Cen anos de historia cultural
1990: narrativa de xénero
13.01.2008

A narrativa do ano 1990 foi abondosa en libros e xéneros e tamén en calidade. A narrativa de xénero semellaba chantar raíces no país, sobre todo no xénero policíaco e nas historias de aventuras. Xavier Alcalá, nesta liña de novela de aventuras, mesmo nos abafantes ambientes tropicais, publicaba Cárcere verde. Falábase moito daquela da pegada do realismo sucio e do apoxeo da novela negra: Ambulancia, de Suso de Toro, que se ten definido como novela negra sen detectives nin policías (S.Gaspar); Non hai misericordia, do seu irmán Xelís de Toro, que mereceu o primeiro premio de narrativa Cidade de Lugo; Os ollos da noite, de Ramón Caride; e Sangue sobre a neve, de Manuel Forcadela. E seguíase a falar do premio Blanco Amor 1989 (O crime da rúa da moeda vella, de Román Raña). No territorio do relato breve foi recibido con entusiasmo polo público e crítica Un millón de vacas, de Manuel Rivas, e Xosé Miranda gañaba a segunda edición do premio García Barros de novela con Historia dun paraugas azul. Das mesmas datas son Ártico, de Xavier Queipo; Riosil, de Valentín Carrera; e dúas obras das que se subliñou o sutil emprego do humor: As baleas de Eduardo Reinoso, de Afonso Álvarez Cáccamo, e Quando o sol arde na noite, de Joel Gómez. Ademais, Xerais reeditaba Caixón desastre (1983) de Suso de Toro e mantiña entre os libros máis vendidos Land rover, do mesmo autor. Darío Xohán Cabana daba a coñecer a súa novela Fortunato de Trasmundi, finalista do Blanco Amor, e o poeta Manuel Forcadela achegábase á narrativa con Paisaxe con muller con barco, premio García Barros, novela complexa e culturalista na que se teñen apuntado ecos oterianos. Galaxia editaba Terra coutada, novela de Antonio Fernández Pérez, mestre da comarca verinense exiliado na Arxentina, unha obra escrita no 1950 e de raíz autobiográfica, que non se publicou ata 1990, con limiar de Otero Pedrayo. Artusa era a contribución do narrador Lois Diéguez, nunha obra de personaxes infantís inseridos no Lugo romano.

Nas letras xuvenís e infantís citemos cando menos títulos como As aventuras de Breogán Folgueira, de Darío Xohán Cabana; O talismán dos druídas, de Pepe Carballude; O buzón dos nenos, de Úrsula Heínze; As flores radioactivas, no rexistro da ciencia-ficción, de Agustín Fernández Paz, e A rota dos adeuses, de Luís Rei Núñez. Pola súa banda Luisa Castro publicaba en castelán a súa primeira novela, El somier.

Edicións Xerais quixo impulsar o novo xénero da narrativa erótica cos dous volumes de Contos eróticos. Eles/ Elas, que con todo non tivo logo continuidade. Entre os ­autores estaban Manuel Rivas, Luisa Castro, Helena Villar, Antonio R. López, Bieito Iglesias, Xela Arias e Manuel Guede. Na poesía, o concello de Noia recuperaba o poemario de María Mariño, Verba que comeza, nunca fermosa edición con debuxos de Reimundo Patiño e co limiar que lle fixera Otero Pedrayo no 1960. Fiz Vergara Vilariño daba a coñecer o volume Nos eidos da bremanza, nunha liña de poesía intimista e da paisaxe. Miguel Anxo Fernán-Vello vía recollida a súa poesía nunha escolma en castelán preparada por Luciano Rodríguez, La raíz poseída (Ed. Olifante). Deste ano é o segundo libro de Antonio Rodríguez López, Manual de masoquistas, breves textos en prosa poética inzados de ironía, lirismo e mesmo o melodrama e a parábola. Outros volumes de poesía do 1990 foron Ningún cisne, de Manuel Rivas, premio Leliadoura, tamén a xogar entre o humor e a ironía como elementos distanciadores; Banquete, de Lino Braxe; Labirinto de inverno, de Fermín Bouza; e O mar perdido, de Manuel Xosé Neira.
Clásicos en galego. Para a normalización cultural e editorial do país, foi unha gran nova o nacemento, no 1990, da colección Clásicos en Galego, publicada pola Xunta, que tivo entre os seus primeiros títulos as traduccións de O Cantar de Roldán (versión de Camilo Flores), das Elexías de Tíbulo (por Xosé A. García Cotarelo) e de varias pezas dramáticas de Shakespeare, da man de Miguel Pérez Romero. Ademais, o Consello da Cultura Galega publicaba a Ilíada, de Homero, na tradución galega do profesor Evaristo de Sela. Outra nova cultural do ano foi a aparición, despois das dúbidas sobre a súa existencia, de Las tinieblas de Occidente, de Vicente Risco, publicada por Sotelo Blanco cun estudo de Manuel Outeiriño. A revista Grial dedicaba un monográfico (n. 107) ós problemas da lingua galega e Luís Rei Núñez, no ronsel de Víctor Freixanes, entrevistaba a doce galegos do mundo cultural en Oficio de escribir: Fole, Ramón Piñeiro, Del Riego, Novoneyra, Ferrín e Casares eran algúns dos escollidos. Na Coruña eran moi seguidas as tertulias dos xoves da A.C. O Facho e en Ourense nacía o Clube Cultural Alexandre Bóveda, que entre as primeiras actividades tivo un ciclo sobre Galicia en Europa.

(o artigo completo)

en poleiro alleo
Imaxe de Peter Zokovsky

Da situación económica: "As gaseosas do Pereira", de V. Freixanes (LVG 12 xaneiro)

Do tábaco: "Nicotinómanos compulsivos" (A. Monxardín, LR. 12 xan.)

E confirmouse o que xa se dixo aquí, hai bastantes semanas, sobre a demisión de Francisco X. Fernández Naval. Cultura busca agora un novo Subdirector Xeral.
Nalgúns sectores dábase por seguro o nomeamento do poeta Cesáreo Sánchez Iglesias, pero, segundo informa Galicia Hoxe, seica non quere.

Otero, xaneiro de 1933

Andoliña 12 xaneiro

Na sección de Hemeroteca do xornal ourensán La Región recollíase hai un par de días un comunicado do Partido Galeguista ourensán, en xaneiro de 1933, que aclaraba que Otero Pedrayo non podía dar unha conferencia nos salóns de Acción Femenina porque os estatutos do seu partido lle impedían participar en actos doutros grupos políticos. Así foi, de certo: Otero foi tentado varias veces pola dereita católica española para acudir a actos deste tipo: Acción Femenina Gallega era a voz da CEDA local nas mulleres, dirixida por Blanca Calvo.

Non esquezamos que meses antes votara contra o artigo 26 da Constitución republicana (a cuestión laicista) e asinara o Manifiesto de los diputados católicos al país, con Gil Robles á cabeza. Cando se crea o primeiro grupo ourensán do que sería logo a CEDA, pénsase en convidar a Otero como posible dirixente (e a José Calvo Sotelo e a Basilio Álvarez). Pero Otero non cedeu o engado das sereas: cría no seu país e refugaba as posicións centralistas da dereita española. Mantívose no PG, disconforme logo coa súa política de alianzas. Que pasaría nunha Galicia autónoma de 1936, se os militares non desen o seu golpe fascista? Sobre iso podemos especular outro día.

Vencello que nos xungue e ten en pé

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
27. Galegos somos, galegos seremos.
Para a Lourixe.
Ao mellor se recoñece dalgún modo.

Tamén Nós
Despois de tantas voltas e revoltas, despois de tantas viravoltas e trasvoltas polo cinema americano, a música dos Creedence, Pelé de gambeteo ou glamour da Soraia -en procura de algo inédito que nos salvase do habitual e vulgar- viñemos dar na sorprendente descuberta de que Galiza, a nosa Terra (oculta ao noso ollar por un prexuízo pailán, fulgor de bambolina, decreto negador) ofrecíanos un mundo esteso, novo, estimulante á par dos que andabamos a procurar por aí afora.

Altos ían, e ergueitos
Homes e mulleres do torrón, liñaxe de case todos. Aínda numerosísimos miles sobre a terra do país, a rexa man confería agarimo resgatado na dureza dos días. Multitude quizá acéfala na confesa impotencia (“non somos unidos”). Pero si, calcando a terra, ergueitos malia sacho e invernía que dobraban res, neles era adoito descubrirmos a patria do traballo. Moral popular quíxose outrora distinguir no seu hábito; e esperamos que, acordando, se visen fortes, nación e dixesen: “quero”. Espranza xorda.

