Cuarta tertulia no Liceo (20 outubro 2006)

Celebramos hoxe a cuarta tertulia do Liceo (xuntámonos agora no segundo piso, nunha saliña en exclusiva para nós sós) e, como xa sucede unas anteriores, foi moi densa e enriquecedora. Tanto que vai ser moi difícil resumila aquí, só aspira a apuntar algúns dos temas que se trataron para que os lectores (e tamén os que non puideron asistir) se poidan facer unha idea de cómo foi a cousa. En primeiro lugar, paso lista: estaban nesta ocasión Antonio Piñeiro, Pepe Trebolle, Pilar Charro, Javier Casares, Serafín Alonso, Rosendo Fernández, Sexismundo Bobillo, Abelardo de Gabriel, Xulio Prada, Carlos Varela, César Ansias e este cronista, ademais de Millán Picouto e Xerardo Méndez, que cito ó remate porque viñeron por primeira vez e se incorporan así ó núcleo inicial.
Retomamos inicialmente o tema da última cita –políticas culturais- falando do noménclator urbano: da xa aprobada no Concello, pero non cumprida retirada de todos os nomes franquistas da cidade (quedan aínda Coronel Ceano, Capitán Eloy, Xeneral Aranda e algún máis). Tampouco se levou a cabo a tamén aprobada (contouno Millán, concelleiro daquela) recuperación dos nomes históricos, medievais, do casco antigo. Puxéronse exemplos doutras cidades de España en que a cousa é peor (Santander, etc.), pero iso non lle resta importancia ó caso ourensán. AG amosouse sorprendido pola falla de referencias en Granada a García Lorca, agás un parque a el dedicado, onde sobran en cambio nomes franquistas.
Despois a cousa saltou á memoria da guerra e da represión e falamos abondo: de cómo foi a represión, do silencio de tantas xeracións, da propaganda que ocultou todo no franquismo. E das formas de sociabilidade na posguerra: quen non pasaba por Acción Católica pasaba polo Frente de Juventudes, non había máis, ou pola Sección Feminina (CV comentou o documental emitido en TV sobre a Sección Feminina –eu non o vin- onde mulleres de moitas anos contaban aínda orgullosas a súa pertenza á mesma); PCh contou dalgunhas xornadas que lle tocou participar e do que se facía nelas, arredada da política, dicía (quizais, engado, porque a concepción machista do réxime esixía xa que a muller estivese fóra da política).
XP e máis o cronista falamos abondo do Ourense da época, a partir dos nosos estudos, e do poder da dereita católica que todo o controlaba dos anos 30 en diante. XP amosouse convencido de que a Falanxe, que só medra a partir de febreiro do 36, foi despois convertida no partido de grupos de choque de Franco, pero non se pode considerar, nese momento, como un partido fascista, agás en núcleos moi reducidos. Os fascistas orixinais foron neutralizados e Franco fixo e dispuxo todo o que quixo, neste país de sacristías e hisopos (desto temos falado aquí máis veces).
Tamén falamos moito do papel das tertulias de posguerra e das Academias privadas onde se refuxiaron os profesores represaliados: Albino Núñez, Manuel Luís Acuña, Vicente Bóveda, etc. (qué interesante sería un estudo histórico ó respecto). Houbo anécdotas simpáticas: AG contou do Raúl, que moitos vían moi comedido, cómo, nun día de chuvia moi intensa, lle dixo a unha alumna moza: “Ves ese cano a rebordar de auga sen parar. Pois así mexa o bispo”. Despois de rirnos un pouco, relacionamos isto co tradicional anticlericalismo que marcaba o republicanismo e a esquerda ourensáns dende vellos. JC deleitounos con varias anécdotas dos mozos católicos de Xinzo (nos que el ía) que xogaban ó fútbol contra os de Falange e estes metíanlles grandes malleiras (5-0, etc.); logo, ó rematar o partido, ían a un local onde había protestantes, vixiados de perto polo crego, e alí lles cantaban aquilo de “Protestante, protestante/ vete fuera de esta patria/ que aquí estamos, los del Sagrado Corazón” (a cita non é literal, pedireilla con detalle a Javier Casares).
MP amosou a súa tristura pola historia do país: nas escolas estamos sempre co mesmo, esta etapa foi moi mala para o galego e a cultura, e logo vén outra, e tamén foi mala, e sempre así... todo escuridade, sombrío... Só nos queda, engadín eu, destacar os momentos de luminosidade que xurdiron en medio desa triste historia nalgunhas das súas personalidades máis valiosas. E tamén falamos do exilio, da persecución de todos os relacionados co Frente Popular e dos problemas naquela época de personaxes como Celso Emilio Ferreiro ou Ramón Cabanillas Enríquez (pai) e da importancia que puido ter nalgúns casos algún parente crego ou falanxista para salvar a cara: un irmán de Celso Emilio (Sindo) tiña un cargo relevante na Falange ourensá, como contou Antonio Piñeiro.
En fin, saíron moitas máis cousas, pero sería imposible resumilas todas. Pero os lectores/as percibiran cando menos que si celebramos ben o Ano da Memoria. E nesa liña seguiremos.

Fonte de informação valiosa
Reenviada pola AELG, esta mensaxe que pode interesar a moitos lectores/as:

Imaginem um lugar onde se pode ler gratuitamente, as obras de Machado de Assis, ou A Divina Comédia, ou ter acesso a contos infantis de todos os tempos. Um lugar que lhe mostrasse as grandes pinturas de Leonardo Da Vinci, ondesepode escutar músicas em MP3 de alta qualidade.Esse lugar existe!!!! O ministério da educação disponibiliza tudo isso, basta aceder ao site: www.dominiopublico.gov.br
Só de literatura portuguesa são 732 obras! Estamos em via de perder tudo isso, pois vão desactivar o projecto porfalta de uso, já que o volume de acesso é muito reduzido. Vamos tentar impedir esta desgraça, divulgando e incentivando amigos, parentes e conhecidos, a utilizarem esta fantástica ferramenta de disseminação da cultura e do gosto pela leitura. Maria Augusta Araújo

Franco lexionario.

Di Paul Preston que Millán Astray foi a persoa que máis influencia exerceu na formación moral e ideolóxica de Franco: nomeouno o seu segundo xefe e comandante de campo e upouno a dirixir a Academia Militar de Zaragoza. De Franco soldado en África tamén quedan historias lóbregas: el mesmo lle contou ó seu curmán como ordenou fusilar a un lexionario por non gardar o respecto a un superior por un incidente insignificante arredor da comida.
Na Lexión adquiriu Franco a teoría nacional-militarista que logo impuxo dende o poder: odio ó liberalismo e o Exército, encarnación da patria.
En 1906, un ano antes de iniciar Franco a súa carreira militar, Millán Astray casaba con Elvira Gutiérrez de la Torre, filla dun xeneral. Ó rematar a voda, “Elvirita” díxolle que xurara castidade de por vida e así foi: converteuse en criada do seu marido para sempre xamais.
(Imaxe: "Franco, o asasino", de Luís Seoane, do álbum Trece estampas de la traición).

Millán Astray.


Sempre me sorprendeu que persoas sensibles e intelixentes (poñamos un Günter Grass ou un Ingmar Bergman) tivesen caído na súa mocidade na tentación de militar en grupos nazis ou fascistas. Tamén houbo en España poetas seducidos polo fascismo, dende Eugenio Montes ata Giménez Caballero, algúns mesmo grandes escritores como Cunqueiro ou Torrente Ballester.
E qué pensarían eles de personaxes como Millán Astray que cada día convocaba os xornalistas de Salamanca a golpe de silbato e os mandaba poñerse en fila para que escoitasen as súas arengas cotiáns?
Un individuo que recomendaba cantar ós lexionarios para combater o medo e que un día fixo formar a súa escolta cantando o “Himno da Legión” mentres o dentista lle quitaba unha moa, por certo seica asustado: o concepto “esperpento” tiña que nacer neste país, sen dúbida, don Ramón.

(Imaxe: o impresionante retrato de Millán Astray, por Luís Seoane no álbum Trece estampas da traición.).

Literatura galega

Técnicamente, é o idioma empregado o que caracteriza ás distintas literaturas. Cando falamos da literatura alemá, non coidamos nos poemas que escribiron en francés Goethe ou Rilke. As novelas de Pierre Loti pertencen á literatura francesa, inda que se desenrole a súa acción ern países esóticos. Nen a nacencia do autor nen os ambientes descritos son criterios axeitados pra determinar a incrusión das obras dentro dos marcos dunha ou doutra literatura. Os "Seis poemas galegos" de Federico García Lorca, son literatura galega. "La Colmena", de Camilo José Cela, é literatura castelá, malia o novelista ter nado en Padrón...

Asi de clariño o explicaba don Ricardo Carballo Calero, xa hai moitos anos, e pensei que todo o mundo entendera (menos, polo visto, Marta Rivera de la Cruz).
O certo é que cansa un pouco xa volver sobre este debate, pero, se a alguén lle interesa, velaí algunhas opinións de Anxo Tarrío, Dolores Vilavedra, González Herrán e Césareo Sanchez Iglesias.

Meigas fóra...
Vaia racha no 2006 no BNG ourensán: o histórico Fernando Pérez, que residía en Pontevedra (Fernando de Sarria); Manuel Quiroga, da comarca de Valdeorras; Pepe Peña, candidato municipal hai anos; agora Roberto Fernández Viñal, concelleiro e voceiro no Carballiño... Que pase canto antes este lóbrego andacio!

O Noivo da morte.
(Pan por pan mércores 18 outubro)
O berro de “¡Viva la muerte!” non naceu en 1936: esas palabras xa as usara Millán Astray para recibir os primeiros lexionarios en 1920. Menudo personaxe! Entre os seus méritos, figura ser o mestre en transmitir a crueldade e a brutalidade a Franco e ós africanistas. Os seus soldados recibiron a Primo de Rivera en 1926 en Marrocos con cabezas de mouros cravadas nas baionetas. Críase un aventureiro como o poeta Gabriele d’ Annunzio e hoxe falan del os historiadores como dun pallaso histriónico. Mutilado e consumido polas feridas de guerra, repartía fotografías e bicos como un Don Juan de opereta. Daba grandes discursos animando ós lexionarios a morrer. Non sempre moi oportunos. Segundo conta Paul Preston, recibiu así ó primeiro grupo de alféreces provisionais en 1937: ¡Alféreces provisionales de hoy! ¡Cadáveres efectivos de mañana!.
(Imaxe: Franco e Millán Astray, dous que tal bailaban)

Moi interesante: rúa xudea

Veño de coñecer, só hai uns minutos, a existencia dun blog feito dende Ribadavia e asinado por Xoán Salgado, que afonda no pasado xudeu da histórica vila ourensá. Xa leva meses en marcha e conta con artigos de historia, lingua, etc., de Suso de Toro, Gonzalo Navaza e Carlos Barros.

Moi recomendable, polo que quero compartir a nova cos meus lectores que aínda non o coñezan.

