



Na vella Auria un recuncho para a reflexión, o lecer e o pensamento. Unha fiestra aberta ao mundo dende aquela vella sentenza de don Vicente Risco: "Ser diferente é ser existente".
León e Olvido, de Xavier Bermúdez
Se alguén aínda non a viu, que non perda hoxe a oportunidade: na TVE-2, ás 22 h., ou que aproveite para gravala. Paga a pena, non se arrepentirá.
Velaí o seu argumento, premios e moitos méritos.
(Sen dúbida, teño que estar agradecido ó escritor Alfredo Conde polo entusiasmo que amosa xa en varios dos seus artigos a favor deste blog. Entusiasmo compartido por todos/as, pois, como el mesmo di, esta é unha aventura intelectual compartida, casa común de moitos amigos/as)
Os tempos de Erasmo foron xerminais. A entón a penas recén estreada imprenta, permiteu que os coñecementos circolaran con unha velocidade que daquela semellaría vertixinosa. Xa non era preciso o monacal traballo dos copistas e dun libro podíanse tirar centos e centos de exemplares que os intelectuais europeos se intercambiaban cunha frecuencia outrora nin soñada. O saber espallóuse moito máis e moito máis rapidamente do que ata ese momento o fixera. E notóuse.
Vendo o que sucede coas uvas na solaina -xa me entenden, os que me siguen, e, os que non me entenden, saiban que falo dun blog moi nutritivo- non podo menos que evocar os tempos de Erasmo. Hai uns días os máis asiduos e pertrechados lectores do blog participantes nas terturlias, debates ou polémicas que nel se producen a cotío, empezaron a largar, cousa fina.
Largaban coñecementos, largaban opinións, loubanzas e críticas a esgalla, intercambiandoo todo entre eles a traves dun fair play intelectual que embelesaba. Permitíao a internet. Eran os tempos de Erasmo redivivos. Chegado un momento empezaron a intercambiar bibliografía, datos, referencias de todo tipo e, os ocultos lectores do seu faladoiro, poidemos disfrutar o que non estaba escrito: é dicir, non só o que non esperabamos, se non tamén o que intuiamos detrás da ausencia de mezquindade intelectual de todos eles; é dicir, unha xenerosidade que non implicaba pedantería ningunha e si moito afán de comunicar e de saber, de inquirir e resolver. E todo Made in Galicia. Os que siguen ese blog de certo que han saber ó que me refiro. Cultura actual, cultural universal e universalizada, os grandes temas da contemporaneidade, expresados en Galicia e en galego con idéntica desenvoltura intelectual que a que un pode atopar por aí adiante, neses países que disque van diante e tantas veces non é mintira.
E, mentres, a cultura oficial, qué? Pois facendo bo o aserto de que o millor ministerio de Cultura é o que non existe. Moito máis valido, o aserto, nun país coma o noso que debeu de estar maiormente habitado por campesiños e mariñeiros a selo por unha clase funcionarial que lle imprimeu o carácter que substituíu xa a aquel outro, enraizado na lingua e na cultura na mesma medida na que este, funcionarial e espeso, se esta a desenraizar delas. Aquela lingua servía pra algo, este castrapo noso de hoxe pode empezar a servir se o camiño de xente como esta da que estamos a falar é seguido pola máis da tribo, coa mesma fineza de espírito
Repeinados fillos da nada. Iso somos todos. Cada quen no seu sitio, máis sinalado algún, menos sinalado outro, mesmo máis repeinados uns ca outros, todos somos iso. Fillos da nada, algúns algo repeinadiños. A expresión utilizóuna un bloger, se é que dun bloger se trata aquel que participa nun blog. De ser así, de estar eu no certo e atinar coa definición, cousa que dudo, o bloger deste caso que comento escribeu tal cousa no que coordena Marcos Valcárcel. Dise coordena pois que xa non é del, senón de todos, patrimonio común, ben patrimonial y-lo-que-te-rondaré-morena. As uvas na solaina. Os de sempre xa saben de qué falo. Non fai falla, pois, que reseñe de novo a páxina web na que recibe.
Marcel Swann, a qué me soa, é o nome do que bota man o oculto bloger pra se presentar. Di que eu caíalle pior cando mandaba algo. Pero que iso sempre pasa. Ten razón. A mín tamén caíame ben pior esta miña sucesora de hoxe ata que, aí atrás e dende atrás, reparei nun feito incuestionable. Ten unhas fermosas pernas. Con tan harmoniosas e sólidas columnas debería manterse ben o noso cultural constructo, o que ela está a edificar e sen embargo. Así que é millor que Marcel Swann non se confíe.