Lingua proletaria do meu pobo
Ao cabo, gustábame. Deume a gana e algo que viña alá do fondo, sen tristura, mandou que debía. Familiar vocablo contraído e postergado acomodou música verbal inevitable con outras harmonías, e decisión a tempo restaurou umbilical. A lingua dunha avoa aínda viva, afirmando no amor aos devanceiros, andaba insospeitadamente en libro vello e novo, fora de reis e trobadores. Zumegando fermosura prometía estar cos meus, coa xente miña, e todos os que sofren neste mundo un pranto cotián de bolboretas. Remo e arado, proa e rella. Co rostro erguido.

Este é o cantar que cantamos
Sempre sentira melodía en ondiñas, eu queríame casare e chamáranlle moreniña á vista de tanta xente; pero de súpeto xurdiron unhas voces ceibes e arelei facer coma elas. De concerto clásico e folclore alleo volvérase a guitarra instrumento para vitoria pre-sentida; coiros e gaita foron traídos, houbo amálgama entre Woodstock e tribo. Sombrío é por veces o cantar, mais tamén lume e espiral, outro mellor non hai. O vello cantaba unha lembranza; pro na patria abatida, e do pobo explotado, nacemos nós, os fillos da morte e do tristén. Desexando arrolar, e ser amados.

Acabando os anos sesenta, miúdo orballo galeguista pingaba na sociedade luguesa. A Editorial Galaxia, e outros pormenores, avivaran certo remol de cando a República. Morrera Pimentel; e quen era mozo no 36, tal Antón Figueroa, Ánxel Fole e Celestino Fernández de la Vega, trabara contacto ou amizade con algún vinte anos máis novo: Manuel María, Benxamín Casal, Uxío Novoneyra... Alonso Montero exercía, a literatura galega vedraña ou recente chegaba a rapaces e agora aprendían que había un país achegado, sen aguia nin frechas.

Naceran moitos na cidade; cos que non, adoitaban compartir unha orixe rural da familia. Era o labrego epítome de atraso e indelicadeza en particular imaxe social que arriba concibiran e os do medio espallaban con autonegación. Encontrando a Rosalía, déronlle a volta os novos galeguistas: numeroso, sufrido, inequivocamente nación, o campesiño foi grande modelo e forte esperanza. De onde, se non deles, podería vir a forza necesaria?

Seríamos sen fala unhos ninguén. Dicía o poeta e nós concordamos. Igual se nos levara, desde o berce, cara a outra declarada máis útil e eufónica; igual xa llelo fixeran aos pais. Pero reatar o vencello no idioma dos avós, da estirpe e a terra, fermoso, próximo e cotián; acadar normalidade e fluencia era en Lugo eventualidade gramatical, lexicamente doada. Un fondo prexuízo facíao porén -como fai- social e psicoloxicamente custoso. E o rapaz querencioso de equidade atopou vitamina democrática: o idioma somos nós, pobo común. O rapaz falou en galego, a lingua popular, produciu novidade e algún escándalo. Os nosos inimigos saben ben que as palabras vencen ás espadas.

Leuse primeiro, falouse. Ao tempo, cantabamos. O exemplo de Voces Ceibes -ás veces, quizá, directamente o de Serrat, Llach e outros catorce jutges-, ou aquel orballo que pingaba fixo galega a guitarra, xuntarse, entoar. Houbo en Lugo, sobre todo, grupos. O Carro (Antón Campelo, Chiruca, Pedro...) traía novas da longa noite de pedra: “Son un pasmón”, “Monólogo do vello traballador”, “María Soliña”... No 72, Mini, Mero e outros oito ou dez xuntaranse co cura Mato e escorrentarán meigallo: fuxan os ventos dos agoreiros!; a sabenza de Mato en materia musical e folclórica orientarán -primeiro ao grupo e sempre ao dúo- no gusto popular e labrego, un mundo que se borraba. Jei Noguerol estudaba no Masculino e falaba polos que non poden falar, denantes dos vinte anos.

Manolo Lombao, en Radio Popular os sábados á tarde, ofrecía palestra e micrófono para este fervedoiro; os Ceibes todos, os lugueses, Maxi e Xena, María e Xavier... Alí, e en festivais de colexio (A Divina Pastora, Gran Teatro...), máis novas voces xurdían: unha, dúas, tres, catro e ata cinco manifestaron, primeiro, ideais e despois transitaron por sendas do folc.

E chegou un momento onde se viu preciso, imprescindible, que o idioma do país fose proposto como fluído cotián, arte, cultura escrita, falada e non excepcional. Veu a Lugo Lois Diéguez, foi a lingua á radio, houbo conferencia e debate. Para daquela, a palabra galego, en nós, expulsara xa contracción, cacofonía. Orgullosa reconquista.

Fotos do recital-concerto de Angueira no Liceo (enviadas por Pepe Trebolle)

Graciñas a Trebolle porque permitirá, ós que non puideron asistir, contemplar, só en parte, a beleza monumental do mural dos irmáns Xoán Carlos e Xosé Luís de Dios (na foto inferior, tralo recital, con Angueira, Delfín Caseiro M.V.).

Do patrimonio vigués (fagámoslle sitio ós amigos de Vigo)

Desfeita no Berbés (Ferrín en Faro de Vigo 11 xaneiro)

Ademais no blog podemos ilustrar o artigo do Ferro (nome que lle dan algúns amigos) con esta fermosa postal antiga do Berbés

MANUEL RIVAS Luces: Inxustos con Rodríguez

Seguro que xa leron vostedes o artigo de M. Rivas hoxe en El País. Aquí queda por se alguén quere opinar ó respecto.
No mesmo número de Luzes, a entrevista de Xoán Carballa con Franco Grande e o artigo de resposta de Suso de Toro: o tema das declaracións de FG xa se tratou aquí e a min non me entusiasma, pero...

(Na imaxe, a Olimpia, de E. Manet, 1863, citada por Rivas ó comezo do seu artigo)

O artigo remata así:

Cambiou máis o nacionalismo que os seus detractores
O nacionalismo galego terá cousas importantes que revisar, sen dúbida. Mais tamén moitos deben revisar o trato que se lle dá ao nacionalismo galego e os seus representantes. Cambiou máis, a mellor, o nacionalismo galego que os seus detractores. Paco Rodríguez é un magnífico exemplo. Cantos deputados galegos en Madrid poden presentar un balance semellante non a prol do partido senón da comunidade? Fixo un traballo que hoxe se demostra como moi eficaz, e expresouse con firmeza, porque é un tipo duro de roer, mais tamén con decoro. Sen renegar dos seus principios, soubo negociar sen sectarismos. O mesmo podemos dicir do traballo como eurodeputado de Camilo Nogueira, antes de perder de xeito tan inxusto un escano que outros manteñen só por figurar na lista pechada dunha escudaría política. E que dicir da experiencia de Xosé Manuel Beiras? Segue aí, pelexando, escribindo, coa enerxía creativa de quen se bate no piano cunha complicada partitura.
É certo que a do nacionalismo galego contemporáneo é unha historia, ás veces, pouco piadosa e exemplar. É certo que, ás veces, as peores puñadas téñense dado entre compañeiros e irmáns, malgastando as forzas e o tempo. Mais hoxe é de xustiza falar dun tempo comparativamente mellor. Beiras, Nogueira e Rodríguez son de madeira distinta, mais de madeira nobre. Como políticos, como docentes, como investigadores, teñen dado froitos que enriquecen o seu país. Qué recibiron por parte de moitos condutores de opinión na propia terra? Ignorancia e mal trato. Couces.

Xa que abrín o caixón das fotos (2). Fototeca

Na foto superior, nun Encontro de Escritores Ourensáns, no Liceo, mediados dos 90, os poetas Manuel Outeiriño, Paulino Vázquez e Chus Pato.

Na foto inferior, un xantar e encontro creativo no Foro do Gargalo, Verín, con amigos do Clube Alexandre Bóveda, convidados por Roberto Verino. De esquerda a dereita: Xosé Lois Vázquez Pérez "Che" (deseñador, artista, publicista); Benito Losada; Isabel, a dona de Xoán Fonseca; o fotógrafo Eduardo Núñez; Xoán Fonseca; César Ansias e M.V.

