Cunqueiro e os caraois
Andoliña sábado 13 outubro

Contouno Cunqueiro: aló polo século XVIII, cando os fidalgos irlandeses ían ó continente loitar cos españois e franceses. Un crego predicou contra o costume de colocar na cabeceira matrimonial o retrato do marido, feito por algún pintor ambulante. O retrato non se parecía ó marido, pero a muller, á forza de miralo, remataba por esquecerse do rostro do amado e amando a fermosa faciana do mozo de loiros cabelos que colgaba da parede. Cando chegaba á vila algún rapazote semellante, a muller, feliz polo regreso, corría a entregárselle. Pero era outro, non o marido. Con esta historia hai algunha película. Pero sen a elegante melancolía de don Álvaro...

Quen se acorda xa de Bazaar e Primera Plana, revistas aperturistas do final do franquismo?
Nelas deixou Cunqueiro uns artigos deliciosos recollidos en La bella del dragón. Neles fala o irónico don Álvaro de sexo, bivalvos e receitas de caracois, e dunha solteirona puritana de Filadelfia e un seu surrealista soño cos caracois subindo polos seus redondos xeonllos e coxas e deixando un baboso ronsel. A dama contoulle o seu soño a un psiquiatra americano: así naceu a tese da incontinencia sexual a causa do consumo destes bichos.

(P.S. Sobre a sexualidade dos caracois: www.gireaud.net/es/reproduction_es.htm)

Xornalismo.

Pan por Pan sábado 13 outubro. Imaxe de A. Saura.

Están estes días connosco un grupo nutrido de xornalistas españois: acoden a un encontro da FAPE con actos en Ourense, Celanova, Allariz e Ribadavia. Onte pasei boa parte da xornada con eles porque Luís Menéndez me convidou a falar na Casa dos Poetas de Celanova do xornalismo de Curros Enríquez. E moito falamos de comunicación: do panorama actual, dos problemas políticos e económicos da profesión, da distancia entre as Facultades de Xornalismo e a realidade dos xornais, etc. Todos os presentes, xentes que lemos moitos xornais ó día e algúns deles pesos pesados do medio. Como Fernando González Urbaneja, que nos contaba que hoxe no mundo o perfil dos xornais ven máis marcado pola calidade das súas columnas de opinión que pola información diaria ou pola liña editorial. Estou de acordo: un bo artigo de opinión pode ata mellorarnos o día.

ENTRE HORTAS E PORTAS (14)

Lixeiriño (Xosé M. González)

(Foto: www.lugotur.com/rutas/fotos/marques.jpg)

“Agora con estes cacharros Lugo ten pinta de gran ciudá”. Mediando os anos sesenta estableceuse a primeira liña de autobuses urbanos, e segundo Javier conferíanlle á aldea grande (constatación local de habitual minusvalor) dinamismo como o experimentado os domingos no cinema; porque vivilo, ao mellor na Coruña ou rara visita a Madrid que fornecía conversa previa para quince días, e a posteriori situaba ao viaxeiro na primeira liña de preguntas, interese ou certo prestixio igual por outros quince.

Aquí, sobre todo, a xente andaba. “En Lugo chégase a pé a calquera sitio” significa arestora circunstancia afortunada, ou en realidade leva consigo nostálxico aceno de expresión obsoleta; pero daquela connotaba por veces o aldeanismo sentido como atraso. “Iso é máis vello ca andar a pé”, sentencia o topos. “O de andar parece unha cousa tan antiga...”, ironizaba certo amable mindoniense que me recollera en autostop hai trinta anos. O automóbil fascinaba, tamén en parte o ascensor -grande, elegante, de madeira- que poucas e vellas casas do centro adoitaban incluír no seu equipamento.

