Unha decisión acertada

Gran editor, poeta, erudito, divulgador da nosa poesía medieval trobadoresca, ó cabo Xosé María Álvarez Blázquez, citado tantas veces nas quinielas, será o centro do Día das Letras Galegas 2008.

A miña noraboa, que supoño compartirán os contertulios, ó seu fillo Xosé Mª Álvarez Cáccamo e a toda a súa familia.

En poleiro alleo

"Problemas de fondo", de Víctor Freixanes (LVG 30 xuño). Dende a imaxe das multitudes opositoras en Silleda, V. Freixanes reflexiona sobre o futuro da nosa mocidade e a emigración, sobre todo "intelectual", aínda non rematada.

"Unha máis", de X. L. Franco Grande (LVG 30 xuño). Franco Grande retruca duramente algunhas das opinións expostas por Ferrín nun seu artigo sobre Curros e sobre a valoración que o grupo Galaxia tiña do poeta ourensán.
E no suplemento cultural, non accesible dende a rede (creo), artigo de Alonso Montero sobre a recuperación dos poemas do mestre e pedagogo republicano ourensán Albino Núñez Domínguez, por parte de Harmonía Universal, nova editorial fundada polo seu neto o músico Carlos Núñez.

AMOR E MORTE

PAN POR PAN sábado 30 xuño. Imaxe: Moza co can branco, de Lucien Freud, 1951-1952.

Pode o amor burlar as fronteiras da morte? Os poetas entenden que si e ninguén o expresou mellor que Quevedo no soneto “Amor constante mas allá de la muerte”, onde di que os seus restos “serán ceniza, mas tendrán sentido;/ polvo serán, mas polvo enamorado”.

Na mesma liña Villaespesa canta a Elisa, a amada que se revela como presenza espectral: “Mis ojos no la ven, pero la siento/ vagar en torno mío, en el aliento/ que sube del jardín por la ventana;/ y me parece ver en el espejo/ la lunar claridad, como el reflejo/ de alguna sombra de su sombra hermana”. Ata o punto de fundirse o poeta coa amada morta (“¡Y un espanto de muerte me sofoca/ al sentir que su voz sube a mi boca/ del fondo de mi propio corazón!) e desexar non espertar xa máis: “¡Sólo en sueños la ve mi vida enferma!.../ ¡No me despiertes más, deja que duerma/ soñando para siempre con mi Elisa!”.

Os escritores galegos ante a guerra civil

Presentamos o pasado xoves no Liceo o último libro de Xesús Alonso Montero, Os escritores galegos ante a guerra civil española, 1936.1939. Textos e actitudes (Galaxia). Vou dar agora só unhas primeiras notas.
Para empezar, dicir que Alonso estivo brillante, falou moito, pero non cansou. Mesmo cantou algunhas das coplas populares, franquistas e antifranquistas, que el aprendeu de neno no Ribeiro e que aparecen no libro:
Franco, Franco
Qué cara más simpatica
Me pone usted
Parece un requeté

Tocoume facerlle a presentación e dixen alí que Xesús Alonso Montero está a ter un ritmo de publicación case febril, coma se quixese preparar nestes anos as súas Obras Completas. No libro que comento hai 40 traballos de interese sobre os nosos escritores e as súas posicións ante a guerra civil e ante o franquismo, algúns deles xa publicados noutros lugares e outros inéditos.
Alonso é contundente cos textos franquistas de Risco e Cunqueiro e dedícalle un demoledor apartado ó “señorito” Álvaro de las Casas. Tampouco ten perda o estudo do epistolario en galego (algún franquista escribía cartas en galego) dunha “miña xoia de dereitas” como Francisca Herrera Garrido.
Recupera figuras (sobre as que xa ten publicado máis cousas) como Manuel Gómez del Valle, Evaristo de Sela ou Juan Tizón Herreros, ademais de R. Blanco Torres, Víctor Casas, unha achega emocionada a Ánxel Casal e outros autores.
Hai achegas críticas tamén a figuras como Ramón Cabanillas e Sánchez Cantón, das que se desvean facetas ata agora descoñecidas. E dos antifranquistas Carballo Calero, Ramón Rey Baltar, Carme Muñoz ou Blanco Amor (coa súa oferta do seu salario a Azaña).
Alonso é moi duro con Risco e Cunqueiro, pero entende mellor as “musas do medo” cando se refire a Iglesia Alvariño e a Celso Emilio Ferreiro, mesmo cunha imaxe ficcionalizada do momento en que un capitán lle ordena ó de Celanova escribir versos a favor de Franco que sería publicados en “El Compostelano”. (Tamén Camilo José Cela leva os seus paos correspondentes, por suposto).
Alonso introduce pequenos capítulos case memorialísticos entre eses traballos, onde el, neno, se introduce nesa historia da posguerra con apuntamentos emotivos e ben narrados. Un dos capítulos máis valiosos é o dedicado a don Ramón no exilio interior, de 1936 a 1949, explicando por qué Otero Pedrayo mantivo a cátedra ata agosto de 1937 e todo o que sucedeu despois (houbo valedores de peso: entre outros M. Cerezales e Eugenio Montes). Tamén se inclúe o texto oteriano de A estadea, que Alonso encontrou hai anos no Museo do Pobo Galego.
En fin, un libro imprescindible para a historia cultural deste país. Para coñecer as luces e as sombras dos nosos escritores. Aquí, sobre todo as sombras ...

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González

3. A casa do Martín

Da vintena de rúas que dan á Muralla, case todas van, veñen ou cadran onda unha das portas. É excepción notoria a de Ourense: ancha, dereita, comeza nun dos lenzos de muro máis delongados, entre a Porta Nova e maila do Bispo Odoario. Ao mellor tivo algo que ver coa Poterna de Barras, cegada desde hai moito; en todo caso, comunica dous rueiros de forma e carácter ben diverso, case simbólico: as Casas Baratas (na foto) e as Casas Sindicais.

Cando lle preguntara á miña nai por que aquelas casas tan bonitas eran chamadas “baratas”, contara ela que cando a República fixéranse para traballadores; desde logo, non acabaron sendo obreiros a maior parte dos propietarios, pero co tempo encontrei eu traza posible da primitiva idea: Francisco López Quinte, albanel, firme comunista e candidato ao Senado co Bloque no 77, tiña un dos primeiros chaleciños, acarón do que ostenta discreta e apropiada placa: “Colonia Antonio Miño Seoane. 1937”. Os edificios, albergando unha ou dúas vivendas, certo aire de cottage elegante, ben poden manter algunha aura daquela forma de estado que igual non traía sensibilidade moi galega, pero si intención social e modernizadora. Do pouco que restou, onde menos se pensa.

Desde aquí ata acabar a mencionada rúa haberá trescentos metros. Ao final, dobra un á esquerda e ve coma unha gran caixa de mistos con tellado de colmea; sete pisos. Detrás, colmeíñas similares de tres ou catro plantas e, pechando bloque, outra de sete. Nunha das vivendas criouse Mini, Xosé Luís Rivas Cruz, o barbas de Fuxan os Ventos; bardante o altor aludido, todo é alí cativo: ancho dos predios, tamaño dos cuartos, seguramente o groso das paredes. Queda na memoria, algo impreciso, o que un revocado exterior borrou: en elevado lugar, símbolos da organización nacional-sindicalista (espiga quizá, xugo e mais frechas), letras de grande formato e cifra dun ano: seguramente, 1954. Alí si que vivían obreiros.

Pois a posguerra empezara a baleirar os campos, e a enxurrada que será proletaria desruraliza a medias, a partir da muralla, nomeadamente contra o norte e noroeste. A douscentos metros das Casas Sindicais, os pais de Arturo López Luna, vidos de Caraño e Pol, fixeron casa; no segundo andar, fin dos 70, alugaralles Darío Xohán Cabana, que de Roás e Cospeito fora para Vigo e desde alí volveu coa Amelia, antes de Beluso e Bueu. O pai do meu condiscípulo Arturo púe baldosa, o Darío inicialmente venderá libros, despois fará sindicalismo. Arestora, nos 50 e 60 vai chegando xente coma Martín.

A Gerardo Fernández todos o chaman Martín -o segundo nome- na veciñanza e o traballo. Criado en aldea sarriá por un tío, botou no Instituto lugués tempiño pouco aproveitado. Porén, en anos que non descoñecen o analfabetismo, pasar polo nivel secundario subministra esperanza en materia de emprego: ei-la decepción cando na Residencia Sanitaria, a onde fora recomendado, lle entregan unha farda de conserxe.