A xeración mileurista.
Cada día se fala máis nos xornais da xeración "mileurista", xa saben, esa que se incorpora ó mundo do traballo ben cualificada e con salarios por baixo dos mil euros (para ser exactos, nun recente estudo o soldo medio dos menores de 30 anos quedábase en 755 euros). Pois ben, aquí están, foron medrando entre nós case sen darnos conta, os nosos fillos e fillas, os nosos alumnos e alumnas. Como son? Contarei hoxe o que para min serían os riscos básicos dun posible retrato robot desta xeración, visto dende a miña persoal perspectiva, claro está (case 50 anos, a metade deles dedicados a traballar con rapaces desa idade).
Para empezar, son diferentes a nós, cando menos en parte, cando nós tiñamos a súa idade. Eu lembro que entrei na Universidade sen pensar nin unha soia vez en perspectivas de futuro ou no meu traballo ó rematar a fase escolar. Hoxe, os rapaces están dende a ESO fartos de escoitar comentarios do difícil que está o mundo do traballo, das condicións draconianas que padecerán ó chegar ó mercado laboral, etc. O tratamento que reciben no mundo escolar, coidadoso coa súa evolución psicolóxica, pouco ten que ver co que soportarán cando deixen as aulas e se encontren co mundo real, sen proteccionismos.
Son tamén, no plano tecnolóxico, máis espabilados que nós. Iso non quere dicir que teñan unha gran cultura –son cousas diferentes-, pero si que teñen medios para acceder ao desenvolvemento cultural que no noso tempo eran descoñecidos. Viven nun mundo virtual -o ordenador, o móbil, o MP3- onde todo parece posible e instantáneo.
Son tamén máis infantís nas súas reaccións e xeitos de ser. Todos os expertos coinciden nisto: a educación ralentizou os procesos de madureza. Pero quizais toda a sociedade estea máis infantilizada, en xeral, basta ver o mundo que nos rodea, dende as modas ata as TVs.
Son, en xeral, progresistas nos seus comportamentos e opinións. Din as enquisas que a maioría se move entre o centro esquerda e a esquerda, aínda que o horizonte familiar tamén marca condutas dominantes a este respecto. Son tamén solidarios e algúns (unha minoría) colaboran con ONGs e movementos sociais. Son máis remisos á militancia política, polo xeral: quizais porque o discurso dos partidos aínda non soubo comunicar co mundo xuvenil.
Outra minoría casou a inconsciencia e idealismo propios da mocidade coa falla de referentes e responsabilidades. Se a familia non cumpre o seu papel, e iso sucede demasiado a cotío, esa minoría cae nas poutas da desgraza: mortos nas estradas, alcohol, drogas, etc.
E as mulleres levan a iniciativa: máis responsables, con mellores resultados académicos, máis maduras. Cun panorama que deixa desnortados ós mozos do seu tempo (quizais tamén ós seus pais). Así os vexo eu, despois de 23 anos de traballar con eles. Pero todo o dito é, por suposto, só a miña visión persoal, discutible, como todo.
(Imaxe: fotografía de Joyce Tenneson. Publicado en La Región, 16 outubro 2006)

Máis sobre Unamuno.

Por consello dun amigo consulto o libro de Alberto Reig Tapia “La cruzada de 1936. Mito y memoria" en busca de información sobre o tremendo discurso de don Miguel no Paraninfo da Universidade de Salamanca.
Reig Tapia dedícalle 50 páxinas (pp.289-340) ó sucedido naqueles días e dá datos moi relevantes. Como estes:
(1) Unamuno levaba naquel acto a representación de Franco, que preferiu non asistir.
(2) O rector de Salamanca non tiña que falar naquela ocasión e improvisou, indignado, ó escoitar conceptos como a “Antiespaña”.
(3) Neses días asasinaban a amigos de Unamuno como o partor protestante Atilano Cocó ou o alcalde de Salamanca, deputado de Izquierda Republicana e catedrático de Universidade, Casto Prieto Carrasco.
(4) Nesa altura, Unamuno, que antes atribuía a crueldade da represión ó xeneral Mola, xa sabía que Franco non detería a barbarie.
(5) Reig Tapia deixa tamén polo chan a postura covarde e xustificatoria de Millán Astray que adoptou (e transmitiu nos seus textos) o escritor José María Pemán.
(Imaxe: caricatura de Unamuno polo debuxante Álvaro Cebreiro, coasinante do Máis Alá. Este breve artigo sae hoxe en La Región: velaí tedes unha mostra de como as vosas achegas neste blog, neste caso unha suxerencia de APC, tamén me son moi útiles para o meu labor no columnismo. Grazas).

A melancolía do tempo que se foi .

("Os Outros Días", Alfredo Conde, El Correo Gallego 16 outubro 2006)

Eu xa sabía que Alfredo Conde era lector habitual desta bitácora. Hoxe cóntao el mesmo nun dos seus artigos diarios en El Correo Gallego, nun artigo que ten un aquel de oteriano e melancólico:

Este ano déronseme unhas uvas cardeal cuns bagos dunha tona tan tersa que recordaba a propia tersura do aire do norde, a diafanidade cáseque metálica da atmósfera que tal vento lle presta neses intres, tan fermosos sempre.
Tal e tan intensa é esa tersura que se bateras o aire, logo de premer o dedo furabolos contra o polegar, proxectando contra el a unlla do teu dedo índice, o aire, daquela, repinicaría o aire coma a pel do tambor dun tamborileiro. Así os bagos das miñas uvas deste ano, ó metelas entre os dentres e mastigalas. Deus qué sinfonía!
Hai anos, moitos xa, cando eu era rapaz, os acios destas uvas, grandes e turxentes, eran pendurados dun cordel que ía dun lado a outro do faiado ou dun lado a outro da solaina; previamente se lles recobrira con cera o cañoto que os mantera unidos á súa parra nutricia. As uvas na solaina.
Este ano tentado estiven de facer o mesmo. Lástima non ter nin unha cousa nin outra, nin faiado, nin solaina. Terían chegado deica o aninovo e teríaos engolido, eses bagos, ó compas das badaladas dos sinos de Bastavales -eiquí mesmo ó lado, perceptibles se venta do sur e aínda non é moito o que chove- durante a noite de San Silvestre, meigas fóra, a ver se non se me atragantaba ningún e o ano viña como non ha vir, mala centella o coma, pletórico de ditas e esperanzas.
As únicas uvas na solaina que debullo, cáseque día a día, son as de Marcos Valcarcel no seu blog, turxentes, tersas, amargas unhas, doces outras, suxerentes todas. Martes pasado veu un acio que se me antollou luminoso. Reproducíuse no blog unha conversa de Xosé Manuel del Caño con Francisco Rodríguez a propósito dun escritor moito máis úbedo literaria que políticamente. Bagos como perlas. Desapaixoados e correctos. Respectuosos co escritor e esclarecedores do seu devir político de xeito que cadaquén tirase as súas propias conclusións.
A historia faise así, axúdase a facer así, pendurando na solaina acios de torrontés e de albariño, de tinta femia ou callón, de ribeiro ou de godello, de treixadura ou de mencía, acedos uns, doces outros, cheos de sol e luz non poucos, ocupados polas bretemas que xorden do mar algúns, outros polas que xorden dende os rios e gabean polas dondas caeiras dos montes máis amados, variados e ricos sempre, cando non é por unha razón será por outra.
As uvas na solaina, ouh a melancolía do tempo que se foi, do que se nos está a ir como non espabilemos!

Un enigma resolto
No blog "Galiza, por sempre, Galiza" planteouse hai días un curioso enigma. Vexo que xa está resolto.

1938: baixo a bota de Franco

En Galicia Hoxe segue a historia cultural dos últimos cen anos. Hoxe tócalle a 1938:
Cando o réxime tiña o poder de cambiar o nome ás cousas: en 1938 rebautízase a cidade natal de Franco como "El Ferrol del Caudillo" repartíndose na cidade un panfleto que remataba así: "¡Arriba España! La ciudad de El Ferrol, madre fecunda de los navíos del nuevo Imperio, os saluda. Dios. España. Franco. Ferrol dio a España todo lo más que podía dar: "El Caudillo" (citado por J.Mª Cardesín en Grial, n.170). O Boletín Oficial del Estado publicaba o 18 de maio unha disposición na que advertía que "la España de Franco no puede tolerar AGRESIONES CONTRA LA UNIDAD DE SU IDIOMA, ni la intromisión de nombres que pugnan con su nueva constitución política", polo que se ordenaba, ó respecto dos antropónimos, que "tratándose de españoles, los nombres deberán consignarse en castellano".
Foi tamén o ano da aprobación Estatuto nas Cortes de Montserrat, polo empeño de Castelao; e do volume “Lo que han hecho en Galicia”; e do último número da revista Resol en Arxentina, e das películas “Mariñeiros”, de José Suárez, e “Romancero Marroquí”, de Carlos Velo. E o ano que naceu Xosé Luís Méndez Ferrín.
O artigo completo no Lecer, páxinas dominicais do xornal. (Galicia Hoxe inicia hoxe tamén a publicación do meu discurso de presentación a Beiras, en tres entregas).
(Imaxe: foto anónima, Ferrol 1938, arquivo da familia Escrigas, publicada no libro Todo pasa, todo queda, polo xornal Galicia Hoxe, 17 maio 2006).

O valor dun xesto:

