susana e os vellos", do mesmo artista).

Unha fascinante historia das nenas, por Apicultor

Un dos xéneros ensaísticos máis en voga nos últimos anos son os libros nos que se explica aspectos do pasado e do presente, das ciencias e da cultura, a nenos e nenas cunha linguaxe clara e sinxela. Son dúcias de libros os que posúen esta condición. Hainos mellores e peores, dependendo da capacidade narrativa e expositiva do autor. Hainos, tamén, extraordinarios.

Hoxe quero recomendárlles un excelente libro deste xénero. Agasallouno hai poucos días a historiadora (alemana de berce e galega de adopción) Henrike Fesefeldt a miña filla pequena, que o está devorando sen pausa. Henrike, toda amabilidade e simpatía, é a muller do historiador, e catedrático da universidade compostelá, Xosé Manuel Núñez Seixas, e, sobre todo, nai de dúas preciosas nenas. E fíxolle este regalo porque a autora do libro é a súa tía Wiebke von Thadden.

Nacida en 1931 en Tubingia, Wiebke von Thadden traballa como escritora free-lance e estudou historia e filoloxía latina en Göttingen. É tamén autora de varias novelas históricas. A obra en cuestión titúlase Una hija no es un hijo. La historia de las niñas desde la Antigüedad hasta nuestros días (Barcelona, Muchnick editores, 2001). En pouco máis de douscentas páxinas, a escritora establece un fluído diálogo coa súa neta Rebeca, no que lle vai relatando a condición da infancia ao longo da historia, e dentro dela o papel das nenas e das adolescentes nas distintas sociedades.

Un libro cheo de sensibilidade feminista (e feminina) e de coñecementos exactos, instrutivo e ameno, humanista e universal. Se teñen unha rapaza de máis de once ou doce anos a quen llo agasallar, sería unha boa idea. De paso, tamén o poden ler todos vostedes con total proveito e aprendendo moitas cousas, como vou facendo eu cando o libro queda libre.

Imos ter que crer no fado...

Un aviso dun amigo e logo a confirmación na web de La Región confirman a desgrazada nova da morte do pintor Xaime Quessada,

só un ano despois ou pouco máis da morte do seu fillo, tamén pintor.

O noso pésame a toda a súa familia, con especial agarimo para os seus irmáns Antonio e Carlos Quesada, tamén dous artistas excepcionais, cada un no seu campo, ademais de amigos.

En homenaxe ó artista vai tamén o cartel que fixo para a Asociación de Amigos da República no 2001, que me pasa XLC.

Benezir Bhutto.

Pan por Pan domingo 30 decembro

Nin sequera está claro quen a matou: puido ser Al Qaeda, ou os grupos próximos a Musharraf ou calquera célula integrista islámica. O único claro é que era unha muller fermosa e valente: en atentados morreron antes o seu pai e tres irmáns seus e aí estaba ela, sabendo o risco que corría. Din os que saben que nin sequera foi boa gobernante cando lle tocou e que con ela floreceu a corrupción. Pero agora xa é un mito da loita democrática.

Tamén está claro que todo vai cada vez a peor nesa área xeopolítica: Paquistán, Afganistán, Iraq. A democracia non se pode impoñer pola forza: ata Bush acabará por entendelo. Pero a descomposición provocada polo fanatismo, a ignorancia dos máis elementais Dereitos Humanos, tamén nos apuntan co dedo. Que facer? Eu dende logo non o sei. Algún día alguén fará unha película sobre Benezir Bhutto e alí parecerá todo moito máis sinxelo.

FÍRGOAS (1): COLEXIO PILAR.

Gustaríame encontrar a tecla que abre o disco duro e dende aí ir sacando, de vagariño, as lembranzas esquecidas da miña infancia. Pero non é tan doado. Para empezar, imos con algunhas anécdotas escolares da infancia que mesmo lles teño contado a algúns alumnos/as. Eles, dende o que coñecen hoxe e o que viviron, raramente poden crer que pasaban estas cousas. E non hai tantos anos. Ou si.

Da miña etapa infantil, un dos colexios que tivo maior pouso na miña vida, para ben ou para mal, foi o Colexio Pilar, que estaba no Parque de San Lázaro, ó carón do edificio sindical. Saiamos a xogar ó recreo ó propio Parque. A dona era unha muller que levaba ese nome e o seu marido chamábase Rubén, profesor de francés: polo que lembro este me quería ben.
Isto foi antes do ingreso, un ou dous anos antes. O colexio seguía as pautas represivas da época: era habitual castigarnos, cando nos portabamos mal (como sería iso, daquela?) deixándonos pechados, ás escuras, de pé e cun fato de libros en cada man, cos brazos en cruz. A profesora marchaba e volvía ó cabo dun rato, todos caladiños, ás escuras.
Unha profesora que vivía perto da miña casa (creo que esquecín o nome: mellor así) pediume unha vez o caderno de caligrafía ou do que fose. Non lle gustou o que viu e rachoume o caderno en varios anacos, diante miña e de todos. Quedei máis amolado que se me deran un par de labazadas.
Contáronme anos despois os meus pais que a tal directora nunha ocasión falara co meu pai e lle dixera que eu non servía para estudar, que nunca sería capaz, que mellor que me puxese a traballar no taller e aprendese un oficio (o meu pai tiña un taller de xoiería). En casa non fixeron caso, por fortuna, pero daquela anécdota quedou en min un certo respecto, case temor, pola responsabilidade que os profesores poden (podemos) ter para decidir o futuro dunha vida. Dende logo este tipo de contundencia, tan intransixente e ignorante, pode ser case letal.
Non sei cantos anos botei alí, non moitos dende logo. Naquela época a caligrafía era fundamental. Sentabámonos nuns pupitres pequeniños de madeira, que tiñan de fronte un rebaixe alongado, para colocar a pluma, e na esquina dereita, un buratiño para colocar o tinteiro. Se caía unha mancha de tinta había que empezar de novo. Ou borrar co secante e seguir logo.
Nunha ocasión, o neniño que eu fun debeu quedar sen tinta ou algo semellante. O caso é que mirou para o pupitre que estaba detrás, pedindo algo, e nestas sentiu un lóstrego de dor e crueldade incomprensible. A profesora (ou profesor?) aproveitou a ocasión para pegarme na cabeza con toda a súa forza e deixarme a boca esnafrada contra a madeira do pupitre traseiro. Non lembro moito máis: só o sabor a sangue na boca, algún dente roto e ir correndo para a casa, chorando, a uns quince minutos de alí. O meu pai indignouse con toda xustiza, porque era totalmente contrario ós castigos corporais e de feito nunca nos puxo un dedo enriba a ningún fillo.
Ó día seguinte xa non volvín a aquel lugar e cambiáronme de colexio, para outro máis achegado aínda: os Maristas, que estaban case en fronte de onde eu vivía nesa época, na Avenida da Habana (n.111 daquela). Por certo, enfronte, aínda que daquela case non nos tratamos, vivía un tal Afonso Vázquez-Monxardín: curiosidades da nosa pequena historia. Quero engadir ademais que os castigos físicos estaban totalmente estendidos e tamén en Maristas pegaban algúns "Hermanos" (e algún laico): a min case nunca me tocou. Só nunha ocasión caeume unha labazada por detrás dun crego, pero non se me ocorreu dicir nada en casa. Tiña alí xa todos os amigos e non quería mudar de novo de centro e sabía que se en casa se decataban (mesmo tiven ese medo unha tempada) o meu pai volvería a cambiarme de colexio.