Porque o Martín é home bastante mozo, con empuxe que lle dan a ilusión, xeral curiosidade, afán de coñecemento e fondo sentimento relixioso. Será unha das figuras máis coñecidas na institución sanitaria (estimaba ter salvado un home ao observar certo síntoma despois corroborado) e na parroquia nacente de San Antonio. Pesca no río, vai á aldea. No fogar, onde Carme -a muller e cervantega- non é parsimoniosa, o Gerardo sempre anda en algo: labra un peixe con escamas no corno dunha vaca; instálalle despois iluminación interior que cobre cun forro; proxecta copiar certo galeón en miniatura... Así e todo, seguramente o máis célebre foi o da casa.

O Martín e a Carme aforran. Chega o momento no que se pode construír nunha Rúa de Ourense que se estiraba desde os chalés; catro pisos e baixo. Quero supoñer que a obra externa lla realizou un contratista. Porque, desde logo, no traballo de dentro ocupouse el polo menos na primeira planta, e non dou fe de que non o fixese completo. O domingo á mediodía sentaba no chan, touciño, pan e algo de leria por parte de quen chegase; só maiormente, a muller tiña abondo cos nenos que chegaban e algúns vellos que estaban para irse. Un cuarto, outro cuarto; os chanzos da escaleira, a varanda; o pasamáns aínda tardaría. A casa rematouse e alí está. A rúa foi mudando o perfil social, e non moito quedará daqueles labradores proletarizados.

Era primo da miña nai. Cruzabamos a Porta do Hospital (ou Bispo Odoario) xunta o edificio que Eloy Maquieira construíra para Escola de Traballo -á que non fun- e onde acabou instalándose o Instituto “Xoán Montes”, no que dou clase. Fóra, por un camiño entre chantos que sería a Rúa das Anduriñas, acadábanse as Casas Baratas. Lembro a Gerardo cando aprobei o PREU, a aperta e intenso comentario sobre o primeiro da familia que chegaba á Universidade. O Martín quería ser médico, sentíase dotado; foino, éo, unha filla. El, apurado como andaba, xa hai tempo que marchou.

A volta do xenio do mal
Andoliña 29 xuño

Rídevos cando se vos fale da liberdade de pensamento, dicía nunha pastoral Martínez Vigil, bispo de Oviedo en 1897. O seu colega, López Peláez, bispo de Jaca, escribiu Los daños del libro (1905) e deixounos un retrato apocalíptico do poder libresco para estragar a sociedade coa lacra do liberalismo: "El genio del mal ha encontrado en los diminutos movibles tipos de imprenta un auxiliar poderosísimo. El escándalo que produce un orador no pasa más allá de donde su voz llega; pero llega su voz a todas partes y resiste a la acción del tiempo mejor que grabada en mármol y bronce, si la palabra, retrato del pensamiento, se fotografía en una débil hoja que se lleva el aire".
Son estes textos de hai cen anos e nada extraordinarios: calquera persoa que manexe textos históricos podería citar moitos máis semellantes. Dende aquela o xenio do mal andaba algo escondido. Semellaba que esa linguaxe, tan arcaica e críptica, quedaba reservada só ós fanáticos islamitas que reclaman outro 11-S contra Occidente. Pero non só: velaí as declaracións do sr. Cañizares, vicepresidente da Conferencia Episcopal: os colexios, mesmo relixiosos, que adapten Educación para a Cidadanía "estarán colaborando co mal" (sic).

P.S.: a miña posición a favor da materia de Educación para a Cidadanía quedou reflectida nunha Andoliña do 31 de outubro do 2006, recollida nesa data neste blog. Por certo, daquela houbo división de opinións e moitos contertulios non eran favorables á introducción desa materia.

En poleiro alleo

Opos, Bieito Iglesias

Tecer con palabras, un libro interesante de Andrés Pociña

Maná municipal ao son de "Maná", de Xosé M. González Trigo

Sobra monte, de Afonso V. Monxardín

Última hora: o PP galego racha o consenso na normalización lingüística

O PP retira o seu apoio ó decreto de ensino da lingua galega aprobado hoxe polo Consello da Xunta
13.19h. En roda de prensa posterior á reunión do Consello, Pérez Touriño destacou que este texto fora rubricado polos tres grupos do Parlamento anteriormente.

Códigos de amor

Pan por Pan xoves 28 xuño. Imaxe de Renoir, Retrato de Suzanne Valadon, 1885.

Nin sequera no amor os códigos son universais. Denis de Rougemont escribiu sobre “O amor e Occidente” (Oriente é outra cousa): o amor feliz non ten prestixio na literatura occidental. A concepción do amor colmado, do amor total, é sinónimo de sufrimento; é a paixón, e a paixón significa dor. O amor total é concibido como a paixón de amor”.

Un só exemplo, entre tantos posibles, neste soneto de Lope de Vega: "huir el rostro al claro desengaño,/ beber veneno por licor suave,/ olvidar el provecho, amar el daño;/ creer que el cielo en un infierno cabe,/ dar la vida y el alma a un desengaño;/ esto es amor, quien lo probó lo sabe." Quizais por iso a nosa Rosalía rexeitou nos seus versos o amor paixón: negros amores pezoñentos “que privan os espritos, que turban as conciencias”. Ante eles, dirá a autora de “Follas Novas”, “mais val morrer de friaxen/ que quentarse á súa fogueira”.

Amores e infidelidades, das letras ó cine

Andoliña 28 xuño

Dicía Henrik Ibsen, o autor de Casa de monecas, que había dous códigos de moral, un do home e outro da muller: "A muller non pode ser autenticamente ela na sociedade actual, unha sociedade exclusivamente masculina, con leis exclusivamente masculinas, con xuíces e fiscais que a xulgan dende un punto de vista masculino". Por iso a súa Nora, personaxe inmortal do dramaturgo noruegués, se converteu en símbolo feminista da conciencia da propia da muller.

Iso sucedía aló por 1879. Eses códigos pasaron á literatura e ás artes: velaí o retrato das mulleres adúlteras en Madame Bovary de Flaubert ou en La Regenta de Clarín, entre outros moitos exemplos posibles.
E das letras saltarían logo estes esquemas e estereotipos ó mundo do cine: sinalouse esta perspectiva xa en películas como a deliciosa Breve encontro (1945), de David Lean, ou, en tempos máis recentes, O piano (1993): os adulterios femininos non podían, non debían, ter un final feliz. Unha actitude diferente amósase na película de Ulu Grosbard, Namorarse: en 1984 xa cambiaran as pautas morais, como testemuñan os personaxes encarnados por eses dous actorazos, Robert de Niro e Meryl Streep. Cando menos neste caso.

O díaño no corpo.


Andoliña 27 xuño (Imaxe de Sophie Anderson, Moza rezando)

A literatura presentou múltiples veces o amor como vehículo idóneo para exhibir condutas irracionais, ás veces moi próximas á loucura, dende o Romeo e Xulieta de Shakespeare ó Werther de Goethe, gran fecundador este de suicidios románticos na Europa do XIX.

Velaí a Doce Ferida que dicían os clásicos grecolatinos cando describían o aguillón de Eros, tan doce el como amargo a un tempo. Esa amargura impregna tamén obras mestras como O diaño no corpo, de Raymond Radiguet, escrita cando o autor contaba só vinte anos: por certo, unha carreira ben acelerada, o francés non viviu máis deses vinte anos e só deixou dúas novelas e algúns libros de versos. O protagonista de O diaño no corpo, novela seica tamén abondo autobiográfica (levada ó cine en 1947 por Claude Autant-Lara), é un mozo cínico, mentireiro, inmaturo, irresponsable, mesmo cruel. Case un neno, seduce unha muller casada, cando o seu home está na guerra do 14, e ela entrégase en corpo e alma a ese delirio: “Prefiro ser desgraciada contigo que feliz con el”, dille ó seu amante. É unha historia de amor paixón, sentida en carne viva por dous adolescentes: unha gran historia, perturbadora quizais pola súa mesma autenticidade.

CINE, CINE, CINE...