Unamuno

O pasado venres cumpríronse 70 anos dun dos xestos máis notables da nosa historia: foi nese día, 12 de outubro de 1936, cando Unamuno pronunciou o seu memorable discurso no paraninfo da Universidade de Salamanca, onde era rector, reposto polo franquismo. Con aquelas palabras que seguen vivas: “La nuestra es una guerra incivil. Nací arrullado por una guerra y sé lo que digo. Vencer no es convencer y hay que convencer sobre todo, y no puede convencer el odio que no deja lugar para la compasión; el odio a la inteligencia, que es crítica y diferenciadora, inquisitiva, más no de inquisición”. En resposta ó discurso do señor Maldonado, Unamuno impugnaba con valentía todo o argumentario franquista: a AntiEspaña, o desprezo ós intelectuais, o ¡Viva la Muerte! de Millán Astray. Un momento único: o intelectual pon a verdade por diante da propia vida. NOTAS: Sobre este tema escriben na rede Iñaqui Anasagasti, Pilar Rahola e o Instituto Cervantes. Magnífico, asimesmo, o artigo de Patxo Unzueta o día 12 en El País: "La carta que quemaba las manos de Unamuno".Curiosamente, a foto de Unamuno e Millán Astray no Paraninfo saqueina dunha páxina da legión !!!(www.lalegion.com), que tamén conta o incidente ó seu xeito.As súas palabras dirixidas a Millán Astray: Todos estáis pendientes de mis palabras, comenza despacio Don Miguel.Todos me conocéis y me sabéis incapaz de callar. No aprendí hacerlo en los setenta y tres años (sic) de mi vida. Y ahora no quiero aprenderlo. Callar, a veces significa mentir porque el silencio puede interpretarse como aquiescencia. Yo no podría sobrevivir a un divorciado entre mi conciencia y mi palabra que siempre han formado una excelente pareja.Voy a ser breve. La verdad es más verdad cuando se manifiesta desnuda, libre de adornos y de palabrería. Quisiera comentar el discurso- por llamarlo de alguna forma- del general Millán Astray, quien se encuentra entre nosotros..Dejemos aparte el insulto personal que supone la repentina explosión de ofensas contra vascos y catalanes. Yo nací en Bilbao, en medio de los bombardeos de la segunda guerra carlista. Más adelante me casé con esta ciudad de Salamanca, tan querida, pero sin olvidar jamás mi ciudad natal. El obispo quiéralo o no, es catalán nacido en Barcelona (se refiere a Plá y Deniel).? Acabo de oir el grito necrófilo y sin sentido de ¡Viva la Muerte!, Esto me suena lo mismo que ¡Muera la Vida!. Y yo que he pasado toda la vida creando paradojas que provocaron el enojo de los que no las comprendieron, he de deciros, con la autoridad en la materia, que esta ridícula paradoja me parece repelente. Puesto que fue proclamada en homenaje al último orador, entiendo que fue dirigida a él, si bien de una forma excesiva y tortuosa, como testimonio de que él mismo es un símbolo de la muerte. ¡Y otra cosa!. El general Millán Astray es un inválido. No es preciso decirlo en un tono mas bajo. Es un inválido de guerra. También lo fue Cervantes. Pero los extremos no sirven como norma. Desgraciadamente hay hoy demasiados inválido en España. Y pronto habrá si Dios no nos ayuda... Me duele pensar que el general Millán Astray pueda dictar normas de psicología de las masas. Un inválico que carezca de la grandeza espiritual de Cervantes, que era un hombre ?no un superhombre- viril y completo a pesar de sus mutilaciones, un inválido como dije, que carezca de esa superioridad del espíritu, suele sentirse aliviado viendo como aumenta el número de mutilados alrededor de él.El general Millán Astray no es uno de los espíritus selectos, aunque sea impopular o, quizá por esta misma razón porque es impopular. El general Millán Astray quisiera crear una España nueva-creación negativa sin duda- según su propia imagen. Y por ello desearía ver España mutilada, como inconcientemente dio a entender.

Bieito Fernández: Adhesión a unha homenaxe

Silvio Falcón, un mozo galego residente nas Cataluñas e visitador habitual deste blog, está a preparar, para o próximo verán, unha homenaxe a Bieito Fernández Álvarez, que era en 1936 militante da Federación de Mocedades Nazonalistas e que antes pertencera na Arxentina á Sociedade Nazonalista Condal e colaborara no xornal arredista “A Fouce”. Bieito Fernández, a quen tiven a honra de coñecer e tratar nos seus últimos anos, foi xa homenaxeado polo Clube Cultural Alexandre Bóveda hai uns cantos anos, nas súas terras natais de Grou, e daquela se inaugurou un busto conmemorativo naquel lugar.
Como adhesión a esta homenaxe reproduzo a octavilla conmemorativa do 25 de xullo de 1936, editada na Imprenta Ferreiro de Celanova, que remataba cun viva á República Galega e que o Bieito repartiu en días moi próximos ó inicio da guerra incivil (de seguro, debe ser un dos últimos documentos de conciencia galeguista antes da barbarie). Conservo un orixinal no meu arquivo, agasallo do propio Bieito, e o texto do mesmo foi xa reproducido por Claudio Rodríguez Fer en A literatura galega durante a guerra civil (1936-1939) (Vigo, Xerais, 1994).

Día de Galiza de 1936

Ao povo de GROU

Galegos: Hoxe, 25 de Xullo, data consagrada dende fai tempo como Día da Patria, querémonos dirixir os nosos conveciños pra lle lembrar a obrigación que temos todos, como galegos, de adicar o día de hoxe á exaltazón de todol-os valores da Nazón Galega, tanto espirituaes como materiaes.
Parella coesa exaltazón patriótica é mester tamén que afirmemos a nosa vontade decidida de liberar totalmente a nosa Patria da tiranía extranxeira que a ten asoballada dende fai catro séculos e meio.
Que hoxe, mañán e sempre, so resoen no ámbito da Patria o Hino Nacional Galego e as nosas fermosas cantigas populares; que se bailen e respeten as nosas danzas nacionaes como a muiñeira, a redondiña, a ribeirana, etc.; que se lean os periódicos e libros escritos no noso idioma; que se consuman con preferencia os productos galegos, e por último que hoxe, mañán e sempre, só se fale, pense e escriba en idioma galego.
Galegos: Por enriba de todol-os partidos políticos e de toda crenza relixiosa: GALIZA, GALIZA e nada máis que GALIZA.
¡VIVA a REPÚBLICA GALEGA!
Grou Día de Galiza 1936

Cataluña rexeita os violentos
(Andoliña sábado 14 outubro)

Cataluña é un gran país, consciente de vello da súa personalidade cultural no mundo, dinámico nos seus motores económicos e sociais. Foi un exemplo para os demócratas de toda España tanto no franquismo final como nos inicios da transición: unidade dos demócratas, conciencia de seu, tolerancia e respecto entre as formacións políticas. Nesas dúas etapas os cataláns rexeitaron a tentación de acudir á violencia política e iso librounos do grave problema de ter hoxe outra ETA causante de horrores e desgrazas mil.
Agora, cando Cataluña inicia a súa campaña electoral, co novo Estatuto xa aprobado, xorden actuacións que deben ser rexeitadas radicalmente: velaí o intento de boicot a un mitin do PP en Martorell, con empuxóns, insultos e lanzamento de obxectos ós seus oradores. Ou conatos de guerrilla urbana como os sucesos de hai días no Forat da Vergonya onde os violentos dispararon bengalas con bazucas caseiros.
O Parlamento catalán condenou con dureza estes ataques e destituíu un líder xuvenil do PSC implicado no boicot de Martorell. Hai que frear xa os energúmenos que se disfrazan de independentistas para liberar as súas frustracións con prácticas de matonismo covarde.
(Imaxe: Anglada-Camarasa, "Espido baixo a parra", Museo Belas Artes de Bilbao)

El niño raro (Vicente Aleixandre)


Onte falaron na TVE-2, en "Saber y ganar", de Vicente Aleixandre e da súa casa de Velintonia. Valeume de excusa para coller algún dos seus libros e ler algúns dos seus poemas. Téñolle especial devoción a "Historia del corazón" (1954) e decidín transcribir aquí un dos seus poemas, un dos que me produce unha inquedanza máis fonda. O titulado El niño raro. Por certo, un poema que a min me lembra, nunha das súas posibles lecturas (quizais me equivoque), ós versos contundentes do Luís Pimentel en "Xogo ruín": aqueles que rematan "Creceu e foi de aqueles."



Aquel niño tenía extrañas manías.
Siempre jugábamos a que él era un general que fusilaba
a todos sus prisioneros.

Recuerdo aquella vez que me echó al estanque
porque jugábamos a que yo era un pez colorado.

Qué viva fantasía la de sus juegos.
Él era el lobo, el padre que pega, el león, el hombre
del largo cuchillo.

Inventó el juego de los tranvías,
y yo era el niño a quien pasaban por encima las
ruedas.

Mucho tiempo después supimos que, detrás de
unas tapias lejanas,
miraba a todos con ojos extraños.

Betanzos, fala Lugrís, 1907
(Andoliña venres 13 outubro)

Hoxe terá lugar un acto solemne da Real Academia Galega en Betanzos que quere conmemorar o histórico discurso que don Manuel Lugrís Freire pronunciou nesa vila, o 6 de outubro de 1907, en idioma galego: foi o primeiro discurso político no noso idioma e xa subliñamos noutras ocasións a relevancia desa data. Eran os tempos de Solidaridad Gallega, un movemento entre rexionalista e agrario anticaciquil que iniciou as mobilizacións campesiñas do século XX.
Murguía falara en galego no discurso dos Xogos Frorais de Tui, 1891, nun acto só cultural. Algúns galeguistas miran con nostalxia cara a tempos suponse que moito máis galeguizados, cunha visión idealizada do noso pasado sociolingüístico. Pero o certo é que na Segunda República só os galeguistas usaban o galego nos mitins. E só coas Irmandades da Fala empezaron a escribirse cartas en galego. En 1909 produciuse o primeiro discurso en galego na RAG, de Amador Montenegro. En 1915 pronunciouse a primeira conferencia en galego na Universidade, a cargo de Luis Porteiro Garea, aquela esperanza fanada. A conquista polo galego de espazos públicos e privados foi un proceso moi devagariño, pero de pasos firmes. No que aínda estamos. (Imaxe, un cadro de Henry Robert Morland)

EDWARD MALEFAKIS Historiador: "Era imposible que triunfara la revolución en España"
Moi interesante a entrevista que onte publicaba El País con Edward Malefakis, realizada por José Andrés Rojo. Por se alguén aínda non a leu destaca da mesa dous titulares e dúas reflexións:

"Azaña tenía que haber condenado con fuerza el asesinato de Calvo Sotelo. Franco todavía no había decidido incorporarse a la rebelión"
"Es increíble que Largo Caballero siguiera defendiendo la revolución después del fracaso de octubre. Fue una irresponsabilidad"

(Sobre o labor do historiador e o revisionismo)
"Creo que un historiador debe ser crítico, y más aún con aquellos sectores y personalidades por los que espontáneamente siente simpatía".
"Quiero dejar muy claro que respeto el trabajo de los revisionistas, tienen todo el derecho a dar su versión y además son un acicate para volver a estudiar ese periodo y actualizar nuestros conocimientos. Lo que critico es que no analizan lo que pasó, los hechos, sino que hacen conjeturas sobre lo que podría haber pasado, se limitan a hacer interpretaciones. Cuentan las cosas como si el comunismo hubiera podido imponerse. Pero, dígame, ¿conoce muchos casos en los que la revolución haya sido el resultado de un régimen progresista? Cuatro o cinco, tal vez. ¿No ha ocurrido, más bien, que triunfó en sociedades con regímenes autoritarios?".

(Sobre a revolución de outubro de 1934 e a revolución imposible)
Aquella revolución se proyectó en 25 o 30 lugares y sólo se produjo en uno de ellos, Asturias. Fue sofocada de inmediato por el Ejército en una acción digamos que de rutina, sin grandes despliegues ni excesivas bajas (unos 1.100 muertos). Es la mayor prueba de que era imposible que triunfara la revolución en España. Para que pueda imponerse un cambio tan radical, la descomposición del Estado tiene que ser muy profunda. Es lo que ocurrió en la Rusia de 1917. Salía de una guerra atroz de tres años con millones de bajas y sufría el colapso de sus fuerzas militares y policiales, y también civiles. Los bolcheviques eran, además, una fuerza decidida con un programa claro. Nada de eso pasaba en España.
(Imaxe: cartel de Peré Catalá i Pic, 1937).