Axenda

Presentacion na Livraria torga (Rua da Paz, 12 ) da Revista "RETRANCA",

o venres 11 de xaneiro ás 18 h. Estará Kiko Dasilva (Director da revista)

FÓRA DO SAGRADO
Pan por Pan venres 11 xaneiro (como verán, o Pan de hoxe debería ir asinado polo amigo Arume: dende aquí grazas pola súa cita)

Presenta hoxe Anxo Angueira en Auria o seu gran poemario “Fóra do sagrado”, cunha montaxe artístico-musical. Libro que concitou xa moitos aplausos, velaí as palabras dun amigo: “un poema de intensa envergadura, de corpo mítico con Vigo ao fondo. En forma de caos metalúrxico, como as faíscas que vemos xurdir ao templar barcos por Teis, Angueira nomea, a xeito de himno ou ladaíña vigorosa, o seu mundo. Máis ben ponlle nome ao mundo, substantivos, nomes propios de persoas, lugares, literaturas que cobran vida de novo ao ensarillalos verso a verso, case sen pausas, contendo a respiración, estertor heroico dun Vigo que Angueira ama. Do val de Manselle a Sárdoma, do Cúa ao Lagares, de Oscos ao Galiñeiro, Angueira recorre unha xeografía de derrotas, de oprimidos, de desaparecidos. Entre eses mapas, amizade, camaradas, fraternidade. (Arume dos Piñeiros).”

Velaí o post orixinal de Arume.

P.S. despois do concerto (12 xaneiro)
Xa se me adiantaron todos vostedes (nos comentarios). Angueira montou un espectáculo impresionante, todo un prodixio de esforzo escénico (excelente e monumental o mural do Berbés dos irmáns Xoán Carlos e Xosé Luís de Dios) e de xogo de rexistros lingüísticos. O poeta dramatiza, o poeta reconvirte o texto nunha nova realidade: é moi diferente ler o texto no sillón da casa a escoitalo na voz do Angueira. A música, ben ás veces, disonante outras para o meu gusto, pero non son un entendido no tema, xa saben. O éxito de público, espectacular tamén: moita xente e xente moi fiel ó poeta, entusiasta, un público moi próximo ós artistas e ó proxecto das Redes Escarlata, entre eles/as varios amigos. O poemario é tamén un proxecto ideolóxico, sen dúbida: ben o viron vostedes. Creo que Fóra do Sagrado, así llo dixen ó autor, é o libro das últimas décadas que mellor dialoga con todo o imaxinario e o simbolismo do macrocosmos ferriniano (Angueira díxome que o mesmo lle comentara Manuel Outeiriño, polo visto). Non é só un gran poemario sobre Vigo, é toda unha visión do mundo, nacida dende as raíces, con referentes ben nidios (hai que ler o poema con moito vagar para gozar de todas as súas marxes).
Por alí andaban Trebolle, Xoán Fonseca, Lobo Neghro, Apicultor, Carlos Varela, Andrés Mazaira, Begoña Muñoz, S. Bobillo, Delfín Caseiro, Celina Ramos, Xosé M. Cid, Fernando Román, Xavier Paz, Tacho Puga, moitos deles contertulios desta casa: seica tamén Xoán da Coba. Opinen vostedes, se lles parece pertinente (por certo, existe un CD-Rom da gravación en Vigo, no Instituto Santa Irene, agasallouma logo o propio autor: paga a pena gardar testemuña visual dun espectáculo destas características).

Xa que abrimos o caixón das fotos...

Mediados dos 90, creo. Entrega duns Premios Losada Diéguez en Boborás. Creo que os premiados eran Fran Alonso e Xosé M. Núñez Seixas. Na foto, pódense recoñecer, de esquerda á dereita: Xoán Fonseca (máis delgadoque nunca), ó seu carón o delegado do F. Polisario en Galicia (creo), Benito Losada (agachado), Concha Costas, a concelleira de cultura, Fran Alonso, M.V., Xosé M. Núñez Seixas (coa garabata vermella), César Ansias (detrás) e Afonso Monxardín.

Fototeca: os premios da Mesa en Ourense (anos 90)

Falamos nesta Solaina de Xosé M. Sarille estes días e recupero estas fotos do arquivo. Principios dos 90. O grupo local da Mesa de Normalización Lingüística (MNL), cando Sarille era o presidente da mesma, organizou uns premios chamados PASPALLÁS e PASPALLÁN, para subliñar accións en positivo en Ourense a favor do galego e accións contra o idioma. Os primeiros e únicos premiados (a cousa non continuou) foron, en positivo, o xuíz Daniel García Ramos, falecido pouco despois, e a Cámara de Comercio de Ourense que iniciara un proceso de galeguización das súas actividades (recolleu este segundo premio Celso Delgado, vinculado á Cámara e hoxe deputado do PP: daquela militaba no PNG de Peña, que non entrara aínda no BNG). O premio negativo foi para un delegado de cultura da Xunta en Ourense que fixera unhas declaracións despectivas contra o noso idioma: unha caricatura deste personaxe, feita polo Carrabouxo (a petición nosa), percorreu todos os despachos do país. Imos esquecernos agora do seu nome, porque o pobre tamén morreu anos despois.

Nas dúas fotos están, na superior, de esquerda a dereita: a dona de Celso Delgado (falecida recentemente); Celso Delgado; Daniel García Ramos; Xosé M. Sarille; M.V. Detrás, Mercedes Carnero, Celsa Perdiz, Adrián Dacunha e Asun Arias. Na inferior, Sarille, eu mesmo e a miña dona (María Xosé Picouto).

Naquel acto estiveron tamén (conservo unha ampla reportaxe fotográfica) amigos como Carlos Guitián, Xosé A. Calviño, Maruxa Guitián e Arturo, Felipe Ferreiro, Xosé A. Quiroga, Afonso Monxardín, Pepe Carballido e Pilar Gato, entre outros.

en poleiro alleo

(Imaxe: peza de Urbano Lugrís, da Fundación María José Jove)

Luís Rei indaga no perfil literario de Urbano Lugrís (Galicia Hoxe 10 xaneiro)

"Por terras de...": A AELG propón 16 rutas por Galicia ligadas á obra dos escritores (GH 10 xan.)

Unha fermosura.
(Enviado por Vázquez Pintor).

O LICEO DE OURENSE e EDICIÓNS XERAIS DE GALICIA
comprácense en convidalo/a ao acto literario-musical de presentación do libro:
FÓRA DO SAGRADO, de Anxo Angueira

O acto, que contará coa intervención de Marcos Valcárcel,
co recitado de Anxo Angueira acompañado musicalmente
de O Leo i Arremecághona e Aser Álvarez e coa intervención plástica de Xoán Carlos de Dios e Xosé Luís de Dios, terá lugar o venres, 11 de xaneiro, ás 20,00 horas no Liceo de Ourense, Lamas Carvajal, 9 de Ourense. (Imaxe de Xosé Luís de Dios)

Provocando (Bieito Iglesias en ECG 10 xaneiro)

O novelista francés Restif de la Bretonne labrou a súa sona escribindo catálogos de costumes do século XVIII; pero nos seus cadros galantes introduce un pormenor que os aparta por completo do realismo: "Os homes non se namoran das damas pola pureza das súas faccións, a galanura do seu corpo, as súas prendas espirituais, etc, senón, exclusivamente, pola beleza dos seus pés". (A verdade das mentiras. Vargas Llosa). Inadvertidamente, o escritor libertino confesa unha paixón secreta e feiticista que hoxe coñecemos como bretonismo. Os seus contemporáneos amarían outras moitas meiguices nas mulleres, no entanto a súa obsesión polos pés delicados de ponte perfecta e dedos fiordos, lévao a medir a fermosura co metro subxectivo do seu desexo.
Algo semellante pasoulle ao bispo de Tenerife, tamén el vítima dos segredos inconfesables do seu subconsciente. Este monseñor seica se sente provocado polos rillotes de doce anos, insolentes e guapos. Onde o resto dos mortais só ve raparigos máis ou menos trastes, Ilustrísima apreza tentadores, demoníacos acenos de sátiros en calzas curtas que someten a castidade a duras probas. As declaracións deste xerarca da Igrexa (abominables, por canto converten os mozotes en crueis sedutores dos pobres pederastas, tan sensibles eles que se ven arrastrados ao pecado pola descarada louzanía da carne noviña) unicamente conteñen unha verdade: "A sexualidade é complexa". A duns máis complexa que a doutros, de todos modos.
Mentres tanto a católica España maniféstase contra o terrible goberno laico que padecemos, culpable de chamarlle matrimonio á unión gaia e de aplicar as leis de divorcio e interrupción do embarazo promovidas por gabinetes anteriores. A Conferencia Episcopal debería presentarse ás eleccións de marzo cun programa abolicionista do aborto, do divorcio, do condón e do casal homosexual. En lugar diso fai campaña a favor do PP, que aínda que gañase nunca asumiría medidas tan impopulares. Deus nos libre de falsos profetas.