Fototeca: Arturo Baltar, Risco, López Cid...

Para o convite da exposición de Arturo Baltar no Centro Cultural da Deputación usaron esta simpática e histórica foto, datada o domingo de entroido, 22 de febreiro de 1960. A foto é de Arturo Cudeiro e na calesa (non se sabe o nome do conductor), están, de esquerda a dereita: Adolfo Estévez, Arturo Baltar, José Luís López Cid e Vicente Risco.

Fototeca: Casares e Conde

Outra foto de hai uns cantos anos, arredor de 1982 (enviada por Monxardín). En Trasalba, na festa dos Premios, pero aínda sen carpas. Carlos Casares, a súa dona Cristina e Alfredo Conde en primeiro plano. En fronte debe estar Sixto Seco. O que toca as maracas podería ser, ten un aire, o Segade, profesor da Facultade de Dereito, pero quizais só sexa un paisano que se lle parece.

Actualización (30 dec.): como confirma nunha mensaxe X.L. Carrión, o paisano das maracas non é Segade, senón o señor Juan, que formaba parte da charanga do Cuco de Velle. Engadimos unha carátula deste grupo festivo musical: o señor Juan está no centro do grupo, por baixo do Cuco de Velle, alma mater do grupo.

Xosé Cuiña deixa orfa a dereita galeguista
O ex conselleiro da época Fraga Xosé Cuiña faleceu onte no Clínico ó non superar unha dura pneumonía bilateral complicada cunha lexionela de evolución moi rápida (foto e titulares de Galicia Hoxe).
O home que o foi case todo no país galego
O político que tivo un soño imposible (polo de agora)

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé M. González
25. Festa, sombra, melodías.
O Jimmy de Rairo, disque,
ten encontrado entre hortas e portas algún tempo suspendido.
Para el é esta mónada luguesa.

(Foto tomada de http://sanfroilan.lugo.es/postais.asp?cat=Antigas: páxina ben interesante por certo de postais antigas, engado eu, M.V.)

A máis dalgún non oriúndo, a epigrafía local mantén lembranza de tres compositores. Fica extramuros a vía dedicada ao máis recente, Jesús Bal e Gai, e menos popular; pasou moita vida lonxe, non é o labor musicolóxico para multitudes, rara vez se encontrará obra del en repertorio de banda. Naceron os outros dous na Rúa Nova; o máis vello pertence ao Rexurdimento, epígono ou continuador é o máis novo e en tal liña cadansúa peza son ou foron emblema local. Que ambos nomeen rúa no casco vello igual ten fundamento no ano da respectiva morte (1899, 1948) e a escasez do Lugo exterior ata os cincuenta; ou se cadra é debido á máis doada popularidade. Arestora, chámase Xoán Montes un instituto de ensino secundario, Gustavo Freire un auditorio; casualidade ao mellor, volve resultar suxestivo o caso de Bal: dálle nome á residencia universitaria.

Nos anos sesenta, bandas e corais adoitaban interpretar, rexistrar en disco “Negra sombra” e “Festa na Tolda”. Polo topónimo incluído, calquera lugués identificaba a segunda coa propia cidade, relacionase ou non o título con aquel asubiado tan corrente. O da primeira non é sinxelo explicárllelo aos mozos arestora; quen fora Montes, o título e comezo da letra debían integrar o patrimonio inmaterial común. Eran, polo menos, coñecemento moi xeneralizado; un dato: que lembre, non me constaría que o poema o escribira Rosalía de Castro ata ter eu dezaseis ou dezasete anos. Quen sabe cantas veces levaba xa escoitado “Negra Sombra” pola radio, en palco ou ante o busto do compositor, no Xardín de San Roque.

Estaría máis difundida, entre os restantes galegos, a autoría rosaliá. Pero deles, aparte saudade e metafísica, posiblemente moitos non desdeñasen considerar o texto como ex libris xeitoso para a cidade amurallada, aló no seu outeiro; onde o escuro treboento do país se fai alta pantalla e un escaso neón mantén xenuína sensación de noite; onde a néboa, que aparenta acomodada, sen ser negra volve sombras os contornos. Pola contra, con Freire alborexa a romaría na linde fluvial, un arrecendo a herba seca trae sinestesia case alimenticia, pon no cerebro acougante nova de que o verán lles dá tregua e vitamina a óso e artello. Pasa a banda, queda a gaita; sobe e estoupa un foguete, entre a misa e o xantar hai encontro, leria e recoñecemento.