Sen embargo, reconozo que eu son dos repeinados; dos repeiteados, diríase más ben. Victor Freixanes diría dos estirados, referíndose a el e máis a mín, que algo si debemos selo, terei que mirar a ver. Son dos estirados. A veces mesmo polos catro cabalos da apocalipse a turrar de mín por cada unha das miñas catro extremidades, agás a quinta que, a estas alturas, xa empeza a molestar menos. Pero aínda. Sen embargo.
Ás veces é tanta a soedade, tan inxente a melancolía dun mesmo, que unha frase, a de Swann, tamén a de a.p.-c. nese mesmo blog, me aclara o día e saborexo unha caña con arume dos piñeiros e leituga. Non hai coma ser un fillo da nada e se saber na propia condición. Grazas por recordarmo. De aí pró norde todo é sol.
E sen embargo. Sen embargo-nembargantes-arestora que adoitaba dicir con moita sorna morna o finado do Conde Corbal, aquel entrañable mostacho, a das bonitas e columnarias pernas aínda non declarou BIC ó blog inusual de Don Valcárcel. Xa o fará, non se preocupen. De non facelo ela, farémolo nós, os despeinados fillos da nada. Pra empezar, ó par da caña eu agasallo cun BIC, non servirá pra nada, pero debuxaremos garabatos. Tan afeitos estamos algúns a nos meter sempre en dibuxos. En todo caso, grazas, meus repeinados fillos da nada.
Antes de saír de vacacións, hai que escoller algúns libros que nos fagan compaña neses días. Tarefa ben difícil: hai un cento deles agardando, moitos deles ben importantes, e outro cento que imploran tamén o seu dereito a compartirme como lector. Pero, en fin, hai que escoller. Polo camiño mercarei algúns máis, seguro. E seguro que irán na maleta cando menos estes catro: o último poemario de Anxo Angueira (Fóra do sagrado, Xerais); un amplo estudo sobre La poesía de Quevedo (Universidade de Vigo), de Manuel Ángel Candelas Colodrón; a primeira novela de Lois Paradelo, Xelamonite (Galaxia) e, moi recente (chegou hoxe), a última entrega narrativa do xenial Xosé Miranda (As mans do medo, Xerais, colección Fóra de Xogo). Esa é a miña escolla hoxe: poida que algo teña que ver que os catro autores son bos amigos. Xa lles contarei se teño tempo para lelos todos.
Cedo ou tarde?
Non digo que acontecese. Pero no 1969, un serán de xuño, víame no serio apuro de volver para a casa e recoñecer, por primeira e nunca suposta vez, que suspendera tres materias a fin de curso. Menos por pensar ca para atrasar o inevitable, no canto de enveredar por onda o Seminario tirei cara ó parque; xa viña neboeiro do río. Baixando Recatelo aínda o ánimo non tivera a ben comparecer e en vez de Ronda arriba botei Ronda abaixo, só ata o vello poxigo, para entrar e pola rampla subir á muralla. Andando só a angustia non marchaba, ao revés; polo menos, atrasábase a hora da decepción familiar.
En Lugo a brétema pode xurdir calquera día, pero en fin de primavera non é moi corrente aquela pea soup, como seica din en Londres. Onda as traseiras decrépitas da rúa do Miño quixen contemplar o balaústre de Dona Urraca; forzaba a ollada cando unha voz grave, con extravagante fonética, deixou oír curiosas palabras: “A escudeiro moço é devido mostrar valentia”.
Revolvinme súpeto á dereita, pois aquela dición que lembraba os antigos romances era posiblemente o que menos esperaba escoitar naquel lugar pretendidamente solitario. Tiña a carón unha como fosforescencia que medio se impoñía ao neboeiro; pero medida e contorno deixaban sospeitar tamén algo humano e, en efecto, logo se fixeron aparentes, primeiro, xibón, capa, calzas, botas, despois un rostro barbado en cabeza cuberta. Alta e arrogante figura que, descubrín, tamén levaba espada. “Que quere?” “Trago ajuda”. “Quen é?”. “Alma soo; fui homen e ua vez d’aquí mirey”.
