Saramago.

Pan por Pan 20 xullo

Creo que desta vez o Nobel das letras portuguesas anda errado, quizais influído pola súa propia experiencia persoal. José Saramago declarou que Portugal remataría por integrarse en España, converténdose en provincia dun Estado que pasaría a chamarse Iberia. O vello ideal iberista do século XIX, en boa medida, pero estamos no século XXI: que tería que gañar Portugal nunha solución dese tipo á marxe de perder a súa capitalidade e poñer en risco a súa diferenza cultural?

O marco europeo xa derrubou as fronteiras económicas que existían hai cen anos: os vellos Estados nacionais cederon a Europa as súas competencias económicas, militares e mesmo estratéxicas. O achegamento entre Portugal e España faise agora dende a contorna europea e non precisa xa outras lecturas. Euroescéptico, Saramago prefire obviar esta realidade e aferrarse ó seu soño. Está no seu dereito.

CASA DE CITAS: NORMAN MAILER

- Dende o seu primeiro libro, Los desnudos y los muertos, vén advertindo dos perigos que asexan a democracia, cre que o risco medrou?
- A diferenza fundamental é que antes a ameaza viña de enriba e agora é a televisión a que está a devorar o país. Estados Unidos é un lugar máis zafio, máis barato, máis burdo, máis feo en ton, e creo que se está dando unha aceptación máis natural do fascismo por parte dunha gran parte da poboación. Moita xente estase cansando da democracia e isto é algo que non lembro que se dera antes.
- Que é un conservador de esquerdas?
- Un oxímoron, pero que apunta a un ideal potencialmente valioso. Cando me presentei como candidato á alcaldía de Nova York en 1969 fíxeno con esa fórmula. Velaí unha calella sen saída: nin a dereita nin a esquerda teñen razón e o centro é un desastre. O centro son as corporacións, e o corporativismo está a cambiar o estilo do mundo, someténdonos a todos a un molde único. É a cultura do mal, as superautopistas e o plástico. Edificios de 50 plantas que parecen caixas de Kleenex con balcóns. Nin Bagdad se librou diso, e non se lle pode botar a culpa de todo a Sadam. As imaxes da televisión amosábanos unha cidade espantosa, que se podía confundir con calquera outra cidade do mundo. O capitalismo global das corporacións está acabando coa autenticidade da existencia humana.

(Eduardo Lago, entrevista en Babelia, El País, 26-IV-2003)

Casa de Citas: Arthur Miller

- ¿La civilización es el compromiso?
- Sin compromiso, sólo nos queda el desierto. La sociedad occidental se ha desarrollado durante años sirviéndose de la ciencia y la tecnología. Y hemos aprendido a tomar compromisos. A razonar. Pero ahora incluso en el mundo occidental hay mucha gente que rechaza enérgicamente cualquier compromiso.
- ¿También en Estados Unidos?
- En EE.UU. hay una banda, una mafia, que piensa que la religión debe dirigir el país. América ha sido construida por gente que luchó por separar la religión de la sociedad, de la política. Querían que las iglesias estuvieran fuera del Gobierno. Eso nos costó cientos de guerras. Ahora volvemos hacia atrás.
- ¿Por qué?
- - ¡Gran cuestión! Quizás hayamos llegado al límite de la cultura política…
- ¿Por falta de ideas, de utopías, de fe?
- Hubo el comunismo, hubo muchos comunismos, muchas visiones distintas, y entre ellas muchas ideas dispuestas a diferentes compromisos… pero al final…
- ¿Vamos hacia la barbarie?
- No lo creo. La civilización no puede ser derrotada porque si lo es desapareceremos. Nos salvarán quizás las razones económicas porque finalmente debemos producir. Es evidente que las cosas pueden ir todavía peor, aunque creo que al final esta tentación de la destrucción será corregida. Aunque repito, siempre tendremos un loco dispuesto a matar a todo el mundo.

Bru Rovira, entrevista a A. Miller, Magazine, 20-X-2002.

JOSÉ BÓVEDA: QUE A TERRA LLE SEXA LEVE...

Hai uns anos homenaxeámolo no Ateneo Ourensán, por iniciativa da Asociación de Amigos da República. Chéganos agora a nova da súa morte (vía X.L. Carrión) e transcribimos aquí o comunicado de despedida desta asociación (o texto completo, en comentarios):

Quen é José Bóveda? Un home bo e xeneroso que lembraba como naquel Abril de esperanzas de 1931 “uns poucos rapaces falamos un día de que eiquí non había ningún sindicato,. Entón decidimos montar a CNT”. Lembraba que “entre 4 ou 5 montamos o primeiro sindicato na comarca, para facer fronte aos caciques. Os xornais eran entón de 3,5 pesetas e 20 horas de traballo. Nós pedimos 5 pesetas e 8 horas. Tiñamos que ir polas portas ás noites explicando o que queriamos, coa negativa dos empresarios, aínda que o conseguimos ao final”.

Co Golpe de Estado, o seu posicionamento custoulle unha condena de 30 anos de cadea por “Rebelión Militar”(?) nun esperpéntico xuízo no Paraninfo do Instituto de Ourense. Conducido inicialmente á prisión de Celanova, foi levado o 26 de xuño de 1937 á prisión do Forte de San Cristóbal, en Pamplona. de onde se fuga o 22 de maio de 1938 xunto con 1085 presos, entre eles 204 galegos (deles 33 eran da provincia de Ourense), segundo el explicaba e así consta nos libros como o de Félix Sierra “La fuga de San Cristóbal”.

Pobres Tintín e Hergé
Andoliña 17 xullo

Indignados están hoxe moitos amantes da banda deseñada e non só os seguidores da liña branca de Hergé e o inmortal Tintín. Como xa sucedera cos contos tradicionais, dos Grimm e Andersen, os novos inquisidores dedícanse agora a censurar o cómic clásico. As teorías da corrección política, que impulsaron antes carapuchiñas feministas e similares, poden chegar ó esperpento. Unha vez aceptada a premisa inquisitorial, non hai volta atrás: todo é posible no reino do disparate.
Porque censura é o que fai o Observatorio Británico contra a Discriminación cando obriga a varias cadeas de librarías a acantoar o álbum Tintín no Congo por presentar varias viñetas nas que os negros son vistos como "retrasados" e "submisos colonizados". O propio Hergé refugou deste álbum e confesou que era, tamén na súa ideoloxía, froito dos prexuízos do mundo burgués da súa época. E xa está: non entender iso é non comprender que é unha obra de arte como produto histórico, que como tal debe ser lido, pero non corrixido.
O seguinte paso será vetar as películas de Tarzán de Jhonny Weismuller e facer unha versión pacifista e branda da Ilíada. O conto é triste, que dicía o noso Castelao. E non rían. Todo se andará.

O noso home de Arán (Afonso Vázquez Monxardín, Galicia Hoxe 17 xullo)

Excelente ocasión para recuperar estas imaxes de O home de Arán, de R. Flaherty, 1934.

O artigo completo

O caso é que estes mariñeiros españois acolléranse como porto refuxio na illa un día que o mar se encarrapichaba ata o punto de facerse un cabalo desbocado no que era imposible manterse. Alí botaron semanas ata que o mar volveu ter aparencia de camiño calmo e non de leira esgrevia sementada de portas do inferno. Moi lonxe da casa o lugar este para morrer. Mellor acollerse á calor destes homes da illa, pobres coma eles, pero xente de mar e palabra. E alí, coñecido o porto e as xentes que os libraran da morte, volveron con coñac -cunhas botellas que tiñan tres copas na etiqueta... e cada home traída cinco ou seis... E os de Aran cambiábanllelas por sacos de patacas... "Moito lles gustaban as patacas a estes mariñeiros, que as comías só cocidas", dicía este home de Aran, con cara saudosa dun tempo ido. E eles, os outrora duros mariñeiros da illa, hoxe guías ocasionais de furgonetas de turistas, levaban despois estas botellas á cidade da Terra grande, a Galway, para vendelo e sacar uns cartiños para o inverno... ¿Comedores de patacas que dicían "cuchilo" e se entendían ben con estas xentes? Sei eu ben de que terra viñan.