Aínda moita xente madura presentaba o perfil delgado e fibroso doutrora, o que se advirte en fotos vellas; haberá quen llo apoña a unha alimentación tirando a minguada, pero dubido que fose razón exclusiva: parte da culpa tíñaa o andar. Os rurais camiñaban deica a leira, facían a cava ou semente e retornaban como viñeran; non todos os urbanos tiñan obradoiro onda o dormitorio. E tal costume persistía superado o tránsito laboralmente máis activo: xa contei de miña avoa paterna. A tía Vicenta, concretamente, adoitaba subir ao camposanto das Arieiras, visitaba os defuntiños e volvía. De San Roque un descende ao río, cruza a ponte e agabea -quen coñeza ese treito igual non encontra inapropiado o verbo- pola vella estrada de Santiago ata a derradeira morada. Sobe, baixa, rezo, baixa, sobe; igual non falta moito para dez quilómetros, se non soborda, e a avoa daquela xa non facía noventa anos.

Nos seus relatos lugueses, un Fole autodiexético pasea abondo. Pode perfectamente, en abril e acabando o café da tarde, dar unha volta á Muralla, endereitar cara Ombreiro, cear alí e volver á cidade por Meilán; tamén come, madia leva (desa feita, troitas, tortilla de patacas, queixo, cuns xarrotes), e conversa. Aínda se imita a nosoutros -con máis vagar el, así e todo- cando no verán e día festivo iamos e volviamos do río; baixando mantenza na ida, volvendo coa bolsa baleira. Moito me incomodaba a min, demandante de autobús, que miña nai aducise a conveniencia de estirar as pernas “e a garganta”. Porque a costa desde a Tolda, polas Pedreiras e o Polvorín, vía no solpor de agosto rea de grupos, en abano horizontal, afirmando plenitude con motivos canoros do país, da cidade, do barrio.

“Por dicir viva San Roque,
prenderon o meu irmau.
E agora que o soltaron,
Viva San Roque e o can”.

A perda de camiñar non foi privativa de lugueses; nin o son problemas metabólicos e acumulación adiposa. Aínda que a locomoción veloz ameace con volver anécdota o homo viator, peso e brandura chaman o ser humano cara ao vello camiño. E cando encontra polo Rato, estrada de Ombreiro ou Duquesa de Lugo -rutas vixentes do colesterol- corentóns ou cincuentóns de cara arrubiada, con carga de roupa e paso forzado, un cavila que igual era preferible, hai anos, persistir no deporte. Ou lembra o Paco Martín, resolto defensor da actividade disque natural, andar, xa que el non é propenso a máis vigoroso movemento: canto a exercicio ambulatorio, conste, e non doméstico. Libre me vexa de inducir furor magistri por sospeita de falsa imputación que declaro formalmente refugada.

Doris Lessing, Nobel de Literatura. A nova en Galicia Hoxe.

Felicitada de inmediato por Gabriel García Márquez (El País)

Da privacidade

Pan por Pan venres 12 outubro. Imaxe de Genovés.

Non sei que dirán os xuristas sobre o dereito á privacidade, pero tal cousa se está a poñer moi difícil no mundo no que vivimos. Por iso resulta interesante a decisión de Google de retirar de You Tube un vídeo que reproducía unhas imaxes nas que un grupo de mozos se burlaba dun enfermo mental. As protestas do pai, a denuncia pertinente e o eco dos medios de comunicación posibilitaron esa decisión e paga a pena aplaudila. Hoxe calquera pode colgar un vídeo en You Tube, onde xa hai millóns deles, moitos abondo disparatados. E non só iso: calquera pode caer nas redes dun desaprehensivo e verse colgado no sistema, en contra da súa vontade (falo por experiencia). Vivimos unha sociedade tan mediática como exhibicionista e ese cóctel resulta explosivo axitado por persoas irresponsables: velaí os casos de agresións provocadas a escolares para despois colgalas en Internet.

en poleiro alleo

no xornal Galicia Hoxe (11 outubro), Suso de Toro, na Revista das Letras, converte un infarto en literatura
e interesante entrevista co politólogo José M. Rivera:

Diso pódese tirar que Galicia é unha nación?
Galicia é culturalmente unha nación. Pero hai que deixar claro que ser unha nación no século XXI é moi diferente ao que eran as nacións no XIX. Non é nación porque teña un sistema político propio, senón porque ten elementos de lingua, de cultura, de identidade, de vontade de construción de país que a posibilitan para selo, pero non no sentido nacionalista.