“Éche o Espírito do Tempo Pasado como eu o do Futuro, segundo me avisaron”. A outra voz, algo enfastiada, viña da esquerda, e alí había nova ardora e humanidade cuberta por engurrada chaqueta, pantalón e zapatos. “Dentro de vinte e cinco anos hanme chamar Manolo Meiriño, vivirei encasoupado aí polo Carme e vamos axiña, que non me quero atopar comigo en versión infantil”. Case paralizado, sentín como me collían de cadansúa parte; considerándome alucinado, pouco estraño me foi o de descolgármonos polo pano da muralla que ningún transeúnte advertiu, pois ningún había; canto aos dous condutores do Seat 600 e o Simca 1000 circulantes no momento, terían dabondo que facer furando coa vista na sopa de ervellos. Nun tris estabamos na Porta Miñá e alí quixo parar aquel para min solemne individuo. “O amor que me adusse! Soidade de sennor ou cortesia... Poren non era eu eno mundo en era de mil e duzentos”; ollaba unha lápida colocada á dereita da porta na que eu nunca antes me fixara. Pero Meiriño, ou o que fose, deunos para adiante: “de boa gana miraba eu tamén a onde ha chegar o señor Mingos dentro dun tempo, e a Mercediñas” -acenaba cara a onde as prostitutas se amosaban, movendo as canelas contra o frío- “pero non lle hai ocasión, señor trobador; aquí vimos ao que vimos”.
O cabaleiro riu francamente. “Vossa mercee é putanneiro e semella fodedor. Frade sabia eu de tal guisa, e abadessa de que aver proveyto. Mas non haja oimais escarnno en presença do pastor”. Estaba eu certamente escandalizado, non por feitos e palabras seren para min totalmente novidosos, senón por tan abertamente usadas e referidos. Pero xa culminaramos a rúa do Miño e o portador de espada encamiñábase, primeiro, pola da Catedral (algo dixo de “Iohannis Rulan” ou así), despois cara á basílica mesma ata o pé do Pantocrátor.
Contemplou o Cristo en maxestade coma cousa familiar, fixo reverencia e meteunos dentro. Onda a pía da auga bendita santiguámonos ambos; Meiriño -que inicialmente non- acabou facendo o mesmo, quizá xulgándoo cousa que a ocasión demandaba. Dubidou o guía, pero acerto ou casualidade levouno cara á esquerda ata a Capela da Virxe dos Ollos Grandes, onde apenas unha velliña, unha moza e dous homes paraban naquel intre; notoriamente as dúas ardentías non eran visibles para eles, por canto só a min a rapaza dedicou breve e disimulada ollada ao que o titulado trobador me levara ata un dos reclinatorios da dereita instando a “preegar por vós e por min”. Boteille un breve Padrenuestro e, en tanto o parceiro remataba máis delongada prece, considerei de esguello como o outro, que non axoellara, con leve sorriso irónico parecía ensumido en cousa como evocación; alí cabo miña, sentinlle lene rosmido: “Gustaba de saber que será por este tempo do Gaiarre, no seu tobo das Rías Baixas”.
Saímos á Praza de Pío XII, e no medio do adro e néboa o tal Meiriño tomou iniciativa en tanto o compañeiro de misión asumía posición secundaria. “Mira, rapaz, ti estás un apuro e mandáronnos aquí para orientarte. Segundo ves, o fidalgo ten boa crianza, o que non sei é a quen se lle ocorreu escollerme a min, que nin de min mesmo dou gardado; supoño que alí, onda a Porta do Carme, non había nada mellor á man”. Parou e gargarexou; fungou algo así coma que “agora, o que tiña era eu que ter xa sete ou oito zóspiros tomados, e máis con esta borraxeira do carallo”. Decateime de que levaba máis de media hora sen dar chío pero seguín calado, el xa volvía: “non podes ser tan cagán porque é inútil: tes que ir á casa, dicirlles aos patróns que suspendiches e aturar o que che caia. Ti fuches un pasmón: de toda a vida, o que che gustaba eran a Historia e a Literatura, pero nada: polo que din das saídas, que seica ao mellor acabas enxeñeiro e non sei que conas, vas e matricúlaste por Ciencias”.
Sabía a miña vida coma min. “Non che digo o que tes que facer, cadaquén labra a súa leira, cago no leite negro, pero eu de ti pensaba se vas ben ou cómpre mudanza”. “Quiçá quadrivium non é bon consello; quiçá trivium for mellor, e cantigas de Johan Romeu, Lopo Lias, Coton e El Rei don Afonso. Esforço e valentia, escudeiro luguees!”.