Entre as películas destes últimos días estas dúas que aquí figuran. Roma, città aperta, de R. Rosssellini, revisitada despois duns 30 anos, máis ou menos. Paga a pena achegarse a ela só por ver a ese monstro actoral que foi Ana Magnani. Do resto, o espectador menos informado debería saber algo das imposibles condicións en que foi rodada, sen medios, nin estudios, etc. Creando case da nada o Neorrealismo cunha epopea da Resistencia italiana. De 1945, a película tardou moito en verse en España non só por ser antifascista: o papel do crego (Aldo Fabrizi) ere moi difícil de entender dende a óptica nacional-católica do franquismo. Por iso pode sorprender a insistencia no punto de vista do párroco detido e logo fusilado: en cine, a plasmación do famoso compromiso histórico entre comunistas e demócrata-cristiáns.
A outra película, Atando cabos, de Lasse Hallström, ten unha fasquía ben diferente, pero de suficiente capacidade fascinadora. Sobre todo no que significa de percura das raíces: que sucede cando as raíces só ocultan o sufrimento e a ignominia?

OS MICRORELATOS COMO XÉNERO
La Región 25 xuño

Que é exactamente un microrelato? Fixéronme esta pregunta estes días e paso a responder. Para empezar, un relato moi breve, por baixo do folio e que pode oscilar en canto á súa extensión: o máis famoso microrelato da historia, o de Augusto Monterroso, ocupa só unha liña: “Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí”. Ademais de breve e como sucede no conto en xeral, o microrelato debe vir marcado polo seu pulo narrativo, o predominio formal da condensación e a supresión do superfluo e a súa capacidade para emocionar dende a intensidade, asolagando ó lector na atmosfera da historia que conta e suxerindo moito máis do que se conta.
Despois diso, hai microrelatos de todos os tipos, temáticas e sensibilidades. Todos os estudosos do xénero insisten en saber retratar un microclima narrativo. Algúns apuntan a comenencia de empezalo e rematalo co mesmo suxeito e situación. Outros, mirando para Cortázar, engaden que non ten por qué ter principio nin final explícito. Todos valoran a importancia de suxerir, de actuar como unha chamarada de luz ou unha polaroid fotográfica. “Hai que ser exactos e breves”, dicía Pushkin do conto: con moita maior razón no miniconto ou microrelato.
Hai moitas receitas, pero na literatura non funcionan as receitas. Pero si os consellos dos grandes escritores. Como Horacio Quiroga: “Non empeces a escribir sen saber dende a primeira palabra cara onde vas. Nun conto ben logrado, as tres primeiras liñas teñen case a mesma importancia das tres últimas”. O xenial contista uruguaio dixo tamén: “O conto é un mecanismo case perfecto; xa que logo, esixe o dominio do oficio. É unha frecha disparada cara un branco”.
Unidade emotiva. Con outras palabras deixouno formulado o noso mestre Rafael Dieste, na súa introdución a “Dos arquivos do trasno”: “A unidade emotiva conséguese no conto pola obsesión do que ten de sobrevir. O remate ha de te-la virtude de facer simultáneas no espírito as imaxes que foron sucesivas. A presenza do remate debe estar atafegada pero latexando con forte resonancia en tódolos currunchos do relato. O remate é unha imaxe que fai estoupar o conto nas verbas derradeiras, despois de inzalo poderosamente.” Todo o escrito por Dieste en 1926, data da primeira edición do seu libro, é plenamente válido tamén para o xénero do microrelato.

(Imaxe: Hans Baldung Grien, “Aristóteles dominado pola súa esposa Filis”, 1513).

JOHN RUTHERFORD EN TRASALBA.
Afonso V. Monxardín en La Región 23 xuño

O próximo domingo será John Rutherford a persoa homenaxeada na festa anual da Fundación Otero Pedrayo en Trasalba. A intención da escolla é tamén publicitar neste ano do cincuentenario do nacemento da idea de Unión Europea, a reflexión positiva que sempre animou ao galeguismo clásico con respecto da confluencia de xentes e vontades do noso continente.
Rutherford é profesor no Queens College da Universidade de Oxford. Desde alí potencia a Asociación Internacional de Estudos Galegos que reúne aos profesores interesados nas cousas de por aquí que dan clases en universidades de por aí fóra. E seguro que alguén se pregunta, que como lle poden interesar estas cousas. As explicacións son múltiples, desde termos unha das cinco ou seis grandes literaturas medievais europeas, ata o feito de que nos estudos de lingüística románica en todo o mundo, se estuden de forma especializada algunha das grandes linguas –español, italiano, francés...- e sempre, como complementarias, algunhas das outras máis pequenas. Aí está o inicio dese namoramento dalgunha irmá máis noviña, que, como nas películas de vaqueiros, foi o caso do profesor Rutherford, especialista e traductor, tamén, de La Regenta ao inglés, entre outras moitas cousas. Pero el leva vantaxe: está casado cunha natural de Ribadeo e pasa alá os veráns.
A decisión da Fundación Otero Pedrayo alegoume especialmente porque en 1994 tiven o pracer de coñecelo en Oxford no seo dun congreso sobre cultura galega, pero sobre todo, porque me fixo vivir en xuño de hai dous anos unha anécdota digna de contar e presumir, como paso a facer encantado. Iamos daquela visitar Londres e Oxford cos nosos alumnos do IES As Lagoas na excursión fin de Bacharelato e a noite anterior á saída lembreime del e púxenlle un e-mail para ver se nos podía ensinar o seu tradicional College onde estudaron Clinton e Mr. Bean, por citar dous famosos, pero marchamos, claro, sen recibir a resposta. De alí a tres ou catro días, xa nós no Vao do Boi –que é o que quere dicir Oxford- pregunteille ao guía se podiamos visitar o Queens e dixo que imposible... que nunca se abría a excursións de estudantes... Pedinlle, ante o seu escepticismo, que mo deixara intentar a min... que mal sería. Alí, un vello e eficaz bedel, sabedor da miña posible chegada, acompañoume a través de portas, corredores e escaleiras á sala de profesores. O profesor Rutherford recibiume coa máxima amabilidade convidoume a sentar e tomar un te e charlar un pouco de todo, mentres agardabamos polo resto da expedición, que dirixían os nosos profesores de inglés Carmen Babarro e Xosé Antonio Vázquez. Logo saímos ao seu encontro e fíxonos unha fermosísima visita guiada, en galego con acento de Oxford, polos patios, capela, comedor... ata acabarmos os cincuenta no seu despacho. Contounos da actividade do Centro de Estudos Galegos que alí dirixía e vimos os libros e unha bandeira de Nunca Máis que tiña por alí pendurada... Os meus alumnos quedaron encantados... e eu... pódeno imaxinar.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1971: nace o Instituto da Lingua Galega

Gallego 1 (libro que eu usei pouco despois nos cursos de galego da Auriense). Adiós, María, Xoana Torres. Retorno a Tagen Ata, Ferrín.

Paco Martín. Fariña Jamardo. Neira Vilas. Xosé Mª Álvarez Blázquez.

Lueiro Rey, Matilde Lloria, Pura e Dora Vázquez, Abelardo Santorum...

Primeiro poemario de Vergara Vilariño. Dende América, Revoeira; Pensamento e sementeira... Carmelo Lisón Tolosana

Galicia 1970. Gonzalo López Abente. Nace TVE-Galicia. Quiroga Palacios, misa en galego.

Voces Ceibes. Euloxio Ruibal. Fermín Penzol. Bouza Brey.

O Sacho de Padrón. Breogán de Ourense. "Roxos" no Ateneo ourensán.

Versos galaicomiñotos de Manuel María, Margarita Ledo, Blanco Amor...

Alonso Montero: o galego non chegará ó ano 2000 sen escola e medios de comunicación.

(Engadido. 1971: Tiña eu 14 aniños. E a historia do país confúndese xa con algúns datos biográficos. Eu estudiei, dous anos despois, ese manual do ILG, nun curso da Auriense. Cónstame que nestes anos empezaba a ler con entusiasmo o xornal (vicio xa para toda a vida). Coñecería despois a moitos dos autores que publicaban os seus libros nesa andaina (Alonso Montero, Manuel María, Margarita Ledo, Pura Vázquez, Neira Vilas, etc.). Asistiría os recitais de Voces Ceibes en Ourense e ás charlas dos "roxos" no Ateneo. Escoitei as misas en galego de Santorum e a algún acto do Sacho de Padrón iría anos despois: velaí unha páxina, tamén, da miña educación sentimental).

Como unha vaca esgotada.