O lugués goza coa festa e tamén se sabe sombra; grande é aínda o prestixio de Montes, sesenta e pico anos xa na cova. Realizara moito labor en Lugo, non foi un dos menores traballos fundar e dirixir o multilaureado Orfeón Gallego onde cantara o meu veciño Luís, pai do Pirulo; nos oitenta, coma o músico tamén se había chamar outro orfeón, dirixido polo Enrique Alvarellos que tiña academia e editorial case ollando aquel mencionado busto. Antes, agrupación distinta abrangue boa parte da sona en materia de música tradicional: Cantigas e Frores; botou un tempo inactiva, pero fotos e imaxes traen vizosa memoria de cando o feito lingüístico e nacional galego tiña acocho e expresión pública no folclore. Os Montes, Os Amigos... tercetos e cuartetos, con diana e alborada, provían alegría fronte a algún desprezo; houbese ou non gaiteiro en Penalta, ninguén probablemente o encontraría “coma un príncipe cumprido”.

Porque “música culta” era idea distanciada do “regional”, e tamén modernidade. O Círculo das Artes fornece marco para a Sociedade Filharmónica programar concerto e sinfonía; “marco incomparable do Salón Rexio” non vulgariza o concepto, resulta lucensemente exacto: ningunha outra sala á altura, con leve dúbida para a lembranza do Gran Teatro. A sociedade fomenta así mesmo o instrumental de corda: Tino Prados organiza un Grupo de Pulso e Púa; xorde o Rocho Musical. Considerada máis selecta, a solfa chamada clásica ten o prestixio do exclusivo e distinguido; espiñento resulta afirmar -a teor de experiencias posteriores- que sempre a audiencia compartise melomanía ou ficase libre de carraspeira. Sexa como for, afección hai; e empezando os setenta xorde a Semana de Música do Corpus.

Pero se un di popular, a máis da resistente gaita refírese inequivocamente a banda e orquestra. Gusta o lugués adulto, non despreza moito mozo, das agrupacións con gorra de prato e habitual vestiario azul: ten sona a Lira de Ribadavia, algo equívoca a de Celanova e na provincia a de Sober; esperta interese o grande e prestixioso colectivo que veña en ocasión especial. Pero sobre todo, ante todo, a Banda Municipal de Lugo, dirixida polo Mestre Méndez, é unha das cousas que o cidadán coñece e verifica por súas e ben feitas; xoves pola tarde, domingo á mañá son as semanais e concorridas exhibicións, na Praza Maior.

Onda a orquestra hai encontro de vellos e novos. Aqueles oen, botan o pé se toca pasodobre; estes danlle a todo, ao que poden se cadra ou lles deixan. Sesión vermú, festa, verbena... Cada cidade ten o seu creto ou mito; Poceiro en Pontevedra, Pontinos de Ourense, Trébol ferrolá... Sintonía viguesa, Satélites ou Españoles; por riba, atinxible canto á música, de incomparable semántica, aquel grupo cun nome do río Tambre e o único Boedo. Acaban os sesenta, Pavillón dos Deportes; entre dúas cancións, conta un conto: fóra do país, entra na barbería, demanda servizo, pregúntanlle se é galego, “no”; reitérase logo a pregunta, “no, aféiteme”; entra un compañeiro, igual Prudencio Romo ou Paisal, “Pucho, vés agora?”, “despois, desque me afeiten”; barbeiro: “oiga, ¿por qué me ha negado que es gallego?”; “muy sencillo: es que no me gusta darme importancia”.

En mal tempo para tales alegrías, emerxendo, Pucho Boedo e Os Tamara presumen polo mundo de galegos. O país devolve enorme popularidade: en toda Galicia, grupos e orquestras mandan correr a Carmela, que chove; compadecen os mariñeiros de Noia, cegado porto de Compostela. Con diferente aire e motivo, a luguesa Clave, se cadra, no San Xosé das Gándaras pregunta polo carro do Manolo; a Vélez evoca un rancho grande en Domingo Tallo; Kalú ao mellor -e co Julito no palco, movendo o pedido cigarro, vertixinoso e incrédulo ante tanto protagonismo- mándanlle a Alma Llanera na Praza da Soidade. Probablemente, en todas partes remata a Muiñeira de Chantada.

Rock e achegados son asunto exclusivamente xuvenil, madia leva, e para iso limitado, baixo certa sospeita. Curioso que o primeiro grupo de guitarra eléctrica e batería forxe nome baixo o abeiro dun influínte cidadán, Alejandro Santín Díaz; Los Alesandi abren camiño polo que andarán Nez, Amable, Moreno, Grandío... Dous programas da SER -“Superventas” e“El Gran Musical”-, un de Radio Popular de Lugo (“Aquí la Juventud”) facilitan encontro, non ficamos sós. No espazo lugués da COPE, cara ao público, sábado á tarde, Manolo Lombao ofrecerá escenario, actuación para moitos; virá tamén folk, O Carro, Sendas del Folk, Fuxan os Ventos, máis tarde A Quenlla. Historia, porén, que me pide outro relato.

A memoria, o tempo, os afectos
Andoliña sábado 29 decembro. Foto William Wegman.