Ergueu ollos e fronte o barbado, concentrou a mirada o da chaqueta engurrada. Fitáronme ao pé de medio minuto e deron volta cara á rampla, Meiriño calado e de mans nos petos, o outro entoando un aire no que quixen entender as verbas “Que me queres, amor”; subiron á Muralla e tiraron á dereita, posiblemente cara á Porta Miñá. Por un momento quedei parado no adro, despois botei a andar coa cabeza remoendo. Na Praza do Campo subín soportais arriba. Á esquerda quedaba o Antón Grande -sen barba, con melena, sen coleta- rebrincando onda unhas nenas. Pasei onda as tabernas, nunha certa moza fermosa e elegante -a quen lle chaman Julia- atende os parroquianos; no mostrador dunha segunda -por dentro- ten os cóbados Xaime Dapena e asoman as bochechas coloradas do Rodri suxerindo qué tal iría se, en vez de bar, tivesen unha tenda de discos e roupa: “menos soño, rapaces, que hai clientela” di desde atrás a señora Lola Ceide; “unha de naturales!” piden noutro sitio e sae un home portando bandexa de grosos, celmentos e fumegantes mexillóns.
Todo iso pasa pero eu nada vexo, vou na rúa da Cruz camiño de San Roque. Hai que dicir na casa que suspendín as Matemáticas, Química e Debuxo Técnico; aguantar a arroiada e, no cabo, anunciar que quero cambiar para Letras. A brétema levantou.
O pracer (Bieito Iglesias, OCG, 26 xullo)
Ver cine na sala de estar, pouco máis hai que rañar nun período estival que nos escorrisca das praias a poder de choviscas ou nordés. Por fortuna contamos coa expectativa de viaxar en agosto e cos actos do 25 de xullo para entreter a espera. Esta data tráeme bos recordos das verbenas do Santiago no barrio ourensán da Ponte, amenizadas polas míticas orquestras Bellas Farto ou Los Chicos del Jazz, co seu vocalista Manolito el Pescador á frente. Tamén das manifestacións anteriores á conquista da santiaguesa praza da Quintana polos nacionalistas, cando había que espilirse para safar das cachamorras da policía. O 24, amais do tradicional folión, este ano pudemos desfrutar dunhas recuperadas Vésperas do Apóstolo na sé compostelá. O 25 reservámolo algúns para soñar coa Alba de gloria de Castelao.
Nalgún país viríanlle chamando “españolada” a notable desmesura canto a gasto, profusión e arrogancia; sóubeno en Dumas traducido e víñame á cabeza o romance do Duque de Rivas “Un castellano leal”, onde certo conde de Benavente lle pón lume ao seu pazo toledano tras obrigalo o rei a hospedar alí un traidor. Españolada aparentaba tamén aquela historia de que a Porta San Fernando se abrira para lle dar paso franco a Isabel II e mailo fillo cando no 1858 chegaron a Lugo procedentes da Coruña; algo de lenda urbana debía ter, xa que segundo un rexistro a obra comezou no 1852 e o ano seguinte seica estaba rematada; por moita reverencia que lle fose outorgada á súa moi constitucional maxestade, semella un tanto inverosímil a práctica de prever e executar cun lustro de adianto: aínda non se restauraran as Olimpíadas, nin moito menos se desenvolvera o fenómeno especulativo e negocial que agora vai canda elas. Como for, aquelas reais persoas inauguraron a nova entrada á cidade e chamóuselle inicialmente “do Príncipe”, en homenaxe ao infante don Alfonso.
En San Fernando comeza a Terra Cha, ou algo así dixera o Manuel María; se correcto, unha boa parte dos chairegos viven aquí desde hai décadas, porque moi longa é a Avenida da Coruña. No ano 1962, cando a Porta foi reedificada e ampliada, case todo o mundo lle chamaba á vía Carretera da Coruña, e en efecto daba máis impresión de estrada, con muros, tapias, bastante espazo libre en vésperas de oferta urbanística, numerosa edificación popular e humilde: cal, baixo e planta alta con angosta xanela, porta de dobre folla; só no primeiro treito algunha ampla construción de cinco ou seis andares marcaba selo burgués aínda limitado extramuros. En tempo laboral, bulicio de almacén e industria, non tenda de modas; o matadeiro da FRIGSA empregaba centos de operarios. En festivo, xente camiñando cara uns espectáculos deportivos a miúdo seguidos desde o alto e sen falta de risco físico (“¡Báguense de los tegados!”). Hai fútbol de cada dous domingos no estadio “Ángel Carro”. O Clube Deportivo Lugo non ascende pero anda entre os mellores da Terceira galega, co Rácing de Ferrol primeiro e logo o C.D. Ourense, que traen canda eles notable e pouco acovardado continxente torcedor. O público lugués bérralle ao Seara e ao Pataco, aplaude a fineza do ariete Tarro e a contundencia focega do central Simón.; xa Severino Reija marchara da Carretera da Coruña e formaba en Zaragoza cos Magníficos. Apupan o árbitro ambos bandos por cadansúa vez, algún se cadra vai ao campo no obxectivo fundamental de berrar “cacha pelada!”. Ao mellor un infantil, xuvenil Raúl García de Loza contemplara o paso dos inminentes vociferadores; ou sentaba entre eles, igual.