Pan por Pan 24 xuño

Se non se fixo xa, que hai que supoñer que si, poderíase escribir un libro ben gordo só cos centos de imaxes que a descrición do amor e dos amantes provocou na historia da literatura universal. Plantas, animais, astros, elementos en xeral da natureza, o amor como batalla, como aparición espectral e un longo etcétera que os escritores foron quen de crear. Porque a capacidade da imaxinación é infinita. Nun traballo do profesor cordobés Gabriel Laguna, encontrei esta orixinal imaxe das “Églogas” de Virxilio: “Que tal amor posúa a Dafnis como cando unha vaca esgotada/ de buscar o seu xato por soutos e crecidos bosques/ cae esmorecida xunto a un río, xunto á verde ulva/ perdida, e non se lembra de regresar á caída da noite,/ que un amor tal o posúa e non me preocupe eu de coidalo./ Traede da cidade á casa, traede, ensalmos meus, a Dafnis”.

Día das Letras Galegas en Roma

Unha amiga quedou un pouco sorprendida da celebración do Día das Letras Galegas en Roma por iniciativa do Instituto Cervantes.
Semella que os aires romanos reconciliaron a Francisco Vázquez, "diplomático", coas letras galegas. Ela encóntralle á cousa pouca poesía. Pero non deixa de ter a súa gracia.

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé M. González)

2. A Muralla, o Breogán e o Recreo.

(Na foto, a Porta do Bispo Aguirre, arestora. Nos 60, no sitio do primeiro edificio pola esquerda estaba a Comisaría de Policía)

Mediando os anos sesenta había en Lugo dous institutos e, salvo ignorancia, tres centros privados onde se impartía o bacharelato. Aínda quedaba outro, Fingoi, pero tan particular que na vida usual non computaba: realidade paralela e case inefable, coincidíase con eles só no baloncesto, onde todos os seus equipos (Pequenos Líber, Mini Líber, Líber) adoitaban meternos palloscas memorables. Probablemente polo ano 65 ou 66, o meu grupo xogou contra os dous primeiros na competición de mini-basket desenvolvida no antigo pavillón da OJE e terreiro contiguo; perdeuse cos cativos só por oito ou nove puntos: pero deámoslle dimensión aclarando que ao seu pívot quiteille eu a pelota nun salto entre dous (“loita”, daquela) e os cinco meniños aplaudían e berraban “¡Bieeeen!” cada vez que encestaban; co Mini o resultado foi un 74-3 (posible canastra miña, tiro libre do Guillermo) e non se fale máis do choio.

Cousa aparte o Colexio Fingoi. Empresa escolar do grupo Fernández; edificio de Gómez Román, coeducación, horta, clase de gaita, amplos campos de deporte e outras instalacións en ámbito, daquela, certamente bucólico e xeórxico a dous quilómetros mal contados da Porta Agirre. Boa parte das familias máis abastadas enviaban a prole para recibir ensino naquela institución de carestía lendaria, estraña e intrigante modernidade, cadro profesoral bastante connotado: Carballo Calero dirixiuno (como conselleiro delegado, por carecer de autorización estatal), deron clase Ángel Johan, Carlos Varela Veiga, Méndez Ferrín, Bernardino Graña ou Arcadio López Casanova.

Subindo da estesa carballeira e os eidos co centeo, en estrema urbana concéntranse os establecementos normais quitando as Xosefinas (vulgo xuvenil, Pepas), topograficamente algo excéntricas onda a Porta de Santiago. Forma o resto un triángulo escaleno: primeiro vértice nos Maristas, a carón do Campo da Feira e o Cárcere; desde alí, catro ou cincocentos metros en liña recta imposible (cumpriría furar o Seminario Maior) ata a Compañía de María (as Monxas), cuxa traseira xa anda camiño de Fingoi; desde este ápice, por unha Avenida de Ramón Ferreiro sen vivendas vaise ao Instituto Feminino -case por fronte ao Cemiterio Vello- e o contiguo Masculino, que pecha polígono subindo cen metros por entre ambos Seminarios.

A FP é cousa aparte, menor, para pobres; alí apréndese un oficio, e niso se cavilaba inicialmente para un servidor. Ilusións familiares, certa mellora económica, se cadra o desarrollismo, deron comigo no Instituto coa probable esperanza de verme inspector de policía ou empregado de banca. No Instituto Masculino, xaora, e como integrante de tal tribo urbana con veciñas forzosas (no Feminino) e inimigos de caste (nos Maristas). Cada cousa ten o seu caso.

Obviamente, había estrita separación de sexos que durou en ambos liceos deica o 1983. Lindaban pola parte de atrás, con patios terreiros e espazo para o baloncesto. Escaso encontro, ímpeto hormonal, algunha provocación; asalto masculino, alarido feminino; posible aviso ou demanda: a mediados dos 60, en certo recreo xorde da nosa banda abouxante asubío, apupo contundente ao tempo que uns operarios levantan reixa separadora de sexos. Coma Kennedy, sind wir Berlineren und Berlinerinnen; con modo e modismo de orixe radiofónica, nomeamos o cerrado “la valla de la vergüenza”. Notoria mensaxe política e subliminal: “Los chicos con las chicas tienen que estar”.

O dos Maristas é menos puntual. Centros masculinos de referencia, privado e público, a hostilidade é obriga. Nós chamámoslles “laconeros”, en inequívoca suxestión subornativa; eles non deben ternos nome, ostentan a distinción inherente ao que paga máis e é timbre de certo prestixio mandar os rapaces alí. Paus non sei se habería moitos, pero no baloncesto... Dous almirantes, o Hermano Tomás e o señor Rábade; dúas escuadras, Maristas e Estudiantes, cada vez máis en valor coa decadencia dos fingoiáns; o Pavillón Municipal dos Deportes, un fragor.

Porque estamos en Lugo, señores, e o basket é xa tradición que desde algunha elite social, aínda sen ameazar a supremacía do balompé, capta entusiastas practicantes e espectadores. Caixa de recrutamento, os centros escolares; buque insignia, o gran equipo da cidade. Por iniciativa dos irmáns Varela Portas, queda constituído polo 65 ou 66. Barallando nomes, a erudición e prestixio de Celestino Fernández de la Vega impón o de Breogán, certo heroe galego -segundo informa un folleto confeccionado ad hoc- que poboou Irlanda.

Será factor básico de autoestima luguesa en tempo que escasos motivos deu. A pequena cidade onde nada pasaba terá equipo en Primeira División desde o 1971. Entre os oitenta e os noventa, unha das máis concorridas manifestacións da localidade, multitudinaria, apoiará o Breogán fronte aos árbitros e a Federación.

Eran algúns dos leceres da mocidade estudantil; polo menos, da que dispoñía dalgún tempo e algún diñeiro. Cediño, a media mañá, contra as dúas da tarde, a rúa do Bispo Agirre bulía de rapazallada que ía, paseaba ou volvía. Delas, en grupo estritamente feminino, as avisadas non lle quitaban ollo ao Balbino, que coa súa pucha, o sorriso pillo duns sesenta anos e aínda tirando do carretillo, a miúdo atopaba onde meter a man. Nosoutros, directos ao Recreo, establecemento ateigado de futbolíns, billares, máis tarde ping-pong, máquinas eléctricas e juke-box. Quen tiña cartos, xogaba; quen non, miraba.

O selo do Recreo era tal, que o local mantén hoxe a mesma actividade, quen sabe cantos nomes polo medio. Pesaba tanto daquela, que segundo algún Lugo tiña tres monumentos nacionais: os nomes, na cabeceira deste escrito.

Microrelatos

(Pan por Pan 23 xuño. Na foto María Lado)

Concedéronse onte na cidade os premios da sexta edición de Microrelatos Carlos Casares do Liceo de Ourense. Este premio fundouse dous meses despois da morte do escritor ourensán e hoxe está plenamente consolidado: de feito, os case setecentos textos recibidos neste ano, en galego e en castelán, demostran a súa vitalidade. O mundo virtual ampliou a difusión destas convocatorias e hoxe dende calquera lugar do mundo pódese acceder a este tipo de citas culturais. Dos premiados onte, cabe subliñar dúas cousas: a forte presenza feminina, tres mulleres galardoadas, dúas delas cando menos coñecidas no mundo literario. A gañadora, María Lado, é unha moza de Cee que mesmo ten blog propio (casatlantica.blogspot.com): o seu microrelato, “Alugueres antigos”, ten bo pulso narrativo e xoga coa beleza das palabras, a ironía e a capacidade de sorprender. Que non é pouco.

