O galego que se fala na Xunta de Galiza
XOSÉ MANUEL SARILLE
(El Correo Gallego 21 febreiro 2007)
O Presidente da Generalitat de Cataluña asiste todos os días laborábeis a aulas de lingua catalá ás nove da mañá sen que se lle caian os aneis. José Montilla posúe un catalán máis que correcto, pero os seus asesores aprecian que o máximo representante do país debe usar un idioma impecábel, igual que debe vestir, cando menos, correctamente, en caso de no poder facelo con elegancia.
Visto desde certos sectores de Galiza, pode dar a impresión de que este esforzo é inútil, porque, dirán eles, o que se debe facer é administrar ben, ir ao práctico e deixarse de cousas secundarias. Xa pasaba isto coa reforma do Estatuto, cando dicían que o importante era lograr diñeiro e non facer un problema de país cos dous símbolos que aparecían no debate, o recoñecemento da nación e o deber de saber galego.
Os nosos gobernantes usan un pésimo galego, especialmente o Presidente, que mestura as dúas linguas, caótico nas expresións e coas palabras. Mais tamén o líder da oposición, que non dá colocado un só pronome no seu sitio, sexa porque non sabe ou porque non lle importa. Asómbranos o Conselleiro de Traballo, ao que se lle pegou dicir una cando hai que dicir unha, non sabemos se por desleixo ou por un toque chic de difícil prospección. Non se libra o Vicepresidente, que opta polos castelanismos, talvez por lixeira aproximación popular. Ao Conselleiro de Medio Ambiente nótaselle o contacto permanente co idioma, mais tamén se lle nota que se abstivo de acadar un uso pulcro. No entanto, hai que darlles os parabéns a outros, por exemplo á Directora Xeral de Transportes que se esmera nas entrevistas.
Andar co idioma como se fose un trapo proxecta unha imaxe pésima de nós mesmos, ante nós mesmos, ademais de revelar moi pouca sensibilidade e querenza polo saber, que son virtudes necesarias no gobernante.
Un galego ben falado di moito da calidade dun goberno. Un mal castelán sería inmediatamente censurado nun ministro español e desde logo, un non imaxina a Jacques Chirac metendo couces lingüísticos. O prestixio do país está tamén na lingua, por iso conviña que comezasen xa os cursos, para ser unha autonomía de primeira.

Expedientado no BNG por presidir a AGAI

Segundo informa La Opinión, o Consello Comarcal do BNG de Vigo, celebrado o pasado oito de febreiro, acordou por maioría abrir un expediente a un militante e membro dese Consello, Pedro Gómez-Valadés, por presidir unha asociación de apoio a Israel. A razón desta medida, aprobada cos votos dos membros da UPG, é que a Asociación Galega de Amizade con Israel (AGAI), constituida en decembro do ano pasado e presidida desde entón por Valadés, é unha organización "imperialista" e, polo tanto, contraria ao "ideario" do Bloque. Cando menos, iso foi o que argumentaron os dirixentes comarcais que propuxeron abrir un expediente, retirarlle a militancia e expulsar do partido ao seu compañeiro, responsable da área de Cultura e Lingua da executiva nacionalista na comarca viguesa. Velaí a nova completa e a reacción do afectado.

Unha vella Ofrenda Lírica

Nos anos 50 non debía ser nada doado emprender calquera iniciativa de galeguización. Pero había vontades comprometidas nesa liña, desde o esforzo individual, convencidos do éxito da súa utopía. Como o noso Xosé Ramón e Fernández Oxea, “Ben-Cho-Shey”. O 29 de maio de 1955, fixo nestes días cinco décadas, a súa filla, María Isabel Ramón Algarra, facía a súa Primeira Comunión. E recibía un agasallo que tiveron moi poucos nenos: un sonetario de dez grandes poetas galegos, entre eles Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Ricardo Carballo Calero, Augusto Casas e Fermín Bouza Brey, que celebraban en galego aquela xornada: un exemplo máis de compromiso co país.
Consérvase na Biblioteca da Deputación ourensá o orixinal daquela Ofrenda Lírica, imprentada nos talleres do Faro de Vigo. Publicouse en facsímile co volume das Letras Galegas adicado a Bouza Brey pola Universidade de Compostela (1992). Pequena xoia de 16 páxinas que contén versos coma estes de don Ramón: “Tempro es, capela de xasmin e rosa,/ onde o Señor disfroita no teu sangue/ contento na pousada garimosa./ I é moura a neve e o xestal albente/ comparados co branco da fariña/ que feita Deus te fai a ti lucente”.

(Andoliña, 2-VI-05. Na imaxe, "Ben-Cho-Shey" en Tetuán, 1922)

O Aduaneiro, o artista ignorado
(Andoliña 20 febreiro 2007)

Foron moitos, ó longo dos séculos, os artistas que apostaron pola transgresión e a provocación, abrindo camiños ata entón ignorados polos que transitarían despois os seus colegas. Outros foron tamén vangardistas doutro xeito: só serían recoñecidos despois de mortos. Como Henri Rousseau (1844-1910), nacido en Laval, unha vila do noroeste de Francia, no seo dunha familia de clase media. Alistouse no exército antes de converterse en aduaneiro, o traballo do que viviu ata a súa xubilación. E como O Aduaneiro foi coñecido na historia da arte.

De formación autodidacta, empezou a pintar con máis de 40 anos e sempre creu na súa valía como creador. Non así os críticos que se rían del e desprezaban a súa obra. Morreu con 66 anos e só un ano despois da súa morte empezaron a ser recoñecidas as súas pinturas.
Guillaume Apollinaire dedicoulle versos, os surrealistas reivindicaron a poesía das súas pezas, as vangardas miraron cara ó seu inxenuísmo desconcertante. Pintou unha das denuncias antibelicistas máis contundentes, o cadro Guerra (1894), unha figura case infantil sobre un cabalo negro pisando un mar de cadáveres: din os que saben que o Guernica de Picasso lle debe moito a este cadro do Aduaneiro.

Pobo e lingua

FUNDACIÓN PREMIOS DA CRÍTICA GALICIA

PROPOSTA pública a favor do galego auténtico, a favor dun idioma non artificioso.

PROCLAMA a favor dunha humilde e entrañable partícula mergullada nas raíces da realidade vital da lingua.

MANIFESTO DOS CENTO SETENTA en defensa da verdadeira conxunción copulativa: a que nos conforta en “pan e viño”, a que nos divirte en “cóxegas e moxetes”, a que nos orballa en “Laiño e Lestrove”, a que nos compromete en “dereitos e deberes”, a que nos anima en “saudiña e que cante o merlo”, a que nos engaiola en “liberdade e xustiza” e a que nos confraterniza en “galegos e galegas”, “galegos e galegas”.

Desde hai séculos, as persoas verdadeiramente identificadas co xenio da lingua galega nunca pronunciaron “i” nas formulacións idiomáticas que encabezan este CHAMAMENTO ( Outra cousa sería se o segundo termo comezase por vogal: neses casos a opción e ou i dependería dos criterios fónicos e estilísticos dos falantes).

Hai tempo que o noso oído fisiolóxico e idiomático percibe, en non poucos falantes, “galegos i galegas”, con ese “ i ”que é, filoloxicamente, ilexítimo, ilegal, iletrado, ilícito, iincuo.

Por se fose pouco, a ilicitude medra dun xeito especial, entre cidadáns e cidadás que ocupan postos importantes no eido político e sindical (infelizmente, tamén, no cultural e mediático). Trátase, pois, de cidadáns e cidadás que, polo mero feito de falaren desde tribunas relevantes, lexitiman o “ i “ ilexítimo e inepto, e , en certos casos, sementan o desconcerto nos herdeiros auténticos do xenio do idioma.

Sabido é que hai pais e avós, galegofalantes enxebres, non sofisticados, que, cando oen (na radio, na televisión, no Parlamento, no mitin…) ós seus fillos, ós seus netos (conselleiros, deputados, directores xerais…), chegan á conclusión de que o seu vello falar( o seu honrado “pan e viño) non é bo, non é moderno, non é fino: que é da aldea.

Tamén sabemos que hai pais e avós que, ante os seus fillos e netos instalados no poleiro mediático, defenden, con dignidade, o pan e mailo viño e mesmo os alcuman de castelanistas ( “pan y vino” ) mesturados de lusistas, pois, en portugués, a pronuncia desta conxunción copulativa é i . Aínda así, a tribo dos do “ i “ medra, e cómpre que non se consolide.