¿De nación igual a estado?
Claro. Non no sentido de que nación significa algo que vaia máis aló da construción do país pola súa cidadanía. Nación no aspecto construtivista da identidade, que non anula que España sexa tamén unha nación, e un poida sentirse que é, ao mesmo tempo, membro da nación española e da nación galega.
Nación no sentido das identidades compartidas e non exclusivas.
(...) (...)
Galicia superou a mentalidade de sociedade dependente e subvencionada?
Este é o gran reto do país, e estámolo superando. En 2006 creáronse 35.000 postos de traballo e este ano o dobre. Cada creación dun posto de traballo é unha expresión de confianza do país en si mesmo. O depósito de confianza da xente no futuro de Galicia é maior hoxe que o que houbo en toda a súa historia. Temos que facer un esforzo para que os nosos mellores recursos humanos non emigren. Crear un espazo competitivo para os sectores económicos máis potentes. Ir a un sistema produtivo de maior calidade, que dea máis valor ó coñecemento e innovación, que permita que estas xeracións moi formadas teñan o seu sitio en Galicia. O gran salto que vexo é o interese das institucións para que o país sexa o motor do propio país.

¿A sociedade galega é máis progresista que conservadora?
Non teño ningunha dúbida: Galicia é máis progresista que conservadora. Os emprendedores e os mozos son máis progresistas que conservadores.
¿Que transcendencia teñen na rúa os conflitos que xorden entre os socios do Goberno?
Teñen unha transcendencia menor. En todos os gobernos sempre hai un grao de conflito interno. O Goberno do PPdeG era monocolor, e o seu nivel de crise foi alto e chamativo.

Iniciativas.

Encontro de Periodistas FAPE e FEGAPE.

Dende esta noite e ata o domingo andarán por terras ourensás un amplo colectivo de xornalistas galegos e españois, nun encontro organizado pola Federación de Asociaciones de Periodistas de España e a Federación Galega de Asociacións de Periodistas.

Os actos están concentrados en Ourense, Celanova (venres 12), Allariz (sábado 13) e Ribadavia (domingo 14), con intervencións de Fernando González Urbaneja (presidente FAPE) e outros xornalistas (entre os promotores galegos está o amigo Luís Menéndez Villalva, que nos convidou a participar). Haberá tempo para unha visita guiada ó barrio xudeu de Ribadavia e para dúas breves charlas sobre "Curros xornalista" (que impartirá Marcos Valcárcel, Celanova, Casa de Curros, venres 13, 13,30 h.) e "Vicente Risco xornalista" (Fundación Risco, día 13). (Adxuntamos programa completo en Comentarios)

Conto oriental

Á nosa comunidade zen só chegan náufragos. As súas historias, por recorrentes, non deixan de suscitar interese: abandonos, adicións, ruínas económicas, depresións, enfermidades crónicas, mortes de seres queridos… A desgracia e a beleza son tan comúns como efémeras, igual que o brillo dunha perla. O propósito daquel home era firme: desexaba non desexar. Tal e como lle sinalamos, sentouse sobre o coxín na posición do loto, e soportou con admirable enteireza nun principiante as longas sesións meditativas fronte á parede, os cantos e o xaxún. Era o primeiro en ofrecerse voluntario para fregar o chan ou reparar o tellado do templo. Afeitou a cabeza. Pagaba puntualmente a cota da asociación. Ó pouco tempo, a luz ilumináballe o cranio como se unha lámpada se acendese no seu interior. Diríase que camiñaba sobre unha claraboia de vidro; a un paso de acadar a comprensión, a un paso do abismo. Sóubeno porque xamais dubidou e na súa faciana había claridade. Un día, marchou. Non houbo reproches: ninguén o buscou nin lle preguntou por el. Non deixou pegadas, nin débedas. Pero estou tranquilo: cedo chegará outro malpocado.
(Cuentos del Jíbaro, de Juan Gracia Armendáriz)

en poleiro alleo

BAÑESES, de Bieito Iglesias

(ECG. 11 outubro)