Hai unhas semanas aparecía en varios xornais unha nova de carácter científico sobre a memoria que me gustaría rexistrar aquí, neste meu diario, tamén de afectos e descubertas. Contaban aqueles xornais que uns investigadores da Universidade de Buenos Aires concluíron que a memoria garda con máis facilidade datos vinculados a algunha carga afectiva. O cerebro garda aínda milleiros de misterios, moitos deles asociados á memoria: non podemos lembrar todo, é necesario que vaiamos borrando datos do disco duro. Ou quedarán por aí esquecidos, perdidos nalgún recuncho ignoto, ata que alguén aos resucite de novo?
Todos sabemos que as persoas maiores poden lembrar cousas da súa infancia e esquecer as cousas cotiás só poucas horas despois. Todo iso debe ter moito que ver cos niveis de emoción, como din os estudosos arxentinos. En realidade, eu creo que xa o sabiamos, sequera como intuición. Sabíano dende logo os poetas e os artistas. Como a dama namorada do trobador Xulián Bolseiro, cando lembra a brevidade das noites de amor co amado e se angustia ante a longura das horas en que o amigo está ausente, imprecando así a Deus: "porque as non fez ataes (as noites) / no tempo que meu amigo/ soia falar comigo?".

William Wegman.

Pan por Pan sábado 29 decembro. (Na foto superior, W.Wegman co seu can Fay Ray, nun retrato de Annie Leibovitz)

Onte colguei neste recuncho, falando dos animais e das súas emocións antes negadas, unha foto de William Wegman. Hoxe vai outra. Wegman é un fotógrafo norteamericano obsesionado cos cans, en concreto cos da raza weimaraners. En 1970 colleu un inexpresivo sabuxo que nacera no seu estudo e chamoulle Man Ray en honor ó gran fotógrafo do surrealismo. Logo veu o resto da familia: Fay Ray, Crooky, Chundo e a agarimosa e sexy Batty.

De todos eles fixo William Wegman múltiples fotos e tamén vídeos e ata performances: moitas desas mostras pódense encontrar na rede. Se un dos obxectivos de calquera artista é encontrar a súa propia voz, este fotógrafo atopouna con estes cans, disfrazados, envoltos en exóticas escenografías, humanizados sempre. Quen lles dera a moitos actores ter a expresividade dos canciños das imaxes de William Wegman !

Das emocións dos animais

Andoliña venres 28 decembro

Emocións animais: diso tratou un dos documentais da Dúas de onte. Hai anos os científicos só admitían o concepto de instintos e negaban a existencia das emocións no mundo animal, isto é, accións nacidas no cerebro, ás veces imprescindibles para a supervivencia. Por exemplo, o medo. Sen o medo a propia especie humana non estaría aquí. Estas emocións animais poden cambiar co paso do tempo: unha proba con corvos amosa que de novos se deixan levar pola emoción da curiosidade e proban todo tipo de cousas novas; xa adultos, tornan en neofóbicos, por prudencia teñen medo a comer cousas novas.

E falábase tamén no documental de cobiza ou de altruísmo como motores de comportamento animal. Ou de como o compartir emocións positivas e negativas (entre elas, a ira, a cólera, a dor) é o que permite convivir a moitos individuos nun grupo social. Ou da práctica habitual nos chimpancés de compartir o alimento para devolver favores anteriores. E como asocian o pracer da comida co da sexualidade.

En fin, cousas todas de grande interese, cando menos para min: a esa hora da tarde, ben relaxado diante do televisor, apréndese tanto sobre o ser humano vendo o que fan todos estes bichiños!

(Imaxe de William Wegman, o fotógrafo dos cans weimaraners e do seu querido Man Ray. "Cuando el hombre era perro", de Ángela Molina, en El País 2003, unha interesante achega ó labor deste singular fotógrafo).

Dúas fotos ben diferentes

Hai uns meses pasáronme esta foto de Carlos Casares nun festexo na Alameda, supoño que os magostos do ano 1972, cando el leu o pregón oficial (está recollido no libro que eu preparei Carlos Casares, punto de encontro, Concello Ourense 2002). Dende logo, ten fame o Carlos ou estaba rico o condumio. Tamén Cristina, a súa compañeira, ben noviña, ó seu carón. Enfronte está Manuel Rego Nieto, que foi varios anos concelleiro de cultura e festas. E as bailarinas de rigor, "de baile regional".

Agradécese calquera outra identificación que se achegue aquí dos personaxes da imaxe.

A outra foto mandouma un amigo hai uns minutos: é Margaret Trudeau no baño. E, se hai que xustificar aquí a súa presenza, é porque se falou dela e da súa beleza estes días noutro post.

Elena Árnaiz, na lembranza

Acabo de enterarme, por un amigo. Morreu, creo que hoxe mesmo, Elena Árnaiz.
Coñecina hai bastantes anos, a ela e a súa irma Xoana, nalgunha pandilla da mocidade. Despois trateina un pouco, non moito, nos seus tempos de militante comprometida de Esquerda Unida.
Era profesora, creo que de Matemáticas, no Couto. Viviu hai tempo na Valenzá. Oíra xa hai anos que estaba enferma, pero non sabería dicir moito máis ó respecto. Traio aquí a nova porque era unha boa rapaza e seguro que moitos amigos/as desta casa tamén a coñeceron.
Sentímolo ben. O meu pésame a toda a súa familia e amigos/as.

Homenaxe ó mestre republicano Antonio Caneda (29 decembro, San Xoán de Río)

Frío (Bieito Iglesias en ECG 27 dec.)