Sexa cal for a explicación deste sofisticado fenómeno, sexa cal for a explicación (que non xustificación) de pronuncia tan ilexítima, chegou a hora de dirixírmonos ós falantes con responsabilidades públicas para que asuman comportamentos lingüísticos dignos da súa relevancia social, non só no caso denunciado neste MANIFESTO senón en todos aqueles que revelan nula ou ínfima sensibilidade idiomática (a desaxeitada colocación do pronome átono, os lleismos, cantas formas verbais compostas, a ausencia de infinitivos conxugados,etc.etc.etc.)

Hoxe por hoxe a nosa PROCLAMA, o noso MANIFESTO, é un aturuxo filolóxico a favor da humilde, da entrañable, da enxebre conxunción copulativa e , tan frecuente no noso idioma.

Con pan e viño ándase o camiño.

Na Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra, 24 de febreiro de 2007.
(170 aniversario do nacemento de Rosalía de Castro, da escritora que dixo que a poesía galega era “toda música e vaguedade)

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL. 1955: MERLÍN E FAMILIA, OS EIDOS...

aquí o artigo completo

(Nas imaxes, a portada de "Os eidos"; Antón Avilés de Taramancos de mozo, e Pura Vázquez con Ramón Cabanillas e Fermín Penzol en Madrid, nos anos 50).

O de 1955 foi un deses grandes anos das nosas letras, como tamén o foron os de 1880 ou 1933, entre outros. Verán, foi o ano en que se descubriu toda a potencia creadora de Álvaro Cunqueiro como narrador, co seu Merlín e familia, publicado por Galaxia en agosto e no que o señor de Mondoñedo levaba xa un par de anos a traballar. Pero, sen deixar a narrativa de posguerra, é tamén o momento da segunda entrega de Ánxel Fole, Terra brava. Contos da solaina, que mantén os presupostos da narrativa de raíz popular que o lugués xa esculcara en Á lus do candil, e da novela rural e melodramática Nos picoutos de Antoín, de Leandro Carré Alvarellos, que fora premiada polo Centro Galego de Montevideo.
Na poesía o panorama é tamén esperanzador. Os galegos descobren un dos seus grandes poetas contemporáneos en Uxío Novoneyra, con Os eidos, un poemario que alenta unha nova relación entre o home e a natureza dende a economía verbal e o esencialismo propios do poeta do Courel. Outro gran poeta dese momento é Avilés de Taramancos, que neste ano publica As moradías do vento nunha separata da revista coruñesa Atlántica (n.11-12), libro que sería logo recompilado, en 1982, en O tempo no espello. No mesmo ano saen obran tan destacadas como Seitura, de Fermín Bouza Brey, un dos títulos clave do neotrobadorismo; O ronsel do meu silenzo, de Manuel Casado Nieto, que continúa a liña de imaxinismo popularista do seu libro anterior (Orballo ispido, pubicado un ano antes na colección Xistral de Lugo); A realidade esencial, de Eduardo Moreiras; Versos de alleas terras e de tempos idos, traducións e paráfrases de textos poéticos clásicos e modernos realizada por Ramón Cabanillas; e Cóxegas, de Celestino Cabarcos.
De América chegan obras como Pranto matricial, de Valentín Paz Andrade, publicada nas ediciós do Centro Galego de Buenos Aires; na mesma casa editorial, Maturidade, da ourensá Pura Vázquez, que nese ano marchaba cara Venezuela; e o segundo libro en galego, do autor de Barbantes, Xosé Conde Fernández, co título Muiñada noitébrega, cun uso destacado do molde rítmico do versículo.
Tamén en 1955 Celso Emilio Ferreiro publica o seu libro semiclandestino, en castelán, Voz y voto (colección Papel de Estraza, Montevideo, aínda que se imprentou en Vigo), e declara esta súa autopoética na Escolma de Fernández del Riego: "Polo que se refire ós poetas galegos, si queren ser fideles a sí mesmos e á terra, teñen que fuxir da arqueoloxía estéril e do ruralismo pedáneo. Teñen que retorcerlle o pescozo ó reiseñol do lirismo lacrimóxeno, saudosento, vello estilo.
En troques, teñen que mergullarse con desesperado esforzo no mundo social da nosa terra; nos problemas vivos do noso tempo; nas angurias das nosas xentes. Pero con ollos recén abertos, con palabras de hoxe, con fórmulas novas en canto ó enfoque cordial e a perspectiva psicolóxica".
Nese ano ademais aparecía na Coruña o famoso panfleto contra o galego que dicía: “Hable bien. Sea patriota. No sea bárbaro. Es de cumplido caballero que Vd. Hable nuestro idioma oficial o sea el castellano. Es ser patriota”. O texto estaba impreso no sindicato vertical da Coruña e foi comentado con duras palabras dende América, sobre todo na revista de Seoane, Galicia Emigrante.

Dobre moral.
Pan por Pan 18 febreiro


Foi noticia en Italia a polémica entre Silvio Berlusconi, o expresidente, e a súa dona, que, movida polos celos, lle fixo recriminacións públicas dende os xornais. Hai uns días o executivo italiano aprobaba a Lei de parellas de feito, que outorga dereitos tanto a homosexuais como a heterosexuais, e encontrábase coa oposición radical dos políticos de dereitas. Pero os que máis protestan, como o ultra Umberto Bossi ou Berlusconi, teñen outras actitudes nas súas vidas privadas. Os dous divorciados, tiveron relacións extraconxugais coas que hoxe son as súas mulleres, con varios fillos en casa caso froito desa relación adúltera. Datos estes ocultados, cómo non, nas súas biografías oficiais. Malia iso, acusan con ferocidade á esquerda de querer destruír a Familia. Por certo, os líderes da esquerda, como Prodi, D’Alema e o comunista Bertinotti, si teñen matrimonios exemplares.
(Imaxe: "Espido feminino", de Egon Schiele, 1910).

Amigos que escriben, amigos que opinan...

En Faro de Vigo, Xosé Luís Méndez Ferrín inicia unha nova sección no caderno dos sábados, rematada xa a súa entrega sobre os Apelidos Galegos. Titúlase "No fondo dos espellos", unha páxina enteira, e a primeira achega vai dedicada a Alexandre Finisterre (Aquí en PDF).

Pola súa banda, o contertulio Xosé M. González reflexiona, dende o seu habitual espazo en Xornal.com, sobre a inflación de polígonos industriais e residencias da Terceira Idade no noso país. Eu xa dei alí a miña opinión: hai outra industria tan poderosa como estas. Que pobo de mediana entidade se resigna a non ter un flamante Tanatorio?

Nunha cafetería do centro de Auria

Estou tomando unha caña de cervexa nunha cafetería do centro de Ourense. Moi perto fan tertulia diaria un grupo de políticos, todos antigos altos cargos do Partido Popular (mesmo exparlamentarios), afíns ó que se chamaba o sector democráta-cristián do PP. Falan do caso de Gondomar e da corrupción: "Xa hai que ser burros deixarse coller desa maneira...". Un deles propón que os concellais non poidan conceder esas licencias, que para iso está o alcalde. Outro di: "Yo estoy convencido de que con la democracia se favorece mucho la corrupción. En tiempos de Franco nada de esto pasaba". Os demáis amosan o seu asentimento...

Xoán Manuel Casado (e II)

Andoliña 17 febreiro

Di Xesús González Gómez, no estudo que abre o volume de Xoán M. Casado Crónica personal. Poesía completa (1973-2002), que a súa obra poética foi a dun out-sider, sempre por libre e máis influído pola poesía dalgúns poetas da Cataluña do seu tempo que polos seus homólogos galegos daquela hora. Basilio Losada engade que foi a súa unha poesía de experiencias, unha poesía de vida, "dos que, entre a poesía e a vida, optaron, de maneira case feroz pola vida". Camilo Valdehorras fala de biografismo elexíaco e pseudo-confesionalismo irónico no poeta caldelao, aínda que nacido en Barcelona.

Son riscos críticos útiles para asolagarse no mundo lírico de Xoán M. Casado, que amplía as súas perspectivas coa descuberta de versos de intenso alento erótico e paixón amorosa (no libro inédito Parcialidade dos corpos) ou na presenza dunha densa autobiografía lírica no caderno Crónica personal, escrito nos 80, que achega plurais faíscas de toda unha xenealoxía familiar e unha mesta xeografía emocional: o avó materno monárquico que loitou coa República, as películas da infancia, as cancións catalás no colexio, os ecos de Brel e Atahualpa Yupanqui. Fusión íntima, en suma, de poesía e biografía.

XERACIóNS / POR LUIS GONZáLEZ TOSAR

(Dende O levantador de minas, encontro este artigo de Luís González Tosar, publicado en El Ideal Gallego, que lembra as orixes da revista Dorna. E paréceme oportuno traelo aquí tamén).