O blog está moi vivo

O blog está moi vivo, tanto polo número de entradas diarias que se producen como pola riqueza dos debates que aquí compartimos entre todos/as. Segundo me informa o meu asesor informático, o amigo Xulio Outumuro, entre o domingo e o martes un total de 104 persoas leron ou descargaron o discurso de Beiras que aquí está aloxado (coa miña presentación). Ademais, dúas novas xeradas por este blog (a homenaxe a Beiras e as declaracións de Paco Rodríguez sobre Ferrín) tiraron de dous fíos do foro arroutadanoticias.com, cun total dun cento de comentarios ó respecto, visiualizados ata agora por unhas mil cen persoas.
(Foto do discurso de Beiras no Ateneo, no momento da miña presentación, cedida por Dani Atanes, fotógrafo de La Región).

E. Wilson, a creación e a ciencia
(Andoliña xoves 12 outubro)
Edgard O. Wilson é un coñecido biólogo e entomólogo norteamericano, introdutor do concepto de Biodiversidade na linguaxe científica. Foi premio Pulitzer dúas veces e asinou estudos como A Natureza Humana e O futuro da vida. Nacido en Birmimgham (Alabama, 1929), chamárono o novo Darwin e é especialista nos sistemas de comunicación das formigas, das que dixo nunha ocasión: "Se os seres humanos desaparecesen mañá, o mundo continuaría; pero se desaparecesen os invertebrados dubido que a especie humana durara máis de dous ou tres meses". Seica non somos tan importantes...
Agora publicou un libro titulado A Creación no que volve chamar a atención sobre o ritmo de desaparición das especies (a metade delas podería extinguirse neste século) e sobre un posible cataclismo no planeta Terra, provocado polo home, semellante ó que foi a extinción dos dinosauros hai 65 millóns de anos. Para evitar ese desastre final, propón unha alianza entre a relixión e a ciencia, "as dúas forzas máis poderosas que existen no mundo", que sexa quen de mobilizar logo a sociedade e os políticos. Só falta que sexa escoitado polos que de verdade teñen poder para conducir (e así nos vai) este mundiño...
(Imaxe do pintor Hashimoto)

Rigorosa memoria do 36

(Andoliña 11 outubro 2006)

A proclamación do 2006 como Ano da Memoria non trouxo moitas novidades bibliográficas: os libros aparecidos nos últimos tempos derivan de anteriores investigacións en marcha. Por iso quero subliñar o esforzo realizado pola revista Grial que, no número 170, dedica un amplo monográfico ó tema coordinado por Lourenzo Fernández Prieto, que escribe ademais sobre a historiografía da guerra. Outros traballos tratan da memoria da fame, da sociedade da posguerra (M. Richards), das pegadas da represión franquista na memoria rural (Ana Cabana), dos lugares da memoria (J.Mª Cardesín), da represión na investigación científica (R. Gurriarán), da propaganda dos sublevados (X.M. Núñez Seixas) e da guerra na narrativa galega (D.Vilavedra).

Un documento útil contra o revisionismo histórico dominante noutros medios e o oportunismo dos bestseller de Pío Moa. Como apunta Fernández Prieto, existe outra corrente (S.G.Payne), que non reivindica os aspectos totalitarios do franquismo, pero presenta este réxime como unha paréntese na historia democrática e como impulsor do desenvolvemento económico: unha tese pouco inocente. Precisamos, dende logo, saber de onde vimos e qué significou aquel tempo de barbarie.

Xornalismo literario nos ‘blogs’

(O amigo Miguel Anxo Fernán Vello escribe hoxe sobre os blogs en Galicia Hoxe e de novo dedícanos palabras xenerosas e moi gratas: a min como coordenador do blog e ós que aquí coloquiamos a cotío, cun nivel de debate moi serio e enriquecedor. Graciñas)

Eu sonlles lector de ‘blogs’ e selecciono ao meu xeito –pasan a ser "favoritos"–, coas miñas esixencias particulares, obviamente, aqueles que me interesan polos seus contidos textuais, polo seu estilo, pola súa ética e pola súa vontade cultural ou social construtiva. Non gusto dos ‘blogs’ de autor que navegan nas augas do ensimesmamento e moito menos daqueles que zumegan ou destilan actitudes de resentimento ou de empencha: moitos dos chamados "blogs de comunicación interpersoal", por seguir a denominación de Juan Varela.

No noso país, afortunadamente, existen ‘blogs’ que participan das características que a min me interesan e que, co paso do tempo, se están a converter en puntos de lectura obrigada e en referencias inescusábeis de alto xornalismo literario. Referireime en concreto a dous, mais non esquezo estoutros, altamente recomendábeis: "A canción do náufrago", de Francisco Castro; "Fragmentos da galaxia", de Juan L. Blanco Valdés, e "Si home si", de Josito Pereiro. Un dos grandes ‘blogs’ galegos é sen dúbida "Brétemas", de Manuel Bragado, subtitulado "Notas de traballo de edición". O ‘blog’ de Bragado fornece interesante información, análise e reflexión sobre todo o que ten que ver co mundo do libro e da lectura, e suma ademais unha preocupación cultural, humanística e social que converten a "bitácora" viguesa nun inesgotábel viveiro de ideas para alimentar a calquera lector interesado.

E outro dos grandes ‘blogs’ de noso, este enraizado na "vella Auria", é "As uvas na solaina", de Marcos Valcárcel. O propio escritor e historiador ourensán defíneo como unha "fiestra aberta ao mundo dende aquela vella sentenza de don Vicente Risco: ‘Ser diferente é ser existente". En "As uvas na solaina", como non, pesa o oficio académico, xornalístico e ensaístico do autor, que é capaz de construír através dos seus textos un universo de alta tensión intelectual e rigor formativo e informativo. Lendo o ‘blog’ de Marcos Valcárcel sei da homenaxe multitudinaria a Beiras en Ourense. Dela falarei mañá.

Ricos e galeguistas
(No seu Camiño do Vao fala hoxe Monxardín dos ricos e galeguistas doutrora, en América. Ulos os ricos galeguistas de hoxe, aquí, na Terra?)
A esquerda nunca os reivindicou e pode que nunca o faga. Non tanto porque teña diferenzas irresolubles con eles -no fondo están todos mortos e iso é tremendamente nivelador- senón polo puro descoñecemento que temos da historia do noso país, ata hai pouco máis en mans de voluntaristas amadores e arestora cunha nova xeración de investigadores que nos están volvendo daquela amnesia colectiva que nos caracterizara.

O nacionalismo chamémoslle moderado, afastado de calquera discurso apocalíptico, vitimista e monolítico, deberá lembralos e tratar de compartir o seu recordo con todos e que todos asuman o agradecemento colectivo que lles debemos como construtores de nación. Deberemos consideralos como modelo do que foi posible noutrora, e que debería ser posible tamén e con novas forzas, agora e no porvir.

Refírome á xente rica e comprometida. Aos ricos e galeguistas, por exemplo. O noso nacionalismo, de tendencia bastante cutre, debe aprender moito da xenerosidade dos homes ricos no que respecta de compromiso coa Terra.

Pensemos en don Manuel Puente en Bos Aires, en Xesús Canabal en Montevideo, en Henrique Peinador en Vigo, en Álvaro Gil en Lugo, en Antonio Fernández... e nun par de ducias máis. ¿Que necesidade tiñan de complicarse a vida cunha idea minoritaria e da que eles, homes de empresa, non sacaban cartos senón que, pola contra, lles custaba? ¿Cantas veces terían que oír os seus asesores ou familias algo semellante? Pero a necesidade que neles mandaba era clara: a do comprimiso ético coas raíces, a da fidelidade á nación da que proviñan e único lugar onde lles interesaba ser estimados.

Estes homes ricos souberon deixarse guiar, nestes temas de apoios a inciativas recuperadoras de identidades, por galeguistas, digamos, pobres, con moita formación e pouca habenza, pero tamén intelixentes e amantes do país que souberon achegarse a eles e pedirlles axuda ao renacemento posible en cada momento, polo amor da Terra. Tanto dá que fose ter a mantido a Ramón Cabanillas en Mondariz para que escribise, como patrocinar o Consello de Galicia en Buenos Aires ou Montevideo. Tanto dá doar unha colección de arqueoloxía e arte única no mundo ao Museo de Lugo, como cadros ao Museo de Pontevedra ou subvencionar un colexio modelo como Fingoi ou a publicidade para pagar Nós. ¿Sería igual Galicia sen ter visto a luz o Sempre en Galicia? Pois houbo quen puxo cartos. ¿Sería igual Lugo se retiramos o torques de Burela do tesouro do Museo de Lugo? Pois alguén o doou.

Naquela vella campaña do Concello de Redondela, hai ben de anos, en favor do galego, usando as imaxes de galegos famosos e ricos, (Adolfo Domínguez, Arsenio Iglesias...) sospeito que ningún cobrou un can. Era o mesmo compromiso coa terra. Unha liña sobre a que hai que volver. Falemos ben dos ricos, que ao mellor, cae algo. Para o país, claro.

Unha voz silenciada.
(Pan por Pan mrtes 10 outubro)
A xornalista Anna Politkóvskaya estaba a escribir un artigo sobre as torturas en Chechenia cando foi asasinada no ascensor da súa casa, en Moscova. Quen a mandou matar? Quizais nunca se saiba: a policía incautou o seu ordenador e os seus papeis. Era a xornalista mais crítica co réxime de Putin e co primeiro ministro do goberno checheno prorruso, por denunciar as violacións dos dereitos humanos en Chechenia. Tamén reclamaba os dereitos dos propios soldados rusos e denunciaba outros casos de corrupción: tiña inimigos abondo para ser acosada e ameazada. Rusia herdou demasiados problemas na caída do réxime soviético: mafias, problemas nacionais na área da antiga URSS, Chechenia, Georgia, todo o Cáucaso. Por certo, nada que ver co retrato idealizado que fai Castelao das repúblicas de Ucraína e Acerbaixán na súa viaxe de 1938.