As reseñas do libro de Xavier Castro (Historia da vida cotiá en Galicia. Séculos XIX e XX) supoñen un axuste de contas cun pasado rural que sufriu manipulacións de signo contrario. Por un modo houbo quen mitificou un paraíso labrego de tranquilizadoras estampas de calendario; por outro lado unha requitropa de "desertores do arado" empéñase en borrar as pegadas de recentísimos devanceiros neolíticos (en 1960 a maioría da Galiza era labradora), vistos como miserables, ignorantes e brutamontes. Non só os nosos bisavós -como pensan certos xornalistas de escaso coñecemento histórico-, senón os nosos pais e nós propios pasamos frío en moradas sen calefacción, co único agarimo da lareira. Aínda máis, son lexión os compatriotas que, cando nenos carentes de servizos sanitarios, limparon o cu cun fento entre as xesteiras. Tales escenas resultan sórdidas a ollos dunha clase media actual melindrosa e empanicada, pero non tanto para os que acudimos á escola rebrincando sobre placas de lazo e aproveitamos as arroiadas para instalar muíños de xoguete nos regos. O frío, antes da tecnoloxía frigorífica, podía converterse na marabilla dunhas barras de xelo rebozadas en serradura, que servían para refrescar as bebidas nas festas do verán ardente (Isto nos arrabaldos citadinos, nas aldeas abondaba con baixar as botellas nun caldeiro endeica o fondal do pozo).

Podo admitir un pasado cheo de horrores a condición de que se describa o presente sen ningún idilio: terrorismo doméstico, cayucos, asasinos en masa, comida lixo, televisión copada por idiotas e persoas solitarias prendadas de mascotas caninas que enzoufan parques e xardíns. O mundo foi, é e será risoño ou sombrizo asegún. Aceptemos a espantosa noticia de que tódolos homes -de calquera época ou lugar- somos iguais. Este biruxe de decembro (avisan os cardiólogos) propicia os infartos. De paso cura os xamóns e quizais nos permita brincar con bonecos de neve.

25 anos da estrea de E.T.

Andoliña xoves 27 dec.

Nunha reportaxe de Salvador Llompart en La Vanguardia, encontro a nova de que se cumpren 25 anos da estrea de E.T., a popular película de Steven Spielberg. Unha película cativadora, chea de tenrura e bo saber narrativo. Dos alieníxenas sabemos dende vello, primeiro polos autores de ciencia-ficción de H.G. Wells en diante. O cine durante moitos anos, cando menos ata finais dos 60, presentounos sempre como horribles monstros: o medo ó descoñecido.

O cambio de imaxe veu con Stanley Kubrick en 2001: unha odisea no espazo e logo con Spielberg en Encontros na terceira fase. Con todo, a versión terrorífica non desapareceu: lembren, entre as máis noxentas, aquela primeira entrega de Alien, o oitavo pasaxeiro (1978).

Foi o propio Spielberg quen se atreveu a ir máis aló na imaxe do alieníxena cando imaxinou ese bechiño feo e de ollos xigantescos, unha criatura entre as formas temperás dun bebé e as engurras dunha velliña: a beleza do ser feble, perdido nun mundo alleo, que depende da empatía dos demais para reencontrar o seu destino. E vaia se acertou: despois de tantos anos, E.T. segue a funcionar e pode facelo aínda para varias xeracións. Agardemos que chegase xa de volta á súa casa.

A Andoliña de hoxe,

dedicada a A. Fernández Paz.

Nova imaxe do xenial Pablo Auladell.

Cine, Cine, Cine...

Bos días estes para ver cine. Mellor, bo cine. Diario dun escándalo, de R. Eire (o director de Iris), non defrauda: pode lembrar nalgúns momentos A calumnia, de William Wyler.

Lejos del cielo, de Todd Haynes (xa a vira en DVD, revisámola en TV) non é Douglas Sirk, pero fai todo o posible por achegarselle. E conta con Julianne Moore, garantía de estar pegados á pantalla, creo que é unha magnífica actriz, mesmo nestes papeis aparantemente "con pouca substan

cia".

E anda polos quioscos, por se alguén aínda non se decatou, unha oferta (só 10 euros) desas dúas xoias que son Million Dollar Baby, de Clint Eastwood (outra vez), e Mi vida sin mi, de Isabel Coixet: a escena en que o médico lle comunica a protagonista, sentados nun corredor do hospital, sen atreverse a mirarlle a cara, que ten un tumor, xa é antolóxica da historia do cine. Digo eu.

As fotos de Carles Santos, censuradas en Lleida

Un novo caso de censura artística. De novo con temática relixiosa polo medio.

As fotos foron antes exhibidas, sen problemas, en Barcelona, Valencia e Berlín.

A decisión tomouna o concello de Lleida, gobernado por PSC e ERC, ó considerar que as imaxes "poderían ferir a sensibilidade dos cidadáns". O autor, que non participou na inauguración da mostra en protesta pola retirada obrigada de 5 fotos, alerta do arriscado que é "permitir que as autoridades decidan sobre qué debe e non debe ver a xente".

en breve
(esta é a entrada n. 1400)

"Se deixasen de súpeto de expender pílulas, todo sería un caos..."
"Sería un caos e nova en todos os medios de comunicación. A xente andaría polas rúas ou nas súas completamente inqueda, angustiada, desasosegada e con desspero non non achar remedo inmediato, que é o químico, contra o seu mal"
(Miguel Silveira, psicólogo clínico, en Faro de Vigo, 22.dec.)

Xúntanse os expdeputados do Hórreo para facer un "lobby" e reivindicar a súa utilidade pública (LVG 22 dec.)
Pero, dos primeiros que asisten, falan todos en castelán nesa primeira xuntanza: quizais, digo eu, porque xa están fóra dos marcos da corrección política dun deputado en exercicio. Indignada, Pilar García Negro fala en francés, con plena corrección, para ridiculizar que ninguén fale en galego.
Indignante ou deprimente? Cantos deses exdeputados pronunciaron máis dun discurso en favor do galego no Parlamento?

Os docentes somos funcionarios da sociedade
José A. Marina, sobre a polémica dos contidos da materia de Educación para a Cidadanía e os Dereitos Humanos (El País 10 dec.):
A polémica causa danos á escola ó presentala como un xeito de mecanismo sen sentido crítico, unha máquina adoutrinadora do Estado. Os docentes aparecen como monicreques, cando a realidade é outra. Aínda que somos administrativamente funcionarios do Estado, somos de feito funcionarios da sociedade, é dicir, temos que defender se é necesario a sociedade fronte ó Estado. Somos intermediarios críticos, non correa de transmisión das directrices ministeriais.