Tardiña de outono do ano 1980 na Rúa Nova de Santiago, diante da galería Sargadelos, un grupo de mozos e mozas, que andan ás voltas cunha idea fixa; sacar unha revista de poesía, agardan polo poeta Salvador García-Bodaño.
Eusebio Lorenzo Baleirón, David Pérez Iglesias, Miguel Bugallo, Henrique Monteagudo, Xosé Antón L. Dobao, Xiao Roel, Fina Fontes, Suso Otero Molanes, Ramiro Fonte e Lois R. Andrade escoitan a García-Bodaño falar, con emoción, dun escritor de noso que fora emigrado en Colombia.
Un poeta que foi colega do pintor Urbano Lugrís, artista total, e un grande símbolo da bohemia. Salvador le, alí mesmo, uns anacos da carta que acaba de recibir, na que Avilés de Taramancos lle anuncia ao amigo, entre outras cousas, a intención de voltar a Galicia.
Pasan catro anos. Nun piso vello da Algalia de Abaixo, esquina Calexón dos Troques, tamén na cidade de Compostela, traballan, dirixidos por Xurxo Fernández, maquetando a séptima entega de Dorna, abril de 1984, algúns daqueles mozos.
As colaboracións de maior ringo-rango que teñen son: un poema inédito de Xosé María Díaz Castro e outro texto, sen publicar, do de Taramancos. O propio Avilés, na súa Taberna Típica, en Noia, entregáralles o "Primeiro canto Caucano". Longo poema en catro tempos que non era a súa primeira colaboración na revista, porque xa lles anticipara, para Dorna seis, "Os elementos do desastre ou o canto do vello capitán Pablo de Rokha morto no exilio", asinado por Ulises Fingal.
Rematando a lembranza da "xeración Dorna" leo as declaracións do novelista Santiago Jaureguizar, que gaba a "xeración do peixes". Novísimos autores "próximos ao que pasa en Europa e nos Estados Unidos... Aos que non lles interesa para nada a literatura galega nin a coñecen moi ben".
E digo eu, que carallo fan escribindo en galego?

Ó mellor ata sobran os meteorólogos...

Segundo esta imaxe que me manda un amigo, ó mellor ata sobran os meteorólogos. As cousas son tan sinxelas como indica o cartel, supoño que procedente de terras portugueses: se non se ve a pedr, hai nevoeiro; se se balancea, é que hai vento, e se a pedra non está, debe haber un tornado en marcha. (E que conste que non teño nada contra tan ilustre gremio: aínda máis, durante varios meses, o meu primeiro traballo remunerado, xunto coa miña muller e outra parella amiga, foi atender as medicións da Estación de Meteoroloxía de Ourense, na Granxa da Deputación, o que nos obrigaba a estar aló creo que ás 7 (ou 7,30?) da mañá para tomar as notas pertinentes e describir as nubes do día. E tiña o seu aquel tal compromiso...).

Xoán Manuel Casado (I)
Andoliña 16 febreiro

Citado sempre como narrador, Xoán Manuel Casado, nacido e falecido en Barcelona (1949-2002), foi tamén poeta, autor de catro libros publicados en vida e varios inéditos agora recuperados. Porque o conxunto da súa poética chega agora ós lectores da man do PEN Clube galego na colección Arte de Trobar, en edición introducida por Xesús González Gómez e cun limiar de Basilio Losada. Este último fala de Xoán Manuel Casado como un autor "raro", que concentrou as súas entregas poéticas en moi poucos anos e que foi quen de conducirse libre á marxe das modas e tendencias dominantes en cada época.

É esta, pois, unha ocasión excepcional para reencontrarse, nos versos do fillo de Manuel Casado Nieto, coas néboas de Auria e os centeos de Castro Caldelas; coa memoria do Tío Vicente, Risco dos seus papeis, e coas sombras dos grandes escritores amados, de Alberti a Machado, de Blanco Amor e Celso Emilio a Seoane e Lorenzo Varela exiliados. Dominou Xoán Manuel Casado o rexistro elexíaco (tamén o seu pai) e mesmo a laparada do poema breve, de forte intensidade emocional, velaí: "O vento vai marmurando/ dende o val deica os picoutos./ O vento non ten historia: / conta as historias dos outros".

Revista das Letras
A Revista das Letras do xornal Galicia Hoxe dedícalle un monográfico á figura de Alejandro Finisterre.

O rabioso clima político

(Andoliña 15 febreiro)

"Felipe, cabrón, vuelve": Este é o texto dunha pintada en Madrid nestes días, segundo nos contaba hai pouco Benjamín Prado nuns encontros literarios en Ourense. Para denigrar a Zapatero, mesmo serve chorar polo outrora demonizado Felipe González. O nivel de crispación política sobe de día en día e moitos sentimos xa nostalxia da dereita civilizada dos tempos de Adolfo Suárez e Landelino Lavilla.

En política non pode valer todo e por iso foi valente e pedagóxico o aceno do humorista catalán Andreu Buenafuente ó negarse a recoller un premio ó carón de Federico Jiménez Losantos, expoñente dun xeito de xornalismo que nin sequera merece ese nome.

Nunca vivimos, nas últimas décadas, un odio guerracivilista como o que hoxe sementan certos medios de comunicación e líderes políticos. Basta ver algunhas manifestacións coa estética dos tempos da Praza de Oriente e os berros de "Zapatero, al hoyo con tu abuelo": estilo xenuíno das camisas azuis e dos Guerrilleiros de Cristo Rei.

E, para rematar, o historiador Dionisio Pereira denunciado por un traballo sobre a guerra civil: algúns non queren renunciar a esa tradición, a nacida no 36, na que se senten, é obvio, ben cómodos. (A imaxe é de F.Picabia, para compensar un pouco o amargor do artigo)

Unha excelente iniciativa, que debeu ser posta en marcha xa hai moito tempo...

A WEB PRETENDE FACILITAR O USO E A APRENDIZAXE DA LINGUA
Política Lingüística pon na rede unha páxina con información e recursos sobre o galego [14/02/2007 18:16]
A secretaría xeral de Política Lingüística puxo na rede o espazo www.xunta.es/linguagalega/, no que se ofrecen material e información sobre a nosa lingua. Divídese en tres apartados: Política lingüística, que achega novas, lexislación, trámites e información sobre os servizos do departamento. O segundo bloque, Vivir en galego, presenta datos acerca da situación da lingua e ferramentas para facilitar e fomentar o seu uso correcto. Por último, Aprender galego recolle todas as campañas e recursos que puxo en marcha para a aprendizaxe da nosa lingua.
(De www.vieiros.com)

ELEGÍA

Morir serenamente como nunca he vivido

y ver pasar los coches como en una pantalla

y las canciones lentas de Nat King Cole

un saxofón un piano los atardeceres en las terrazas bajo los parasoles

esta vida que nunca llegué a interpretar

el viento en los pasillos las ventanas abiertas todo es blanco como en una clínica

todo disuelto como una cápsula de cianuro en la oscuridad.

Se proyectan diapositivas con mi historia

entre el pesado olor del cloroformo.

Bajo la niebla del quirófano extrañas aves de colores anidan

Pere Gimferrer, "Extraña fruta y otros poemas" 1968 - 1969

(A imaxe é "Paxaro e gato" de Paul Klee, 1928. Dedicada, cómo non!, a Jimmy de Rairo).

Fantasía de poetas, de Víctor Freixanes

("Vento nas velas", La Voz de Galicia, 13-2-07, sobre Cunqueiro e a gastronomía. Imaxe de F.Picabia)