Escribir coa alma (Tennessee Williams)
Andoliña 18 xullo



Dicía Arthur Miller, lembrando a primeira vez que viu a Elia Kazan dirixir no teatro Un tranvía chamado desexo (A Streetcar Named Desire), que esta obra dramática de Tennessee Williams estaba escrita coa alma: "Os seus diálogos fluían da alma. A alma dun autor, unha voz singular, envolvía o escenario case milagrosamente".
A Editorial Alba acaba de publicar en dous volumes catro obras moi relevantes do dramaturgo norteamericano: O zoo de cristal, ó carón de Un tranvía chamado desexo e Unha gata sobre un tellado de zinc, esta xunto con Unha análise perfecta feita por un loro. Obras que moitos lectores/as coñecerán polas diferentes versións levadas ó cine, pero que se agrandan aínda máis na palabra sempre viva do escritor.
Artista maldito, homosexual, neurótico, alcohólico, Williams pertence a esa categoría de grandes clásicos da contemporaneidade como Arthur Miller, Norman Mailer, Truman Capote ou Susan Sontang. Paga a pena achegarse ás súas obras e reencontrar a tenrura violada de personaxes con tanta forza expresiva como Blanche, que no cine interpretou Vivien Leigh: "Podo ulir o mar. Vou pasar o que me queda de vida xunto ó mar e, cando morra, vou morrer no mar".

BLANCHE: Puedo oler el mar. Voy a pasar lo que me queda de vida junto al mar y, cuando muera, voy a morir en el mar. ¿Sabéis de qué voy a morirme? (Coge una uva.) Voy a morirme por comer una uva sin lavar que me voy a encontrar en el mar. Voy a morirme… cogiendo la mano al médico del barco, a un médico muy joven y muy guapo con un bigote rubio y un gran reloj de plata. “Pobre dama –dirán-, la quinina no le ha servido de nada. Esa uva sin lavar ha transportado su alma hasta el cielo.” (Se oyen las campanas de la catedral.) Y me enterrarán en el mar, metida en un saco blanco que echarán por la borda, a mediodía, en pleno verano, ¡a un mar azul (vuelven a oírse las campanas) como los ojos de mi primer amor!

Ao oír por vez primeira Un tranvía –e a diferenza do que sucedeu con outras que seguiron ó longo dos anos, un verdadeiramente oía cada palabra da primeira posta en escena- non se tiña a impresión que deixan o enxeño ou o poético, senón a de que os seus diálogos fluían da alma. A alma dun autor, unha voz singular, envolvía o escenario case milagrosamente. E, sen embargo, de xeito asombroso, a fala de cada un dos personaxes parecía tamén propia; en vez de estar atados ás necesidades argumentais da obra, todos parecían libres para manifestar os seus “eus” contraditorios. Por suposto, ó mesmo tempo, a historia avanzaba inexorablemente segundo a forma, como mínimo soberbia, que lle deu a man de Kazan. De feito, aquela posta en escena foi o froito máis espléndido da extinta pero longa e intensa investigación – durou dez anos- do Group Theatre sobre o método Stanislavski, un xeito de realismo tan fondamente sentido que era capaz de manifestarse como estilización. Os diálogos de Williams, por coloridos e cheos de imaxinería que estean, xamais deixan que a historia se difumine: moi pola contra, impúlsana continuamente cara diante.
(Arthur Miller relembrando a primeira visión da obra no teatro, en versión de Elia Kazan)

Imitación á vida (Douglas Sirk)

Revisitada onte, despois de moitos, moitos anos (en 1982-1983 TVE programou un completísimo ciclo Douglas Sirk, lembran?: Escrito sobre o vento; Só o ceo o sabe; Os pilares da sociedade; Orgullo de raza; Himno de batalla..., así ata un mínimo de 15 películas.

Segue sendo unha obra mestra (na imaxe Lana Turner e Juanita Moore). Para min, inconmensurable. Unha auténtica lección de cine do primeiro ó último plano. Só a escena do enterro de JuanitaMoore, a criada negra, xa xustifica per se toda a película: dan ganas ata de morrer se a un lle fan unha cirimonia tan emocionante e emocionada coma esa.

Obra cumio do melodrama como xénero. Sen ningunha dúbida. Houbo un tempo, xa saben, en que a obra de D. Sirk era mal vista dende certa progresía, como un cine demasiado convencional e comercial. Queda algo coa forza expresiva, e tamén coa mensaxe antiracismo, de Imitación á vida (1958), a case cincuenta anos de distancia (o meu ano natal, mira ti).

Á miña filla tamén lle encantou e protesta, con razón, porque hoxe estas películas xa non se poden ver nas televisións, hai que buscalas en DVD: é o que saímos perdendo...

SER DEUS SERÍA ABURRIDO...
La Región, páxs. opinión, 16 xullo

(A imaxe, da arte precolombina, para non contrariar as expectativas erotizantes que nos atribúen os compañeiros arroutados. No xornal vai unha imaxe de Tamara de Lempicka, para non asustar o público lector)

Sen ter nunca nada que descubrir, ser Deus sería moi aburrido, dixo nunha ocasión Stephen Hawking, unha das grandes cabezas da ciencia do noso tempo. Anque coñecemos mellor que nunca o Universo e o seu funcionamento, “quizais nunca academos o final da nosa aventura para unha completa comprensión do Universo”, engadiu o mesmo científico. E dicía alegrarse desta limitación porque así a ciencia seguirá a ser por moitos anos unha aventura apaixonante: moito máis, por suposto, para os pobres burriños que andamos a ras de terra, sempre apampados ante a inmensidade dos nosos descoñecementos.
Unha aventura que sería digna de servir como argumento á mellor historia de ciencia-ficción: dous físicos de California descubriron que as cinco grandes extincións biolóxicas, que marcaron o ritmo da biodiversidade da Terra, seguiron ciclos exactos de 62 millóns de anos (millón enriba ou abaixo, pero mira ti…). Coma se houbese un reloxo programado nalgures a conducir os fíos do mundo como imaxinaban os mitos primitivos. Segundo estes cálculos nuns cinco millóns de anos habería problemas… Pero nin Hawking nin eu, sospeito, estaremos daquela aquí para contalo. Nin vostede, lector.
Erotismo e riqueza da lingua. “Se non imos todos xuntos, imos ao carallo”, dixo hai uns anos un relevante político galego nun acto electoral. O que pon de relevo a riqueza polisémica deste concepto na nosa lingua, desde tempos ben antigos: o noso trobador medieval Fernando Esquío xa xogou no seu día, nunha das súas cantigas satíricas, coa diferencia entre estar “encaralhado” (potente sexualmente) ou “escaralhado” (impotente), dúas cousas ben distintas só con cambiar unha letra, como sabía o frade protagonista do poema, ao que lle chegaban a parir tres mulleres nun día “e outras muytas prenhadas que ten...”
Os poetas medievais usaron derivados tan transparentes como “caralhote” e “caralho francés” ou “caralho de mesa”, curiosos artiluxios estes últimos que nos revelan que a modernización tecnolóxica no mundo do erotismo ten moitos séculos enriba. Por non falar desa acción que vostedes están pensando “a caralho cheo”, en expresión do escarnio trobadoresco de Estevan da Guarda que conta da precocidade dun neno mouro “que ja fod´este mouro a caralho cheo”.
A familia semántica do concepto citado é aínda maior: hai que engadir , entre outras, formas como “ben”, “cavalo”, “peón”, “pisso” e “rabo”, todas elas rexistradas na “Antoloxía de poesía obscena dos trobadores galego-portugueses” de Xosé Bieito Arias Freixedo (Ed. Positivas, 1993). Son as cousas da riqueza do idioma. O certo é que non só entre os políticos andan moitos “encaralhados” e outros “escaralhados”...

Torrente Ballester

A entrevista con don Gonzalo, do programa A Fondo (1976), colgada no blog
www.blues-propicios.blogspot.com

(vía Pedro Gómez-Valadés)

Humor galego

E outra de humor galego, que tamén temos referentes de calidade, como Xaquín Marín (esta é do sábado 14 de xullo). Noutro fío máis abaixo reflíctese o desconcerto de moitas persoas progresistas que apoiamos o cambio para encontrarnos agora con algunhas actitudes cando menos sorprendentes. Por exemplo, os soldos nos Concellos de coalición (o de Ourense é só un exemplo) despois de criticar con dureza parecidas remuneracións cando gobernaba o PP. Ás veces ata se agradecería un mínimo de autocrítica: cantas veces se criticou a política do PP como escurantista e manipuladora cando se negaban no seu goberno a dar información sobre os incendios forestais? Pois, agora, acórdase o mesmo: quizais sexa ata unha actitude ben fundada e con razóns, pero tampouco sobraría dicir logo que alguén falou de máis noutras ocasións...

Humor
Magnífica viñeta de Gallego y Rey no Interviu desta semana

Tamara de Lempicka

Para os que aínda non a viron: pecha mañá, na Casa das Artes de Vigo, a mostra de Tamara de Lempicka. Este cadro, "A túnica rosa" (1927, colecc. privada, C. Hirsch, Nova York), é para min un dos mellores da mostra.

Tamara consegue crear entre o anxelical e o demoníaco; conxuga estes dous aspectos, a enorme sensualidade e o misticismo, e iso dálle unha forza incríble ós seus cadros. Tamén me chamou moito a forza das súas mulleres que son ó mesmo tempo poderosas e sensuais. Simplemente, encontrei unha artista única. (Alain Blondel, experto na obra de Tamara de L. e galerista, Faro Vigo 13 xullo).