Xosé Manuel López "Ardeiro"

Faleceu nestes días en Ferrol o poeta de Negreira Xosé Manuel López "Ardeiro". Non o coñecín nin lembro ler ningunha das súas obras, cando menos agora. Pero merece por igual unha lembranza neste recuncho.
Gañara no seu día o Premio de Poesía Cidade de Ourense (Na néboa dunha espranza) e era autor de poemarios como O matiz esmeralda da sombra (Ed. do Castro, 1991); Un xardín no tempo (3C3, 2001) e Versos de ausencia e desagravio (Espiral Maior, 2005). Tamén de En bela sombra de amaranto e Sombras e outras presencias. No terreo da prosa, Na outra beira dos sentidos, obra aínda moi recente.
(Como fago sempre que se vai algún escritor, buscarei algúns dos seus versos para homenaxealo nesta despedida).

Galicia e Portugal, de A. Baamonde (El País 24 dec.)

(Quizais hoxe non sexa xornada axeitada para os debates políticos, pero quería deixar aquí constancia deste artigo de A. Baamonde, interesante en varios aspectos. Vai ilustrado con outra imaxe de Pablo Auladell).

O artigo completo

Pero esos dos proyectos vienen del pasado. Ahora tenemos un Gobierno que se ameniza a si mismo con disensiones internas, generalmente dictadas por la competencia electoral, pero que no da muestras de un gran pulso político. El problema no es el PSdeG o el BNG, sino que los unos o los otros tengan algo que decirnos, serio y solvente, acerca de nuestro futuro. La política urbanística y el Banco de Tierras han sido quizás los dos ámbitos en los que el bipartito ha tenido más fuelle y es de agradecer que haya convocado oposiciones en sectores como el sanitario o la CRTVG necesitados de una cierta clarificación.
Pero se echa en falta una política de democratización del país -medios de comunicación, Ley de Cajas-, un plan de Centros de Investigación (¡y atención al diseño, por Dios!: para las conservas, la moda y los muebles) y, por supuesto, mayor énfasis en relación a la Euroregión. La discusión en curso acerca de las áreas metropolitanas sólo tiene sentido en un marco más amplio de debate sobre los elementos de sinergia y de conflicto de intereses con el Norte de Portugal. Basta con mirar el mapa, como hacen las autoridades europeas, para saberlo.

Postais (5)

Terei que seguir citando as postais e felicitacións que chegan a esta solaina ou ó meu correo particular. A fermosa imaxe que encabeza estas liñas mandouna Monxardín e facémola tamén extensiva para todos/as. Chegaron tamén outras de Teresa Devesa (con versos de Luz Pozo Garza: Naquel espacio mítico de antano/iban as aves ledas a procura do día./A chuvia era moi fráxil / e transitaba a alma con fluviales silencios/coma flor respirada; Xavier Castro; Agustín Fernández Paz; Beatriz Lloves (unha antiga alumna) e Iolanda López. Xan Carlos Ansia enviou unha ligazón a unha canción tamén ben encantadora: Vou-me embora, vou partir, de Nuno da Cámara Pereiro.

DA VIDA DOS NOSOS AVÓS…
La Región 24 decembro

Moito frío. Ía moito frío, un frío extraordinario, que penetraba no fondo dos osos. É unha das conclusións que saca Xavier Castro, da súa mirada ó pasado, no seu libro “Servir era o pan do demo. Historia da vida cotiá en Galicia. Séculos XIX e XX”, nunha fermosa e coidada edición de Nigratrea. Na memoria das xentes quedou o frío, cando nas casas rurais non había xeito de quentarse. Esoutro día o escritor Riveiro Coello, presentando a súa última novela, explicaba por qué imaxinaba Ourense con neve: quizais por unha nevada infantil vivida no seu Xinzo natal, quizais tamén por esa lembranza daquel frío abafante.
Presentouse o libro de Xavier Castro no Liceo, hai uns días. Co autor dialogamos Jesús de Juana e este cronista. É unha obra ben singular: a historia “de todos os galegos”, non das clases dirixentes nin das súas elites políticas; se se quere, un ensaio de microhistoria, un achegamento ós que sofren e sufriron a Historia. É esta unha liña historiográfica con moito seguimento hoxe noutras contornas, pero aínda escasa en Galicia: aquí cabe anotar o precedente dun estudo semellante, de Pegerto Saavedra, para o período 1550-1850, a etapa previa á que estuda agora X. Castro.
Contidos e fontes. Na súa estrutura achégase ó historiador á vida nos fogares galegos, á súa alimentación e indumentaria, á hixiene e a ese vivir tremendo de frío, á historia da infancia e da escola, ás formas de noivado,amor e matrimonio, tamén ó Ars Amandi na vellez dende as chocalladas ou á familia como conxunto. Esculca Xavier Castro con moi eficaz proveito nas fontes literarias de autores galegos (e non só), en galego e en castelán: esa Galicia tradicional dos textos de Lamas Carvajal e Rosalía, de Lesta Meis e García Barros, de Valle Inclán ou da Pardo Bazán. E a crónica dos cambios ó iniciarse o século XX: velaí os relatos de Castelao, Carlos Velo, Dieste, Fole, Neira Vilas, Otero, Núñez Búa, entre moitísimos outros. Cando lle convén, acode ó historiador ás memorias e hai poucas en Galicia, pero as máis próximas, doutros lugares de España, tamén aportan datos: Josefina Aldecoa, Carlos París, Haro Tecglen, Fernán Gómez, Alberti, Camilo José Cela, Edgar Neville, un longo etc. E acode ós informes oficiais e documentos especializados. E ás fontes orais. E mesmo á música ou ás artes plásticas, cando é preciso e pertinente.
De onde vimos. O traballo é ben meritorio: vanse así descubrindo os sinais da nosa Galicia tradicional, rural e ás veces urbana: as dúas Galicias, a do pan branco, de millo, e a do pan negro, de centeo; a que durmía nos colchóns de la e a que o facía nos de follasca. Galicia de ricos e de pobres, que houbo confrontación interna nese mundo que algúns escritores deseñaron máis harmonioso, idealizado. No que os maltratos á muller ou ós nenos eran a regra xeral e o absentismo escolar inevitable a maior parte do ano: os nenos facían falta nos labores agrarios. Os nenos que ían á escola con viño no bandullo e que medraban nun ambiente de violencia. Un retrato imprescindible tamén para saber de onde vimos.