Nunha reunión de especialistas en turismo e gastronomía celebrada hai poucas semanas en Madrid, un dos presentes cita a Cunqueiro para exemplificar o que aquí máis dunha vez temos denominado valor engadido da cultura. A cociña e a hostalería gastronómica galegas débenllo todo a don Álvaro, e un pouco a Xosé María Castroviejo, segundo a opinión do poñente, se acaso con algunha conexión catalá (Néstor Luján) e pouco máis. E cita un exemplo: ¿que demanda tiña o rodaballo nos restaurantes hai trinta ou corenta anos? ¡O rodaballo é un invento de Cunqueiro, que polos anos 60 empezou a identificalo co apelativo fantástico de «o faisán do mar»! Non sei se tales afirmacións poden ser defendidas con tanto atrevemento. En calquera caso, sempre pensei que o primeiro ser humano que comeu unha centola era un desesperado. O resto fixérono os poetas. Escoiteille, efectivamente, a don Álvaro falar do zanco dereito da pita do monte, máis sabedeiro e rendible ca o zanco esquerdo. ¿Por que? Porque a tal ave, en chegado o tempo de namorar, apóiase para emitir o seu canto nese zanco, non no outro, que dese xeito medra máis rexo e mellor osixenado. O prezo do zanco dereito no prato é, xa que logo, dobre ou triplo ca o prezo do zanco esquerdo. Hai máis. Segundo o autor do Merlín , o mellor viño do Ribeiro bebíase nas tascas de Compostela porque as badaladas nocturnas da Berenguela remexían os vellos caldos nas pipas, o que provocaba neles unha segunda e prodixiosa fermentación que os facía exquisitos, irrepetibles. Fina Casalderrei andou medio mundo detrás dunha empanada de papuxas, disque tradicional en Mondoñedo, que Cunqueiro documentaba no sur de Francia, entre invencións e erudicións varias. ¿E que dicir do famosísimo «chuletón de Moaña»? Os restaurantes de Madrid ofréceno a prezo de tarxeta Ouro. Segundo Cunqueiro, o segredo está no primeiro raiolar do sol, cando o nacente bate naquelas caeiras do Morrazo e aloumiña o orballo da mañá. Non hai mellor carne, nin máis luminosa nin máis agradecida ca das xovencas de Moaña (non Moraña), aínda que en Moaña non haxa nin houbese nunca produción de xovencas, nin xatos, nin novelas, nin vitelas, nin vacas novas ou vellas para tales mesteres, e si moi bo camarón, excelente ameixa e estupendos salmonetes. Non pense o lector que estou a descualificar nada. Todo o contrario. A ollada do poeta alumea o común do mundo e convérteo en extraordinario, o que equivale a dicir, en termos de mercado, en máis apetecible, máis singular (con identidade), máis cotizado e máis valorado. ¡Poñamos a traballar aos poetas! Un albariño (outro invento mediático de Cunqueiro) é un viño branco, mellor ou peor comercializado. Se lle poñemos detrás o Camiño de Santiago, a luz de Occidente, a paisaxe das rías, as cantigas de Martín Codax e o románico, os ollos dunha rapaza nova e un país moderno, transfórmase nun activo económico, nun universo autónomo.

Memoria de poeta, de Xosé María Álvarez Cáccamo

Por recomendación de varios contertulios desta solaina, estou a ler a Memoria de poeta, de Xosé María Álvarez Cáccamo, publicada hai uns meses por Galaxia. O que levo lido gustoume bastante. Supoño que o máis difícil nun texto destas características é encontrar o rexistro axeitado de voz: esa voz capaz de rachar o pudor (neste caso dun poeta de 57 anos, en plena madureza vital), pero que sexa quen tamén de fuxir do engolamento e da pedantería máis gratuíta. Creo que o Pepe Cáccamo o conseguiu bastante ben e é capaz de prender no lector, que segue con interese e certa empatía o seu percorrido vital. Habería moitas cousas que comentar: p.ex., ese desagradable primeiro encontro con Blanco Amor, cando o novelista aproveita para botarlle en cara a postura do seu pai no xurado que lle negou o premio a Xente ao lonxe. Debeu ser un momento ben difícil e inxusto EBA descargando sobre o fillo o que era unha lexítima opción estética de Xosé María Álvarez Blázquez. Por certo, non sabía que o autobiografiado dera clases no Instituto da Ponte nos cursos 77-78 e 78-79: dous anos antes estaba eu alí a facer o COU, con María do Carme Enríquez Salido como profesora, entre moitos outros.

Para os que aínda non a coñezan, deixo aquí unha brevísima cita desta Memoria de poeta, centrada nunha data clave da historia de España, cando o galeguismo se axuntaba en Rianxo para inaugurar un busto a Castelao:

No alborecer do día 27 de setembro de 1975 morreron fusilados dous militantes de ETA, Juan Paredes Manot, Txiqui e Ángel Otaegui, e tres do FRAP, Ramón García Sanz, José Luís Sánchez Bravo e o meu amigo Xosé Humberto Baena Alonso. O xuízo militar ao que foran sometidos non tivo nada que envexar aos procedementos ilegais utilizados polos golpistas do 36 para eliminar aos inimigos do réxime de Franco, defensores activos da República ou habitantes naturais daquela cultura democrática. O ditador botaban man, máis unha vez, ao recurso da pena de morte para manter firme e nas súas mans o sistema de terror que lle permitira conservar o poder absoluto durante corenta anos. O xeneral preagónico non quixo escoltar o berro universal da razón, as peticións de clemencia que chegaban de todos os recantos do mundo. A mediodía do 27, mentres asistiamos Maricarmen e eu á inauguración dun busto de Castelao erixido en Rianxol, non podía afastar de min o rostro mozo de Xosé Humberto Baena, os seus ollos claros e agudos, o seu entusiasmo de loitador. Entre os congregados no acto espallouse a proposta de adialo en sinal de protesta. Pero, finalmente, puido máis a inercia ritual ou a forza do medo. E alí ficou a cabeza de Daniel Alfonso Rodríguez Castelao a ollar desde o pasado da súa propia morte no exilio un horizonte de miseria política incalculábel, corenta anos que aquela ollada non conseguiu albiscar. Corenta anos afastan o asasinato de Bóveda do de Baena e foi a mesma man a que sinalou ambos obxectivos, a man de Franco.

E, se lles apetece conversar sobre este tema, gustaríame saber qué libros de memorias (da cultura galega e tamén da española e doutras) lles parecen os máis interesantes e auténticos entre os que teñan lido vostedes. A ver se hai coincidencias entre os contertulios...

Unha denuncia do historiador Dionisio Pereira
A familia (residente en Pontevedra) do antigo alcalde de Cerdedo (dende 1950) e xefe local de Falange nos días que seguiron ao golpe militar, Manuel Gutiérrez Torres, familia que tamén está emparentada con outro falanxista de primeira hora, Francisco Nieto, tenme presentado unha demanda de conciliación que se verá o día 15 de febreiro ás 11h no Xulgado de Paz de Cerdedo, por publicar no libro "A IIª República e a Represión franquista no Concello de Cerdedo" editado en 2006 por "Verbo Xido" a seguinte frase: "Persoas sinaladas pola súa presunta participación en diversas manifestacións da represión: Angel, Luis e Manuel Gutiérrez Torres (xefe da Falange, alcalde de Cerdedo nos anos 40 e 50), Eligio e Francisco Nieto (falanxistas)...." Tamén o fan por unha frase semellante publicada no meu traballo incluído nas Actas do Congreso da Memoria celebrado en Narón en decembro de 2003. Esixen que me retracte, que publique esa retractación nos mesmos medios nos que foron escritas as frases devanditas e que acepte unha indemnización polos danos e perxuízos sufridos, "en la cuantía que se determinará en el momento procesal oportuno". Como é evidente, eu nin podo nin quero retractarme, posto que esas persoas foron sinaladas por numerosas fontes orais como participantes nunha represión na que se pasearon a 7 veciños, houbo malleiras, multas, roubos, detencións e humillacións se taxa, etc. etc. Non podo, pois, por que non podo faltar á verdade, e porque tamén está en xogo a dignidade das vítimas. O problema é que só teño fontes orais, posto que como sabedes, os paseos, as malleiras, os roubos, etc. non teñen a penas referencias documentais (só en casos moi excepcionais) e ficaron impunes. Ademáis, eu non utilizarei nunca as miñas fontes orais como testemuñas nun xuízo, porque non podo implicar nesa situación tan desagradable a persoas de máis de 80 anos, que confiaron en min e que xa saben o que foi a represión fascista porque aturaron con ela na súa mocidade. Algúns, ademáis, son familiares directos dos asasinados. En conclusión, está en xogo a liberdade de expresión e o mantemento "per secula seculorum" da impunidade dos agresores, asumida hoxendía polos seus descendentes. A maiores, aqueles que se beneficiaron do franquismo, pretenden seguir facéndoo en retrospectiva. Entendo, pois, que isto sobarda a cuestión persoal, e debera ser tomado en conta xunto con outros "incidentes" similares que están a acontecer (no Grove e en Cambados, por exemplo), por todas aquelas persoas e entidades que vimos traballando na recuperación da memoria da represión franquista, e, se é posíbel, darlles unha resposta colectiva. Por algunhas informacións, me consta que a familia en cuestión tivo presións externas, non sei de quén, pero posibelmente de círculos da dereita, para presentar a demanda. Polo tanto, se temos en conta as ameazas que comezan a proliferar, podemos estar no comezo dunha estratexia para cortar as actividades de historiadores e colectivos debruzados nesta temática, aproveitando os innegables trazos conservadores (por utilizar unha expresión suave) do aparato xudicial: daqueles polvos da Transición, veñen estes lodos. Podedes facer uso desta información da maneira que creas máis convinte. Envíovos tamén un comunicado que fixo a directiva da asociación "Verbo Xido" por se queredes adheriros: trataríase de envialo rápidamente á prensa co maior apoio posíbel de colectivos e persoas. En calquera caso, nós estamos polo labor de facer algo conxuntamente. Outra cousa: o domingo 18 a partir das 12h ate as 17 h. a Asociación de Mulleres "Espadela" celebra no Pavillón de Deportes Municipal a VIIª Festa da Vincha. Pois ben, convidaron a "Verbo Xido" a que puxeramos un posto de libros de autores da bisbarra; daquela, aproveitando o convite, imos facer unha venda masiva do libro en cuestión. Como pode haber rexeites por parte dalgún elemento montaraz da potente dereita local, estamos facendo un chamamento aos amig@s e correlixionari@s a que nos fagan unha visita, tomen un viño, proben a vincha, e nos arroupen coa súa presenza e impidan que haxa ningunha saída de tono dos carcas. Así que xa sabedes, se vos animades a vir pola montaña..... E máis nada. A ver en que queda todo isto. Saúde Dionísio Pereira