A unha banda e outra da longa arteria urbanizábase a alegada Chaira, medraba Lugo -xa foi dito- nomeadamente cara ao norte e o nordeste. Cando os anos da posguerra, un tal Rolo vendera en predios certa propiedade rural onde rapidamente se trazan rúas e prolifera edificación nova, húmida, urxente. Agro do Rolo se lle chama por décadas a un barrio que a erección de igrexa e parroquia converterá na Milagrosa. Espazo obreiro no que os rapaces traballaban desde novos, había pouco estudante e quen nacera nos cincuenta mantiña parte do vigor moral desenvolvido por emigrados e supervivintes. A casa que foi do Rolo estivo alí durante moitos anos, dando posibilidade para centro estudoso ou conmemorativo daquel éxodo e renovación sociolóxica; pero houbo antes derriba, e agora un bloque de vivendas no cruzamento entre a rúa da Milagrosa e a de Xulia Minguillón, chamada nos sesenta Romualdo de Toledo.
Existen vidas humildes que exercendo humildade podiamos considerar exemplares. Na Milagrosa, en Romualdo de Toledo, vivía desde neno Paco Nieto. Con dezaseis anos transporta na vespino o que lle mandan entre a oficina de Radio Popular na rúa da Raíña e o estudo preto do río; algo vai ao Instituto en horario nocturno. Logo empeza na emisora coma controlador de son; madurece coñecendo o medio, a sociedade local, acada experiencia política, forma familia. Perde o traballo nunha regulación laboral; arrisca, participa en diferentes empresas innovadoras onde sucesivamente vai quedando á marxe.
Imaxine por un momento que perde todo, practicamente todo o imaxinable excepto pais, irmá, teléfono móbil e algúns amigos que case nada poden facer para valerlle. Imaxínese con máis de corenta e cinco, buscando a vida coma de vinte; vendendo cousiñas, traballando en varios sitios, eventualmente lucrando algún alleo co patrimonio de coñecemento e credibilidade atesourado por décadas. Imaxinen que aos cincuenta a saúde advirte, e advirte seriamente.
Por certa literatura do século XX diríase que ou o mundo é exclusivamente un val de bágoas ou a sociedade marco ineludible de sordidez opresiva e o individuo irredento perdedor. Porén, coma en certo cinema americano hai historias que reconforta narrar polo seu desenlace. Laus Deo, como dicían os vellos, e á condición humana.
Hai uns anos homenaxeámolo no Ateneo Ourensán, por iniciativa da Asociación de Amigos da República. Chéganos agora a nova da súa morte (vía X.L. Carrión) e transcribimos aquí o comunicado de despedida desta asociación (o texto completo, en comentarios):
Quen é José Bóveda? Un home bo e xeneroso que lembraba como naquel Abril de esperanzas de 1931 “uns poucos rapaces falamos un día de que eiquí non había ningún sindicato,. Entón decidimos montar a CNT”. Lembraba que “entre 4 ou 5 montamos o primeiro sindicato na comarca, para facer fronte aos caciques. Os xornais eran entón de 3,5 pesetas e 20 horas de traballo. Nós pedimos 5 pesetas e 8 horas. Tiñamos que ir polas portas ás noites explicando o que queriamos, coa negativa dos empresarios, aínda que o conseguimos ao final”.
Co Golpe de Estado, o seu posicionamento custoulle unha condena de 30 anos de cadea por “Rebelión Militar”(?) nun esperpéntico xuízo no Paraninfo do Instituto de Ourense. Conducido inicialmente á prisión de Celanova, foi levado o 26 de xuño de 1937 á prisión do Forte de San Cristóbal, en Pamplona. de onde se fuga o 22 de maio de 1938 xunto con 1085 presos, entre eles 204 galegos (deles 33 eran da provincia de Ourense), segundo el explicaba e así consta nos libros como o de Félix Sierra “La fuga de San Cristóbal”.