Paratextos

Hai ensaios xa sobre este tema. E mesmo creo que algunha tese doutoral. Aquí en Galicia tamén algún estudo (no Boletín Galego de Literatura, creo relembrar).

Pero poucas veces vin un libro que seleccionara tan ben os paratextos que abren cada relato como fai Fernández Paz en O único que queda é o amor, que ademais é toda unha declaración de amor ós libros e á literatura. Vexan algunhas das súas xoias:

Todas as lembranzas son sucos de bágoas
WONG KAR WAI: 2046.

Hala bicar. E o bico que lle deas será
Polo que medirás todos os outros bicos da túa vida.
SCOTT HICKS: Corazóns en Atlántida.

Chega o tempo de non agardar por ninguén
Pasa o amor, silencioso e fugaz,
Como na distancia un tren nocturno.
JOAN MARGARIT: O primeiro frío.

Ríos da memoria tan amargos.
ANTONIO MARTÍNEZ SARRIÓN.

Un día nos veremos
Al otro lado de la sombra del sueño.
JOSE ÁNGEL VALENTE : Interior con figuras.

É o azar quen goberna o mundo.
PAUL AUSTER: A noite do oráculo.

O tempo cúrao todo. Mais que
Ocorre se o tempo é a enfermidade?
WIN WENDERS: O ceo sobre Berlín. (A imaxe é desta película)

El que da una palabra da un don.
JOSE ÁNGEL VALENTE: El inocente.

Unha descuberta: Pablo Auladell

O último libro de Agustín Fernández Paz estame dando moi bos momentos. Conmovedores os relatos "Esta estraña lucidez" e "Unha historia de fantasmas". E serviume tamén para descubrir a un gran ilustrador e artista: Pablo Auladell (Alacant, 1972). Os seus debuxos son un luxo para calquera texto. Velaí dúas probas. Poden tamén acudir á súa bitácora: www.pabloauladell.blogspot.com. Eu xa o fixen para felicitalo.

E velaí vai a miña... (postais 4)
(A foto é de Eduardo Blanco Amor: nenos en Louro, A Coruña, 1965)

Que o sorriso destes nenos e nenas,

a máis grande verdade do mundo,

vos ilumine a todos nunhas felices Festas de Nadal

e un ano 2008 cargado de traballo proveitoso e gañas de vivir.

(Para todos os lectores/as do blog e tamén para todos os amigos/as que nestes días tiveron o aceno xeneroso de acordarse de min coas súas felicitacións. Esta é a miña postal colectiva para todos eles/elas).

primeiras postais de Nadal (3)

Ademais de todas as citadas en post anteriores, chegaron tamén nestes días postais de nadal da alcaldía de Ourense (Francisco Rodríguez, con tarxeta de UNICEF); da concelleira de Igualdade, Xuventude e Voluntariado (Marta Arribas, con tarxete de Amnistía Internacional e versos de Millán Picouto); do fotógrafo e amigo Eduardo Núñez; de Fíos Invisibles; de Amancio LIñares e Antonio Puentes, da editora 3C3 (coa fotografía de Cristina Durafe, que reproducimos enriba); etc.

Velaí os versos de Millán Picouto na postal de Marta Arribas:

Que o camiño que sigamos

se distinga do dos astros,

que por órbitas de aceiro

circunvoan engastados.

Non, o noso brinque e bula,

mude e forza a cada cando

e, para asombro do universo,

naza só dos nosos pasos.

A fonte da Mirta

Pan por pan domingo 23 decembro

Imaxe do excepcional artista Pablo Auladell, que ilustra o libro de Agustín Fernández Paz citado embaixo.

Foi como a madalena de Proust: ía eu en automóbil, perto do novo acceso centro da autovía, e escoito na radio falar a unha muller sobre as polémicas obras do citado acceso: fala de casas con fendeduras, de terrapléns mal rematados, de pozos secos e da fonte da Mirta, tamén afectada polas obras. E a mente viaxa cara a escena dun campesiño conducindo os regos nas súas leiras de Ervedelo e ó seu arredor un neniño urbano, dez ou once anos, que pasa uns días na aldea materna ó carón dos seus avós. Na fonte da Mirta o neno está a descubrir un mundo novo, negado nos libros escolares e na TV. Xoga as súas fantasías infantís e imaxina aqueles outeiros como as grandes serras que conquistaba César na guerra das Galias. O neno, resucitado ó volante, pensa que algo de razón deben ter os veciños nas súas protestas cando ese acceso se abriu de forma clandestina, sen aplausos políticos.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1989: Darío Xohán Cabana, Avilés, A. Risco

(Imaxes: o Darío de Lugo, Andrés do Barro e Chano Piñeiro en caricatura de Siro)