Entrevista a Francisco Rodríguez
(X.M.del Caño en Faro de Ourense, 8-X-2006)
“PROPOR O INDEPENDENTISMO CREO QUE É DAR SALTOS Ó VACÍO”

(Polo seu interese informativo, transcribo un fragmento desta entrevista)

- Vostede e Xosé Luís Méndez Ferrín teñen unha maneira moi diferente de ver a política, como pode comprobarse nos dous libros de conversas…
- Méndez Ferrín é uin intelectual un pouco diletante, e outra persoa que, dentro duns límites, como é evidente, no meu caso, eu tomei sempre a miña actividade como unha dedicación seria, constante, voluntariosa e ó servicio dunha causa: adecuada á sociedade onde vivo. Esto non é un xoguete, en mans particulares.
- Méndez Ferrín responsabilízao a vostede da expulsión de ducias de nacionalistas, entre os que se atopaba el.
- - Eu difícilmente podía expulsar a ninguén naquela época, porque non tiña un papel relevante. Pero dou datos no libro de conversas sobre o seu comportamento político. Se pensa que se pode manter dentro dunha organización política, boicoteando o proceso de creación dunha xunta nacionalista, que é o que fai cando o BNG vai ás eleccións cunha lista de coalición electoral, porque non estabamos legalizados...; esto non se resiste. É máis, Ferrín marchouse da UPG, non o botou ninguén.
- ¿Por que o responsabiliza a vostede da desfeita?
- Eso forma parte dunha táctica consistente en proxectar contra os demais os propios erros e deficiencias. Hai que crear un monstruo; ata neso Ferrín é pouco honesto.
- - ¿Méndez Ferrín di que vostede é un nacionalista compulsivo, sen compromiso de esquerdas?
- Pola práctica os coñeceredes. Eu levo 40 anos entregado a unha causa política responsable. Ferrín é unha curiosidade; paréceme moi ben que lle fora útil ó siostema. Non se pode ser máis conscientemente contrario a un proxecto político amplio para o país.
- ¿Existe unha relación de amor-odio entre vostedes?
- Para min Méndez Ferrín é coma se non existise. Existe no terreo literario. Eu non teño ningún tipo de relación con este home.
- ¿A clave está en que Ferrín optou pola ruptura política e vostede decantouse pola continuidade do sistema?
- Todo eso da ruptura é palabrería. Ferrín sempre estivo moi ben visto, sobre todo cando chegou a autonomía. Ós feitos me remito. Pero eso non interesa.
- O debate sobre o nacionalismo interesa.
- ¿Vostede cre que a nación do pobo galego se basa na existencia de Ferrín ou na miña? Por favor. Pero á parte de eso, ¿cal é a tarefa política de Ferrín? Ferrín, como literato, pódese permitir moitas cousas.
- Ferrín mostra un forte rechazo a Piñeiro ¿Vostede comparte esa valoración?
- Eu considero que Méndez Ferrín é un fillo de Piñeiro, pero noutra versión.
- É unha pena que o nacionalismo esté tan dividido.
- Todo o nacionalismo existente, que pinta algo, está no BNG, os demais limítanse a ir ás eleccións.
- ¿Están mellor fóra ou dentro?
- A integración é imposible, porque eles odian ó BNG.

“Dous monos”, de Bruegel, 1562. Disque aínda non se coñece ben o significado destes dous monos encadenados e melancólicos. Na iconografía cristiá, os monos simbolizan case sempre a estupidez ou vicios como a vaidade e a avaricia. As cáscaras de avedlá aluden ó refrán neerlandés, “ir ós tribunais por unha avelá”. Segundo isto, os monos terían perdido a súa liberdade por un asunto insignificante. No fondo, hai unha vista do porto de Amberes, cidade que deixou Bruegel en 1563 para establecerse en Bruselas. Rosa-Marie e Rainer Hagen, Bruegel, Taschen, 2000.

Terceira tertulia no Liceo (6 outubro 2006)

Participaron nesta ocasión os contertulios Afonso Monxardín, Andrés Mazaira, Ángeles Castro e a súa amiga (excusas, preguntareille o nome o próximo día), Sonia Torre, Serafín Alonso, Pepe Trebolle, José Paz, Segismundo Bobillo, César Ansias, Felipe Ferreiro, José María Eguileta e este cronista.
O pasado venres falamos da cultura nesta cidade. Neste espazo só pode anotar, de xeito esquemático, algunhas das variables que alí se manexaron, a xeito de diagnose dun estado cultural. Velaí:
1. Calificouse como disparate dedicar o nobre edificio do Banco de España a oficinas do catastro (que poden ir noutro lugar), sacrificando o que debera ser o centro cultural de referencia da cidade.
2. Reclamouse a necesidade de manter para usos culturais os históricos locais que hoxe ocupa a Biblioteca da Deputación
3. Denunciouse a arbitrariedade na designación de responsables políticos nas áreas culturais e ausencia de xestores e persoal técnico axeitado en moitos casos.
4. Criticouse o concepto de “Cultura-Espectáculo”, que leva a erguer contedores culturais sen saber moi ben qué facer con eles nin planificar as programacións estables necesarias.
5. Anotouse a confusión existente entre campos que deberan disterarse con certa autonomía (festas respecto de cultura e cine).
6. Subliñouse a escaseza de infraestructuras prioritarias: poucas bibliotecas municipais, Arquivo Municipal, unha Escola de Música municipal cunha demanda moi superior ás prazas existentes.
7. Salientouse o absurdo de manter a denominación de Museo Municipal para un edificio que non é tal, só unha sala de exposicións, e que carece ademais dunha programación coherente.
8. Reclamouse a necesidade de coordenación entre institucións e colectivos de base, como xa sucede nalgúns campos (Miteu, Casa da Xuventude, etc.) e tamén a desexable relación, tamén coordinada, entre os axentes da cultura pública e da cultura privada (caixas e bancos).
9. Demandouse unha maior programación de actividades para o sector infantil e xuvenil, sen dúbida o público máis agradecido.
10. Anotouse tamén a falla de rendibilidade de eventos que manexan grandes orzamentos para prazos de tempo moi breves, cando podían ampliar as súas programacións paralelas ó longo de todo o ano (Festival de Cine).
E unha pregunta que pairou sobre todos os participantes neste faladoiro:
Interesa todo isto ós cidadáns?
Por qué logo esa apatía dos ourensáns ante moitos dos datos aquí recollidos?

CEN ANOS DE

HISTORIA CULTURAL

1937: DÍAS DE RESISTENCIA

Foron os días de Atila en Galicia e Galicia Mártir, de Castelao.Tamén os de Nova Galiza; Nueva Galicia e El Miliciano Gallego. E do protagonismo de Rafael Dieste e tantos outros. E da traducción da Internacional ó galego, nas versións de Luis Bóveda Pérez e de Ramón Cabanillas. E dun centenario do nacemento de Rosalía case clandestino. E do protagonismo en América dos exiliados, con Luís Seoane á cabeza. E da prensa fascista-falanxista de novo cuño na Galicia ocupada. E cando mataron a Xohán Carballeira e a Xosé Villaverde. E cando Celso Emilio coñeceu en Asturias á súa querida Moraima. E moitas cousas máis... De todo iso falo hoxe (seguindo basicamente os traballos de Claudio Rodríguez Fer e Alonso Montero) na miña páxina dominical do Galicia Hoxe.

Un artigo de Miguel Suárez Abel co que se identificarán moitos profesores

Con mil amores (El Correo gallego 7.10.2006)
¿Que facemos con eles?
Quéixanse moitos docentes, con razón, de que en determinadas aulas, polo seu número de alumnos, é dificilísimo impartir clase. Non é o caso. Nesta de 1º da ESO, os alumnos non chegan a vinte. Non obstante, os profesores mostran o seu desespero desde o comezo. De dezasete, seis teñen un nivel de coñecementos que non superaría un exame rigoroso de 3º de primaria. Un, o máis rebelde, vive nun ambiente familiar rodeado dunha niñada de irmáns, nunha situación económica deplorable, cun pai agresivo e alcohólico e unha nai submisa e mártir. Outro, atolado e impulsivo, con formigas no cu e paxariños na cabeza, lareta canto pola lingua lle pasa sen saber se está nunha aula, nun parque, na cociña da súa casa ou nun monte queimado. Outra, consentida e mimada ata o ridículo, choromica, pinga no moco, escribe cartas cunha ortografía que feriría os ollos de calquera agás os do rapaz que as recibe, namórase cada sete minutos, contesta airada porque ninguén comprende o seu sufrimento e ameaza con se tirar pola fiestra se os seus caprichos non se cumpren. Un máis, tímido, metido e si, melancólico, coa mira nos pés, no dá aberto a boca nin para boquexar, necesita dun guindastre para lle mover un brazo e responde unicamente si ou non despois dunha presión e tenacidade propias de heroes gregos. O penúltimo é duro, esquinado, seco, retorto, contesta e provoca, busca o enfrontamento e ten unha coiraza impenetrable; non se lle coñece pai e a súa nai non a ve porque, para comer, traballa de sol a sol limpando oficinas. A última, nerviosa, axitada, invadida por unha comechón infinita de hormonas, adéstrase para modelo, artista, candidata a Gran Hermano ou Operación Triunfo; seduce, conquista, abandona, somete, planta, chulea ós nenos coma unha profesional; todo con tal de que miren para o seu embigo. Os seis, en clase, lanzan papeis, rin, asubían, cantan, belíscanse, acosan a compañeiros e esnaquizan os nervios do profesor máis temperado.
Diante de tal situación, tres posturas. A dos profesores da man dura: expulsión, expediente, fóra. A dos profesores bondadosos: pobres, que circunstancias, que vidas, necesitan psicólogo, cariño e apoio. E a dos pais dos once alumnos restantes: o meu fillo ten dereito a poder estudar, non pode perde-lo tempo porque seis inadaptados non estean preparados para convivir nunha aula... ¿Que facer? Como en educación, igual ca en fútbol, todos somos expertos, ¿vostedes que proporían?

Sobre a homenaxe a Beiras en Ourense

Máis de 200 persoas no Ateneo de Ourense para escoitar, con entusiasmo, a Xosé M. Beiras. Aínda había máis na cea-homenaxe nos locais de Aixiña, con moitos mozos, de Galiza Nova e independentes. (Un dato para reflexionar, o día anterior houbo un acto público da persoa que hoxe (e sempre) mandou no Bloque a nivel orgánico: con moitísima menor presenza de militantes). Composición moi plural dos públicos arredor de Beiras: profesionais, amigos de Beiras (Buciños, Carlos Martínez, Xaquín Acosta, Paco Constenla, etc.), moita mocidade, militantes do BNG e non militantes. Presenza moi importante de xentes de Esquerda Nacionalista, de Unidade Galega, do antigo PSG, etc. Presenza destacadísima de militantes e cadros da CIG e de colectivos ecoloxistas e outros. “Chapeau” para os organizadores (Secundino, Lito, Henrique) pola súa capacidade de comunicación coas xentes e de convocatoria. Ausencia radical de cargos institucionais do BNG (nin o primeiro). Asiste o candidato ás municipais da cidade, Alexandre Sánchez Vidal, antigo beirista, nun xesto que lle honra (xa sabía que ía escoitar cousas un chisco incómodas: eu falei con plena liberdade e creo que non dixen ningunha mentira). Entusiasmo e aplausos sentidos no foro do Ateneo.

Tocoume facer a presentación, xa saben, e prepareina ben: un longo discurso, case 8 folios, arredor de tres datas históricas: 1936, 1963, 1982, con Beiras na cerna das miñas palabras, por suposto. Tentarei difundilo por esta vía (blog) ou por outra que me ofrezan. Gustou moito ós asistentes (toda a noite estiven recibindo felicitacións) e tamén a Beiras e a Aurichu, de corazón. Simplemente dixen o que moitos nacionalistas querían escoitar e ninguén se atreveu a dicir en público nos últimos meses: fíxeno eu porque estou libre de obediencias e podo falar con plena independencia e liberdade. Rematei pedindo a xustiza histórica coa figura de Beiras que lle foi negada. E facendo un canto á irmandade e fraternidade solidaria dos vellos galeguistas, a que amosou Bóveda cando defendeu a Filgueira Valverde ó fundar este a Dereita Galeguista: “onde estea Filgueira estade seguros que estará un obreiro da causa galega”. Palabras que o nacionalismo debe recuperar: fraternidade, irmandade.