Algunhas efemérides do 2008.

Andoliña venres 11 xaneiro (na imaxe, F. Cuevillas; texto n. 1450)

Como outros anos, reviso as efemérides deste novo 2008. Será en primeiro lugar o ano dedicado ó poeta e editor Xosé María Álvarez Blázquez no Día das Letras Galegas. Tamén será o centenario do nacemento do dramaturgo coruñés Xenaro Mariñas del Valle, membro das Irmandades da Fala, e dos pintores Laxeiro e Urbano Lugrís; estamos tamén a cen anos do Romance de lobos de Valle Inclán. O centenario do pasamento do poeta Curros Enríquez (7 de febreiro) é outra cita digna de recordo, mesmo dos sucesos que rodearon o seu enterro multitudinario na cidade coruñesa.

Tamén sería bo lembrar os 50 anos da morte do gran Luís Pimentel (13 febreiro) e a fundación en Madrid do grupo Brais Pinto, con Ferrín, Reimundo Patiño e Fernández Ferreiro. Onte neste mesmo diario Xabier Cordal evocaba os 50 anos do Percival de Ferrín e das mesmas datas son o Don Hamlet de Cunqueiro, Samos de Ramón Cabanillas e o Diccionario Enciclopédico de don Eladio Rodríguez. En 1958 falecían o pintor Carlos Maside e o prehistoriador Florentino Cuevillas (30 xullo) e nacía, da man de Alfonso Gayoso Frías, Eufonía, unha fermosa revista dos exiliados en Buenos Aires.l

Cúmprense 50 anos do ‘Percival e outras historias’ de Ferrín (Xabier Cordal en Galicia Hoxe 10 xaneiro. Por certo, graciñas a Xabier Cordal pola mención que fai no seu artigo deste blog).

Un pasado non tan arredado
A Nosa Terra, 4 xaneiro 2008 (Imaxe: Borrachos, de James Ensor, 1886)

Hai unhas poucas semanas presentamos no Liceo ourensán o último libro de Xavier Castro, “Servir era o pan do demo. Historia da vida cotiá en Galicia. Séculos XIX e XX” (Nigra), nun acto compartido co propio autor e co tamén historiador Jesús de Juana. O traballo de Xavier Castro, que ten un precedente para a etapa anterior nun excelente estudo de Pegerto Saavedra, é unha esculca polo miúdo das formas da vida cotiá na Galicia campesiña tradicional e, en menor medida, tamén no mundo urbano. Co apoio sobre todo de testemuñas literarias (tan vizosas na nosa cultura) e tamén de entrevistas orais e doutro tipo de documentos oficiais, o historiador vai retratando como era a vida nos fogares galegos, a súa alimentación e indumentaria, a hixiene e o vivir tremendo de frío, a historia da infancia e da escola, as formas de noivado, amor e matrimonio ou o que el chama o Ars Amandi na vellez, que tamén interesou ó Castelao escritor nas súas “Cousas da vida” e en “Os vellos non deben de namorarse”.

No coloquio posterior constatei dúas realidades. Primeiro, que ese pasado non está tan arredado: os presentes naquel acto, que non somos tan vellos, tiñamos aínda vivencias en común coas que se contan no libro. Segundo, comprobei que o dirixir a mirada cara o pasado leva a dúas actitudes vitais contrapostas: dende a condena radical dos tempos idos ata unha visión idealizada do pasado que subliña a perda dos valores auténticos que definían as sociedades tradicionais e comunitarias: había outra ledicia nas caras, díxose alí. A afirmación pode ser obxectiva, pero non debe ocultar outras sombras, que están no libro que comentamos: o maltrato habitual ás mulleres, as xerarquías autoritarias que dominaban todo, o absentismo escolar porque o traballo infantil era necesario, etc. Era, admitamos cando menos isto, unha sociedade na que o azar determinaba moitas vidas: a filla maior dunha casa, por exemplo, raramente podía estudar, á marxe da súa valía, e convertíase nunha segunda nai e escrava dos seus irmáns.

Políticos mediáticos.

Pan por pan 9 xaneiro

Vivimos tempos de políticos mediáticos: Berlusconi, abriu moitos camiños neste sentido, lembran? Onte soubemos, por exemplo, por unha entrevista de Naomi Campbell a Hugo Chávez, que este querería ser un cantante latino de éxito, de non ser presidente de Venezuela. E que non lle importaría posar co torso espido, como fixo Putin. Creo que non é bo mesturar a información política e as páxinas do corazón: todo acaba ensarillado e tinguido de rosa ou, quizais, de color ocre. Velaí o caso Sarkozy, que acapara a egrexia prensa francesa, que ó mesmo tempo empeza a criticar a exhibición da vida privada do presidente galo. O que si me sorprendeu é que esta pasarela de fotos de Sarkozy coa cantante Carla Bruni vaia acompañada dunha caída da popularidade daquel. E non será unha venganza inconsciente dos cidadáns galos, atormentados pola envexa?

QUERIDOS E QUERIDAS REIS E RAÍÑAS MAGOS E MAGAS (Monxardín, La Región 8 xaneiro)

No fondo, recoñecerán comigo, quen se difrace de Rei Mago é intrascendente. Que o faga un político, unha actriz porno, un preso, unha quiosqueira, un sacerdote, tanto ten. Como isto non o van ler os cativos, aclarareilles que os auténticos reis Melchor, Gaspar e Baltasar, non viñeron nunca a Ourense. Que os reis son os pais... e as nais, claro, que me esquecía e quedaba eu de machista, meu deus. Lembro como un pasatempo doutrora adiviñar quen eran, de verdade, os reis da Cabalgada. Que se tal concelleiro polos bigotes, que se tal funcionario, que se tal xogador do Club Ourense de Baloncesto... Incluso en mellores tempos de Bemposta, participaban eles coa súa parafernalia toda de paxes interraciais, lumes, cabalos e incluso camelos.
O problema non é que sexa intrascendente, é que é unha parvada. Os nenos non notaron a diferenza porque as mulleres ían disfrazadas de homes... E isto, como poden valorar, é, para o conxunto das mulleres traballadoras galegas, un importantísimo avance social, algo sen parangón noutras comunidades do Estado, que aquí é onde se ve que non imos a remolque das políticas de igualdade do goberno central senón que nos manifestamos sempre como punta de lanza na recuperación e consolidación dos dereitos de nenos, mozos, mulleres e anciáns de Galicia.
A min o que de verdade me preocupa –á parte do futuro do oblast de Kaliningrado- é a perda da lingua. Non tanto da galega ou da castelá senón do sentido común lingüístico e do que iso significa, por causa da correccion imperante. Xúrolles polos meus mortos que vin escrito que un grupo vigués puña no seu manual de corrección lingüística que en vez de dicir “O can é o mellor amigo do home”, cumpría dicir “O can e a cadela son os mellores amigos e amigas da muller e do home”. Cun par, como os do cabalo de Santiago...¿Ou era egua?
Aquí non imos tan alá, aínda que se siga a corrección política actual. Ninguén quixo reescribir a historia e dicir Melchora, Gaspara e Baltasara. Tampouco creo que o respecto pola pluralidade levase a Melchora –muller-, Gaspar – home- e Baltasar –transexual-, ou calquera outra combinación posible.
Podemos, si, discutir o sexo dos anxos; un pasatempo teolóxico tradicional apoiado na indefinición da Biblia e en que os anxelotes dos retábulos barrocos teñen unha pinta ambigua de carallo... Pero ai as brancas barbas de Melchor!... Ai o Gaspar sen depilar!... Ai o seica ben dotado Baltasar!... Sentíndoo moito, señores, estes tres non lles teñen dúbida. Nunca poderemos dicir “Reis e raíñas magos e magas”... A non ser, claro, estáseme ocorrendo, que recuperemos –ou sexa reinventemos- a tradición da raíña de Saba, oculta seguramente a súa participación na viaxe de adoración a Belén xunto cos outros tres reis polo machismo da Biblia e a conspiración da xerarquía eclesiástica... Así, os Reis e Raíñas Magos e Magas correctos politicamente para o futuro serían catro... Ah, pero con tres-un non está conseguida a paridade... Haberá, pois, que operar a un dos outros. ¿Voluntario? Eu creo que Gaspar... sempre lle notei algo raro. Cando o demo non ten que facer, espanta moscas co rabo. Dixit.