(P.S.: por certo foi unha delicia ver a María Lado ler o seu microrelato cos seus acentos fisterrás, de geada e seseo, nas interiores terras aurienses, tan pouco habituadas a eles. Os meus parabéns ás tres mozas gañadoras e un saúdo tamén para Fátima González Comesaña, de Nigrán, que acudiu a recoller o seu galardón e estaba máis que encantada porque era ata agora autora inédita e escritora case a escondidas. A outra premiada María Lorenzo Miguéns, que non puido acudir, polo que eu sei xa ten participado noutras citas semellantes e foi premiada nalgún Concurso de Contos da Casa da Xuventude).

COMPARTINDO...

Unha das vantaxes deste mundo dos blogs e da rede en xeral é a posibilidade de intercambiar as descubertas que cadaquén vai facendo día a día. Hoxe quero compartir con todos vostedes un blog que a min me resultou moi interesante e quizais non coñezan. Cheguei a el de casualidade e chámase http://www.tradicionclasica.blogspot.com/:

o seu autor é Gabriel Laguna, profesor da Universidade en Córdoba e especialista en literaturas clásicas. Pero non só. Nos traballos que lin estes días hai moito (e valioso) de literatura comparada e de estudo dos grandes topoi literarios que dos autores gregos e latinos pasaron á poesía inglesa, francesa ou, sobre todo, española. Así, sen esquecer tampouco anotacións artísticas moi oportunas, hai comentarios moí útiles sobre autores como os clásicos españois do Século de Ouro (con especial atención a Quevedo), Gil de Biedma (Laguna é autor dun estudo monográfico sobre este poeta), Luis Alberto de Cuenca, Luis García Montero ou Felipe Benítez Reyes.

Pois deste blog tomo hoxe prestado un poema de Benítez Reyes sobre a frustración e a ruptura amorosa e tamén unha imaxe procedente doutro comentario ("Cimón e Pero", Rubens, 1625). O blog funciona dende decembro do 2004 e espero que lle guste.

Si alguna vez sufres -y lo harás-

por alguien que te amó y que te abandona,

no le guardes rencor ni le perdones:

deforma su memoria el rencoroso

y en amor el perdón es sólo una palabra

que no se aviene nunca a un sentimiento.

Soporta tu dolor en soledad,

porque el merecimiento aun de la adversidad mayor

está justificado si fuiste

desleal a tu conciencia, no apostando

sólo por el amor que te entregaba

su esplendor inocente, sus intocados mundos.

Así que cuando sufras -y lo harás-

por alguien que te amó, procura siempre

acusarte a ti mismo de su olvido

porque fuiste cobarde o quizá fuiste ingrato.

Y aprende que la vida tiene un precio

que no puedes pagar continuamente.

Y aprende dignidad en tu derrota,

agradeciendo a quien te quiso

el regalo fugaz de su hermosura.

(Felipe Benítez Reyes, do libro Los vanos mundos, 1985)

Fraga e o centro.

Pan por Pan 22 xuño

Cando foi que Fraga se deixou arrebatar a bandeira do centro? Porque a iso xogaba o de Vilalba cando a morte de Franco: apertura, asociacións e todo iso. Pero nas eleccións de 1977 Fraga montou un partido propio, Alianza Popular (AP), con todos os refugallos do franquismo: dende Fernández de la Mora (o do crepúsculo das ideoloxías) ata Licinio de la Fuente e Silva Muñoz. Con eles ía Arias Navarro, o das bágoas por Franco, que nin sequera sacou escano en Madrid.

Chamáronlles os Sete Magníficos. Repetían como lema aquilo de “España, lo único importante”. Os resultados foron desastrosos: 16 deputados e o 8 por cento dos votos. AP foi o partido que máis gastou nesa campaña e quedou en quebra: moito cambiara xa a sociedade española. Mentres, Adolfo Suárez gañaba as eleccións e falaba xa con Tarradellas para restaurar a Generalitat.

VI Premio de Microrelatos Carlos Casares, do Liceo de Ourense

O pasado luns reuniuse o xurado do VI Premio de Microrelatos Carlos Casares, do Liceo de Ourense, e fallou os premios desta edición, entre un total de máis de 700 textos presentados. Ata mañá venres, data da entrega, non podo facer públicos os resultados. Pero darei dúas pistas: forte presenza feminina nesta ocasión e, como xa sucedera no 2006, o texto gañador ten moito que ver co blogomillo galego.

Actualización: 22 xuño, 15 h. OS PREMIADOS (acta completa en comentarios):
Despois dun amplo debate sobre 673 os traballos presentados os compoñentes do Xurado acordan por unanimidade conceder o “Premio CARLOS CASARES” de Microrelato, correspondente ó presente ano 2007: O aportado co lema “Anabel Lee’’. Aberta a plica correspondente resulta ser a sua autora Dona María Lado Lariño, con enderezo na localidade de CEE - A Coruña, Rúa da escona, nº 1 - 1c , e o título definitivo da obra “Alugueres antigos”.
Así mesmo acórdase outorgar dous accésit, dotados polos membros do Xurado con 300 euros, ós traballos seguintes: O presentado co lema “Non teño máis que dicir”, do que una vez aberta a plica correspondente, resultou ser a sua autora Dona Fátima González Comesaña­­­­­­, con enderezo na localidade de Nigran - Pontevedra, Rúa Torreiro, 64 - Priegue, e o título definitivo da obra “Sangue”. E o presentado co lema “Berta”, do que una vez aberta a plica correspondente, resultou ser a sua autora Dona María Lorenzo Miguéns­­­­­­, con enderezo en Laiño- Dodro, Tarrío 26 A Coruña, e o título definitivo da obra “O Limoeiro”.

Poden vostedes ler ALUGUERES ANTIGOS na casa blogueira da súa autora: casatlantica. Xa me dirán se lles gusta.

En poleiro alleo

"Tiros", de Bieito Iglesias (ECG) : non vai de himnos, non pensen mal, é unha fermosa evocación do avó Benito, cazador.

"Vilalba", de Antón Baamonde (EP 2o xuño)

"Oviedo e Vigo", de M.A. Candelas Colodrón (FV. 21 xuño)

Queremos ir a Francoforte (X.L. Méndez Ferrín, FV 22 xuño)

"Comer as sobras", de Xavier Castro (GH 22 xuño)

O DIVINO ROTEIRO NA "REVISTA DAS LETRAS"

Moi ben ilustrado (magnífico traballo, Antón), a Revista das Letras de GALICIA HOXE, un dos mellores suplementos culturais deste país, publica hoxe un monográfico co texto completo do meu pregón na Feira do Libro de Ourense, que xa apareceu neste blog.
Esta é a ligazón para ver a nova edición deste texto, e aproveito para agradecer a Caetano Díaz e ós responsables do xornal a súa atención co mesmo.
Ademais, o amigo Ramón Nicolás publica no Faro da Cultura, do xornal FARO DE VIGO, unha recensión do libro Teoría de Galicia, de Otero Pedrayo, no que fixen o estudo introductorio. Graciñas tamén, Ramón, polas túas palabras sempre xenerosas.

Galego na escola: organízanse os que non queren que o noso idioma sexa unha lingua normalizada

Desde hai varias semanas chegan noticias múltiples sobre movementos de asociacións contra o galego na escola. Polo que se vai vendo é un movemento ben organizado, con acceso á prensa, páxinas web e mesmo métodos agresivos e demagóxicos como o citado comic que se comentou en Arroutadas.

Parece oportuno traer aquí o debate, tal como xa solicitaron varios contertulios (X.M. González, Lourixe), aínda que mantendo a cabeza fría e sen caer en provocacións (como recomenda APC).

Que facer ante todo isto? É evidente que moitos aceptaron de mala gaña calquera proceso de galeguización, por morno que fose: que fose o PP, a dereita e mesmo Fraga, quen iniciase o goberno da autonomía quizais foi unha vantaxe para desarmar a estes sectores. Pero hoxe a situación é outra: goberna a esquerda e o nacionalismo e semella que todo vale contra un goberno progresista que só está a anunciar a aplicación da lei e dos acordos que por unanimidade se tomaron no seu día no Parlamento Galego (Plan de Normalización).

Precisamos de moita paciencia, intelixencia e sentido común para afrontar esta situación e evitar que dexenere aínda máis: calquera idea ó respecto será benvida neste debate.