Tomando postura: a terceira vía (Afonso Monxardín)

Moitos debates cíclicos indican que hai cuestións irresolubles por seren as ideas da humanidade plurais. Unha das cuestións eternas en Galicia é a superioridade da cachucha ou do lacón á hora do cocido, pero como saben, acaba case sempre por imporse o consenso e van ambos coaligados ao fondo da pota. Hai uns meses asistín a unha destas discusións. Os presentes, a maioría do partido pro-cachucha, teimaban no vello argumento de ser o lacón seco de máis, pero xurdiu unha voz -terceira vía- a favor da preferencia do dente sobre a propia cachucha. (Para os pouco iniciados na porcofaxia -suidofaxia sería pedantería- indicarei que en Ourense cachucha é a parte superior da cara do porco, con perdón, da boca para riba, afumada e salgada; e dente a mandíbula inferior, sometida a proceso semellante de momificación).
Fronte aos cachucheiros o partidario do dente argüía que se ben carecía de óso molar tiña unha febra ben saborosa e era moito máis fácil de preparar. Como saben, a limpeza da cachucha é complicada por mor dos osiños emigallados e dos pelos, especialmente das orellas e máis inda se o marrán defunto é de idade provecta... E non lles falo do cheiro do cerume cando un anda co lume furgando nas orellas do finado. Pola contra, ao seren os marráns, con perdón, bastante lampiños, o dente vén lisiño como o cu dun bebé, e así, a preparación é máis doada. Convencido, probei. Fíxeno xa catro veces e aliñeime como simpatizante do partido pro-dente. Paso a darlles a receita.
Colla o dente na tenda do barrio, quéimelle os poucos pelos cun algodón e alcohol, láveo a conciencia, rañe ben cun coitelo, póñao a desalgar con auga e unha folla de loureiro tres días cambiándolle a auga con frecuencia, cózao para aí unhas dúas horas na ola exprés, sáqueo aínda quente, tírelle un pouco -pouco- do exceso de lardo rancio, enfronte os dous segmentos coas partes de adiante e atrás, envólvao nun trapo limpo e ate o superchourizo resultante cun cordel apertado. Déixeo arrefriar e métao logo na neveira para que consolide a fusión fría. Ao día seguinte, desenvurulle e corte talladas finiñas a medida que as precise. Riquísimo. Aguanta o que vostede aguante, que será pouco... se é que é de bo dente.

Finisterre.

Creo que foi este xornal o primeiro en informar da morte de Alejandro Finisterre e iso tivo que ver coa nova que colgou o sábado no seu blog o amigo Modesto Fraga. Onte xa falei do poeta e editor fisterrán, amigo e albacea de León Felipe. Quero engadir algo máis: a súa produción poética comeza en 1936 coa obra “Cantos quintos”, á que seguiron “Cantos Esclavos. Versos de buen y mal humor” e varios libros máis dende aquela. Ediciones Libertarias publicou en 1992 a antoloxía “Cantos Rodados”. Nela está este poema titulado “Soy de la mar”: “Sí, son hermosas/ las rosas/ y es el gusano mi hermano./ Pero amo más las algas que las rosas/ y al pez más que al gusano./ Soy de la mar./ Cuando vaya a dar a Luz/ echadme a la mar:/ quiero dar a luz/ estrellas de mar./ Soy de Finisterre, soy marino: / echadme a la mar en submarino/ de pino/ de Finisterre (sin pintar)./ Soy de la mar”.

(Pan por Pan, La Región, 13 febreiro. A imaxe é de Salvador Dalí)

Máis sobre Alexandre Finisterre

Esculcando por aquí e acolá, encontrei algúns materiais sobre A.Finisterre, que quizais interesen ós meus lectores/as. Por exemplo, na rede, hai un traballo (en PDF) de Carme Blanco Ramos, titulado "Conversa con Alexandre Finisterre" e publicado na revista Madrygal, da Complutense de Madrid (2000).

E remexendo o meu arquivo particular, encontrei a Finisterre entre os poetas emigrados e exiliados en América (ademais de Seoane, Varela e Pita, nomes máis esquecidos como Alberto Vilanova, Manuel Prieto Marcos, Carlos Penelas, J. Vázquez Gayoso, Xosé Conde ou Eduardo G. Ananín, este residente hoxe en Ourense). E sobre Finisterre hai un amplo e rigoroso estudo de ANTÓN CAPELÁN, "Alexandre Finisterre, poeta e editor esquecido", publicado en A Nosa Terra, 3 xuño 1993. Deste último traballo vou reproducir un anaquiño sobre a poesía máis satírica e revoltosa do fisterrán, da etapa de Felipe González no poder (agardo que non se me enfaden Leituga e outros lectores socialistas):

"Pero dominando toda a creación poética de Alexandre Finisterre están un humor desmitificador e un constante xogo e manipulación do signo lingüístico, particularmente perceptible na serie de poemas satíricos da década socialista con que se abre Cantos rodados. O texto titulado “Felinillo” constitúe un bo exemplo desta faceta da súa poesía:

Feli pillo:
Fet li pillo
Feli putsch- Suresnes pillo
Feli fliks(malesas pillo:
Feli shaffs/filesas pillo:
Feli cinisneros pillo:
Feli shori-guerras pillo:
Feli three-solanas pillo:
Feli gal/corcueras pillo:
Feli cara Turas pillo:
Feli putifules pillo:
Feli willy-olleros pillo:
Feli timo/timesports-
Rub/ibercops pillo:

Feli Flic-Mordazas:
Felipillo
Falso y pillo.

¡Malage
Felipillaje!

Feli felino
Canino:
Feli felón
Guernicabrón.

(En “Cantos Rodados”, Libertarias, Madrid, 1992). "

PROPÓSITO DE EMENDA

Di agora José María Aznar que si, que agora si que sabe que non había armas de destrución masiva en Iraq, causa principal da chamada guerra iraquí e coa que quixo xustificar no seu día a participación de tropas españolas na mesma. Coincide tal acto de contrición coas novas que chegan dos Estados Unidos, onde o propio Bush semella darse conta de que os conflitos xerados pola invasión do territorio iraquí non van ter arranxo doado. Disque os seus asesores lle pasaron a xenial película de Gillo Pontecorvo, “A batalla de Alxer”, para que o presidente estadounidense poidera decatarse cun mínimo de rigor do que está a pasar en Bagdad e os seus arredores: pois si, rodada en 1966, “A batalla de Alxer” amosa de xeito descarnado a loita dun pobo en resistencia contra o colonialismo francés, utilizando todo tipo de métodos, incluídos os máis violentos, para botar cara a metrópoli as forzas de ocupación. Os alxerianos lograron o seu obxectivo, non sen moitas dificultades: polo visto Bush aprende historia co cine, pois que lle sirva de proveito. Son tempos de arrepentimento, en todo caso, de caída do cabalo e conversión: en territorio galego Alberto Núñez Feijóo declara nunha entrevista de prensa que ó anterior goberno do PP no proxecto da Cidade da Cultura de Gaiás “se nos fue un poco la mano”. Xa nos demos conta e difícil será endereitar o entorto. E digo eu, por qué Aznar e Nuñez Feijóo, agora arrepentidos do seu belicismo pasado e dos desastres de Gaiás, non fan propósito de emenda para o futuro? Supoño que ámbolos dous serán católicos confesos e xa saben que no sistema simbólico da súa relixión non chega con arrepentirse, hai que facer algo máis se queren que as súas culpas e pecados sexan de verdade purgados.

(La Región 12 febreiro)

Xestos.