Olá, irmán Don Paco (Méndez Ferrín, Faro de Vigo 7 xaneiro)

(Suscribimos -eu e creo que tamén moitos lectores/as desta casa- , liña por liña, o fermoso artigo que onte lle dedicaba Ferrín a don Paco del Riego)

Vexo nunha interviu que Francisco Fernández del Riego está rexo, lúcido, crítico ou sexa coma sempre. Crúzome por Camelias con Rufo Pérez, e o mesmo. Este cronista, que vai vello, nunca dará xuntado suficiente volume de agradecemento para aqueles resistentes que foron capaces de sobrevivir o franquismo e de nos trasmitir aos máis novos os secretos do que houbera antes, ou sexa nos días da II República. Falo dos que coma Del Riego naceron entre 1910 e 1920 e que hoxe, se fican, son rexos nonaxenarios.Se morreron, eses resistentes seguen dictándonos norma nos máis suntuosos tabernáculos da nosa memoria. Salvador Espriu definiu a función histórica da xeración heroica, naturalmente en catalán, con estas verbas: "Nós vivimos para salvarvos as palabras/ e pra vos devolver o nome de cada cousa".Así fixo Rufo Pérez González no labor diario do Instituto Santa Irene conmigo. Así fixeron, con quen tivo ouvidos para ouvir, e cada un á súa maneira, Lois Soto, Daría González, Carlos Velo, Celso Emilio Ferreiro. E houbo moitos máis, homes e mulleres, no labor de restaurar a Patria ameazada e modular o relato. Desde a miña historia particular podo decer que cada un dos transmisores emitiu un punto de vista diferente e fixo énfase no que el vivira con meirande paixón. Para ese cronista Francisco Fernández del Riego constitúe un caso especial: nunca foi esplícito no pormenor dos acontecementos pro a súa presenza e a súa acción diaria impúxonos un estilo. De cada un dos movementos de Paco del Riego, da mañá á noite e desde o término da Guerra Civil, desprendeuse e despréndese un imperativo: recuperar a Nación derrotada, recuperar a palabra. Os nosos inimigos tamén percibían isto por iso odiaron a Paco del Riego e nunca conseguiron domealo, nen sequera nos días de falsidade e defección aos que a historia oficial chama "La Transición".Vexo con inmensa satisfacción como o irmán Don Paco calca con seguridade a soleira do ano 2008, e digo irmán porque é así como os que procedemos da tradición das Irmandades da Fala nos tratamos (cando nos peta a gana) antre nosoutros. As preocupacións de Don Paco son as dos bos e xenerosos: que a lingua (na devandita tradición soemos decer idioma) sobreviva, que Galicia se erga da prostración e da miseria pública na que aínda xace. El é optimista, como todos os loitadores metálicos dotados de intelixencia crítica e de corazón sen lañas. Obrígannos as súas palabras e a súa conducta a sérmolo nós tamén.Gostaría de lle mandar un saúdo cordial ao irmán Don Paco. "Meu querido amigo, non sei se viches que o primeiro meniño que naceu en Galicia no ano 2008 foi inscrito no Rexistro Civil co nome propio de Anxo, en idioma galego. Espero que viva moitos anos co nome e os apelidos de Anxo García Machado, tantos coma ti viviches e vivirás. Sen o labor de persoas patrianas coma ti ese neno sen dúbida existiría pro non se chamará Anxo. A miña aperta de sempre".Ah, a mamá de Anxo declarou, orgullosa, aos medios de comunicación: "Nós quixémoslle poñer un nome galego". Olá, pequeno Anxo.

en poleiro alleo

Unha proposta aperturista (Afonso Monxardín en Galicia Hoxe, 8 xaneiro)
Sobre a cultura portuguesa no ensino

Do vicio á apocalipse (Xosé M. Sarille en ECG 8 xaneiro). Da familia e do integrismo católico.

Os ríos das nosas infancias (Alfredo Conde, ECG 8 xaneiro)

Anxo, 2008 (M.A. Fernán Vello, GH 8 xaneiro)

PROTECCIÓN OU IMPUNIDADE? (de Xosé Manuel González)

Poucas cousas haberá máis tristes, de humillación e ofensa á vista, ca un neno ou incluso adolescente vexado e maltratado. Tendo en conta a súa condición, en principio vulnerable, o que lexislativa, xudicial, policialmente se faga para coutar esa lacra está plenamente xustificado, é necesidade indiscutible.

Como, ademais, para o caso estamos saíndo dunha filosofía e práctica social permisiva do que os pais e adultos tivesen a ben -ou mal- facer con eles, coutada se acaso pola letra bíblica que encomenda non exasperalos, terlles amor e prodigarlles coidado, a nova perspectiva que os establece legalmente como suxeitos de dereito necesita o contraste social e corrección que o tempo dá. Ora ben, polo medio, e se non se apura a medida correctora, veñen enfermidades que cuestionan a eficacia e dosificación do remedio.

Ao caso. É cinco de xaneiro, en Lugo, e camiño das oito do serán centos de persoas agardan ante o pazo do concello para a visita aos Reis Magos. No cimo do Cantón dos Frades, ángulo esquerdo da Casa Consistorial, a multitude ateiga o espazo entre os edificios de atrás e maila barreira que organiza a policía; o paso queda interrompido, nenos e maiores abondo fan con manterse nas condicións que permiten respirar e moverse un pouco. Os transeúntes que chegaban de arriba e abaixo optan por dar volta; non todos. Un grupo de rapaces (ou nenos) presionan, procurando quen sabe o que; o de diante ha ter nove ou dez anos, os de atrás -máis maiores- levan un sorriso medio oculto, posiblemente do tipo cínico. Un pai, co seu fillo de seis anos, está no punto que recibe a presión, resístea e, non cesando aquela, di: “Por aquí non pasades”. O neno-vértice ponse a berrar que empuxan de atrás, dille ao adulto que non o toque, con cara e actitude agresiva semellante á dun matón televisivo; magoa advertir un pequeno ameazador rodeado de adultos calados: diríase que intimida.

O pai, aparentemente, decide que abonda e afasta para atrás o vociferante; xorde daquela un dos da retagarda (“¡no toques a mi hermano!”), trece anos ou así, máis alto có adulto, e o grupo case completo fai ademán agresivo; outro pai, coñece ao primeiro implicado, volve por el; xorde aínda outro vociferante, maior de idade; vanse retirando, con expresión idéntica ou semellante a “¡Soy hijo de...!” e “¡Me quedo con tu cara!”. Entremedias, algunha xente maior e alarmada xa ten marchado, unha nai nova increpa ao primeiro dos pais, que saíu decidido a expulsar os rapazolos; ela mira polo seu case bebé, que ten ao lado.

Non remata a cousa aquí. O grupiño vai na procura da policía local e fai que tomen declaración e carné dos dous adultos, anunciando, ademais, denuncia na comisaría. Marchan sen aparente punición nin admonición; dos adultos que rodeaban aos dous pais implicados, só un colaborara na expulsión; canto aos outros, algún apoia de voz, pero non quere “meterse nun lío”, un xa os entendía por motivo e precedente lexislativo-xudicial, á vista do acontecido aínda os entende máis.

Explico que, no momento álxido, a policía non estaba e dificilmente podía estar; que a súa actitude non foi censurable, entendo que ao contrario; que non hai, ao final, noticia de denuncia. Reitero que catro mocetes actuaron con prepotencia entre adultos aparentemente impotentes; que foron expulsados, pero puideron denunciar e posiblemente marchar afoutos. E que eu, por se acaso, eludo nomear os homes que implicitamente decidiron: “xa lle chega”. Gustaríame ler moitas opinións, de moitos, ao respecto. Porque un pode tratar con certa soltura os temas cando principalmente os contempla; cando se encontra presenciando o turbillón, ou no seu vórtice, cámbialle a perspectiva.