Na miña infancia teleadicta a pantalla era un fanal que nos alumeaba cunha luz exótica. As series ou telefilmes americanos (actores e decorados de USA e dobraxe chicana) transportábannos á xungla de asfalto dos gangsters (Os intocables), ao mapa de Nevada que ardía ao empezar Bonanza ou a ambientes diplomáticos enrarecidos polos espías da Guerra Fría. Agora, co suceso da tele-realidade e das comedias de situación, a grella oriéntase ao autoexotismo: tenta explicarnos qué pasa na comisaría da esquina e convencernos de que son riquiños os médicos de emerxencias. Ata as series dos EEUU se volven próximas, sigan se non Caso aberto, que recupera un tema tradicional galego: as señas ou espectros dos mortos que se aparecen aos vivos no remate de cada capítulo.
Na última entrega de Hospital central chegaron a penetrar na miña intimidade. Parte da historia transcorreu en escenarios aurienses, nas escadas de Santa María Madre e na Burga da Chavasqueira. Neste ámbito presentemente dedicado aos baños budistas (hai un pavillón de madeira de traza xaponesa), moraban nos anos sesenta os xitanos que viñan pasar o verán ao pé do Miño. Os veciños aproveitaban o que bombasticamente se coñece hoxe como termas para escaldar e facilitar o desplume das galiñas. No agosto baixaban os bañeses dos Chaos de Amoeiro, labregos que esperaban aliviar a reuma mollando os membros nas charcas quentes. Estes bañistas non se bañaban, apenas mergullaban as partes doloridas, porque existía daquela a convicción de que a auga desgastaba o corpo e quitaba o arxil. Por se non abondase tal intromisión no meu paraíso perdido, no coiñal miñoto en que brinquei e naqueles canedos que proporcionaban o material para confeccionar asubiotes, en Hospital Central actuou Miriam Blanco, parenta coa que partillo ancestros comúns en Vilamarín. (É esa actriz pencosa que leva pintados nas meixelas varios arquipélagos polinesios). Espero que ao roteirista que escribe a serie non se lle ocorra matala en sucesivos capítulos, porque causa graza ver unha prima onde antes mangoneaba O Santo ou O Virxiniano.

Drama e traxedia.

Pan por Pan xoves 11 outubro

Falamos onte dos bechos que nos rodean e quedamos en que hoxe lles falaría da leoparda e o babuino. Non, non se trata dunha fábula nin dunha lenda oriental (hainas preciosas). Trátase de que tecleen en San Google as palabras “leoparda” e “babuino”: o primeiro que encontrarán é un vídeo de National Geographic que ben pode cualificarse de impresionante. Non lles conto de que trata: mellor que o descubran vostedes mesmos. Só dicirlles que ten os ingredientes todos do drama e a traxedia clásica: violencia, sangue, medo, amor, supervivencia, tenrura, etc. E logo virán as preguntas. Como estas: Podemos afirmar con seriedade que os animais carecen de sentimentos? E logo non soñan coma nós? Podemos manter imperturbable a nosa visión androcéntrica que nos sitúa no centro do universo, á marxe dos animais e do resto dos seres vivos que nos acompañan nesta viaxe?

cousas do oficio

Unha circular da Xunta concreta un tema que ata agora non sempre se trataba coa seriedade precisa: o das exencións do galego na escola. En comentarios inclúo a comunicación oficial ó respecto que restrinxe situacións ata agora pouco lóxicas: dende agora os alumnos que se integren nun curso inferior a 4º de ESO non poderán ter exención, dado que proseguirán os seus estudos en Galicia e precisarán coñecer o galego como lingua vehicular (antes moitos alumnos chegados de fóra mantiñan esa exención bastantes anos).
Por outra parte, infórmanme que, despois de todo o barullo montado o ano pasado coas programacións de Lingua Española, para este ano modificouse o dito entón e os profesores desta materia (só desta materia) poderán facer, se queren, a súa programación en castelán. Como xa dixen no seu día, paréceme lóxico se se considera como documento pedagóxico ese material e, de paso, evitamos un conflicto ridículo e innecesario (non é aí, creo eu, onde se debe xogar a fondo a favor da normalización do galego no ensino).