Determinados xestos (en galego dicimos acenos) son importantes non polas súas consecuencias inmediatas nin porque vaian a cambiar as cousas, senón porque demostran que, por baixo do barullo, hai persoas que manteñen unha certa presenza moral. Por exemplo, o xesto de Andreu Buenafuente rexeitando un premio xornalístico que se lle concedía tamén ó director dun programa da radio da Igrexa, o infumable FJL. Di Buenafuente que respecta a súa profesión tanto que non pode aceptar ser comparado cun axitador do guerracivilismo e que toma esa decisión porque ese premio ofende ó propio periodismo. Non son habituais este tipo de xestos, pero serven para evidenciar que existen persoas que poñen por diante dun éxito puntual uns firmes principios. A sólida categoría profesional do cómico catalán non perde nada sen o premio e o país gaña sequera un pouco de claridade. (Pan por Pan 11 febreiro)

P.S. : cales lles parecen a vostedes algúns dos acenos máis relevantes da recente historia política e social do noso país?

Foise tamén don Alejandro Finisterre


Polo blog do amigo Modesto soubemos da morte do poeta, editor e inventor do futbolin Alejandro Finisterre. Fora tamén albacea do poeta León Felipe (non sei cómo anda o lío que tiñan cos seus fondos en Zamora...)
Esoutro día lembraba eu na sección "Cen Anos de Historia Cultural" a súa revista Ecuador 0º0'0'', editada en Quito, Ecuador (na foto, do blog de Modesto, está Finisterre, con Modesto Fraga e Luis González Tosar, hai unhas semanas).

Sentimos tamén dende Auria tan irreparable perda, aínda que sabiamos que estaba maliño. Fisterra, e toda Galicia, perde un dos seus grandes nomes da cultura. Deberiamos celebrar a súa memoria todos cun futbolín xigantesco na Praza da Quintana.

Primeiras referencias urxentes: Finisterre na wikipedia, o seu labor como editor, unha entrevista sobre o futbolín. X.M. Pereiro nesta entrevista-reportaxe recolle as súas críticas ó concello de Zamora por "deixar pudrir en caixas" o legado de León Felipe.

Vidas contadas.

Onte pola tarde, na tertulia do Liceo, tivemos a sorte de contar como contertulio con Camilo Dios, que nolo trouxo o Xavier Casares dende Sandiás para contarnos as súas aventuras dende mozo coa guerrilla antifranquista. Narrador nato, o noso convidado foi esfollando capítulos da súa vida dende os días da resistencia no monte ata a condena a morte conmutada por prisión, o seu paso polo cuartel como soldado ou as torturas padecidas como militante comunista. Son estas xentes, pensaba eu mentres escoitaba, que tiveron tempo para vivir varias vidas, moi duras dende logo, pero levadas con dignidade. Logo chegou Gerardo Sueiro, case 95 anos de sabiduría, e díxonos que seguía a aprender moito da vida: vin en tantos anos moitos malvados e rateiros, afirmou, sobre todo no exército e no clero. Vidas contadas: “calquera que pasa ten un rostro e unha historia” (Cesare Pavese).

Pan por Pan sábado 10 febreiro.

P.S.: Con quince anos viuse o Camilo Dios envolto na guerrilla, un seu irmán morreu pouco despois en Ávila abatido pola guerra civil. Conta con moito detalle toda aquela historia: quen eran os enlaces, como contactaban, quen os axudaba, como lles pasaban comida, como se avisaban entre eles, como lle facían os uniformes (o Jesús Nieves, un xastre comunista de Ourense). Conta como estivo co Raúl de Coles, do que tanto nos ten falado o Bieito Iglesias, cando deron con el e o mataron, ó Raúl e a outro máis: non puideron nin disparar, os gardas civís levaban diante súa á nai e un irmán do Raúl. Era preferible non facer prisioneiros. O Camilo tivo sorte porque acabou disparando nunha casa das Mercedes, pero do cuartel ourensán, e o detiveron os soldados do Exército: foi condenado, conmutada a pena de morte e obrigado a facer a mili despois; mesmo fala ben dalgúns mandos ós que serviu no Exército. Militante comunista clandestino, foi con Carlos Barros e Manolo Peña Rey un dos artífices da reconstrucción do PCG en Ourense e o que tiña a imprenta onde se editaban os panfletos de "Cuota da SSA non": por iso o detiveron, entre outras, en 1973 e foi preso de novo e torturado no cuartel da guerra civil. O chamado Billy el Niño, un dos máis brutáns torturadores, moito máis novo que el, que lle desfixo os dedos, aínda vive en Ourense, propietario dunha Academia (e logo din que esta democracia non foi xenerosa de máis!!). Compartimos tan fermosa tertulia, da que tomei algunhas notas (o Camilo Dios quedou impresionado, non sei se pensaría que eu era un "social " ou algo así), estes amigos: Sexismundo Bobillo, Afonso Monxardín, César Ansias, Gerardo Sueiro, Pablo Sánchez Ferro, Serafín Alonso, Xoán Fonseca, Pilar Charro e outra amiga (non sei o seu nome), e Javier Casares, que tivo a xentileza de traernolo para charlar con nós.

Por sorte o Camilo Dios está a rematar as súas memorias que serán pubicadas bastante cedo. O gran Gerardo Sueiro tamén quedou encantado e quedou en volver máis venres: ás veces vai a outra tertulia do Liceo, a de sempre, pero di que non lle gusta porque falan moito de fútbol.

Sentido común

Un escritor interesante reflexiona sobre a política no Estado dende o sentido común, din que o menos común dos sentidos: velaí.

Maruja Mallo e Juan Orol García

Salvador Rodríguez recupera hoxe no Faro de Vigo e no Suplemento do Sábado, dúas historias interesantes: a do director de cine Juan Orol García, amigo de Luis Buñuel, e uns artigos de Maruja Mallo en La Vanguardia no verán de 1938, denunciando a represión da guerra incivil en Bueu.

Pódense consultar os dous traballos en formato PDF, aquí.

(O retrato feminino que acompaña este post estivo na mostra que lle dedicou hai moitos anos o CGAC a Maruja Mallo. Daquela merquei o poster deste enigmático e clasicista retrato que, logo enmarcado, hai moitos anos recibe ós visitantes na entrada da miña casa).

Manuel Vilanova

Óscar Iglesias entrevista ó poeta de Barbantes nas páxinas culturais de El País-Galicia. Velaí uns anacos dese traballo:

"Non atopo un entorno cultural sincrónico, a miña xeración poética", di Vilanova. "Na castelá síntome fillo de Luis Rosales, Cernuda, Hierro e Grande. Entre conceptismo e culteranismo, eu sería clasicista". Falando de poetas galegos que o influíron, nomea a Cuña Novás, Álvarez Blázquez, Víctor Campio e López-Casanova, entroutros, con Cunqueiro como poeta de cabeceira.
(...) A veta relixiosa que risca a súa poesía desde 1987 responde "a un interrogante enorme" que di levar dentro del. "Non é a anguria ramoniana, senón panteísta, máis galega. A contemplación da natureza é fundamental... Como naquel poema de Pessoa [O guardador de rebanhos] onde expulsan a Xesús do ceo por ser demasiado bo. Eu vinme acollendo a ese neno na miña casa do Ribeiro".
Neste punto da conversa, Vilanova deixa fluír os recordos de Galicia e os de España, mesturados coa esperanza que deposita en A esmeralda branca -"Dáme carraxe ser eu o autor, desexaría que fose outro", di- e o concepto do sagrado, unha das chaves da súa obra. Destaca a "tendencia galaica" da poesía do 27 e cómo observou ao principio "unha lírica galega máis filla de Bécquer que de Rosalía". "Coñecín e apreciei a Rosales, Quiñones, Gil de Biedma, os Barral, Goytisolo... José Agustín, por suposto. Ángel Crespo foi quen me convenceu de que a poesía estaba por riba das linguas". Fala alegremente das confesións de Onetti na casa madrileña de Félix Grande, durante as horas alongadas do día da morte de Franco. Entristécese cando lembra as coitas biográficas de Claudio Rodríguez. Rexeita as poéticas dogmáticas e subliña "a P. B. Shelley e a Donne como poeta metafísico".

(...) Sobre o papel que lle gustaría que se lle atribuíse: "Un lugar á altura dos meus mestres, Cunqueiro e Rosales, anque iso é moi difícil". E relativiza a cuestión da posteridade. "Hoxe pode haber un Valéry en Carballo e non o sabemos" (A foto do poeta é de Baldo Ramos).