Galego na escola. Pan por pan xoves 21 xuño.

(Imaxe: deseño de Picasso para Celso Emilio Ferreiro)

Con este nome fixéronse moitas campañas a favor do galego nos 60 e nos 70. Xa no ano 1967, por iniciativa de Ricardo Carballo Calero, Fernández del Riego e Domingo García Sabell, a Academia Galega remitía un escrito ó Ministerio de Educación e Ciencia demandando do Estado o recoñecemento do galego como idioma de cultura e a súa incorporación ó ensino medio. En 1971 Alonso Montero dicía en Ribadavia, en Abrente, que o galego non chegaría ó ano 2000 sen escola e sen medios de comunicación. Dende aquela choveu moito. O galego segue a perder falantes, sobre todo na xente nova. E cando se establecen uns mínimos camiños para avanzar na normalización dende a escola, xorden voces e asociacións críticas contra a galeguización: hai moita xente, pero non é o meu caso, aborrecida de repetir sempre as mesmas cousas. Razóns non lles faltan

Cogoberno en Ourense
A quen poida interesar: deixo en Comentarios o texto do acordo de goberno municipal PSdG-BNG en Ourense e as asignacións específicas de áreas dos concelleiros nacionalistas.

Inverno do 76.

Pan por Pan 20 xuño

O inverno do 76, ós poucos meses da morte de Franco, foi moi difícil. O goberno Arias Navarro non avanzaba nas liberdades (“Yo lo que deseo es continuar el franquismo”, declaraba o que era coñecido popularmente como “Carnicero de Málaga”). A esquerda estampaba nas súas portadas clandestinas lemas como “¡No al rey impuesto!” (Mundo Obrero) ou “Abajo la monarquía fascista de Juan Carlos” (En Lucha). E a rúa estaba en permanente conflitividade laboral e política. Un capitán xeneral, Prada Canillas, quixo sacar á rúa o Exército para controlar a situación: impediuno Adolfo Suárez como ministro da gobernación en funcións. O titular dese ministerio era entón Fraga, que estaba de viaxe. Como reaccionaría Fraga nesa situación? Pois non o sabemos, por suposto, pero poucos meses despois Fraga fixo famosa aquela frase: “La calle es mía”. Por sorte estaba de viaxe.

EN POLEIRO ALLEO

Chamarlle marimacho a una ministra (X.M. Sarille, ECG)

¿Cazo ou caldeiro? Velaí a cuestión (Afonso Monxardín, GH)

Psicoloxía do pacto (M.A. Fernán Vello, GH)

Centros galegos (Xulio Ríos, GH)

Trinta anos despois (Igrexa e franquismo)
Andoliña 19 xuño

O proceso de transición democrática que se abriu coas eleccións do 15 de xuño do 1977, hai agora trinta anos, non foi unívoco: houbo freadas e mesmo retrocesos. Hainos aínda hoxe. Por exemplo: os lectores/as lembrarán que un sector da Igrexa, mesmo da xerarquía, tivo problemas serios co franquismo. Monseñor Añoveros, bispo de Bilbao, estivo a punto de ser expulsado con Arias Navarro por unha homilía na que falaba dos dereitos non recoñecidos do pobo vasco. E o cardeal Tarancón acabou nas pintadas da ultradereita ("Tarancón ó paredón") por dicir cousas como que El-Rei debía ser o rei de "todos" os españois. Esta Igrexa do 77, cando menos en parte, estaba xa moi lonxe dos bispos que saudaban brazo en alto ó carón de Franco cando o ditador entraba nas catedrais: as fotos están en internet.
Hoxe a Igrexa está recuando e non se recoñece naquela imaxe de hai 30 anos. Antonio Cañizares, unha das máximas voces da xerarquía eclesiástica, desfacíase onte, nun xornal de Madrid, en gabanzas do xornalismo antisistema (Jimenez Losantos), afirmaba que en España só hai rexións e mesmo falaba das "Vascongadas": eu podo adiviñar o ton despectivo desa expresión tan dos tempos do ausente.

DÚAS NOTAS SOBRE O 15-VI-77
La Región 18 xuño.

15 de xuño. As eleccións do 15-xuño-1977, conmemoradas nestes días, abriron unha nova etapa democrática na historia española sobre a que existe hoxe unha ampla e rigorosa bibliografía. A transición española mesmo se ten presentado como un modelo dentro do conxunto das transicións á democracia no mundo occidental, pero tampouco foi a única con éxito naquel momento (velaí Grecia ou Portugal). O tratamento mediático leva á simplificación e pode suceder que as novas xeracións vexan o fin do franquismo e a chegada á democracia como un conciliábulo dun reducido grupo de actores políticos. Por suposto, ninguén lle nega o seu papel a Adolfo Suárez, que encabezou o abano de reformistas comprometidos en autoliquidar a ditadura, nin tampouco o protagonismo do monarca ou das diversas forzas que se posicionaron na contorna internacional. Adóitase tamén subliñar o relevo dalgúns políticos antifranquistas (Santiago Carrillo dende o PCE) ou a moderación táctica dun movemento sindical que subordinou as súas estratexias á conquista da democracia.
Protagonismo popular. Todo o dito anteriormente non debe ocultar o protagonismo popular de centos de iniciativas, partidos, forzas sociais, que se organizaron contra a ditadura e marcaron dalgún xeito o ritmo dos cambios. Certo que moitas delas eran rupturistas e que o que logo saiu adiante foi un xeito de “reforma pactada” pero de amplas perspectivas: de feito, Javier Tusell fala dunha “ruptura por procedementos reformistas ou unha reforma tan fonda que fixo desaparecer radicalmente o reformado”. Os mesmos resultados das Eleccións do 15 de xuño de 1977, que nos situaron a todos no plano da realidade, ofrecen un mapa político non moi diverso do que xa se consolidara na Segunda República, feito este menos destacado. Así, as comunidades que votaron á esquerda na República fixérono tamén en 1977 polos socialistas e os comunistas. O centro reformista e a dereita (UCD e AP) tamén tiveron os seus mellores resultados nas zonas de predomino do centro e a dereita nos anos 30: velaí a memoria do pobo.
Algúns detalles. Dito isto e subliñada a lexitimidade daquel proceso electoral e reformista, tampouco sobra dicir que a UCD do 77 tivo a Televisión para ela soia e a maioría dos medios de comunicación, así como o respaldo dos poderes económicos e fácticos. Ou lembrar que a esquerda e o galeguismo tiveron que facelo todo dende os seus inicios: como crear medios de comunicación propios como a revista “Teima” (1976), por exemplo. Ou que moitos partidos á esquerda do PCE chegaron ás eleccións sen ser legalizados ou tiveron que acollerse a coalicións electorais para poder presentarse. Así lle sucedeu, por exemplo, á UPG creando xunto coa AN-PG a plataforma do Bloque Nacional-Popular Galego. Aínda en 1977, uns quince militantes da UPG eran (eramos) detidos na Praza do Toural e convidados a visitar os calabozos de Raxoi por querer vender na rúa o “Terra e Tempo”. Son “detalliños” menores estes: a letra pequena da historia.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1960: cUNQUEIRO, dEL RIEGO, mARTINEZ RISCO

1961: eSPLENDOR NA NARRATIVA

1962: lONGA NOITE DE PEDRA

Pois vai ter razón o amigo Arume: debín esquecer de colgar os artigos da serie CEN ANOS relativos a 1960, 1961 e 1962. Recupero agora sequera os textos, no apartado de comentarios (en Galicia Hoxe dixital xa non os vexo).
Polo demáis, se alguén quere clicar no apartado de Etiquetas (ó cabo destas liñas) encontrará os artigos ordenados, cara atrás, dende 1970 a 1950 (falta algún máis).
A serie empezou en 1906 e rematará, nuns meses, co 2006. Cando teña tempo (ben tan escaso) poñereille etiquetas a todos para que sexan accesibles dende aquí.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL.

1970: OS CEN MELLORES POEMAS DA LINGUA GALEGA.

Nas fotos, retrato de Xoana Torres (Adiós, María) e portadas dos libros de Alonso Montero e Celso Emilio Ferreiro.