Don Quijote en spanglish (enviado por Marga)

In un placete de La Mancha of which nombre no quiero remembrearme, vivía, not so long ago, uno de esos gentlemen who always tienen una lanza in the rack, una buckler antigua, a skinny caballo y un grayhound para el chase. A cazuela with más beef than mutón, carne choppeada para la dinner, un omelet pa’ los Sábados, lentil pa’ los Viernes, y algún pigeon como delicacy especial pa’ los Domingos, consumían tres cuarers de su income. El resto lo employaba en una coat de broadcloth y en soketes de velvetín pa’ los holidays, with sus slippers pa’ combinar, while los otros días de la semana él cut a figura de los más finos cloths. Livin with él eran una housekeeper en sus forties, una sobrina not yet twenty y un ladino del field y la marketa que le saddleaba el caballo al gentleman y wieldeaba un hookete pa’ podear. El gentleman andaba por allí por los fifty. Era de complexión robusta pero un poco fresco en los bones y una cara leaneada y gaunteada. La gente sabía that él era un early riser y que gustaba mucho huntear. La gente say que su apellido was Quijada or Quesada –hay diferencia de opinión entre aquellos que han escrito sobre el sujeto– but acordando with las muchas conjecturas se entiende que era really Quejada. But all this no tiene mucha importancia pa’ nuestro cuento, providiendo que al cuentarlo no nos separemos pa’ nada de las verdá.

Á marxe, de Carlos Casares

Un lector preguntaba noutro fío por qué non se publicaban as columniñas da Voz de C. Casares. Xa lle responderon alí, por parte doutro contertulio, pero vou ampliar a información para todos os lectores/as.

As columnas de Á marxe están a ser publicadas pola Editorial Galaxia, na colección Biblioteca Carlos Casares, que hoxe conduce Víctor Freixanes. O primeiro tomo, que recolle as columnas de 1992, apareceu no ano 2005. Dende aquela foron saíndo varios e no Simposio C. C. de decembro, en Ourense, presentamos xa os tomos V e VI, correspondentes ós anos 1996 e 1997. Faltan pois aínda case 5 tomos, pois morreu en marzo de 2002.

Todos os libros están ilustrados (tamén as novelas que se están reeditando deste autor) con pinturas de Egon Schiele, o xenial artista expresionista alemán e un dos preferidos de Carlos.

Teño entendido que Pedro Blanco está a realizar un índice temático de todas as marxes, o que constituirá un instrumento de consulta moi útil para todos os estudosos e admiradores do escritos (grazas polo traballo, Pedro).

Supoño que ó rematar de reeditar estas Marxes, Galaxia debería continuar a recoller todo o xornalismo de Casares: por ex., os seus artigos en LVG anteriores a 1992, que son moitos; a sección de crítica literaria A ledicia de ler; as súas entrevistas e reportaxes, pois cultivou diversos xéneros (de memoria, lembren a entrevista sobre a morte con Domingo García Sabell ou os seus artigos sobre Suecia no verán de 1976) ; tamén os artigos anteriores de La Región, que eu dei a coñecer e agora habería que recoller de xeito exhaustivo. E mesmo moitos outros artigos aparecidos na prensa española, en xornais e revistas (El País, El Ciervo, Quimera, etc.). Recollido todo isto que estou a describir poderiamos falar dunha obra xornalística próxima ós 20 tomos (e creo que non me equivoco). Casares merece todo iso e seguirá a redescubrirse ante novos lectores/as.

A NATUREZA. A BELEZA. AS RELIQUIAS.
La Región, 7 xaneiro 2008

De bichos. Recupero unhas notas dun deses programas de bichos de Segunda Cadea que tanto me gustan. Falaban da sexualidade dos animais, da beleza e da simetría. Pódese facer a Historia da Beleza, como a da Fealdade: Umberto Eco atreveuse coas dúas. Pero imos cos bichos e o seu comportamento sexual, especie animal incluída, que nisto non somos tan diferentes. Partindo de Darwin, sabemos que é “a muller” quen elixe e que as femias son sempre moi esixentes: por exemplo a mosca escorpión quere sempre o mellor macho entre os que poida dispor e desprezará os demais. Aínda máis,segundo algúns científicos, a atracción sexual ten algo de xeométrico porque é a simetría masculina o que máis excita as femias no amor. Un recente estudo insistía na importancia da simetría na idea harmónica da beleza.
Adobíos. E, por suposto, nunca sobran os adobíos: as femias do pavo real buscan machos de cola moi grande. Unha científica de California, Nancy Burley, demostrou en laboratorio que os paxariños admiran as cristas dos nosos “punkies”, mira ti por onde: organizou un pases de modelos para pinzóns femias comprobando que elas preferían os machos cunha falsa crista na testa colocada pola propia Burney.
As femias dos animais esixen tamén prologar o máximo posible o cortexo e soubemos duns escaravellos machos que teñen que cantar, bailar, lamber, morder e demostrar outras habilidades antes de merecer chegar á cópula. En fin, que o tema do ligoteo e todo o demais nunca foi doado nin sequera no mundo animal.

Reliquias. Pódese percorrer hoxe toda Europa seguindo a pegada das reliquias que conformaron a historia das xentes na longa Idade Media: as lascas da Verdadeira Cruz, a Santa Bágoa, o Santo Sangue, o Santo Sudario, etc. Reliquias eran tamén os anacos da vestimenta ou as partes do corpo dalgún santo ou santo, ata as partes máis inverosímiles que hoxe non collerían nas normas do pudor politicamente correcto. No seu momento algúns poderes emprenderon grandes Cruzadas a Terra Santa e iniciaron longos e sanguentos conflitos militares. As reliquias mobilizaron grandes masas, xeneraron xubileos, fundaron ordes militares e relixiosas, crearon cidades como Compostela e toda unha vizosa literatura vencellada ós Miragres da Virxe e dos santos, dende as Cantigas de Santa María de Afonso X ata toda a haxiografía medieval.
Dende o noso poleiro do século XXI miramos enfonchados cara os tempos pasados, incapaces de rirnos da nosa propia imaxe no espello. Hai hoxe persoas que pagan cifras multimillonarias pola súa paixón coleccionista: o chisqueiro de James Dean, un vestido de Marilyn, a cachimba de Bogart, os novos santos da modernidade e os seus obxectos mercados en subhastas milagreiras e asombrosas. A isto chamámoslle cultura, non reliquias, e Umberto Eco de seguro engadiría algo sobre a estilística kitsch na cultura de masas (“Apocalípticos e integrados”). Pero, cando menos, agora somos modernos.

xantar de Reis (estaba todo moi rico)

(aclaración en comentarios)

Quintana insinúa que CiU, PNV e BNG poderían "decidir" conxuntamente "quen é o próximo presidente do Gobierno"
Di que os membros de Galeuscat preséntanse ós comicios coa proposta de pedir o "recoñecemento plurinacional do Estado"
A nova en Europa Press

GALEUSCAT NAS ELECCIÓNS
Andoliña martes 8 xaneiro

Nestes días Anxo Quintana fixo unha declaración ós medios afirmando que CIU, PNV e o BNG poderían “decidir” conxuntamente quen sexa o próximo presidente do goberno español. Engadiu ademais que os membros de Galeuscat levarán nos comicios a proposta de pedir o “recoñecemento plurinacional do Estado”. Sen dúbida esta segunda tese vai estar nos programas electorais dos nacionalismos galego, catalán e vasco, como outras veces, pero a primeira hipótese creo que é puramente retórica ou electoralista: sería a primeira vez que se puxesen de acordo nun tema de tal calado os tres nacionalismos periféricos.
De certo, atendendo á experiencia dos últimos anos, non sería nada doado facer coincidir os intereses das tres forzas, tan dispares en tanta cousas: aínda hai unhas semanas visualizouse o desencontro na votación coa que o BNG lle salvou “a imaxe” á ministra de Fomento.
Tamén é claro, velaí a historia parlamentaria recente, que o BNG, forza de esquerda, coincidiu máis con Esquerda Unida que con CIU nas votacións. Podería o compromiso que propón Quintana figurar nun documento público preelectoral? É obvio que non. Pois logo...

Robots.