DEFENSA DE DARWIN EN COMPOSTELA

Cada época ten as súas inquedanzas e teimas. Dende os vellos xornais do XIX podemos achegarnos ás obsesións dos nosos antepasados, tanto cando discutían da necesidade do ferrocarril para traer o progreso ó país como cando gastaban as súas forzas a debater a evolución das ciencias naturais ou a mesma infalibilidade do Papa. A cidade de Compostela acolleu unha desas grandes disputas en 1872: cando Augusto González de Linares, catedrático de Historia Natural, pronunciou unha conferencia da Academia Escolar de Medicina, no salón artesonado de Fonseca, defendendo o evolucionismo de Darwin.
Contou esta historia Alonso Montero na revista “Los cuadernos del Norte” (1982). A charla de González de Linares levantou unha forte polémica e a Igrexa respostou dende o Boletín Eclesiástico cunha serie de artigos condenatorios do materialismo. Polémica ben temperá pois os libros de Darwin non foron traducidos ó castelán ata 1876 e 1877. Sen dúbida, González de Linares era un avanzado do seu tempo: de feito foi destituído pouco despois, xunto con Laureano Calderón, catedrático de Farmacia, por non pregarse ás normas contra a liberdade de cátedra do ministro de Fomento Manuel de Orovio.

En el remolino, de J.A. Labordeta

Preséntase hoxe en Zaragoza (FNAC) esta novela do cantante e poeta José Antonio Labordeta. Mágoa non estar alí para felicitalo (o único tipo "maleducado" que me caiu ben "mandando á merda" a uns cantos no Parlamento). Graciñas a D.Simón pola información.

Braulio, pobre e humillado, conseguiu converterse no prestamista que executa as débedas non pagadas e que se queda con colleitas e campos. Pero aquel pobo, onde nunca pasa nada, comeza a revolverse nos albores da guerra civil: os sediciosos controlan a zona e din que detiveron a Longares, o alcalde, e que o mataron. O ferreiro e o albanel, os proletarios, desapareceron. E Severino di que non hai máis lei que a da súa pistola. Don Luis, o xuíz, oponse, pero os dous gardas civís únense a Severino. En realidade, as presa de Severino non son os proletarios, senón Braulio, a quen el e todos deben diñeiro. O prestamista mata a Severino e foxe cos seus caudais. Os camaradas de Severino saen en manda a matar o asasino... José Antonio Labordeta escribiu unha fascinante novela coral, relatos que tecen a vida dun pobo onde todos se coñecen e ninguén é o mal absoluto, ou a absoluta bondade. A medida que o lector vaia penetrando no libro descubrirá o máis desconcertante da alma humana. En palabras de José-Carlos Mainer, prologuista do libro, “un relato faulkneriano que é case o xeito innato de narrar unha traxedia civil: un coro de voces, un tempo dinamitado, unha pelerinaxe confusa”.

Os delirios (e A.Muñoz Molina) seguen dando que falar...
(un artigo de Alfredo Conde en El Periódico: artigo completo)

En España, mucho más en su centro, es decir, en esa geografía mental recién citada, "el delirio no ha sustituido a la racionalidad o al sentido común" desde hace unos pocos años, sino más bien desde hace ya unos siglos. Los delirios de grandeza nunca fueron periféricos. En nosotros, en los excéntricos, en los habitantes de esa otra geografía del espíritu, no nacieron tales delirios. En su excentricidad, Galicia, por ejemplo, no "se agranda por las anchuras atlánticas de la lusofonía y por los confines de niebla de los reinos celtas". No lo hizo nunca. Hablo de lo que sé. Otros excéntricos podrán decir de ellos y de sus propias y mentales geografías del espíritu.¿Será el delirio centralista, ese sempiterno, extremado y tan español delirio de grandeza, el que ha generado toda esa reacción que Antonio Muñoz Molina señala con tan grande acierto, en no pocos de los párrafos de su reciente artículo en El País, como con tan desafortunada mezquindad en no pocos de los restantes? Ciertamente "el delirio niega la realidad, pero puede tener efectos devastadores sobre ella". Su artículo es una prueba. Es cierto que en España "no queda nadie o casi nadie que simpatice de verdad con el fascismo o con el comunismo, y sin embargo se oye con frecuencia (...) facha y rojo". Pero no es mentira que el espíritu autoritario, se diría más, el ánimo totalitario que educó nuestro sentimiento, en vez de nuestra razón, acostumbrándonos a pensar por los demás, perfectos imbéciles incapaces de articular por sí mismos ninguna otra verdad alternativa, todavía está vigente. ELDELIRIO no está en la periferia, de ser cierto todo lo que afirma el ilustre autor. No lo está, contra la evidencia por él planteada. No está en la corteza, sino en lo que los gallegos llamamos a cerna, en la esencia. Ahí está el delirio. Es ahí en donde hay que combatirlo. No en sus manifestaciones, sino en sus orígenes; en sus causas, en el núcleo central del problema, no en sus efectos. Pensemos España juntos, de una vez, colectiva y democráticamente. Los excéntricos también pensamos.

Saudosistas
(Bieito Iglesias en El Correo Gallego, 8 febreiro)

Un Mariano Rajoy transido de saudade acaba de anunciar que, cando el gañe, vai restaurar o espírito da transición. Cada quen fala da feira segundo lle foi nela, e a min ese billete de andata e retorno que vende o líder do PP non crean me chista moito. Tráeme ao acordo escenas aflitivas que rescato da memoria en lardo vivo. Acórdome por exemplo do amigo Daniel Vispo repartindo propaganda un primeiro de maio na Alameda e do social malencarado que o apañou; Ana Castelao, que pasaba despistada por alí, achegouse para auxiliar o propagandista e recibiu un sonoro lapote do policía político. Lembro a outro amigo, Marcos Valcárcel, escapando dunha carga policial diante de Fonseca –as cachamorras batéranlle ao saír dunha asamblea estudantil–, descalzo, porque perdera os zapatos na estampida provocada polos grises e co pantalón rachado do fondo á cima despois de afociñar nas pedras da rúa, debido á cambadela que lle meteu un cidadán franquista nun intento de cortarlle a retirada. Non esquecín a figura do bedel-confidente que campaba na facultade de Historia (Sarille, parceiro desta agra que decruamos a medias, lidou con aqueles gardas civís reconvertidos en escoitagrilos e fardados de mandilón azul falanxe), nin haberá amnesia que borre a impresión da parella tricorne que asistía aos mitins que eu argallaba nas primeiras eleccións municipais en Coles, dúas metralletas que me seguían por tascas, palleiras e demais rústicas tribunas. O día das votacións, chegou un autobús cargado con papeletas dóciles da UCD; como lle reprochase ao condutor que carecía de permiso para semellante carreto de votantes, este ameazou con arrincarme o pescozo (a base da UCD non cantaba precisamente libertad sin ira). Aínda a risco de pasar por vello sentencioso, declaro o meu desexo: aqueles tempos que non volvan! A diferenza de Rajoy, estou na España plural de hoxe como un rei nunha cesta; estou coma quen di (como din algúns ourensáns brutamontes e satisfeitos) coa pixa na auga.

Pobre Darwin, de novo

(Andoliña 8 febreiro)

De cando en cando saen na prensa novas sobre a propaganda intensiva das teses creacionistas en diversas zonas dos Estados Unidos, onde aínda se reproducen os debates decimonónicos arredor da orixe do home e onde se ridiculizan as teses evolucionistas de Darwin, caricaturizado tantas veces como un simio: hai poderosas igrexas fundamentalistas protestantes que seguen a facer cuestión desta batalla intelectual, algunhas moi próximas a Bush e ó poder político.

Recentemente chegou a centos de institutos e universidades francesas un libro luxosamente editado, O atlas da Creación, dun autor turco, Harun Yahya, que sostén tamén as teses creacionistas, apoiándose no Corán, citado acotío. Os libros, malia ser moi caros, chegan gratis, enviados dende Turquía e Alemaña. O Ministerio de Educación galo xa alertou que o volume antidarwinista non debe figurar nos institutos por non corresponderse cos programas oficiais.

Nun capítulo do libro vincúlase o darwinismo con “ideoloxías sanguinarias como o fascismo e o comunismo”; noutro lugar acusan os darwinistas, baixo unha foto do 11-S, de perpetuar o terror no mundo. Non se sabe quen financia os envíos, pero non é difícil de imaxinar...

(Imaxe de F.Picabia)

Luís Seoane.