Remata a exposición monográfica dedicada a Tamara de Lempicka que a Fundación Caixagalicia ofreceu en Vigo. Eu puiden vela hai uns días e paga a pena, dende logo, aínda que produce unha sensación un pouco contraditoria: na miña opinión, hai grandes obras ó carón de bocexos e cadros de moita menor entidade. O público respondeu positivamente, quizais polo “glamour” desta pintora que xogou coas formas da “art decó” pero tamén se deixou influír polo cubismo, o surrealismo ou o manierismo. Sorprende a grande pegada dos mestres da arte do outro tempo, do Renacemento a Ingres, e abraia tamén nos grandes formatos da artista polaca a extrema proximidade que se establece entre a pintura relixosa e unha sensualidade barroca e desbordante: un certo alento místico que fai de Lempicka unha artista oportuna neste mundo tecnificado e globalizado.

De pozos e balanzas (Helena Villar Janeiro, ECG 13 xullo)

O artigo enteiro

(...) Cando parecen amostrar certa disposición ao diálogo, "sempre que se garanta o equilibro de ambas as linguas", venme á memoria outra fórmula da Física: a da balanza ou equilibrio dunha barra con pesos desiguais nos extremos para calcular a que distancia deles se colocará un punto de apoio. Cando a forza e a resistencia dos dous brazos non son de igual magnitude, hai que facer modificacións na aplicación do apoio para que cadre a fórmula de que a potencia multiplicada polo seu brazo resulte igual á resistencia multiplicada polo dela. Quere isto dicir que o equilibrio de dúas cousas de diferente peso lógrase buscando a distribución asimétrica dos seus elementos. Xa que logo, a grande distancia que separa o peso social de ambas linguas perante os falantes en todos os niveis, rexistros e circunstancias (pénsese en bibliotecas, materiais de apoio, medios de comunicación, estatus social, resistencias ao cambio, prexuízos lingüísticos e ideolóxicos...) supón que non se pode localizar inxenuamente o punto da balanza exactamente no medio de ambas, senón buscar compensacións para que ao final a aprendizaxe e o uso sexan de verdade equivalentes e equilibrados. (...)

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé M. González)
5. Panoramas. O barrio da Ponte, dende a acrópole

En Lugo, se ben un mira, o ceo é señor. Verase noutros termos amable azul con almofada, entre nós hai algo sempre de vasta solemnidade; sobre todo cando é chumbo, aquí moi adoito: cinsento en ceo e lousados, na mesma cerca.

Cadramos preto do firmamento, ou tal impresión dá; o lugués de nacemento e longa veciñanza acostuma andar afeito a horizonte e ampla paisaxe. Desde algunha azotea en San Roque aínda se abrangue largacía extensión que sobrancea o río Rato e barrio da Chanca, tirando contra as terras de Castroverde e A Fonsagrada.; en pasado próximo víase mesmo a Ponte da Chanca (lugar de suicidio real ou hiperbólico) e para o leste albiscábanse cumes nevados que unha imaxinación estimulada por lecturas pretendía identificar coma os Ancares. Igual os eran: á fin e ao cabo, a cidade ben se enxerga subindo á becerrense Pena do Pico.

A mellor perspectiva, porén, acádase en lugar distinto. Non lonxe da Porta de Santiago, antes do Postigo, por onde -ten que se lle diga- igual é máis bonito saír ca entrar, hai anos dominábase coa ollada parte non desprezable da ribeira miñota.; libres de edificación monumento e a súa fronte, o adarve suxería alí paseo demorado e quizá ensoñación: o sitio máis propicio. Non tal mirando cara atrás; pero ese será tema doutro día.

O sur da vella urbe, que cada indicio deliña como ámbito máis vital do tempo orixinario, onde se apiñoca o Medievo esencial. A cerca, excepcionalmente visible nestes barrios, amosaba hai oito lustros no pano xistoso amplo retallo en perpiaño granítico, predominante incluso nalgunha das portas; tal bloque macizo e regular, sen argamasa, falaba de utilitarismo romano para o alumno de ensinanza media, dicían -incluso- que romana romana só era aquela fábrica de cor máis clara cá da lousa. Desde a varanda no Poxigo víase ben a rúa baixando en curva, contorneándolle o muro ao Hospital de San Xosé cara á Volta da Viña e a ponte. O río esperaba, desde xuño todo o máis, e co seu degoro había quen cruzaba a Mosqueira, a Ronda General Sanjurjo, inexistencia de sombra onda a beirarrúa é bordo, Porta Santiago e de aí por onde quedou dito. Cruzando o Miño, e afastando á dereita, aínda máis dun quilómetro ata as Insuas; xaora, no autobús de San Fernando, que sempre esperaba por un para retornar costa arriba.

Non torcendo cara a Orbazai e As Insuas, aquela estrada que sobe era a vella de Compostela; antes, presumiblemente a vía que traía a un desde Brácara. Da calzada romana quedaban algúns centos de metros que despois sepultaría certa incuria profundamente misteriosa: un debe algo crer e esperar aínda no peor momento; subía desde a ponte paralela á rúa de Santiago e o muro hospitaleiro. Na outra ribeira, dicía, ascende a estrada buscando As Arieiras, O Picato e perspectivas de fóra.

Quen chega recibe no Picato, a dez quilómetros, a primeira imaxe do casarío; verá daquela, se ten antollo, por que os romanos elixirían ese punto con ou sen lucus, con ou sen castro. Allea é sen dúbida a metáfora da acrópole; miña supoño a evocación de helénico alcipreste en canto o Parque, bico de natural contraforte, se ía distinguindo no retrinco verde que medra co achegamento. Parque de Rosalía de Castro; súa é a hexemonía indiscutida canto a balcóns. A ollada que nos resta, mentres dure.

O Parque era recreo distinguido e inusual de moitos nenos. Nunha marxe, o único tobogán e bambáns que eu coñecía na cidade; do outro lado, un gran mapa da península, en relevo e cuberto, para a fabulación e a xeografía; parrulos que comen o pan que lles dou, outra fauna de ver e escoitar. Coa adolescencia afasta un o resaibo infantil, de máis anos xorde por veces designio bárbaro, turbulento ou só de emoción nova: e o parque son os loros para aprenderlles a dicir “carallo”; o pobre pavón a quen lle quitan plumas ou hai quen planea comelo asado; algún leño esgazado; historias que se contan da noite, co ollo no risco de garda que chegue.

Pero lírica e bucólica atopan ocasión. E un recibía, no solpor de agosto, certa brétema que o río dirixía á balaustrada; non saudosa, impoñente, cara á metrópole augustea. Ou tal día, no lecer de baixa profesoral inesperada, paseaba co Fiscal e o Corrosco falando sobre un docente especial, Alonso Montero, cada un á súa maneira. Que xa naquel tempo había controversia.

O mar tamén ten amores.

A distancia entre o mundo culto e o popular nas letras e nas artes non é tan longa como queren presentar algúns estudos académicos. De feito, a esculca na nosa poesía popular achéganos a cotío exemplos moi semellantes ós utilizados polos escritores cultos. Velaí o mito de Venus, nacida da pura xenitalidade de Zeus e das escumas do mar e cantado mil veces por poetas e artistas como símbolo do amor e da sexualidade. Pois non está moi arredado do fermoso erotismo das cantigas mariñas de Meendinho ou de Martín Códax. Ou desta brillante cantiga, que invoca dende a forza do mar, en paralelo coa sexualidade masculina, un certo panteísmo primitivo: “O mar tamén ten amores,/ o mar tamén ten muller,/ está casado coa area/ dálle bicos cando quer. / O mar dá bicos na area,/ o orballo dá na flor;/ se todo o que se ama se bica,/ dáme un bico meu amor”.

Imaxes agrarias (pero non só...)

Pan por Pan venres 13 xullo. A imaxe é de Egon Schiele (Nu femenin au bax bleus)

Moitas das imaxes da nosa poesía popular cargadas de connotacións sexuais proceden do mundo agrario, cousa ben lóxica nunha sociedade tradicional, que foi quen as creou. Por iso son os homes casados os que saben manexar o arado: “Quen quixere ter amores/ téñaos cun home casado:/ sabe gobernar a vida/ e mais temperar o arado”. Do mundo labrego veñen metáforas como “meter o carro no palleiro”, “meter a pá no forno” , “montar a cabalo” ou “meter un ferro no lume da forxa”.