Pan por Pan domingo 7 xaneiro

Sempre me gustaron os relatos de ciencia-ficción. E as películas que se inspiran neles. Hai dez ou once películas paridas dende historias de Isaac Asimov e auténticos clásicos como “Blade runner”, de Ridley Soctt, baseada na novela “Soñan os androides con ovellas eléctricas?”, de Philip K. Dick. Historias de anticipación, tamén se lles chamou. Cada vez están máis perto o mundo real e o virtual. Ou a existencia virtual de persoas reais. E a medicina camiña cara seres que non estarán moi lonxe do robot de “O home bicentenario” (1989, na imaxe) que reclamaba a súa humanidade. Non me estraña que en Xapón e Corea do Sur estean preparando leis para regular a conduta dos robots, na liña das tres leis famosas de Asimov. A primeira delas rezaba: Un robot non pode facer dano a un ser humano ou, por inactividade, permitir que un ser humano sufra dano. Valería mesmo para os propios seres humanos.

Cen anos de historia cultural. Balance dos anos 80

Cartel do primeiro festival de poesía no Condado, no que participaron importantes escritores galegos. Debuxo de Picasso para Celso Emilio Ferreiro.

A década dos 80, co Estatuto de Autonomía xa en marcha, deixounos novas institucións culturais como o Consello da Cultura Galega ou a creación da Radio e Televisión Galegas. No teatro, o nacemento do Centro Dramático Galego, cunha xeración de creadores como Roberto Vidal Bolaño, M. Lorenzo, Eduardo Alonso, Xulio Lago, M. Guede etc. No cine, o papel precursor de Mamasunción de Chano Piñeiro e logo outras obras do mesmo cineasta e Xavier Villaverde ou Carlos L. Piñeiro. Nas artes plásticas, o fenómeno Atlántica como máis relevante e novidoso. Na prensa, Luzes de Galiza, Dorna, Boletín Galego de Literatura ou Mancomún.Desta andaina son tamén creacións como a Biblioteca Básica da Cultura Galega (Galaxia), a colección de poesía Leliadoura, a fundación dos Premios de narrativa Blanco Amor, Xerais e Merlín ou a tradución ó galego, por Darío Xoán Cabana, de A Divina Comedia.

O salientable dentro da poesía.

Tempo de poetas: clásicos en vida como Luz Pozo Garza, Xoana Torres, A. Cunqueiro, A. Tovar, Avilés de Taramancos, Méndez Ferrín ou López Casanova. E a longa xeira de novas voces: Fernán Vello, Luís González Tosar, V. Araguas, R. Raña, M. Forcadela, M. Vilanova, Eusebio Lorenzo Baleirón, Lois Pereiro, Rodríguez Fer, Xavier Seoane, Cesáreo Sánchez Iglesias, Millán Picouto, Álvarez Torneiro, Antón Rodríguez López, P. Pallarés, etc.

Na narrativa obras fundamentais de Carlos Casares, Méndez Ferrín, Alfredo Conde, Víctor Freixanes, Xavier Alcalá, Carlos Reigosa, Antón Risco, a estrea de Manuel Rivas e Suso de Toro e un longo etcétera con nomes como Martínez Oca, Xesús Rábade, Fernández Naval, Cid Cabido, Lois Diéguez, Xavier P. Docampo, e outros citados nas últimas semanas. Destacados no ensaio e na investigación.

No campo do ensaio e da investigación destacan obras clave ou de síntese de Ramón Villares, Carlos Gurméndez, Carlos Casares, Alonso Montero, Torres Queiruga, R. Máiz, A. Santamarina, Neira Vilas, Fernández Del Riego, Filgueira Valverde, Carballo Calero, Ferro Ruibal, Antón Costa, Francisco Pillado e M.A. Fernán Vello, Carlos Fernández, Anxo Tarrío e Xosé R. Quintana, entre moitos outros.

Viñeron os Reis

E, entre outras cousas, deixáronme no Liceo un fermoso libro-catalogado publicado recentemente polo Ministerio de Asuntos Exteriores sobre A Historia de España a través do cine.

As mans xenerosas do amigo Xoán da Coba fixéronmo achegar ata alí. Só dicirlle que quedo sorprendido pola súa bonhomía e xenerosidade. No tema e no detalle, acertou de cheo: non lle caiba dúbida.

UN TIPO CON INTERESES, Afonso Vázquez-Monxardin (La Región, 5 xaneiro)
Debuxo de Xaime Quessada na revista Dorna, 1986, n.10.

Antes os ricos eran a xente con bos traballos, estudada e preparada e os pobres eran xente con oficios pouco remunerados e sen preparación nin estudos. Pero iso, como saben, tamén cambiou. Hoxe, todos temos coche, ensino e sanidade gratis, imos aos mesmos Centros Comerciais e gozamos de semellante desenvolvemento tecnolóxico; uns gastan cartos no fútbol, coches e teles e outros en libros, educación dos fillos, viaxes e spas. E a diferenza social mídese xa, sobre todo, na capacidade de descoñecemento de determinados neoloxismos –euribor, por exemplo- e na necesidade e presión do hipotético crédito hipotecario.
E vénme isto á cabeza porque hai pouco un destes mozos hipotecados contoume como certa –aínda que eu non lla acabo de crer- unha historia que parece simpática pero á que el non lle ve a graza. Velaí vai: Dera aforrado nove mil euros no ano. Contra a fin de decembro achegouse á sucursal do banco -tocaba revisión- e falou co director. “Ola, veño traer este millón e medio para amortizar parte do crédito e, de paso, que me diga canto me queda por pagar. Non me fale de intereses e capital; non me líe. Dígame só canto vou ter que pagar mes a mes e en total”. O do traxe e garavata escoitouno con toda amabilidade e botou man da calculadora... E o probriño do rapaz case se topa mal. Debía dezaoito millóns das puñeteiras pesetas –estou cheo do de antigas- e despois de botar as contas, espetoulle cun sorriso colgate: “Pois o da súa débeda, asegún se mire. Deber, vai deber menos, pero pagar vai ter que pagar o mesmo ou un chisco máis”. -¿Pero que me di, home? -Ben. Tranquilo. Voullo explicar fácil para que o entenda. Debe menos capital pero como os intereses subiron e vos-te-de-es-co-lleu-in-te-re-se-va-ria-ble- -movía o índice, acusador-, en vez de pagar por el ao 3,50 % de hai dous anos, cando pediu o crédito, ou 4, 25 do ano pasado, vai pagar neste que entra, o 5,25 % . Así, pois, e botando as contas, vai ter que pagar a mesma cantidade ou un chisco máis todos os meses, e claro, ao final tamén sae máis. Aínda que sempre pode ir amortizando.
-¿Pero que me di? Explíqueme que non o sigo. Debía ao entrar aquí dezaoito millóns, doulle un e medio, e dime vostede que lle sigo debendo dezaoito ¡ou máis! -Non é exactamente así. Deber, débeme –ben, débelle ao banco, claro, eu sonlle un empregado e tamén teño o meu crédito non crea- débeme, débelle, digo, dezaseis e medio... se mos entrega agora todos xuntos. Pero o Banco Central Europeo cambiou os tipos de referencia e nós tamén os nosos tipos de interese e así, a partir de agora, por eses dezaseis e medio, co tipo variable que vostede ten, vainos ter que pagar, vaille ter que pagar ao banco, claro, unha cota mensual como se debese dezaoito de antes, ou se cadra, un chisquiño máis, que aínda hai que facer números… Entende?
-¿Que se entendo? ¿Tipos de referencia? ¿Tipos de interese? ¿Tipo variable eu, que estou sempre nos oitenta e tres quilos e nunca digo unha palabra máis alta que outra? Tipos sen escrúpulos é o que son vostedes. Que ben lin que os seus benficios medraran o 87 por cen o ano pasado... Que non está ben que abusen así de nós. Que un día rebenta todo”.
O mozo marchou do banco nervioso temendo o momento de llo contar á moza, desde había un mes no paro. O director suspirou preocupado; non era a primeira vez que un cliente perdía a calma nesa semana e sabía adiviñar historias feas por debaixo. O mozo case tropeza na porta cun rapaz escuchumizado de anorak moi amplo e que estaba subindo unha bufanda para tapar a cara… Cando escoitou ás súas costas un berro de “manos arriba”, esbozou un sorriso e murmurou para si: “Teña coidado cos empregados. Eles non lle teñen culpa e seica teñen tamén os seus créditos... pero sobre todo, non se lle ocorra firmar nada”.

en poleiro alleo

Un libro reconstrúe os últimos meses de Valle-Inclán en Compostela (LVG)

Núñez Seixas analiza no seu novo libro a guerra nazi-soviética

Un libro do que xa se falou nesta casa e moi ben, por certo:

Núñez Seixas analiza en "Imperios de muerte", o seu último libro, a guerra xermano-soviética desde a perspectiva sociocultural

Entrevista de Anxa Correa (AGN) en Galicia Hoxe

Películas que se poden recomendar (vistas nestes días)

Descubrindo Nunca Xamais, de Marc Foster (2004), con Johnny Depp e Kate Winslet, baseado na biografía do creador de Peter Pan, o exitoso dramaturgo escocés James Matthew Barrie.