Os bechos que nos rodean.
Pan por Pan 10 outubro. Na imaxe unha das arañas xigantescas de L.Bourgeois, diante do Guggenheim de Bilbao (por certo hoxe falan en EP desta provocadora escultora)

Son dos que seguen os documentais sobre natureza na televisión. Véxoos sempre que podo: polo xeral resúltanme relaxantes e aprendo moito. Non sobre os animais, que tamén, senón sobre os seres humanos. Porque calquera conduta humana imaxinada ten o seu paralelo nalgunha das especies naturais que enchen o planeta. Esoutro día soubemos dunhas formigas capaces de vivir nun formigueiro inundado cada poucas horas polas mareas: quen lles dera ós mellores técnicos en emerxencias atender o desastre dunha inundación coa planificación que amosaban estes simpáticos bichiños. E tamén vimos unhas perversas arañas que, tras copular co macho, o enredaban nos seus fíos para devoralo logo: os humanos tamén temos Guantánamo e Abu Grahib, crueldades moito menos instintivas, creo eu. E mañá fálolles da leoparda e o babuino.

(P.S. 1: aproveito para felicitar, no seu cumpreanos, ós amigos Henrique Alvarellos, Manuel Outeiriño e Xaquín Marín. E, xa postos e sen que sirva de precedente, tamén para Fidel Fernán Vello, a quen non trato pero é irmán de Miguel Anxo, e tamén para José Luís Baltar, que seguro ben coñecen vostedes. Todos eles están de cumpreanos e eu estou xeneroso hoxe).

(P.S.2: O CULTURAS de La Vanguardia trae hoxe unha ampla crítica do libro de Vasily Grosman, dunha xornalista checa residente en Cataluña. Coméntoo porque sei que hai lectores que leron o libro recentemente. Creo que o artigo non está accesible on-line).

en poleiro alleo: incendios, democracia e zapatillas

As zapatillas decisorias (Monxardín en Galicia Hoxe 9 X)

Con chuvia non hai incendios (X.M. Sarille en El Correo Gallego 9-X)

Mester de amor.
Pan por pan martes 9 outubro. Imaxe W. Bouguereau.

Cando as letras de Catalunya están de noraboa, como protagonistas da Feira de Frankfurt, déixenme facerlles un pequeno agasallo. Un fermosísimo poema de amor do gran poeta catalán Joan Salvat-Papasseit. Velaí unha posible versión galega:

“Se sabes o pracer non escatimes o bico
pois o gozo de amar non comporta mesura.
Déixate bicar, e bica ti logo
que sempre é nos beizos onde o amor perdura.
Non biques cal escravo ou cal crente,
senón cal camiñante ó brindado venero,
e déixate bicar –sacrificio fervente-
que canto máis ardido será máis fiel o bico.
Que farías, se morreses antes
sen outro froito que o aire na túa cara?
Déixate bicar, e no peito, e nas mans
amante, amada – a copa ben alta.
Bebe ó bicar, que o vaso cure o medo:
bica no pescozo, a máis bela comarca.
Déixate bicar,
e se che quedase nostalxia
bica outra vez, que a vida se acaba”.