Pero sorprende a capacidade de adaptación do xenio popular ós tempos modernos: velaí o ferrocarril, que Curros cantou como símbolo do progreso. Nesta copla, quizais por semellanza co forno e coas súas calores (a máquina de vapor a máis carbón, máis calor), ten outro sentido: “María ten sete saias/ todas sete lle están ben;/ debaixo das sete saias/ ten a máquina do tren”.

MEMORIA, LINGUA, SOCIEDADE (eN poleiro alleo)

A memoria ourensá (Cuestionario, Bieito Iglesias, ECG, 12 xullo)

A lingua (As pírricas batallas da lingua galega, X.M. Sarille, ECG, 10 xullo)

A hipocresía (Iglesia sin conciencia, Fernando Delgado, Faro de V., 12 xullo)

Dez anos despois do crime (Vaia un gudari!, A. Tarrío, GH. 12 xullo)

Barcelona e Woody Allen.

Pan por Pan xoves 12 xullo (un chisco máis frívolo do habitual)

Xa saben que anda Woody Allen por Barcelona (nos últimos tempos vai a cotío tamén por Asturias) a rodar unha nova película protagonizada por Scarlett Johansson. Seica houbo moito balbordo no concello barcelonés por unha crítica do PP e ademais tamén protestan algúns cidadáns. Porque o concello puxo un millón de euros como inversión en axudas á película. Porque cortan as rúas ou desaloxan de turistas as Ramblas para conseguir os planos axeitados da beleza loira. Porque algúns están fartos de turistas e din que Barcelona xa é moi coñecida no mundo (hai xa pegatinas coa lenda “Tourist go home”). Porque lles dan máis facilidades ó xenio norteamericano que ós cineastas cataláns para rodar. En fin, quizais teñan razón nalgunhas destas criticas. Pero eu non protestaría, non, se a encantadora Scarlett Johansson caese por Auria coas cámaras detrás.

Lembrando a Eduardo Blanco Amor

(Recupero aquí unha serie de artigos, Andoliñas, publicadas en "Galicia Hoxe" entre o 1 e o 7 de decembro do 2004. Calquera ocasión é boa para lembrar o gran Eduardo. Ademais, sentinme aguilloado por un trasunto espectral de EBA que, no fío que nos dedica Arroutadas, semella amosarse ciumento da atención que lle dedicamos nesta casa a Otero. Por certo, cunha voz ben recoñecible e creo que amiga. Tal cousa non é certa, aquí son todos por igual ben queridos: Otero e Blanco Amor, Risco e Cuevillas, Casares e Ferrín, e moitos máis. Esta serie de seis Andoliñas quere ratificalo unha vez máis. Todas as fotos do post son de EBA)

Unha navallada no bandullo do Bocas

“Sendo eu rapaz de cinco anos, estaba coa miña nai presenciando o “Encuentro” da procesión de Venres Santo, nun balcón da Praza Maior de Ourense. (…) O ar cheiraba a perrita e sentíase un ruído de zocos pola plaza adiante. De repente, fíxose un claro de riña debaixo de nós. A miña nai colleume deseguida e xa non vin máis. Ao “Bocas” abríranlle o bandullo, e foise correndo, emparando as tripas que lle saían, hastra o hospital da praza das Mercedes. Daquela navallada saiu “A esmorga”: con estas palabras contaba Blanco Amor a orixe desta obra mestra das nosas letras, que tivo ademais a virtude de ser unha novela popular e recoñecida polos lectores.
Só por esa obra Eduardo Blanco Amor merecería a magna homenaxe que hoxe lle vai render o Pen Clube galego na súa querida/odiada Auria, cando se cumpren 25 anos da súa morte. Desde América, emigrado-exiliado no corazón, Blanco Amor emprendeu o supremo esforzo de construír toda unha lingua literaria e un mundo narrativo dun vigor excepcional. Ademais renovou as formas de contar, abriu as portas das cidades á nosa narrativa e introduciu na nosa historia literaria personaxes e sectores sociais ata entón ignorados e proscritos.
Blanco Amor escribiu ademais outras catro ou cinco obras mestras en diferentes xéneros e rexistros: Xente ao lonxe, Os biosbardos, La Catedral y el niño, Chile a la vista (no que respecta ao xornalismo), ademais da súa poesía e teatro. Non é pois ningunha hipérbole afirmar que merecería outras tantas homenaxes máis.

A memoria, Marcel Proust, Blanco Amor

En Blanco Amor, narrador serodio, o poder da memoria ten un efecto fecundante que provoca a necesidade de contar: “a patria do home é a súa infancia” repetía a cotío con Rilke e desa concepción naceu “La catedral y el niño”, autobiografía dun tempo, retrato “de una especie de bruma existencial en la que flotan escenas y personas”, en palabras do escritor; novela que rexeita o autobiografismo documental ou testemuñal. “La catedral” está narrada en primeira persoa, por pura espontaneidade vital: “eu non podo facer falar aos personaxes se non é a través de min”. Fragmentos da vida inseridos no relato. E a busca de voces próximas para as súas criaturas: en “O encalatro” O Crisanto ten a voz do seu irmán Camilo; o xeito de ollar entre azul e dourado do rapaciño de “Bartomeu” eran os dun seu amigo, Amadeo Vidal.
Admiraba o ourensán a obra de Proust e a súa fórmula “à la recherche du temps perdu”, pero facía notar sempre que calquera rememoración do pasado necesariamente precisa do labor estilizador e fecundador do escritor, que transforma a realidade dun xeito decisivo: “En realidade o pasado poetiza as cousas, transfigúraas, estilízaas e fai de feitos reais unha cousa entre a fantasía e a realidade”. Así, explicaba Blanco Amor que a realidade “demasiado comprobable” da masacre dos campesiños de Oseira en “Xente ao lonxe” fora tamén estilizada no seu libro, nun xeito de reviravolta literaria: “entón perde verdade e gaña verosimilitude, entón gaña tamén en calidade. A verdade é sempre nun sitio concreto, nun momento exacto; a verosimilitude é o aspecto”.

1 Decembro, día de Blanco Amor

Arredor dun cento de persoas participamos antonte en Auria nun amplo programa de actos de homenaxe a Blanco Amor no 25 cabodano da súa morte. Organizou este encontro o Pen Clube, co patrocinio da Fundación CaixaGalicia e das principais institucións galegas e ourensás. Foi emocionante reunir a moitos amigos de vello do escritor ourensán ou encontrarse cos mozos, estudantes do Instituto que leva o seu nome na cidade, que acudiron ao acto do Cimiterio de San Francisco. Dalgún xeito, en palabras de González Tosar, o primeiro de Decembro convertiuse xa no Día de Blanco Amor e será conmemorado no futuro, de forma regular, nesa data. A Eduardo gustaríalle ver os poetas galegos recitando na súa honra: como ben dixo Víctor Freixanes, acollería esta homenaxe coa súa habitual elegancia e un certo retrouso.
Houbo tempo para lembrar a súa personalidade humana, marcada ás veces pola marxinación con que era acollido un espírito libre, republicano, galeguista, de esquerda e homosexual. E tamén houbo ocasión para contar algunha anécdotas valiosa. Como esta que narrou Díaz Pardo dos tempos de América. O creador de “A esmorga” tiña moi malas relacións con outro Blanco Amor, de nome José e tamén escritor. Para diferenciarse del adoitaba dicir que este era o “Blanco Amor malo”. Coincidiron nunha ocasión entrando no Centro Galego de Bos Aires e cedéronse o paso mutuamente. “A vostede correspóndelle pasar primeiro por orde alfabética” díxolle José. Ao que Eduardo respostou: “si, pero por orde analfábetica tócalle pasar a vostede”.

Unha lectura presentista de Blanco Amor

Bastantes anos despois de “A esmorga” veu “Xente ao lonxe”. Se a primeira, publicada en Buenos Aires en 1959 (aquí non o permitiu a censura), era a crónica dunha derrota, a constatación cruel da impotencia dun mundo marxinal condeado pola historia e o fado, a nova novela, publicada xa en Galiza en 1973, pode lerse como un canto optimista sobre a forza do mundo obreiro e campesiño e como alegato decidido do poder da autoorganización operaria.
Blanco Amor escribe sobre un pasado lonxano, situado como boa parte da súa narrativa nas primeiras década do século XX, pero faino desde a altura dos anos 70, o franquismo final, e iso pode permitir unha outra lectura da novela, como indicaron hai anos Xesús Rábade e María Victoria Moreno: porque a novela é tamén unha aposta desde o presente a favor das loitas labregas (Castrelo de Miño dos últimos 60) e proletarias (as grandes folgas de 1972 en Vigo e Ferrol), movementos que nos estertores da dictadura demandaban liberdades, democracia e unhas condicións dignas de vida. Sempre pensei que a apoteose obreira da última novela de Blanco Amor estaba escrita, non como novela documental histórica, senón como metáfora dun presente.
Alonso Montero ratificou esoutro día este “presentismo” narrativa blancoamoriano cando contou que, segundo propia confesión do escritor, este se inspirou en Dolores Ibarurri para deseñar o perfil do seu personaxe Evanxelina, un xeito de Pasionaria tan socialista como galeguista. O pasado, a historia, o presente: as rodas do ciclo da vida.