Beiras deu un discurso impecable sobre o nacionalismo no momento actual e as estratexias arredor da negociación do Estatuto de Autonomía. Moi crítico coas tácticas que se están a levar, co mimetismo arredor do Estatuto catalán, co rexeitamento a impugnar o límite constitucional. Explicou a inserción dos poderes na autonomía e a necesidade de impulsar un cambio “cualitativo” (non cuantitativo, “o problema non son as competencias”, dixo) no novo Estatuto: cambio xurídico que recoñeza o pobo galego como suxeito político do poder, como figura na Constitución ó respecto do pobo español. Se iso non se pode facer, o nacionalismo quedaría negado e deslexitimado no futuro aprobando un Estatuto de segunda división. Críticas a unha autonomía cun Poder Xudicial que vai por libre e depende do Estado central, cando debería estar incardinado nas institucións autonómicas; que non foi quen aínda de organizar a súa propia estrutura territorial (concellos e deputacións) de xeito realmente autónomo. Un discurso discutible, como todo, pero no nivel intelectual eficaz, case académico, contundente.

Beiras estaba conmovido e agradecido: non foi pose, estiven na súa cea ó seu carón e falamos de moitas, moitas cousas. Necesitaba este xesto e alégrome que se fixera en Ourense. Estou seguro que noutro lugar calquera de Galicia tería a mesma repercusión e apoio social. O nacionalismo está vivo: demostrouse esta noite, coas gañas que teñen moitos militantes de recoller un alento de esperanza e de ilusión.
Beiras percorreu todas as mesas (“como nas vodas”, díxenlle) saudando os amigos e amigas e sen parar de facer fotos. Os mozos trouxéronlle algún agasallo. Cantouse espontaneamente a Internacional e o Himno Galego e houbo os berros habituais “Galicia ceibe, poder popular” e tamén “Independencia”.
O Beiras falou tamén ó remate da cea: cinco ou dez minutos, aparentemente improvisados (levábao todo moi ben pensado), pero cunha elegancia de estilo e claridade de significados maior que nunca. Devolveu os aplausos ós asistentes para dicirlles que eles eran os homenaxeados, por estar aí e ser quen de traballar tantos anos no futuro do país. Afirmou que el estivo sempre a disposición da xente e que tivo moitas oportunidades, se el quixer, de ser presidente da Xunta de Galicia, xa nos inicios da transición: só tiña que buscar o cabalo axeitado; pero non se trataba diso, tratábase de que a xente quixese cambiar as cousas e el só sería presidente da Xunta se era en nome desa xente que loitaba con el todos os días.
Enlazou co meu fío da presentación para reclamar esa fraternidade necesaria dentro do nacionalismo. E engadiu que está aí, con moita máis xente, e que loitará por volver a un novo equilibrio do Bloque que reoriente a súa dirección e a súa estratexia (hoxe sábado había unha xuntanza en Santiago dos beiristas, baixo o nome “Encontro Irmandiño”, independente da “Alternativa” que propugnan EN e UG). Quizais se encontre no camiño con outras persoas e colectivos que van nesa liña: iso depende dos militantes e dos debates que veñen. Pero el está con folgos para ese debate e saíu de Ourense cargado de enerxías, co apoio e a calor de varios centos de nacionalistas que non queren que sexa negado nin borrado da historia deste país.
(Imaxe: Caricatura de Beiras por Pinto-Chinto, do libro da Segunda Bienal de Caricatura de Ourense, 1994).
NOTA 1: podedes escoitar a conferencia completa (arredor dunha hora) e a miña presentación (media hora máis) en (http://alter-galiza.agal-gz.org), grazas ó labor do amigo Vítor M. Lourenço que está a salvagardar importantes documentos sonoros do noso país.
NOTA 2: en La Región de hoxe publícase unha entrevista de Laura Grandal con Beiras, na que fala con claridade diáfana do que está a pasar no BNG.
NOTA 3: Información en Galicia Hoxe sobre a homenaxe a Beiras en Ourense e a presentación da Alternativa en Compostela.
NOTA 4: Baixar ou ler o texto de homenaxe en formato .pdf

Dona Emilia e as Academias.

(Pan por Pan 6 Outubro)

Contouse tamén na Coruña, no Simposio sobre a Pardo Bazán, cómo foi a campaña que ela mesma dirixiu, moi sutilmente, para impulsar a súa candidatura á Real Academia España: a escritora mobilizou xornais, amigos, estudantes, etc. Pero de pouco lle valeu: a Academia era conservadora e non quería mulleres no seu seo. Seica un bispo, tamén académico, dixo daquela que mentres el estivese alí, non habería nesa institución outras saias que as súas. En cambio, dona Emilia foi nomeada Académica de Honor e Presidenta Honoraria da Real Academia Galega. Pero non foi á sesión fundacional de 1906. Sabía que alí estaría Manuel Murguía, con quen mantivo unha forte polémica na prensa (o escritor rexionalista consideraba que dona Emilia minorizaba a figura de Rosalía). A autora de “La Tribuna” escusou a súa presenza porque estaba “indisposta”.

(Imaxe: Dona Emilia cun fillo no colo, foto tirada de La Tribuna, A Coruña, Casa Museo Pardo Bazán, n. 3, 2005).

CONFERENCIA DE Xosé Manuel BEIRAS Torrado:
NACIONALISMO E ESTADO NA GALIZA ACTUAL"
Presenta: Marcos Valcárcel
LUGAR: Ateneo de Ourense
DATA: 6 de outubro de 2006 -venres-
HORA: Oito da tarde (20,15)

CIDADE DA CULTURA (Tirado de Chuza: un texto de Bieito Iglesias e unha idea en imaxes de Suso Sanmartín)
Xullo 13. PURO PRESENTE
Asisto a un cónclave de literatos a fin de suxerir contidos prá controversa Cidade da Cultura. Este xénero de reuniós deslízanse cara o arbitrismo e o diletantismo, no mellor dos casos, ou o craso 'dame algo': dame unha sesión de poesía visual, un local pra unha performance, unhas palestras, un obradoiro literario...Existe un problema previo a calquera outra consideración: a obra do monte Gaiás pertence á cultura do espectáculo. Querse dicir, "ao reino autocrático da economía de mercado, unha vez accedeu ao estatuto de soberanía irresponsable, xunto coas novas técnicas de goberno que acompañan o seu reinado" (Guy Debord). Apostila de Félix de Azúa: "Todo o que a sociedade do espectáculo presenta, é verdadeiro, bo e necesario, polo simple facto de telo presentado". O escritor tradicional peta pouco nesta meada. Talvez poda desecarse algún autor emblemático –despois de expirar, non antes- pra exhibilo en vitrina como o museu de Banyoles mostraba un bosquimano.
Bieito Iglesias, Tempos Novos, Nº 111 (Agosto 2006), pág. 81.

Dona Emilia. (Pan por Pan 5 outubro)

Xa lles contei que estiven na Coruña, nun Simposio sobre a Pardo Bazán e o xornalismo. Estaban alí varios reputados pardobazanistas de España e algúns franceses e italianos e aprendín moito sobre a autora de “Los pazos de Ulloa”.
Por exemplo, teño que recoñecer que, a través da lectura das súas obras, tan exactas na descrición dun mundo campesiño en crise, tiña eu unha imaxe en exceso liberal, no plano político, de dona Emilia. Agora sei que estaba contra o parlamentarismo, contra o constitucionalismo e os partidos políticos, segundo estudou Xosé R. Barreiro. E que se deixou influír polos pensadores do tradicionalismo católico francés, como De Bonald e De Maistre. Quedei sorprendido, pero só en parte: unha vez máis demóstrase que o relevante nun escritor son os mundos que é quen de crear e non as súas ideas políticas concretas.

Banquete no Hotel Miño, Ourense, dos galeguistas a Emilia Docet, miss España
Na foto están, entre outros (están todos identificados, se a alguén lle interesa): Otero Pedrayo e a súa dona María Xosefa Bustamante Muñoz; Álvaro Cunqueiro; Blanco Amor; Leuter González Salgado; Vicente Risco; Ramiro Illa Couto; Emilia Docet (miss España, no medio); Manuel Luís Acuña (que recibía ese día o premio do certame literario Manuel Murguía); Xoán Luís Ramos Colemán; Manuel Peña Rey; Esther Peña Bouzas; Alfonso Vázquez Monxardín (avó de...); Xosé Goyanes; Daniel Piñeiro e varios comerciantes da cidade.
andoliña 5 outubro
75 anos do voto feminino (e 3)
Na asemblea nacionalista de Lugo, en 1918, as Irmandades da Fala asinan como primeiro punto do apartado III do seu programa (Problemas Políticos) a ‘Igoaldade de dereitos para a muller’. Non era esta unha posición xeneralizada naquelas datas: non esquezamos que a escritora Francisca Herrera Garrido escribe na revista Nós en 1921 un artigo ridiculizador do dereito ó voto das mulleres. Cando chega o debate na República, o Partido Galeguista crea un Grupo Feminino en Ourense e abre unha sección nova en A Nosa Terra titulada ‘O recanto da muller’, no que escriben varias militantes femininas.
Eran xestos importantes, pero de resultados relativos. Como indica Carme Blanco, os galeguistas utilizaron acotío a imaxe do mito maternal galaico como fundamento da nación, nunha liña próxima á praxe dos nacionalismos irlandés ou vasco. E apelan á súa condición de traballadoras; velaí aquel cartel do Estatuto con dúas labregas e o texto ‘Mulleres que traballades como homes, votade o Estatuto’. Pero tiveron escaso protagonismo orgánico. Só isto: Mercedes Docampo pronunciou un discurso na terceira asemblea do PG e Xosefa Iglesias Vilarelle formou na directiva da Dereita Galeguista de Pontevedra.

Clara Campoamor: símbolo dos dereitos da muller e do voto feminino, símbolo da democracia, símbolo de ser quen de levar adiante unha posición firme dende a ética e a máis fonda convicción nas propias ideas (aínda contra o seu partido, o Partido Radical)

Seminario Estudios Socialistas Manuel Suárez Castro

Un amigo infórmame do nacemento de Seminario de Estudios Socialistas Manuel Suárez Castro e dun blog asociado a esta figura histórica. Unha nova que me enche de ledicia e que fai xustiza ó alcalde socialista da cidade auriense coa Fronte Popular, fusilado nos horrores da barbarie fascista. O blog conta xa cunha ficha biográfica do líder socialista, un breve artigo meu de hai uns meses e un longo e documentado estudo de David Simón, máximo especialista na historia da sanidade ourensá e da nosa psiquiatría e autor de varios libros imprescindibles ó respecto.
Noraboa de novo.