O Miño afía o azul e segue a viaxe…

Os ourensáns somos fillos das augas. Fillos das Augas Quentes das Burgas nas que se bañaba a nosa Callpurnia Abana e fillos da indómita raza de mulleres que baixaban as beiras de Oira nun fermosísimo artigo de Florentino López Cuevillas, recollido en “Cosas de Orense”. Don Floro falou tamén de Navia, a deusa pagá que asociaba o noso arqueólogo ó culto das augas. Tamén o pai Miño é o noso deus da infancia, símbolo da liberdade primixenia nos tempos en que o río navegaba libre e os coiñais de Ourense eran lugar de baño habitual dos veciños. Alí aprendín eu a nadar co meu pai e irmán maior e tamén cun fermoso pastor alemán que era quen de cruzar o río sen repouso. Alí houbo antes moitos días de ledicia e descuberta da vida, vino despois nas vellas fotografías das revistas e xornais: os ourensáns a bañarse libremente arredor da Pena de Francia, antes dos lóbregos días da barbarie fascista.

Veu despois Oira, lugar de lecer organizado, as primeiras piscinas da cidade, que os ourensáns chamabamos, cun aceno algo cursi, a nosa “praia fluvial”. Os meus ollos de neno lembran ben cando acudín a Velle co meu pai, para ver desde preto, pero da outra banda do río, o recinto das piscinas totalmente cuberto polas augas, en calquera das cheas do río que se deron nos sesenta: xa daquela chovía a cachón e as augas invadían terreos virxes, nada era capaz de deter o seu pulo devastador. Como naquela arroiada dos anos corenta no Barbaña que levou consigo porcos e galiñas das humildes casas á beira deste río. As piscinas de Oira significaron dalgún xeito a decadencia dos anteriores lugares de baño, os coiñais arredor da Ponte Nova e, máis aló, as beiras do río ata a Ponte Vella, onde aínda asentaban daquela as súas chabolas algunhas familias xitanas.

O pai Miño era tamén o acubillo do misterio e os rapaces paseabamos polos arredores, dende a estación de tren na Ponte ata a Chabasqueira, patria infantil do xenial escritor noso Bieito Iglesias: o creador de “Miss Ourense” aínda lembra os seus anos de infancia eivada nese barrio cando os xitanos axudaban a levar o material para a construción da que demos en chamar Ponte Novísima e algún burro baixaba augas abaixo levado pola corrente. Ou subíamos á ponte do Viaducto a xogar co perigo adolescente e admirar as paisaxes dende as alturas sobre o río. Tamén había, cómo non, a Ponte Vella, quizais menos impresionante nos seus cumes, pero tan chea de historia e de vellos mitos transmitidos de boca en boca. Era a ponte dos suicidas e o poeta Antón Tovar dedicoulles un fermoso artigo ós que alí decidiran truncar a sorte do destino.

Porque o río simbolizaba ademais o perigo da morte presentida e cada ano se cobraba o seu óbolo de suicidas e rapaces afogados nalgún dos seus tramos á beira do mundo urbano, entre Oira e as milagreiras augas de Reza e O Tinteiro, onde nos levaban curar os grans e as feridas da pel. Pero os mozos non tiñamos medo e proba inevitable na loita pola vida era o reto cotián da baixada do río, dende as piscinas de Oira ata os coiñais, que só ousaban arriscar os moi bos nadadores, xa algo curados do medo nas recén inauguradas piscinas do Pavillón dos Remedios. Aínda que o río, traidor, non deixou de cobrar nunca as súas vítimas entre a mocidade ousada, quizais só para manter o seu ben coidado prestixio de misterio e fascinación.

Souben despois, moito despois, que aquel era o mesmo “río dos grandes destinos” que cantara Curros e que mereceu tamén versos e prosas ben fermosas de escritores como Celso Emilio Ferreiro, Miguel Moreiras, Xosé Fernández Ferreiro, Manuel de Dios, Víctor Campio, Fernández Naval ou Millán Picouto, entre outros. Malia iso os políticos ourensáns daquela hora non sabían da existencia do río máis que para denominar ó Festival do Miño-Canción do Mundo Celta, que seica descubriu algunhas voces famosas doutrora, dende o Andrés do Barro que agora relembran con nostalxia na TVG ata o asturiano Víctor Manuel ou o catalán Joan Manuel Serrat. Os ourensáns redescobren agora, e alegrámonos porque nunca é tarde, o benquerido río, o seu río, o pai Miño de Otero e Cuevillas, facendo unha nova peregrinación ritual polas súas beiras. Recupéranse as vellas termas, río abaixo, e todo o mundo fala do gran potencial termal da cidade que nos situará no mundo sen complexos e xerará a riqueza necesaria para seguir progresando.

E eu lembro aqueles versos de Euxenio Montes:
“Ourense é afiador.
Roda de pedra
O Miño afía o azul
e segue a viaxe”.

Culturas políticas (achega de Isildur para abrir o debate)

Por iniciativa de Isildur abro un novo fío de debate sobre o tema que encabeza este post: as culturas políticas das diferentes forzas e partidos deste país. Pode ser continuación do fío sobre os Pactos Municipais, xa selados nesta hora. De certo hai non moitos anos era difícil sequera imaxinar que forzas como o BNG e o PSdG-PSOE puidesen chegar a cogobernar a Xunta e as principais cidades do país. Doutra banda, o que hoxe parece tamén imposible (acordos de goberno, en calquera nivel, entre o PPdeG e o BNG), quizais en datas non moi arredadas chegue a materializarse sequera nalgúns campos: os "populares" que ata agora negaban totalmente esa posibilidade, fartáronse de seducir ó BNG tralas municipais. Existen realmente culturas políticas diferenciadas? Hai barreiras infranqueables? Ata onde dominan os vectores dereita-esquerda ou nacionalismo-estatalismo? En palabras de Isildur:

Por que semella ser tan difícil a convivencia harmónica e a experiencia de cogoberno entra o PSdG e mais o BNG? Por que son, en xeral, tan tirantes as relacións? Son comparábeis ás que hai entre forzas políticas do abano da esquerda (ERC, IpC e PSC en Cataluña, IU e PSOE noutras partes do Estado...) noutras latitudes? Que hai na cultura política de socialistas e nacionalistas galegos que fai parecer que non son quen de xerar unha cultura de coalición? Por que é tan difícil poñerse de acordo en pontos comúns? A ver se vai ser verdade aquela vella teoría da que tanto gostaban algúns líderes da UPG e que tamén se lle escoitaba aos do PP "da boina": que, no fondo máis fondo, os políticos do PP rural e os nacionalistas teñen máis en común que os "enxertos" españolizantes do PSOE urbanita. Hai algo de verdade nese aserto? Ou é só unha de tantas ocorrencias e miraxes etnicistas?

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé Manuel González)

(Imaxe: San Roque, bastantes décadas antes. Seguramente, a corporación municipal vai cumprir o voto ao santo. Sería, logo, 16 de agosto. Do Arquivo Castro Freire. Tomada da web http://personal1.iddeo.es/palvez/glugo.htm)

1. A cen metros de San Pedro.

A lembranza máis antiga trae unha imaxe de nena declarando que xa tiña sete anos; inquirido, retruco eu con medio imitada resignación que sigo en catro. Pola conta, debeu ser no 1958. Fico no limiar da casa, temos á fronte o lateral da Capela de San Roque e non hai vía pavimentada: camiño de terra, sen nome, conduce desde a rúa do santo ata a de Ramón Montenegro, facendo curva que deixa á dereita un campo onde pace o cabalo do carboeiro, miña nai pon a roupa ao clareo e nós xogamos con pelota ou o que cadre.

Era verán. Dous nenos fóra da escola, en hora bastante ceda e mañá medianamente luminosa; ata non sei se o arrecendo do xardín, para alá da igrexa, non mandaría no ambiente. Pouca xente pasa, e ningún coche pola rúa que é sen aínda eu sabelo a N-VI, estrada que seica vén de Madrid á Coruña. A radial vence a costa, igualmente anónima, que desde a Tolda deixa á esquerda As Pedreiras e logo á dereita o cuartel de cabalaría das Mercedes; pasa o fielato, vólvese recta cuxo primeiro treito se chama -de hai pouco- Muñoz Grandes e por onda as casas de Méndez asume o vello nome de San Roque, dous ou trescentos metros antes do número trinta e sete onde eu estou e a estrada non para, camiño da Muralla e a Ronda de Castela.