Dende a morte de Castelao en 1950, Seoane é o centro de toda cultura galega do seu tempo dende Buenos Aires. Alí saca adiante, en 1954, esa gran revista que foi “Galicia Emigrante”: consegue as firmas dos exiliados e tamén dos autores do interior con Otero á cabeza. Pero a revista é tamén moi crítica: lean o editorial do seu número 4, “El dinero de América”, onde conta como se reclaman cartos de América para todo tipo de iniciativas na Galicia da Terra. E non hai ricos na Terra, pregúntase Seoane? Non hai cartos nas cámaras de comercio, grupos patronais, industriais, comerciantes e banqueiros galegos? Por que a magnanimidade dalgúns ricos emigrantes fronte á nada dos do interior? Seoane dá esta explicación: as fortunas de aló saíron de abaixo, traballando de sol a sol. Os outros herdaron os seus comercios e rendas, sen esforzo persoal, pensando só neles mesmos.

Portugués no ensino
(Camiño do vao. Un artigo de Afonso Monxardín)

Polas miñas estadías arqueolóxicas en terras de Amarante, docentes no Brasil, de lecer de Portimao a Chaves, e pola achega á súa literatura, sonlles falante básico de portugués. Pero sobre todo, claro, por partir do galego; lingua tan próxima que algúns lle negan a esencia da irmandade para afirmar que son, simplemente, a mesma. Mais á cerna da miña cuestión de arestora, non importa, sempre que se concorde na bondade de coñecermos as diferenzas que existen entre os dous estándares.
E creo que estender o estudo do portugués como segunda lingua estranxeira no ensino non é a vía ideal, porque a ampliación do repertorio procurado con esa vella medida vai na liña de manter o francés e abrir portas ao alemán dentro dos idiomas coñecidos pola nosa xente formada. E non podemos deixar a unha parte importante da nosa poboación, dos nosos estudantes, totalmente alleos á realidade lingüística do sur. As laretadas de que é inútil ese estudo porque xa falamos o mesmo, non fixeron, fan nin farán avanzar o achegamento cultural entre Galicia e Portugal.
O camiño debe ser hoxe, creo, a revisión dos planos de estudo de galego para darlle entrada dentro desta materia, ao estudo das diferenzas ortográficas, fonolóxicas, léxicas e sintácticas entre galego e portugués, durante un tempo específico, se cadra un par de meses. E como xa temos moito camiño andado, cunha miguiña de dedicación e intelixencia, axiña descubrirían os nosos alumnos ese mundo a moitos nos é familiar. ¿En que cursos? Se cadra lingua en 4º da Ensinanza Secundria Obrigatoria e en 1º de Bacharelato, literatura. Pero cumpría velo.
E non creo que tecnicamente fose demasiado difícil, pois a inmensa maioría dos profesores de galego son licenciados en galegoportugués, e os que non o somos amamos tamén o sur. Ademais poderiamos arrapañar moitas axudas europeas para esta ampliación transfroteiriza do repertorio lingüístico dos galegos (ampliar significa sempre sumar e oponse a restar).
E deberiamos mesmo intercambiar profesores por tempadas durante o curso escolar: así os nosos alumnos escoitarían a mestres do sur falando de Camõens e Pessoa e nós proxectariamos en Portugal a palabra de Rosalía, Castelao, Rivas e a presenza dunha Galicia revivida, orgullosa, e con historia cultural de seu. E penso, sería ben acollido polo noso tecido social, que revalorizaría a materia de galego ao incrementarlle a través desta novidade, un valor máis de utilidade práctica. Hai que intentalo. É unha porta moi grande que se pode abrir con pouco esforzo.
(Na imaxe, Teixeira de Pascoaes)

Blog de Punto Crítico

O programa de Telemiño, Punto Crítico, que dirixe Santiago Rodríguez, vén de abrir un blog para prolongas os debates semanais dos seus diferentes encontros: www.puntocritico.tv.
Participei dúas veces nese programa de debate: unha a propósito do papel da Igrexa e a súa distancia co mundo actual, que fora abondo polémico, aínda que todos os interpelantes, en tono dialéctico moi duro, acabamos ben amigos (algúns xa o eramos antes). Do outro debate, o da guerra incivil española, xa se falou neste blog hai uns meses e aínda quedan rescoldos por aí soltos... (alguén se molestou ó verse nos papeis "virtuais", seica).

De profundis
Eu aínda non a puiden ver, pero todas as referencias son excelentes. Tamén esta de Xosé M. Sarille, hoxe en El Correo Gallego:

De profundis podería ser a derradeira viaxe de Urbano Lugrís para dentro de si. Un descenso do vello pintor deica o seu mundo, soñado nas fonduras que eles iluminan. Reinventan as formas e os sons de moitos grandes músicos e pintores que foron. Hai unha irmandade entre a música e a pintura que se asentan no sincretismo, buscando nos dous casos a influencia dos antepasados e dos artistas actuais. O eco de Gaos e Montes, de Emilio Cao e Quiroga. A cor de Patiño e Maside, as formas de Castelao. Un cre ver os rosas mariñáns de Francisco Lloréns, os contos máxicos e a arte do pobo. E todo sen palabra falada.
Estréase estes días nos cinemas de Galiza. Está feita a partir de mil e pico óleos que despois se desenvolveron na computadora e dunha música que se expande e envolve a todas as almas vivas do mar e dos ouvintes. Ver este filme é tan forte como atoparse por primeira vez diante da obra de Luís Seoane ou das prosas de Rafael Dieste. Unha película perigosa para os colgados, os traspostos e os cegos de cidade (artigo completo).

Vilas literarias
Luís González Tosar reclama para Galicia unha "vila literaria" como a que se está a crear en Valladolid (artigo completo):
E velaí que, en cousa de minutos, o comedor foise enchedo de seareiros, uns dez ou doce homes. Nada extraño, mais cando os escoitamos falar, comprobamos que a súa expresión coloquial era: en galego. Dirixímonos aos paisanos, case todos da comarca do Deza, e axiña nos informaron do seu oficio de canteiros e de que estaban traballando nas obras que convertirán ao vedraio burgo medieval na flamante Villa del Libro.
O proxecto Urueña, impulsado pola Deputación de Valladolid -dez librerías de novo e de vello, espacios para a lectura, a escrita e as súas aplicacións, áreas pedagóxicas, museísticas e para actividades, etc- ten os seus antecedentes no modelo Hay-on- Wye. Localidade do País de Gales que é referente mundial de até onde pode chegar unha iniciativa a prol do libro e de lectura respaldada pola administración e con participación veciñal. Aprobada a Lei galega do libro. Il non teremos nós a nosa Vila?

Palabras contadas

No seu último libro, “Palabras contadas” (Xerais), Camilo Franco ofrécenos un amplo abano de historias breves, fragmentarias, todas elas afíns ó xénero do microrrelato, aínda que algunhas se presenten como argumentos de novela. Ese xénero esixe, ademais de brevidade, capacidade de contar dende a sorpresa, un certo virtuosismo na arte de ver o mundo a contramán. Se fose necesario cun algo de provocación e transgresión, xénero que Camilo domina ben, ó cabo coñece con detalle o mundo do teatro: nos seus breves relatos hai tamén moito de xogo escenográfico (“Era ou non era”) e o humor e a ironía son o carimbo necesario para poñer en cuestión tanto a vida cotiá aburrida dos humanos como as grandes institucións (o Exército e a Igrexa, por exemplo). Se é preciso tamén dende o xogo ousado da truculencia: como no relato “Estaba de ser” (Foto de Eduardo Núñez). (Pan por Pan 6 febreiro)

Estaba de ser
Chamábase Jack, era carniceiro, viñera do norte. A xente desconfiaba del, que logo din que a literatura non serve para nada. A natural prevención que levantaba a súa mala prensa quedaba compensada coa amabilidade de vendedor e coa elegancia con que cortaba os finísimos filetes. Co mesmo sorriso atendía a quen pedía pescozo ou xarrete, O seu cada vez máis leve acento inglés dáballe o aire cosmopolita da elegancia. A primeira cliente da mañá non puido reprimir os xestos de puro terror ao mirar a cabeza feminina chantada nun dos ganchos e cada unha das partes anatómicas da británica esposa perfectamente despezadas sobre o mostrador.

Instinto básico

Ela entrou no bar cun chupachup na boca e hai que se foder co inmediato que é o instinto masculino.

Era ou non era

Foi naquel tempo en que as compañías de teatro subían os espectadores ao escenario. Por meter medo no patio de butacas. El, fuxitivo e desorientado, entrou no teatro buscando un refuxio. Chegou con manchas de sangue entre os dedos mentres un actor gracioso buscaba entre o público alguén con cara de bo tipo. Viuno intranquilo e sinalouno co dedo. Non tiña idea de qué ía o asunto pero subiu porque qué mellor coartada. O cómico colocouno no medio do escenario baixo as lámpadas que simulaban un interrrogatorio e preguntou: que faría vostede se acabase de asasinar a súa muller?