Eduardo Galeano opina sobre a democracia
(entrevista no Faro de Vigo, hoxe, de Carmen Villar)

"No existe la democracia todavía: es un proyecto"

El conocido autor uruguayo defendió ayer en Santiago que "podemos hacer la historia".
El escritor uruguayo Eduardo Galeano abrirá hoy el ciclo de conferencias "América, cada vez más latina", que organiza el Club Internacional de Prensa y lo hará hablando de "los otro siete pecados capitales". La cita es a las ocho en el Aula Sociocultural de la Fundación Caixa Galicia, en Santiago.-
¿Cree que el hombre es libre de decidir su destino? ¿Tiene esa posibilidad todavía la humanidad?- Creo que sí y no. Creo que estamos presos de jaulas visibles e invisibles que nos mutilan la libertad de elegir nuestro destino, pero que esas jaulas no son nuestro destino y que por lo tanto podemos ser libres en la medida en que seamos capaces de conquistar la libertad de imaginar el futuro en lugar de aceptarlo. En lugar de cruzarnos de brazos y decir estamos condenados a la desgracia incesante, decir, bueno, vamos a inventar un futuro diferente. Somos libres, pero no somos libres en la medida en que no seamos capaces de construir nuestra libertad. Estamos todavía muy prisioneros de todo tipo de jaulas que hemos aceptado como si fueran inevitables maldiciones de la naturaleza, que son las jaulas que nos obligan a creer que mañana es otro nombre de hoy, es decir que podemos repetir la historia pero no hacerla.
- Pero, ¿no cree que es difícil decidir el destino cuando la democracia es cada vez más formal y aumenta el control de los poderes económicos?- Sí, bueno, la democracia es una democracia en construcción. No existe la democracia todavía. Es un proyecto ese del poder del pueblo, un proyecto que puede ser realizado en la medida en que la gente vaya adquiriendo protagonismo democrático y que deje de creer que la democracia consiste en una ceremonia hueca y que se cumple depositando un voto cada cuatro, cinco o seis años porque eso es una misa sin dios. La verdadera fe democrática implica una verdadera participación popular en las actividades públicas, en lo que tiene que ver con el destino común. Si la gente asume su protagonismo, las cosas van a cambiar. Pero si la gente sigue creyendo que la política es cosa de los políticos, tengo mis dudas de que podamos cambiar nada.

"El panorama internacional del poder es una especie de dictadura"

- En su opinión, ¿esa democracia es factible?
- Se están procesando distintas formas de entender la democracia más allá de la formalidad porque cuando es verdadera, no se hace democracia en nombre de otros, se hace con otros. Es muy difícil, pero hay procesos orientados en ese sentido, aunque hay montada una maquinaria gigantesca enemiga del cambio. Porque los organismos dominantes, los que gobiernan a los gobiernos, no son democráticos (el FMI, el Banco Mundial, la OMC o la propia ONU). El panorama internacional del poder es muy poco democrático. Más bien es una especie de dictadura de algunos países. - ¿Cree que las nuevas tecnologías pueden ayudar a cambiar las cosas?- No queremos sobrevivir, queremos vivir. Ni las migajas del banquete universal. Se trata de ser escuchados, de tener una voz propia, que no sea un eco triste de las voces del poder, que son sospechosas, mienten. En ese sentido, yo reconozco que, contra todos mis prejuicios, Internet ha abierto la posibilidad de que muchas voces condenadas a sonar en campana de palo hoy puedan tener eco universal.

75 ANOS DE VOTO FEMININO
Celebrouse antonte (domingo 1 outubro) o 75 aniversario do histórico debate nas Cortes, o 1 de outubro de1931, que abriu o paso ó voto das mulleres en España. Diversas institucións e organizacións políticas e sociais conmemoraron esa data en toda Galicia: en Ourense, nun acto organizado polos socialistas, leuse o gran discurso que daquela pronunciara nas Cortes Clara Campoamor, deputada do Partido Radical e unha das grandes promotoras do voto feminino. Foi un debate moi difícil: Clara Campoamor apoiouse nos mínimos presupostos éticos para defender o dereito a voto das mulleres: “Tendes o dereito que vos deu a lei, a lei que fixestes vós, pero non tendes o dereito natural fundamental que se basea no respecto a todo ser humano”, díxolle ós deputados. Como é ben sabido, houbo varias posturas contrapostas.
Os partidos divídironse.
O propio Partido Radical, o de Clara Campoamor, estaba en contra do voto feminino. En contra falaron tamén o socialista Indalecio Prieto ou a gran Victoria Kent, de Esquerda Republicana, ou o galego Roberto Nóvoa Santos, unha das grandes intelixencias do país, que, malia iso, puxo en dúbida que as mulleres fosen “órganos igualmente capacitados” que os homes.
O medo é sempre mal conselleiro e o medo conducía as posicións de moitos republicanos e militantes da esquerda no debate sobre o voto feminino. Temían que este estivese dirixido pola Igrexa e dese a vitoria ás dereitas. Nesa altura, por outra parte, a militancia feminina nestes partidos era escasa: non había grupos de mulleres no PSOE ourensán, por exemplo (si entre os socialistas de Ferrol).
No semanario local “La Lucha” un militante socialista de Amoeiro escribe un artigo chamando á educación política da muller para que non sexa manipulada polos curas de aldea nin por prexuízos relixiosos: este militante consideraba o voto feminino prematuro, “porque no lo pedía ni ansiaba por lo menos la masa general aldeana”.
Outros defenderon a minorización da muller, como Hilario Ayuso, deputado republicano federal, que quería que o home votase ós 23 anos e a muller ó superar a “idade crítica” dos 45. O debate sobre o voto feminino acelerou a implicación feminina na vida política. Os galeguistas crearon un Grupo Feminino en 1933 e pasearon polo país a Emilia Docet, miss España. E a dereita fixo de Acción Femenina Gallega un dos núcleos de maior mobilización da CEDA no período.

Dona Emilia Pardo Bazán
Empeza hoxe (martes 3 outubro) na Coruña, na Academia Galega, un Simposio sobre o xornalismo de dona Emilia Pardo Bazán. Falarei no mesmo do xornalismo galego do século XIX e lembrarei algúns sucesos esquecidos, desenterrados das páxinas amarelas dos xornais. Dona Emilia tivo grandes defensores en Ourense, como Juan Neira Cancela. E tamén detractores. En 1893 os republicanos que editaban “El Correo de Celanova” protestaban iradamente contra a decisión de designar unha rúa co nome da escritora. Dicían que nada legara a Celanova a creadora de “La Tribuna”, fóra de ir por aló “a correrse una juerguecita”. Engadían unhas desagradables alusións machistas e logo pedían para as rúas de Celanova os nomes do médico Fernández Losada e do poeta Curros Enríquez, colaborador dese diario. Ás veces, polo visto, os republicanos tamén se equivocan.

Xornalistas do XIX. O periodismo ten hoxe un prestixio merecido: conste que non entra nesa categoría o que algúns chamados “periodistas” ornean nalgúns programas de televisión. No século XIX os xornalistas carecían de formación específica e a maioría das persoas que chegaban a ese oficio facíano polas mesmas vías que conducían á administración civil do Estado, ó abeiro dun cacique ou dun político con veleidades literarias. Por iso dixo en 1901 Alejandro Lerroux, o republicano histórico, que o xornalismo en España era “refugio de fracasados en la literatura, hospital de inválidos de otras carreras o camino por donde marchan en carrera desenfrenada las ambiciones políticas”. Aínda así, quedaron na memoria nomes ben egrexios de xornalistas do XIX e principios do XX: dalgún xeito o sistema acaba por depurar os elementos máis espúreos.

Mártires do 36 na cultura galega
(fotos que complementan o texto que figura embaixo)

O poeta e xornalista republicano Roberto Blanco Torres (que militara tamén nas Irmandades da Fala); o editor Ánxel Casal, artífice do rexurdir cultural da Editorial Nós, e Manuel Gómez del Valle, poeta ourensán e militante comunista.

Cen anos de historia cultural: 1936, As poutas do terror
(Galicia Hoxe, 01.10.2006)

Na súa biografía de Castelao, Henrique Monteagudo recupera unha carta desgarradora do rianxeiro a Otero Pedrayo en xuño de 1936. Di así, anticipándose ao estoupido da barbarie: "Esto vai mal. Cada día pior. Non se sabe o que vai pasar. Eu teño medo. Todo son líos e a xentiña que agora manda non saben dar conta do recado. A min somentes me ten esquí o compromiso que adequirín cos nosos.
Non sei se a autonomía (se é que gañase o plebiscito) chegará a tempo e se con ela poderemos illarnos da miseria material e moral que vai inzar todo. ¡Quen me dera na miña casa de Pontevedra, a soñar e a traballar! ¡Quen me dera estar coma ti! ¡As miñas debilidades leváronme lonxe, e teño unhas ganas de volltar ao meu! A política dáme noxo i estou eiquí moito máis desterrado que en Extremadura. Alí tan siquera podía permitirme o luxo de soñar soños ledos. Eiquí todo é negrume. Todo é mentira. Desafogo contigo e con ninguén máis. Sei que vou pagar caras as miñas lixeirezas e dáme medo pensalo, porque non son valente."
E a barbarie chegou. A Galicia o 20 de xullo coas tropas franquistas e o apoio dos falanxistas, carlistas e moitos cedistas. E a barbarie foi a traxedia que hoxe os historiadores están a desvear: velaí as obras de Carlos Fernández, Xosé M. Núñez Seixas, Xulio Prada, María Xosé Souto, E. Grandío Seoane, Víctor Lamela, e tamén de Alonso Montero e Claudio Rodríguez Fer, no terreo literario. Traxedia que tamén no campo da cultura tivo dimensións de catástrofe.
A finais de xullo, derrotada a resistencia nalgúns lugares e tomadas todas as cidades, empeza a represión "legal" e paralegal : os presos en Oseira, Celanova, San Simón, e os fusilamentos ó carón dos cemiterios e os "paseos" nas cunetas que cantaría Luís Pimentel. Centos de traballadores e militantes demócratas, republicanos e galeguistas, son asasinados dende os primeiros días.
Entre eles estaban, cunha especial dimensión cultural, o poeta comunista ourensán Manuel Gómez del Valle (fusilado o 11 de agosto no cuartel de San Francisco, Ourense); o escenógrafo Camilo Díaz Baliño (14 de agosto, Meixide – Palas de Rei); o escritor e dirixente socialista, exalcalde de Ferrol, Xaime Quintanilla (16 agosto, Ferrol); o economista e secretario de organización do Partido Galeguista Alexandre Bóveda (17 agosto, A Caeira, Pontevedra); o alcalde da Fronte Popular e editor de Nós, militante galeguista, Ánxel Casal Gosenxe (19 agosto, Cacheiras – Teo); o escritor e dirixente galeguista-socialista Xoán Xesús González (12 setembro, Boisaca- Compostela); o poeta e xornalista republicano Roberto Blanco Torres ("claudiado" o 1 de outubro na estrada de Celanova a Portugal, nunha revolta da estrada perto de Entrimo); o xornalista e militante radical-socialista Jacinto Santiago (morto dun ataque ao corazón, cando ía ser "paseado" perto de Vilariño Frío, Ourense, 31 outubro); o xornalista republicano de Vigo Manuel Lustres Rivas (o seu cadáver aparece na Concheira redondelana no mes de novembro, despois de ser "paseado"). Tamén estarán entre as primeiras vítimas da guerra os xornalistas galeguistas Xoán Carballeira e Víctor Casas, que fora director do portavoz do movemento A Nosa Terra (fusilado o 12 de novembro en Pontevedra); o pintor Francisco Miguel Fernández Moratinos; o xastre e artista coruñés Luís Huici; Darío Álvarez Limeses e Arturo Noguerol Buján, avogado e xerente de Nós, que aparece nunha cuneta da estrada A Coruña-Ferrol. Na colección persoal da revista Nós que gardou "Ben-Cho-Shey" deixou constancia manuscrita dos colaboradores da revista asasinados: os citados Casal, Blanco Torres, Díaz Baliño, Carballeira e Noguerol, ademais dos menos coñecidos Isaac Forneiro Barandela, Manuel Fuentes Canal, Amadeo López Bello e Modesto López Teijeiro.