Da mocidade, Blanco Amor, un milagre

Nun xantar entre escritores, xorde de forma inevitable o tema da mocidade actual e a situación do ensino. Para un dos asistentes, os mozos e mozas de hoxe, a xeración ESO para entendérmonos, só teñen claves positivas: son creativos, inconformistas, dominan as novas tecnoloxías (“moito máis listos que nós”), etc. Os outros comensais non estamos dacordo máis que con matices: calquera xeneralización, esta tamén, é inxusta. Hai adolescentes rebeldes, ninguén o discute, pero outros son só maleducados, agresivos, consumistas e machistas. Outro problema sería fixar as responsabilidades de cadaquén ao respecto...
Cando menos nun tema concreto moitos rapaces de hoxe (non todos, por suposto) son tan ou máis intolerantes que os de onte. Un mozo dun Instituto dunha vila coruñesa estaba a vivir un auténtico calvario entre os seus compañeiros da escola: a razón era moi sinxela, a súa libre opción sexual. Palabras como “mariquita” e similares seguen a ser os insultos máis agresivos que se poden recibir nunha aula. Un día ese rapaz, en clase de galego, escoitou dicir ao seu profesor que Blanco Amor, un dos máis grandes das nosas letras, tamén foi homosexual e aínda máis, que un colectivo coruñés se bautizou “Milhomes” en lembranza do coñecido personaxe de “A esmorga”. Aquel mesmo día o rapaz viu fender un muro ata entón insalvable: quizais se reconciliou consigo mesmo, quizais recuperou a súa autoestima, quizais...
Disque os santos fan milagres despois de mortos. Pois seica o Eduardo, ademais de crear lectores, tamén ten algo de taumatúrxico...

Melancolía polos libros non escritos

Na homenaxe que lle rendeu o Pen Clube en Auria a Blanco Amor tamén houbo voces críticas sobre o “esquecemento” do escritor e da súa obra tralos fastos do ano 1993 cando se lle adicou o Día das Letras Galegas. Pero creo que tal consideración é errada: a obra de Blanco Amor está máis viva que nunca, nas escolas e nos lectores, e ademais a Editorial Galaxia está a reeditar os seus títulos canónicos e outros novos. Entre eles, está esa peza imprescindible en castelán que é “La catedral y el niño” e o magnífico xornalismo de “Chile a la vista” ; en datas inmediatas vaise presentar un volume co seu xornalismo americano en “La Nación” de Buenos Aires.
Tamén se pode sentir melancolía polos seus libros que nunca leremos, os non escritos. Como Otero Pedrayo ou Cunqueiro, Blanco Amor foi quen de soñar moitos máis títulos dos que puido escribir en vida. A Carlos Casares contoulle en 1973 que andaba na cabeza cunha novela sobre Buenos Aires que recollese a súa “vida porteña dicotómica, entre a sociedade popular galega e a alta sociedade arxentina”. E en 1977 dicíalle a un xornalista de televisión que estaba a redactar as súas memorias, “Memorias de un don nadie”, que tampouco pasaron de proxecto formulado nesa entrevista.
Noutras ocasións falou de aventuras narrativas sen rematar ou mesmo sen iniciar: unha novela sobre a guerrilla (O barallete), outra sobre o mundo da prostitución... Todo quedou polo camiño. ¡Son poucos 82 anos para un autor da súa potencia creadora!

PAXAROS E CEREIXAS

Pan por Pan 11 xullo. Imaxe de Hans Baldung Grien, Adan e Eva, 1531.

Dende que lin o estudo de Mariño Ferro, “O sexo na poesía popular” (Ed.do Cumio, 1995), xa ningunha lectura de coplas é inocente. Se un le, por exemplo, cousa tan fermosa como esta: “O paxaro de María/ anda nas miñas cereixas;/ come paxariño, come,/ que hei de ver as que me deixas”, quizais non atine no seu carácter simbólico: as cereixas, ó estar unidas a pares, representan os testículos e o paxaro que as come é, entón, a vulva feminina.

Nese libro aprendín que pouco hai na literatura popular sen connotacións sexuais. Velaí unha posible lista (incompleta) de símbolos: as cunchas, ameixas, berberechos, navallas, tellas, castañas, o caravel, o xogo das bugalliñas, a troita, a ola, o pozo, o xerro, a chocolateira, o forno, a máquina do tren, a campá, o dedal, os zapatos, a aña, a tea de liño, o coello, a lebre, a rata e o ourizo, ademais dos paxaros dos que falamos nestes días.

A música galega dos 70





Ando a preparar materiais para a miña serie CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL. Dende os 70 acudo xa ó meu arquivo particular e estes días traballei coas caixas de música galega dos anos 70. É só un esquema provisional, pero decidín colgalo aquí para recibir as súas suxerencias ó respecto. Ademais, a moitas persoas (dende logo XMG, que coñeceu ese mundo ben) pódenlles traer algunhas lembranzas agradables, de seguro (eu estiven na maioría dos concertos que aquí se citan: aló vai a nosa mocidade...).


1972.
Nace en Catoira cuarteto gaiteiros “Faíscas do Xiabre”
Do grupo Folc 72, de Lugo, sairán Fuxan os Ventos
Nacen Xuventudes Musicales de Vigo
1974
Vida e morte (Hispavox), de A. Prada. CÓMO CHOVE MIUDIÑO (Rosalía de Castro) LABREGOS (Amancio Prada) . MARÍA SOLIÑA (Celso Emilio Ferreiro) VERBAS A UN IRMAN (Darío Xoán Cabana) . VIDA E MORTE (D.X. Cabana / A. Prada) UN REPOLUDO GAITEIRO (Rosalía de Castro) CAMINANDO (Nicolás Guillén) POR UNA SENDA (Miguel Hernández) . ROMANCE DE LA REINA JUANA (Luis López Álvarez) CANCIÓN DE AMOR Nº 2 (Amancio Prada) EN TI (Luis López Álvarez) MONORRIMO (Luis López Álvarez)
O seu primeiro disco. Gravado coa Boîte à Musique, París, 1974. Disco bilingüe, en gallego e castelán, contén cancións sobre poemas de Rosalía de Castro, Celso Emilio Ferreiro, Darío Xoán Cabana, Nicolás Guillén, Luis López Álvarez, Miguel Hernández y do propio Prada ... Con Amancio Prada, acompañándose á guitarra, toca o violoncelo Eduardo Gattinoni, colaborador habitual naquela etapa de bohemia parisina e nos iscos seguentes. Vida e Morte foi distribuido en España por Hispavox. É o único disco non reeditado, ata agora, en formato CD.
1975
Nace en Carballo grupo folc Xocaloma
Primeiro disco de Fuxan os Ventos
Primeiro Festival Cant. Labrega na Merca, organiz. Por Ramón Rguez Conde. Benedicto e Bibiano multados con 25.000 pts. Por “O can de palleiro”
1976
Caravel de Caraveles (Fonomusic), de A. Prada. AluméameO cantar do arrieiro Unha noite no muiño Cómo chove . Xa morreu a miña nai Quén me dera en Lobeira. Amoriños collin. Vamos co carro.Eu teño un canciño . Caravel . Cando se pon a lúa Deus che o pague, churrusqueira . Ver bailar Carmiña. Fía na roca Romance de Don Gayferos . Vai de roda en roda. Caravel de Caraveles temas tradicionais con adaptación e arranxos de AMANCIO PRADA
AMANCIO PRADA: voz, guitarra e zanfona ALEJANDRO MASSÓ: teorba, flautas e percusión EDUARDO GATTINONI: violoncelo. Gravado nos Estudios Sonoland (Madrid).