Serenata nostálxica, de George Stevens (1941), con Cary Grant e Irene Dunne. Imprescindible para pais primeirizos. Un correcto melodrama que manexa con elegancia as elipses narrativas e a música como fío da historia. Por que se esqueceron sempre de Cary Grant no caprichoso reparto dos Oscar, mesmo en papeis dramáticos como este?

López en Galicia Hoxe

Dende o pasado día 2 incorporouse a Galicia Hoxe o humorista galego que asina como López: xusto enriba da miña Andoliña diaria, na contra dese xornal.

Creo que é o mesmo e misterioso López que se asomaba a cotío ós Croques, o blog de Perfecto Conde. En calquera caso, benvido a esta contigüidade xornalistica: rexistramos un novo debuxante de humor na prensa galega. Que sexa por moito tempo.

A viñeta de hoxe é ben simpática. E a de onte, aguda e atinada: dille unpersonaxe a outro, sentados os dous nun banco dun xardín: "Non queren á igrexa nos asuntos do Estado e pídenlle ao Apóstolo que nos resolva o problema do paro e do terrorismo".

Saturnino, o ciclista escalador-camareiro

Hoxe pola mañá fun coa miña filla ó Barco de Valdeorras. Pasados Os Peares, ó rematar esa costa que nos achega ás chairas de Monforte (sempre con néboa), encontrámonos con Saturnino González, o popular ciclista camareiro. Xa o temos encontrado varias veces por esta estrada: saudounos ós que íamos en automóbil e dende aquí devólvolle o saúdo.

Políticos vagos?
Andoliña sábado 5 xaneiro.

Imaxe: "Meu rei", Jorge Cabezas, 2005.

Son vagos os nosos políticos? A primeira vista habería que dicir que non: aparecen cada dous por tres a inaugurar algo, dando a súa opinión, ofrecéndonos as súas alternativas sobre este e aquel tema que coidan importante. Moitas veces, falando de máis. A algúns que coñecemos vémolos na rúa sempre pegados a un móbil, supomos que arranxando os grandes problemas da cidade ou do país; quizais desa chamada dependa a posta en marcha dunha infraestrutura vital para Galicia, quen o sabe?
Hainos de bico retorto e outros de sorriso publicitario. Como os hai próximos e outros distanciados, cesaríanos: algúns próximos fanse inaccesibles en canto pisan moqueta. Semella que andan sempre estresados e iso non é bo para o corazón. Por riba, en España teñen mala imaxe, sinónimo de nepotismo e corrupción para moitos cidadáns.

No concello ourensán, por terceira vez en pouco tempo, decidiron adiar un pleno municipal: noutras ocasións por ponte, nestas polas vacacións de Reis. O mesmo sucede nos parlamentos. Quizais o precisen para non gastar de máis o móbil. Pouco agradecidos, os cidadáns nin sequera entenden que todo o demais pode agardar.

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
26. Arreite.
O Xosé da Casanova é un ano máis novo ca min.
Ben ha de lembrar.

Que confusión, canto mal amaño, que dozura. - A carne é débil. - Non, a carne é forte. Gaña en valor a segunda das retóricas; se alguén a enunciase, determinada cara enrubiaría, brillaría algún ollo.

O acto sexual pleno está, de boca, inmiscido no máis corrente da vida diaria. Son os anos sesenta e rapaces que xogan ás apandas proclaman “condón de esparto”, unha fórmula coma outra no salto previo á patada no cu; outros, que aprenden ciencias naturais, chámanlle condón de Aquiles a unha articulación fibrosa. Pouco hai que evocar, por innecesario, sobre voces tabú que se volven interxección ou comodín lingüístico, o xeneral Carallo á fronte de todas. Cousa frecuentemente inocua, igual ca no conto do gatiño.

Sobre a unha da mañá, van todos os gatos da Rúa Nova cara á Praza Maior; na Rúa da Cruz encontran un gato pequeno e pregúntalles:
- Onde ides todos xuntos?
- Imos foder.
- Quero ir convosco!
- Que has vir, hom, que has vir. Vaite deitar.
- Quero ir! Levádeme, levádeme!
- Veña, hom, deixa vir o pequeno. Ten que ir aprendendo.
Van logo xuntos por Conde Pallares, chegan á praza e alí, no palco da música, hai unha gata, toda remirada, lambendo nas unllas. Os machos comezan a dar voltas por baixo, unha vez, outra, unha vez, outra. Cando levan doce, o gatiño, que non pode co sono, advirte:
- Bueno, eu fodo outra volta e voume, ¿eh?

Xogos de palabra que fan aqueles a quen os maiores adoitan instruír, igual, a medio de conto e sobreentendido; tal ensino axudará como habelencia nun futuro, pouco agora para termar deste brío que ameaza arroiar en enxurrada. Dando, por veces, en malestar do ignorante ou novicio: de onde tal emanación, inesperada, que eu non activei? Saberá un, pero máis tarde, que polución nocturna non é masturbación (ou pera, ou palla); saberá, tamén, que a cabeza traballa ás veces máis cá man, por moi incrible que pareza.

Todo leva a encontro, ben se sabe. O como é outro choio, que debe explorarse; exploración, proba constante. Á expectativa na verbena da Milagrosa, con bolero; na festa de San Roque, samba. Hai quen vai bailar polo baile, outros por meter man; “mete man quen non pode meter outra cousa”, volve a palabra. Pero elas queren chegar virxes ao matrimonio e no fondo eles entenden, sobre todo pensando no propio casamento; algún concibe inusual interrogante, digno -para os outros- de parvo ou quizá madamita: por que mulleres e non homes?

Amor é outra cousa, e verba de canción. Cando a efusión de abaixo leva incorporado sentimento arriba, dise que un está polo outro. E de súpeto, hai volta de páxina, digo década.

Chegan os setenta, un degoro de franqueza dá en varrer condicionantes. A voz de Bonnie Tyler, o continente da Tina Turner han categorizar: dille abur á nena débil e calada, esa imaxe. No ano 69 un tabú de circunspección rolara co “Je t’ aime, moi non plus”, aínda que na máquina de discos en Los Tilos, rúa do Bispo Agirre, soase unicamente música, non letra. Tres anos despois, difundíase en copia a historia verídica e abraiante do cipote de Archidona; aquel Cela xa sacara a segunda entrega do Diccionario Secreto e algún adolescente especulaba: que será, como posible, “echar un polvo en el vacío”?. Vicente Araguas, aceno de esguello goliárdico nas Voces Ceibes, cantando pornografía medieval desvelaba un vencello cultísimo do homólogo cantigueiro galego e contemporáneo:
A ũu frade dizen escaralhado

e faz pecado quen lh' o vai dizer

ca, pois el sab' arreitar de foder,

cuid' eu que gaj' é de piss' arreitado;

e, pois emprenha estas con que jaz

e faze filhos e filhas assaz,

ante lhe digu' eu ben encaralhado.

Tal dato e texto literario adoita espallalo na cidade algún universitario en vacación; traen así mesmo noticia de que frecuentes mozas non queren ir virxes ao matrimonio, dubidan mesmo ou negan que vaia haber casamento ningún. “Vivir xuntos” quere dicir sen cerimonia nin compromiso. Moito lugués maduro escoita, queda abraiado, escandalizado, logo teme; a onde levará a promiscuidade, que será da miña nena, quen ha coidar do rapaz; e non haberá máis familia, quen me dará netos; e o romanticismo?

Outros maiores dubidan, tamén hai varón que acouga dama acolléndose ao efecto do tempo e o valor do refraneiro. E de certo haberá amor, familia, netos; seguirá patente que o casado, casa quere. Así e todo, en paralelo a certa polémica sobre estabilidade sentimental, o vello modo e motivo de gobernar o desexo volveuse concepto en dúbida. Precepto cambaleante.