A PRENSA SILENCIADA
Os citados son só algúns nomes notables, pero houbo tamén centos de "axitadores culturais", sobre todo mestres e xornalistas, que foron represaliados, encarcerados ou multados dende xullo de 1936. Simbolicemos os seus nomes nas figuras do filólogo Aníbal Otero; dos escritores Xesús San Luís Romero e Evaristo de Sela (todos eles pasaron polo cárcere) e do poeta Manuel Luís Acuña, represaliado como mestre da ATEO e que non volverá publicar obra poética no resto da súa vida. Tamén foi silenciada toda a prensa progresista e o mellor da nosa prensa cultural: os grandes diarios republicanos como El Pueblo Gallego (reconvertido en xornal falanxista polos alzados) ou La Zarpa, que sufriu o agravio de saír uns días coa cabeceira manchada polo xugo e as frechas do novo réxime, así como a revista Nós, o portavoz galeguista A Nosa Terra; Heraldo de Galicia (Ourense); o Guieiro das Mocedades Galeguistas; A.T.E.O., dos mestres progresistas de Ourense, e unha longa xeira de xornais e revistas obreiras e republicanas. Na conta da barbarie engadimos o peche e expolio de institucións culturais como o Seminario de Estudos Galegos.
Os intelectuais galeguistas que estaban no momento da sublevación en zona republicana salvaron a vida por esa circunstancia (Castelao, Rafael Dieste, Carballo Calero, Otero Espasandín, etc.) e logo se incorporaron ó exilio forzado en América ou Europa. Tamén fuxiron cara o exilio nomes tan relevantes no xornalismo e na cultura como Basilio Álvarez, Eduardo Blanco Amor, Xerardo Álvarez Gallego, Xesús Bal i Gay, Alexandre Campos Ramírez (Alexandre Finisterre), María Casares, Álvaro María Casas Blanco, Arturo Cuadrado, Florencio Delgado Gurriarán, Isaac Díaz Pardo, Antonio Fernández Pérez, Alfonso Gayoso Frías, Xose Núñez Búa, Maruja Mallo, Luís Seoane, Carlos Velo, Lorenzo Varela, os pintores Manuel Colmeiro, Federico Ribas e Maruja Mallo, etc.

VOCES CON FRANCO
Tamén foron obrigados a marchar ó exilio unha longa lista de profesores e catedráticos universitarios (as depuracións na Universidade empezaron de inmediato): arredor de 215 nomes, das diferentes Facultades, segundo os datos que aportou Carlos Fernández no seu libro La Guerra Civil en Galicia, 1988).
A historia do estoupido da guerra incivil en relación á cultura non remata co rexistro da represión dos fusilados, paseados, encarcerados e exiliados. Houbo outras voces que mesmo se puxeron ao servizo dos alzados. A máis coñecida, a de Vicente Risco, levado do medo e dun antimarxismo visceral (das dúas cousas xuntas, o máis probable), que xa o 30 de agosto de 1936 participa nun acto público franquista, como director da Escola Normal de Maxisterio de Ourense, para repoñer con solemnidade o Crucifixo no centro docente. Alí pronuncia Risco un tremendo discurso (recollido na biografía que del fixo Carlos Casares, 1981), no que alude tamén ó papel da cultura na nova época: "Y si en esta lucha (contra el Anticristo) tienen gran parte las armas, otra tan importante tienen las letras. También la cátedra es campo de batalla y también han de ser las escuelas y academias fortalezas del espíritu contra los asaltos del materialismo. Lucha es ésta que durará acaso tanto como dure el hombre sobre la tierra, y en la cual los hombres de fe tenemos hecha nuestra opción irrevocable".
Nesas datas aparecían poemas franquistas nalgúns xornais, entre eles varios do crego Celestino Cabarcos Suárez (que asinaba co seudónimo ‘O Bruxo d’os Ermos’ en Vallibria, de Mondoñedo) e algúns de Antonio Noriega Varela, segundo Claudio Rodríguez Fer. Este autor demostrou tamén que non é certo que dende 1936 a 1950 non se publicasen libros en galego: de feito en decembro de 1936 saía á rúa o volume ‘Fala das musas’, primeiro libro editado na guerra, de Daniel Pernas Nieto, capelán daquela do Hospital-Asilo de Ortigueira. En novembro do mesmo ano sae en Mondoñedo o xornal falanxista Era Azul, onde Álvaro Cunqueiro fixo labores de editorialista.

Clandestino
(Pan por Pan domingo 1 outubro)

Un profesor e ensaísta francés vive dende hai varios días na clandestinidade, el e a súa familia. O seu nome, a súa foto e ata un plano co seu enderezo están en varias páxinas web xunto con insultos e ameazas de morte. Chámase Robert Redeker, dá clases de Filosofía nun Liceo do seu país e o seu grave pecado foi escribir en “Le Figaro” un artigo titulado “Fronte ás intimidacións islamistas”. Dende logo non é unha anécdota. Algo moi grave está a pasar en Europa: alguén está a facer política co medo, que é unha arma moi perigosa. O medo que leva a autocensurar unha ópera en Berlín ou á inacción ante a expansión do fanatismo. Custounos moitos séculos erguer este edificio de liberdades, baseado na Razón e no laicismo (sobre todo en Francia). Pero todo pode caer polo chan en moi pouco tempo se seguimos a pechar os ollos ...

(Imaxe de Juan Barjola)

Islam, fanatismo e liberdades (segunda sesión da Tertulia no Liceo)

Celebramos onte a segunda sesión da nova Tertulia do Liceo (por certo, teremos que poñerlle un nome, non?). Asistiron máis de 20 persoas: a maioría dos que acudiron o venres anterior e novas incorporacións como Andrés Mazaira, Afonso Monxardín, Carlos Varela, Xulio Fernández, Jesús de Juana, Lalo Pavón e Pepe Trebolle. Tamén por vez primeira houbo mulleres no grupo (ata agora, non puidera asistir ningunha das convidadas): este venres estiveron Ángeles Castro, profesora de historia, e unha amiga.
Outra novidade foi que nesta ocasión o tema foi monográfico e deu moito de si: dúas horas de intelixente a apaixoada conversa. Propuxen eu que o debate xirase arredor da Alianza de Civilizacións e as relacións entre o Islam e Occidente. O peso do debate recaiu en Afonso Monxardín, Andrés Mazaira, Xulio Prada e Rosendo Fernández. Para empezar, Monxardín e Javier Casares resumiron algunhas intervencións habidas nos Encontros de Mondariz: as de Vallespín, A. Elorza e Tariq Ramadán, das que se falou abondo neste foro. Foi un bo punto de partida. É imposible resumir os contidos de dúas horas de debate, pero apunto, só a xeito de esquema, algunhas das ideas clave do mesmo (falar de conclusións quizais fose pretensioso). Por exemplo:
- A falta de correspondencia entre o tratamento do mundo musulmán en Occidente e as posibilidades de actuacións dos cristiáns e outras relixións nos países musulmáns (Rosendo Fdez.)
- O atraso histórico do mundo musulmán carente dunha serie de experiencias históricas vinculadas ao racionalismo: dende a Revolución Francesa ata os Dereitos Humanos e a liberdade da muller, entre moitas outras (múltiples intervencións neste sentido: Abelardo de Gabriel, etc.)
A necesidade de establecer un mínimo de valores que sexan aceptados como base para calquera diálogo intercultural. A.Mazaira foi o máis escéptico á hora de confiar na posibilidade de fixar unha serie de “valores universais”. Falouse, con todo, do Dereito á Vida, da Igualdade entre homes e mulleres, da Liberdade de Expresión, da Condea do traballo infantil, etc. Unanimidade na condena legal, dende as propias leis dos países occidentais, de prácticas como a ablación a menores.
- Debe haber un mínimo de valores irrenunciables e de carácter universal: quen o expresou con máis claridade foi Xulio Prada. De non aceptarse isto, estariamos negando a propia dignidade da persoa humano e dando voltas cara un retraso de moitos séculos en Occidente.
Xa na praxe concreta do que é hoxe a política internacional, houbo moitas intervencións sobre o que significa a democracia e o antiamericanismo (Monxardín, Eguileta, Abelardo, etc.). Mazaira foi moi crítico coas ideas occidentais sobre a democracia: que sucede cando gaña por medios democráticos un grupo que non nos gusta, Hamás por exemplo?
- Monxardín insistiu, por exemplo, con asentamento case xeral que, tal como están as cousas, a supervivencia do Estado de Israel (e de Siria) é imprescindible como contrapeso a unha situación insoportable de expansión do chiísmo en todo Oriente Próximo, nunha zona xeoestratéxica onde non abundan, todo o contrario, os réximes democráticos.
- Xa para rematar, destacaría a intervención de Xulio Prada que explicou moi ben, dende claves históricas, o por qué deste esplendor do Islam e a súa difusión en Occidente que tería que ver non só coa expansión da inmigración senón coa propia desestructuración dos países árabes despois do fracaso doutras experiencias (Nasser e o modelo socialista por exemplo). Nese contexto, só movementos como Hamás ou Hezbolá responden ás necesidades dun amplo tecido asociativo, como colchón económico, social e cultural, ante a inexistencia ou inoperancia dos Estados. Nesta liña apuntouse tamén a necesidade de prestar atención ó que suceda en Turquía, onde a occidentalización vai asociada ós militares, e á necesidade de que Europa lle abra as súas portas, precisamente para amosar que pode existir outro tipo de Islam non dependente do fundamentalismo. Pero tamén se observou o pesimismo de constatar que o que suceda con Europa e Turquía non dependerá tanto destes factores políticos estratéxicos como do medo dos países europeos a recibir a varios millóns de novos inmigrantes e traballadores de orixe turca, coas mesmas condicións laborais e legais que os cidadáns da UE.

En fin, estes foron algúns dos temas que se trataron e espero non ter transformado o sentido das intervencións de cadaquén: se así fose, foi de forma inconsciente e pido escusas xa por calquera falsa interpretación que se poida derivar destas liñas.
(Imaxe: fotografía de Pavel Krukov)