“Estamos chegando ó mar”, primeiro LP de Bibiano
Grupo Roi Xordo, primeiro grupo profesional da canción galega. Integrado por Mov.Popular Canción Galega e “Bem-Virá”: Romaní, Seoane, Pi da Bahía, Ze Luís e Quico de Cariño
1977
Concertos en Stago e A Coruña do portugués Luís Cilia e da chilena Soledad Bravo
1º LP de Benedicto, “Pola Unión”,con debuxos de J.L.De Dios na portada
“Acción Galega”, disco de Xerardo Moscoso
“Ti Galiza” de Miro Casabella e “Fonte do Araño” de Emilio Cao
Saen “Lembranzas” de Xoán Rubia e “Idioma meu” de María Manoela
Nace grupo musical folc Doa, con Bernardo Btez. e Xoán Piñón
1978
“Bule, berra, chora”, primeiro disco Xosé M. Conde
“Milladoiro”, primeiro disco do grupo do mesmo nome
Os soños na gaiola, disco Suso Vaamonde, ps. Manuel María
A Roda, premio da Crítica de Galicia polo seu primeiro disco
1979
Fausto canta en Galicia
Falemos Galego, segundo LP de A Roda
15 maio, primeiro concerto Milladoiro na Coruña: Seoane, Romaní e gaiteiros Faíscas do Xiabre
Na Galicia de Maeloc, de Milladoiro
Nace Coro Universitario de Santiago, dir. Por Maximino Zumalave
Galicia canta ó Neno, de Fuxan os Ventos
Primeiro disco cantante Pilocha e “Treboada” de Miro Casabella e “Os nomes das cousas” de Benedicto
Suso Vaamonde exiliado en Venezuela por “delito contra a patria”. Volve no 84 e ingresa en prisión, pendente de indulto

Máis paxaros e niños.

Pan por Pan martes 10 xullo

(Pagou a pena escribir este breve artigo só por encontrar en Internet o fermoso xilgueiro de C. Fabritius, pintor holandés da Escola de Delft, do s. XVII, que utilizo para ilustralo)

Algúns exemplos máis, no ronsel dos citados o domingo, sobre as imaxes sexuais dos paxaros nas coplas populares. Velaí: “Ai, que demo de paxaro/ onde foi facer o niño;/ entre as pernas dunha nena/ naquel mesmo buratiño”.

Ou esta recomendación do antroido: “Moito ollo rapazas,/ as que andades na farula,/ coidadiño con deixar/ tocar nos niños de rula”.

Mariño Ferro engade unha cantiga que xoga coa polisemia do niño nas tellas. Se hai paxaros que fan os seus niños nos tellados, estes móllanse cando chove, obvia connotación sexual: “Mari Pepa ten un niño/ entre as tellas do tellado,/ o niño de Mari Pepa/ cando chove está mollado”. Os poetas do pobo, con todo, só seguen os vellos esquemas da mitoloxía e das letras clásicas: pensen no mito de Leda e o cisne, por exemplo; no galo como símbolo da luxuria ou na soberbia que representa o pavo real.

SALVAR OS NOSOS MICROTOPÓNIMOS
(Imaxe de Van Dyck)

O pasado mércores (novembro 2005) uns 30 escritores do PEN Clube tivemos a oportunidade de cear en Compostela coa nova conselleira de cultura, Ánxela Bugallo. Foi un encontro agradable e no transcurso do mesmo houbo un longo debate lingüistico, no que Gonzalo Navaza, Xavier Alcalá e Méndez Ferrín luciron toda a súa riqueza dialéctica para defender a urxencia de salvar os nosos topónimos e microtopónimos (que sucede coa Comisión de Toponimia, seica parada? ), así como as formas máis galegas dos apelidos, tamén en perigo de desaparición.
E foi nesas cando Navaza, sabio en tantas cousas, contou o que segue. Cando se bautizaron as rúas e viais do novo Campus de Vigo houbo un debate entre os que querían manter os microtopónimos antigos, de carácter rural, e outros que preferían buscar nomes novos de científicos do mundo. Entre estes estaban algúns profesores da área tecnolóxica que se negaban a recuperar o nome de “Porto de Bois”, isto é, un vao ou paso de vacas e bois que había naquel lugar. Alguén dixo: home, con ese nome, se ven un inxenieiro de Inglaterra ou dos Estados Unidos, vaia vergoña! Pois si, dicía Navaza, sobre todo se chega un catedrático de Oxford, topónimo que significa, mira ti, “Porto de Bois”.

P.S.: Encontrei no arquivo esta foto daquel encontro, tomada cando se ía xuntando a xente. Faltan moitos dos asistentes pero están no retrato colectivo Miro Villar, Luis G. Tosar, M.V., Marilar Aleixandre, Modesto Fraga, Helena Villar, Tucho Calvo, Xavier Alcalá, Carlos Mella, Xavier e Xavier Seoane. Despois engadíronse Méndez Ferrín, Gonzalo Navaza, Luciano Rodríguez, Xosé Mª Dobarro, Miguel Anxo Fernán Vello e Bieito Iglesias, entre outros.

1000
MIL
UN MILLEIRO
Millenta
Primeiros 1000

Comunícolles que a anterior entrada, As marabillas de Galicia, fai a número 1000 das escritas neste blog dende que este seu amigo decidiu abrilo, aló por marzo de 2006.
Graciñas a todos e todas por estar aí.

AS MARABILLAS DE GALICIA
La Región 9 xullo (Opinión) Imaxe: Mosteiro Santo Estebo, na Ribeira Sacra.

As Sete novas Marabillas. Como vostedes xa saberán, o pasado sábado remataba en Lisboa o concurso mundial impulsado polo suízo Bernard Weber para elixir as novas Sete Marabillas do mundo: das do mundo antigo só quedan en pé as pirámides exipcias. O concurso non foi recoñecido pola UNESCO e foi criticado polo seu carácter pouco científico, mediático e mesmo lucrativo (había que votar por SMS ou Internet). En calquera caso as gañadoras foron a Gran Muralla china, a cidade xordana de Petra, o Cristo Redentor de Río de Janeiro, O Machu Picchu peruano, o tempo de Kukulcán en Chichén Itzá (México), o Coliseo de Roma e o Taj Mahal na India. Quedou fóra a Alhambra de Granada, malia as campañas emprendidas, e tamén a Catedral de Santiago, que figurara nas primeiras finalistas. Como consolo dicir que quedaron fora tamén a Acrópolis de Atenas, os Moais da illa de Pascua,o conxunto de Stonenhenge e a Torre Eiffel en París.
En Galicia. A campaña si serviu para abrir un debate sobre as marabillas do patrimonio e da natureza. Eu mesmo participei esoutro día nunha tertulia radiofónica ó respecto, de ámbito galego, na que tamén estaban dous arquitectos, un director de Museo e un técnico de turismo. E nesa tertulia había acordo case unánime en constatar como posibles Marabillas Galegas a Torre de Hércules coruñesa, a Catedral de Santiago e a Muralla de Lugo: non se esqueza que é único fortín romano que se conserva completo no mundo. Falouse tamén das Burgas ourensás, dos Mosteiros de Oseira e Armenteira, das Illas Cíes e da Costa da Morte, do Caurel e doutros lugares. Eu insistín a favor do conxunto natural-monumental da Ribeira Sacra e moi logo conseguín apoios: poucas contornas de tal beleza e riqueza paisaxística e artística son comparables, cos mosteiros de San Estebo e Santa Cristina, da parte ourensá, perfectamente integrados nese lugar case máxico.
Home e territorio. Porque o que pode aportar Galicia a un debate deste tipo é isto: a perfecta compenetración entre o home e a súa paisaxe, a sabia utilización do territorio, como nos ensinaba o mestre Otero Pedrayo. Tiven que contradicir a un contertulio que sostiña que a man do home en Galicia sempre estragara todo: tal afirmación é falsa e moi restrictiva e, dende logo, non foi así ata as últimas xeracións. Foron moitos os séculos de convivencia perfectamente integrada entre o Home e a Paisaxe: a crise dos últimos anos (incluído o chamado “feísmo”) moito ten que ver coa crise cultural e de identidade que sufriu o noso país nos tempos máis modernos. Nas últimas sete décadas Galicia perdeu case un millón de familias campesiñas: algo terá que ver esta realidade coa ruptura desa mutua interrelación de séculos.
Poderíase poñer na entrada da Comunidade Autónoma un cartel que puxese “Entra vostede en Galicia, terra patrimonio natural e monumental da Humanidade”, dixo unha arquitecta nese debate. Estou de acordo e eu engadiría: a terra que forxou dende os tempos medievais a idea dunha cultura europea dende o Camiño de Santiago e que posúe a maior Marabilla de todas: a creación dun idioma propio, o galego, como fonte de cultura para achegar á propia riqueza cultural do mundo.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1973: nace a mostra de teatro Abrente

Beiras Torrado. Abrente. Euloxio Ruibal.

As laranxas... de Casares. Alonso Montero: Informe dramático de la lengua gallega. Prehistoria, Cuevillas. Otero, Noite Compostelá. As Farsas de Blanco Amor. Barriga Verde, Manuel María. Mariñas del Valle

Contos da néboa, Fole. Carlos Durán. Xavier Carro. Cimiterio privado, Celso Emilio. UPG Poemas, de F. Sesto.

Varela Jácome. Cancioneiro Musical de Galicia. Falemos Galego.

Teatro de Blanco Amor en Conxo. Literatura infantil e xuvenil.
Xornadas do Cine en Ourense. Teatro Candea en Noia. Os Cigurros na Rúa.