Bo ano literario o de 1989. Empezo pola narrativa e xulguen vostedes mesmos. Darío Xoán Cabana gañaba o premio Xerais, resolto en Santiago, cunha das súas novelas máis populares, Galván en Saor, que dende a recreación da Materia de Bretaña descubría un narrador moi poderoso. Volvía ás letras galegas, dalgún xeito, Antón Risco, o fillo de don Vicente, publicando a súa novela máis ourensá e de gran calidade, As metamorfoses de Proteo; no mesmo ano editábase outra novela súa, O caso, e o libro de relatos Xogo de gardas e ladróns. O Premio Blanco Amor era para unha coidada novela negra de Román Raña, O crime da rúa da moeda vella, ambientada en Compostela. No mesmo xénero movíase Seis cordas e un corazón, de Xelís de Toro, que levou o premio Semana Negra do Concello de Santiago. Marina Mayoral conquistaba os lectores con Chamábase Luís, novela-reportaxe sobre o mundo da droga, e Úrsula Heinze ofrecíamos a novela sentimental, Aniansi, a súa segunda novela, de forte pegada cinematográfica na súa linguaxe. Moi interesantes eran tamén O minotauro, de Xosé Fernández Ferreiro, e Peito de vimbio, de Afonso Álvarez Cáccamo. O ano completábase ademais con obras como Fuxidos de sona, de Carlos G. Reigosa, e Máis alá de Galicia, de U. Heinze e Artesa, de Lois Diéguez, estes dous no campo da literatura xuvenil. María Xosé Queizán sacaba O segredo de pedra figueira, novela de aventuras sobre a viaxe da tribo dos amala na procura dun novo país, nun xeito de recreación mítico-lúdica das orixes da nación galega (DLG). Da mesma autora e data é A semellanza, na que un narrador omnisciente nos presenta a andaina dun homosexual dende a súa infancia no Lugo burgués do franquismo, en tempos de represión, ata o seu duro paso á transexualidade en Barcelona. Outro nome clásico das nosas letras que se achegaba á narrativa en 1989, neste caso por primeira vez, era o poeta Antón Tovar, co seu libro de relatos, cheo de autenticidade, A grande ilusión e outros contos.
O mapa lírico do ano rexistra a volta de Antón Avilés de Taramancos cun dos seus mellores poemarios, As torres no ar, un conxunto de trinta e seis poemas centrados na natureza e no amor. Darío Xohán Cabana publicaba Patria do mar e recibía o Premio Otero Pedrayo e a medalla de ouro do Concello de Florencia pola súa tradución ó galego de A Divina Comedia. De Luís González Tosar aparecía o seu segundo poemario, Remol das travesías, premio da Crítica Española no ano seguinte, unha viaxe poética chea de símbolos e lecturas superpostas (existencial, lectura social, metacultural), segundo o Dicionario da Literatura Galega de Galaxia. Manuel Rivas publicaba Ningún cisne, premio Leliadoura, e Xavier Rodríguez Barrio, Celebración do gozo, achega lírica chea de sensualidade, que foi premio Esquío e finalista do Nacional de Literatura. De Anxo Angueira, Val de Ramirás; de Xulio López Valcárcel, Presaxio de sombras, e de Víctor Vaqueiro, A cámara de néboa, viaxe mítica a través da paisaxe galega e do corpo feminino, completan o panorama anual, ademais do colectivo Ao mar de adentro, no que está presente o poeta ceense Miro Villar.

No campo do ensaio e a investigación tamén cabe reflectir algúns títulos fundamentais. Entre eles, estudos de conxunto como Escolas e mestres, de Antón Costa, ou traballos como Galicia, el bonsai atlántico, de Manuel Rivas, encarga de El País para lectores foráneos que se queiran achegar con tino á nosa realidade social e cultural. No xénero do libro-entrevista, Francisco Pillado e Miguel Anxo Fernán Vello publicaban A nación incesante: conversas con Xosé Manuel Beiras, libro de fondo significado político na súa recepción, e Román Raña estudaba a Manuel Antonio nunha edición anotada do seu poemario De catro a catro e outros textos. Claudio Rodríguez Fer daba a coñecer Poesía galega: crítica e metodoloxía, achega valiosa ós modelos da crítica literaria en Galicia, e o seu estudo Antonio Machado e Galicia, que esculca nas afinidades e relacións entre o gran poeta castelán e os seus referentes galegos.

(O artigo completo)

O último de Agustín Fernández Paz

Deste libro xa se falou con agarimo noutras bitácoras como Brétemas ou Olevantadordeminas.

Eu aínda o empecei a ler hoxe e o que levo lido gustoume abondo. Ten todos os elementos tradicionais da escrita do seu autor: melancolía, tenrura, pracer pola narratividade, etc. Dende logo, un agasallo perfecto para mozos entre os 14 e os 90 anos (fagamos algo de promoción, que o merece, nestas datas).

Vai tamén a dedicatoria, sobre todo por esa post data tan xenerosa con esta casa:

"¡Grazas por tantas uvas como nos dás a probar cada día!".

(P.S: serían de agradecer, como outras veces, unhas notas grafolóxicas de Xohán da Cova sobre AFP).

en poleiro alleo

Víctor Freixanes reflexiona sobre os encontros e desencontros (familiares) destas datas. Afonso Monxardín lévalle a contra ós críticos do negocio das peles. E A. Piñeiro incide no tema das celebracións do centenario do Himno Galego, nun artigo que pode dialogar moi ben co noso "Pan" de hoxe.

Noites difíciles, de Víctor Freixanes (LVG)

Abrigos de peles, de Afonso Monxardín (La Región)

Qué dirían os rumorosos, de Antonio Piñeiro (La Región)

Mystic River

Botárona hai pouco na tele, graveina e puidena ver onte. Desgarradora, perturbadora. Unha película chea de intelixencia. Un atinado retrato da violencia que nos arrodea, sen necesidade de encher a pantalla de sangue nin vísceras: un prodixio da narración, da elipse, da arte de contar historias. O certo é que non me entusiasmaba o primeiro Clint Eastwood (cando Harry o sucio, etc.). Pero nos últimos tempos é un dos mestres do noso cine contemporáneo. Sen dúbida.