Poucos anos deberan pasar deica a segunda instantánea, pero xa mudaría a década. É inverno agora, se non nevou logo o fará, e hai matanza. Temos horta a douscentos metros da casa, e bichos. De alí traen a cocha, que vai a onde miña nai a chama e moita pena lle dá; co bo tempo, ás tardes sacabámola por fóra e tiña costume de achegarse á dona atal un can. Vai a marrá pola rúa de San Roque e case non estraña; algún transeúnte se cadra aínda viu carros transpoñendo o muro romano para retirar estrume dos cortellos. O matachín actúa alí perto e a min non me levan; quizais demasiado cruento para un neno, e iso que na cociña da casa un xa está familiarizado coa morte de polos e coellos. Tamén sinto mágoa, pero comerei frebas e filloas sen remorso. Nas vacacións de Nadal, a mamá vai facendo nos chourizos ao tempo que avía casa e xantar.

Miñas primas e eu somos os primeiros da familia que nacemos en Lugo; coma cas doutra xente. As construcións do barrio adoitan ser populares e vellas, con raro enclave burgués e dous grandes edificios: a igrexa e o antigo Mesón dos Toldaos, onde se debeu hospedar o difusor da Biblia George Borrow, agora convertido en dúas vivendas e morada para o popular ex-alcalde Portela. Conta meu pai como fora pasar aló algunha noite, pois había ameaza expresa do maquis ou noticia de incursión; o pai é garda municipal, e completa ingreso a cobrar recibos e representar firmas comerciais: así se pagará a miña carreira e algunha longa viaxe, pero de momento ninguén sabe nada diso. Transcorre o tempo de lecer entre a lectura (os Capitán Trueno e Jabato que troca a Carmiña no portal-libraría, algún raro libro, canto prospecto apaño), o trato cos mozos que a nai ten de pensión (nesta casa, todo o mundo traballa seguido), o irmán e os do meu tempo que encontro fóra.

Deles, dúas portas por medio vive Cheché Real; nin concibe presidir unha Asociación de Empresarios de Hostalaría que aínda non existe. Un triciclo seu, azul, embalado costa abaixo e que me envorca, terá moita responsabilidade en que eu nunca chegue a andar en bicicleta; estou vendo, mazado e na terra, como o Cheché apaña o meu sombreiro en papel de cores, pono na cabeza e sae apalillando, o moi paspán, coma se riba miña non quedase o triciclo; coma se en San Roque non houbese pais, nin lei nin orde.

Polas rúas de abaixo mora o Xosé Manuel Sarille, rapaz con pelo mesto que de seguro non cavila para nada en normalizar o uso da lingua galega. Cando en xullo e agosto baixo co porrón de arxila, baleiro, cara á fonte dos Paxariños, el a miúdo está por onda o taller do Lombao. Posiblemente segue alí cando subo de volta co porrón cheo, mais a miúdo non estou para detalles. Vémonos e coñecémonos; trato, naquela altura, pouco.

Bole San Roque, hai tendas de comestible (a do señor Gabino e algunha outra), chacinaría, estanco e despacho de pan, tabernas, farmacia... Na beirarrúa da esquerda, a penúltima casa antes da prazuela é nova e ten moi amplo baixo; será garaxe, pero antes albergou concorridísimas xornadas artísticas con ballet. Á praciña mencionada chamámoslle A Mosquera e xa case linda coa Muralla, catro ou cinco casas polo medio. No portal da última á dereita senta unha velliña, con touca e pano de loito, que ofrece mercadoría de melindres e outras lambetadas, disposta nunha cesta; loce sorriso desdentado e permanente.

Por alí e apegados ao propio monumento (éo, Monumento Nacional, desde o 1921) a ambos lados da Porta de San Pedro, a Perrucaría de Saavedra, cafés e tabernas onde se botan a parva e a partida: o Riveira, Bar Lugo, Asuero... Neste, posiblemente coinciden Antonio Rosón e Ramón Piñeiro; xaora, a Manel, a min, que non me pregunten. Van chegando os 25 Anos de Paz.)

Mitos clásicos.

Pan por Pan 16 xuño

Formeime como lector, entre outras cousas, lendo libros de mitoloxía clásica. Son sempre útiles para nenos e mozos, como son necesarios os contos infantís e, por favor, sen censuras de corrección política. Logo coñecín traballos valiosos sobre mitoloxía, como os de Carlos García Gual, catedrático de Filoloxía Grega na Complutense, que dos mitos falou nestes días en Vigo. Os mitos seguen aí como decorado –no cine, na linguaxe, na psicoloxía, nas artes, etc.- pero perderon o seu valor heroico e exemplarizante. Hoxe chamámoslle mito a todo: un actor novo, un novo grupo musical prefabricado polas multinacionais, o que sexa. E o sistema remata por devoralo todo, ata os mitos políticos. Velaí: en Vallegrande, Bolivia, onde apareceu o cadáver do Che Guevara queren facer o roteiro turístico do Che, con hoteis e todo o necesario. Se Hércules levantase a cabeza!

En poleiro alleo

"Cocientes" (Bieito Iglesias, ECG, 14 xuño)

"Que din os rumorosos" (Ferrín, FV, 15 xuño) : Ferrín continúa co tema do Himno Galego e penetra no seu significado (observen o cambio de trato, con respecto ó artigo anterior, sobre os aludidos XCC e BI: case semella unha rectificación que pola miña parte agradezo).

(Imaxe: Beata Ludovica Albertoni, de Bernini)

Nervios, caras demudadas
Andoliña 15 xuño. Imaxe: Retrato de muller, Goya.

Nervios a esgalla, caras demudadas, consultas ó médico en busca de tranquilizantes… Primeira xornada da selectividade. Moitas mozas, inmensa maioría, os mozos son os menos. Pertencen a unha xeración que non viviu as reválidas nin o temido exame de ingreso. Enténdese a súa sensación de pánico. Algúns perden as etiquetas. Outra pega a da compañeira sen querer: menos mal que se deu conta. En castelán caen o eterno Bueno Vallejo e un texto ben pensado de Javier Cercas sobre o ensino, a memoria, a autoridade nas aulas e todo iso. En galego, un anaco de Xabier Quiroga e un comentario sobre a eutanasia: non son difíciles ningún deles. Coa Xeración Nós na teoría. Algúns xa parecen máis calmados. Non pasa nada. Sen infartos.
A mañá non foi difícil. Tampouco a tarde: en filosofía hai abondo para escoller. En historia, o mundo obreiro ou a Guerra Civil: a memoria do pobo en calquera caso. E o de inglés, máis fácil que outros anos, con audición e todo. Véselles a todas máis tranquilas.
Eu, que estou do outro lado, lembro cando estaba aí sentado, 1975. ERGA convocara un boicot ás probas. Pero non houbo valor. Como di o amigo X.M. González, coas cousas de comer non se xoga.

Brincadeira: os cartos da Pantoja

O malo dos cartos e que non te deixan dormir. Se non me credes, mirade o leito da Pantoja.
(Envío de Tacho: graciñas)

Bob Dylan
Na foto con Joan Baez, na marcha dos Dereitos Civís, 1963.

Era o cantante preferido do meu irmán maior nos primeiros 70. El trouxo a casa os seus discos. El levoume, case escondido (eu non tiña aínda a idade), a ver "Pat Garret e Billy o neno". Eu sempre asociarei a Bob Dylan co meu irmán na súa fase "hippie" cando quería estudar Belas Artes en Madrid.

Recomendado. "Dylan, o premio premiado" (Manuel Ángel Candelas Colodrón, hoxe en Faro de Vigo).

Pan por Pan 17 xuño

“Cantos camiños ten que andar un home/ antes de que lle chamedes home? (...). “Si, e cantos anos pode existir unha montaña/ antes de ser bañada polo mar? / Si, e cantos anos se permiten vivir a algúns/ antes de que se lles conceda ser libres?/ Si, e canto tempo pode un home volver a cabeza/ e finxir exactamente o que non ve?/ A resposta, meu amigo, está a soprar no vento,/ a resposta está a soprar no vento./ Si, e canto tempo ten un home que mirar cara enriba/ antes de que poida ver o ceo?/ Si, e cantos ouvidos ten que ter un home/ para que poida oír á xente berrar?/ Si, e cantas mortes se aceptarán, ata que se saiba/ que morreu demasiada xente?/ A resposta, meu amigo, está a soprar no vento,/ a resposta está a soprar no vento”. Premio Príncipe de Asturias das Artes, Bob Dylan. Discútese no meu blog se tiña ou non boa voz: a estas alturas da película iso non sei se iso importa.