A Cova das Choias. Morre en Noia Claudio Guerin.

Ferrín, Tovar e Celso Emilio e María X. Queizán na homenaxe a León Felipe en México. José Afonso e Francisco Funhais cantan en Ourense.

As despedidas: Bouza Brey. Augusto Casas. Urbano Lugrís. Xesús Carro. Xoán López Durá, etc.

Os paxaros nas uvas.

Pan por Pan domingo 8 xullo. Imaxe de Miró: paxaros.

Falamos onte daquel “paxaro mixiriqueiro” que lle gustaban as mozas de pelo roxo e non foi o único. Como amosa un estudo de X.R. Mariño Ferro os paxaros, cheos de plumas, teñen unha evidente connotación sexual feminina: “O paxaro de María/ ten cara de condanado,/ polos lados é peludo/ e polo medio arregañado”.

E se ós paxaros lle gustan as uvas, poden entender vostedes esta cantiga tan ousada: “O paxaro de María/ foime ás uvas do bacelo,/ todo paxaro ten plumas/ e o de María ten pelo”.

No entroido de Cacheiras cantábase isto: “A miña Jacinta/ tenvos un niño,/ e teno gardado/ para o meu paxariño”. Onde se despraza a connotación sexual cara o home.

Nesta cantiga portuguesa a imaxe é dupla: home (canario) versus muller (merlo): “Menina, prenda o seu melro/ que me vem ao meu quintal; / se lhe solto o meu canario,/ o seu melro fica mal”.

(P.S.: Graciñas ó amigo sr. Troll Ágrafo que cumpriu a súa palabra e deixoume no Liceo ourensán o agasallo que aquí me anunciara, unha copia do Cancioneiro de Casto Sampedro. Quedo moi agradecido ó meu anónimo amigo).

Vacacións para moitos/as

Moitos e moitas amigos/as andan xa de vacacións e tamén se notou no blog estes días. Pois que o pasen o mellor posible todos eles e elas. A min (e a miña familia) tócanos, como sempre, en agosto, datas nas que o blog estará paradiño e nas que nunca publico nada tampouco na prensa. Por exemplo, o amigo Monxardín anda polas Irlandas, un ano máis, con 35 alumnos/as de ESO e Bacharelato do Instituto de As Lagoas: dan conta das súas andainas no blog AslagoasenIrlanda.

EN POLEIRO ALLEO


Nacer en Galicia (Miguel Suárez Abel en ECG)
Unha axuda económica coma a anunciada pode ser criticada pero non deixa de ter a súa miga. É un paso. Insuficiente e talvez criticable por algún lado, pero, máis ou menos oportunista, é unha medida que tódolos gobernos autónomos deberían complementar, e o galego de maneira especial. Hai unha liña que parece clara: ter un fillo esixe unha dedicación e atención especiais. Se queremos favorecer as nais, estas e os pais deberán contar con todo tipo de facilidades para que as empresas poidan prescindir deles. Garderías, axudas e atencións médicas, permisos ben regulados e amplos, facilidades ás empresas para que contratar unha futura nai non lles supoña o máis mínimo prexuízo, eses si serán complementos adecuados para que nacer en Galicia sexa un auténtico regalo. Porque o emprego da muller e o desexo de ser nai non deben resultar incompatibles como o demostran os países nórdicos, onde máis traballan as mulleres e onde máis desexan ser nais. Iso é mirar pola familia e facer país. Así daría xenio nacer en Galicia.


César Antonio Molina (V. Freixanes en LVG)

É A PRIMEIRA vez que teño un amigo ministro. Un amigo da mocidade, quero dicir. Un deses amigos que veñen de atrás, que nos acompañan ou acompañaron durante etapas da nosa vida e que, dun xeito ou doutro, acaban sendo coma pequenos capítulos ou epígrafes da nosa crónica sentimental. Somos nós e somos os nosos amigos, a xente que nos quere e á que queremos (incluídos os libros). Non sei moi ben o que significa isto: se é que nos imos facendo maiores ou, simplemente, que o mundo cambia, que as oportunidades existen, e que ás veces as cousas van para mellor. (...)

Máis coplas.

Pan por Pan 7 xullo. Imaxe de Leonardo.

Vexamos algunhas coplas máis sobre a presenza estética da muller nas coplas. Hai cantigas que eloxian os corpos delgados e outras que satirizan sobre os menos esveltos: “Dícenme que estou gordiña,/ que non me fai xa o refaixo;/ almas que vos condenades,/ que traio outros dous por baixo”.

Os cabelos, dos que xa falamos aquí respecto do seu simbolismo, teñen un amplo abano de posibilidades: “Moza do peliño rubio/ que tes conta do gando: / irás á noite á fiada,/ bailaremos o fandango”.

Ou esta tan simpática, chea, cómo non, de carga sexual: “Paxaro mixiriqueiro/ que estás na punta do toxo: / moito che gustan as mozas,/ aquelas do pelo roxo”.

Tampouco faltan os sarcasmos da fealdade neste rico tesouro do saber popular. Velaí un abondo cruel, ó meu ver: “Non te quero por bonita,/ tampouco por colorada:/ sólo che faltan os dentes,/ que é a fror de toda a cara”.

ENTRE HORTAS E PORTAS (de Xosé Manuel González)

4. A máis animada.

A Porta da Estación, arestora

Pois verán: nova, o que se di nova, non son. Fixéronme, que diga, reedificaron no 1921, cando tamén se abriu a do Hospital; iso si, eu de mellor maneira, que non dinamitaron un cacho de muralla. Don Ángel López Pérez, ben saben, Fillo Preclaro e Alcalde Honorario (un animal, dirá algún); pero deixemos os mortos, sobre todo se teñen monumento no Parque, de Mallo e Asorei.

Aquí primeiro houbo poterna, a ela iría dar o canellón do Gato Mouro, supoño; ben andado o século XIX construíron porta e xa se ve unha rúa por dentro: vía de diversos nomes, depende do tempo e o acontecemento. Agora chámanlle General Franco pero igual podía ser do Teatro, xa que hai un. Que en que ano estamos? Non lle dou palabra, nin a pedra mide ben por esas categorías humanas nin a pátina dá fe cabal; teño idea de 1967, que moito falan os pasantes e á forza dos días e o costume unha vai descifrando signos. Entender é cousa de hábito e interese, tamén ler pode selo. De tempo, e eu tempo teño.

En min, desde dentro, acaba General Franco e fóra, cruzando a Ronda, comeza General Mola. Esa vai dar ao tren, curva á esquerda e non me amosa máis ca oito ou nove casas, boa construción de pedra, balcón, galería. Unha pensión, tenda de ultramarinos, outra de electrodomésticos, un café, tres administracións de transporte. Que lles parece? Tiña que ser eu así, aberta, airosa, sinxela: de todo Lugo, o máis bulinte e dinámico ámbito é o que domino.

O meu ollo mira sen esforzo adiante e atrás. Fincada estou, e de esguello só vexo parede: á dereita a do “Garaje Americano”, pola esquerda a farmacia “La Salud”, dous edificios xemelgos que son do musicólogo Bal e Gai. De oídas coñécese o que hai para aló: na garaxe remata a Ronda de Castela e coa farmacia empeza a Ronda dos Caídos; na beirarrúa de enfronte e nas costelas da muralla, reas de edificación dobre, como dobre era o sentido da circulación viaria ata hai ben pouco. O bulicio tráeo, sobre todo, a parada dos coches.

Aí diante está a empresa Ribadeo, que ten pinta de ser a máis potente; aparece agora o Xosé Manuel González, debe vir esperar o seu medio primo, Marcelino de San Cibrao. Esta compañía ten liña con case toda a Costa, e á Coruña; chegan os mariñaos coma astronautas nun espazo, asfáltico, cheo de buratos negros. Acarón a Freire, que leva a Palas, Melide e Santiago; Miguel Cancio usará ambos servizos (da Veiga a Compostela, cinco probables horas e o que toque agardar polo medio); departe ao mellor Camilo Flores con Felipe Arias e andará por alí o Carlos Villanueva, todos tres dunha quinta; pode que tamén se faga presente o amplo feitío de Xosé Manuel González Reboredo, co pouso de quen leva carreira ben avanzada. Os señores universitarios.

Cabo de min, en castelán non moi desenvolvido contéstalle un garda municipal á señora que vive catro ou cinco casas para arriba; a filla dela, oito ou nove anos, mira, escoita e aprende. Un zunido vén da esquerda. Onda a farmacia, na esquina do mesmo edificio está a Gómez de Castro, Lugo-Vigo con parada e descanso en Lalín. Dous números para alá, os Veigas, que van e volven de Viveiro e A Fonsagrada; fonsagradinos son os boureantes que baixan do autobús, con Hortensio Gómez -sosegado- a ponderar: “Comprei unhos pantalois e salíronme bois”. Pola palabra os coñeceredes e non falan moi distinto os de Becerreá e Navia, chegando pola dereita do outro lado da rúa: “Autocares La Directa, para llevar la espalda más recta”. En local diferente, explota a mesma firma a liña de Ourense; “con ises nós non timos nada que ver” afirma reservado un de Chantada, que cruza e entra no Viveiro botar unha perrita de augardente.

Bares. Cafés: o España, de barra longa, onde Fole vira o Grilo a punto de ser “erradicado” por manda dun aparente falanxista; o Metropol, amable estronicio; o Mónaco, elegancia chic da novidade. Onde comer e durmir: Fornos; a Madrileña; Casa Gerdiz, propietario don Emilio Reigosa Ladra -Amilio, di el-, sempre ás ordes do Caudillo. Tapiceiros, talleres, Armando Rodríguez Castro co butano. E o edificio de Sindicatos, moito cristal, placa escura, tres corpos, seis plantas: Empire State local poderían declaralo os que máis len o Progreso, Almanaque Mundial ou, se cadra, seleccións do Reader’s Digest.

Vai pasando a tarde e hai xente que empeza a achegarse ao cine. Non vexo ben que botan no Gran Teatro, e iso que o encerado amosa -branco de xiz sobre negro- letras ben grandes e claras. Logo virá algunha compañía teatral, quizá Carlos Larrañaga e María Luísa Merlo; o señor Gallego Tato ha de facer cumprida crónica da obra e posta en escena. No Kursal igual dan algo de moita acción, vaqueiros ou policías, porque catro ou cinco mozos acaban de meterse en Pastor Díaz con algunha présa; se cadra queren entrar antes no Bar Taller, polos bocadillos de xamón cocido.

Sempre hai movemento. O garda pensaba en retirar, pero aquel señor que vive catro ou cinco casas máis para arriba chega e dálle fala, en galego, liberal; o fillo deste, dez ou once anos, mira, escoita e ao mellor aprende. “Quen seica non anda nada ben é don Jesús Rof Codina...”.

EN POLEIRO ALLEO
"Xeración 600" (Bieito Iglesias, ECG 5 xullo)
Pero para que non digan que son un barrombas ansioso de "alternar" coas plumas máis inspiradas da miña quinta, reducireime a trazar unha brevísima cronografía daquela era do Seat duro (capaz de cargar cos fardicos de patacas que os citadinos levaban os domingos da aldea) e pequerrallo, no que puñamos cara de velocidade ao alcanzar uns pavorosos 80 quilómetros por hora. Meu primo Toño, viaxante de caramelos especializado en piruletas, mercou un de segunda man e deume moitos paseos polo Ourense da época, entregado aos signos da modernidade -encoros eléctricos- e á incipiente cultura de masas: Festival do Miño, un feliz arremedo do certame cantigueiro de San Remo. Era tal a fame de novidades desarrollistas que mesmo cando gardabamos o auto nun garaxe cunha floresta de columnas de cemento, a min parecíame que penetrabamos na Mesquita de Córdoba. (...)

O futuro urbano do idioma. O profesor Gabriel Rei-Doval analiza o estado do galego nas cidades (Entrevista de D. Salgado en EP 6 xullo)
O profesor mugardés da Universidade de Wisconsin, que elaborou o seu volume a partir de datos do mapa sociolingüístico da Real Academia Galega, explicou que "a situación en Compostela, a cidade con máis presenza do galego, non é mesma que en Ferrol, onde o galego está menos visíbel". Rei-Doval sitúa, logo de Santiago, a Lugo e Ourense. "Pontevedra atópase no medio, cun gran contraste entre a periferia, galegofalante, e o centro, castelánfalante". Vigo e A Coruña completan a listaxe.

LUCES, EL PAIS. Xosé María Álvarez Cáccamo Poeta. Entrevista de Xan Carballa: "Meu pai era un curioso absoluto, un activista cultural"

Morenas e brancas.

Pan por Pan 6 xullo. Imaxe de Cranach.

Houbo tempos en que as mozas chegaban a darse cremas para branquear a súa pel, moito antes do costume de torrarse nas praias baixo o sol. A literatura popular dá boa conta desa realidade, na que o ser moreniña, asociado ó duro labor campesiño, non era aínda un valor estimado: “Anque che son moreniña,/ déracheme Dios a gracia;/ si nacín para ser túa,/ aínda m’o tempo non pasa”.

Ou nestoutra: “Chamácheme moreniña/ inda máis podía ser;/ o Señor que me pintou,/ pintoume ó seu parecer”.

Gustaban máis daquela as de pel máis branca, como a tiñan as señoritas: “Eres branca como o leite,/ vermella como o coral,/ delgadiña da cintura/ como unha dama real”.

Quizais a color da pel era motivo abondo de escolla, segundo esta copla: “Olvidei unha morena/ por querer outra máis branca;/ agora xa vou sabendo/ onde m´o zapato manca”.

Mulleres activas.

Pan por Pan 5 xullo. Imaxe: Maternidade, de Arturo Souto.

De todo hai, insisto, no noso cancioneiro popular: por exemplo, mulleres de todos os tipos. Velaí esta irónica defensa da muller casada, pero só por horas: “Quen me dera poder sempre/ ó deitarme ser casada/ e á mañán, ó erguerme, / estar como antes estaba”.

Ou esta valente reivindicación da muller activa, mesmo no plano sexual: “Anque che son piquiniña,/ redonda como unha noz,/ teño de darche combate/ tres horas polo relós”.

Non falta a visión tradicional, máis convencional na denuncia das “liberdades” das féminas: “As rapaciñas de agora/ son pequenas como ratos;/ andan no medio dos toxos/ con barrigas como sapos”.

E hai tamén coplas que falan do maltrato ás mulleres, mesmo xustificándoo. Pero esta sería doutra fasquía ben diferente: “A muller pegoulle ó home/ cunhas cestas dun sarillo;/ xa que pode, está ben feito/ que castigue ó seu marido”.

ESCRITORES E GUERRA CIVIL (e 3)
Andoliña xoves 5 xullo

Alonso Montero leva moitos anos a traballar na recuperación da Memoria histórica, ou republicana, como el prefire. Impulsor de múltiples traballos sobre escritores republicanos e exiliados, foi tamén animador, no Día das Letras Galegas, do rescate de figuras como Luís Seoane, Rafael Dieste, Lorenzo Varela, Ferro Couselo e Blanco Torres.
No libro que comentei nestes días ten o interesado nestes temas múltiples propostas útiles: velaí a carta de Víctor Casas a Gómez Román pedíndolle a futura reorganización do Partido Galeguista, xa “cun matiz netamente esquerdista”. Ou as reviravoltas do poeta e xornalista Xulio Sigüenza ata dedicarlle os seus “Poemas del Imperio” a Jesús Suevos, de seguro para sobrevivir na nova situación política.
Creo que é bo que saían á luz pública todas estas sombras. Cunqueiro sobrevivirá como o gran escritor que foi malia estas sombras innegables. Máis difícil o ten Risco: segundo me contan os editores, aínda non está perdoado. Carlos Casares escribiu en “Un país de palabras” páxinas sensatas sobre os escritores galegos colocados no ceo e no inferno. Quevedo, Celine ou Ezra Pound tamén estarían neses infernos e non o merecen. Tampouco, creo eu, Risco nin Cunqueiro.

En poleiro alleo

"O corazón dos Ancares" (X.M. Sarille, ECG 3 xullo)
O xoves pasado, despois de tantos días a chover, o sol entrou nas árbores, na herba e na terra, coa decidida impaciencia de quen perdeu moito tempo. A abundancia da auga, como se fose abril, a luz como de agosto e a calor do verán violentaban as veigas de Pereda, as vacas, os bichos, as troitas...

"El oscuro origen de don Juan" (Xurxo Fernández, ECG 2 xullo)
En 1844, José Zorrilla escribió, en veinte días, uno de los dramas más populares de la historia: Don Juan Tenorio. Él mismo nos regala datos muy precisos sobre su gestación en sus memorias –Recuerdos del tiempo viejo, editada en 1880; el año en que se publica Follas Novas de Rosalía de Castro y Van Gogh...

"Hai outra vida nas aulas" (M.A. Candelas Colodrón, FV 4 xullo)
A educación ocupa un lugar central nas nosas vidas; sen embargo, a súa importancia capital atopa escasa correspondencia nos distintos medios de comunicación. Cando se fala deste tema, xorden case sempre as informacións sobre a sempiterna reforma, crónicas de sucesos referidas á venda de droga á entrada dos centros educativos ou a matonismos de variado calibre, e infinitos debates sobre a idoneidade de certas materias. Son, sen dúbida, temas ...