O GALEGO DE LIDIA SENRA
La Región 8 outubro
Coidar o idioma. Falabamos no meu blog (As uvas na solaina) da despedida de Lidia Senra, a brillante secretaria xeral do Sindicato Labrego Galego, que deixa o despois de dezaoito anos de loita. Alguén subliñou con acerto o seu fermosísimo galego, nacido das máis fondas raíces do país: engadiu ademais que lle gustaría ter a súa fonética, con vocais átonas, tónicas e nasalizadas, lonxe do galego “de granxa señoritinga”. Outra voz, moi ben ilustrada, anotou que, sen dubidar da excelente pronuncia de Lidia Senra, todas as demais son igualmente galegas. E amosou o seu temor a que unha rixidez a este respecto “impida que calquera poida achegarse ó galego oral con total liberdade. En español, a ninguén lle loan a súa pronuncia, porque todo vale. E nos outros idiomas igual. Se pronuncio un galego de rúa asfaltada urbanita, non podo falar galego?”. Outro amigo, filólogo de profesión, interveu con sentido común: “O caso é falar, benvido sexa, cunha gran aperta, aquel que fale o galego que poida e saiba. Con todo, o modelo existe (é ben que exista) e o diferencial fonético tamén; no caso do galego, coa existencia de factores especialmente interferentes, cobra importancia particular, iso si, máis sentida por uns ca por outros. Tamén os andaluces tenden aínda moito a evitar o seseo en contexto formal, tal a misa ou o Parlamento; non digamos a aspiración do ese implosivo.”
O diálogo seguiu e pareceume pertinente amosar este pequeno exemplo ós lectores deste xornal. Ó remate houbo varias conclusións cifradas na necesidade dunha norma fixa para a escrita (para entendérmonos nunha coiné convencional); na relevancia de conservar a nosa propia fonética, empezando polo vocalismo de sete vocais, para fortalecer o propio sistema lingüístico e, finalmente, na necesidade de ser ó tempo coidadosos co idioma e respectuosos cos novos falantes que se incorporan ó mesmo. Como indicaba un dos participantes, ás veces planifícanse campañas que fan recaer os problemas do galego só na falta de interese dos falantes ou na escasa vontade dos individuos, o cal tamén pode resultar contraproducente.
Monarquía. Fálase de acoso á monarquía e énchense con este tema páxinas dos xornais. Dende os inicios da transición sempre houbo grupellos radicais a queimar bandeiras ou fotografías. Agora o novidoso é que algúns medios constitúen en altofalantes dos mesmos: xornais, emisoras de radio, ata tertulianos dos programas de corazón. Ten toda a razón o socialista Manuel Chaves cando indica que o que máis pode danar a Monarquía son algúns editoriais, títulos e faladoiros. A apropiación da idea de España como pertenza de seu leva a algúns sectores a erixirse en intérpretes do que debe ser España e a monarquía e do que cabe ou non na democracia. Nese camiño pásase da loita lexítima entre forzas políticas a deslexitimar o propio sistema democrático: un camiño que na maioría dos países europeos é o que seguiron sempre as forzas de extrema dereita. (Foto: Andrea Costas)

Cen anos de historia cultural. Os 70, cambio de rumbo.
07.10.2007 Foron anos nos que xurdiron novas liñas renovadoras na nosa poesía: Ferrín, López-Casanova, Pexegueiro, Rompente, Manuel María, García Bodaño, entre tantos outros

Morreu Franco e veu a democracia. E logo a Autonomía. E polo camiño unha progresiva galeguización da sociedade. Velaí a prensa: Teima, A Nosa Terra, nacidas nos 70. Puxéronse en marcha novas iniciativas e institucións culturais: o Instituto da Lingua Galega, o Museo do Pobo Galego, o Seminario de Estudos Galegos, a mostra de teatro de Abrente, as Xornadas do Cine das Nacionalidades en Ourense, os premios da Crítica de Galicia en Vigo, etc.

Foron anos nos que xurdiron novas liñas renovadoras na nosa poesía: Ferrín, López-Casanova, Pexegueiro, Rompente, Manuel María, García Bodaño, entre tantos outros. E novas voces que consagraron, tras os clásicos de preguerra, novas carreiras literarias na narrativa galega: Carlos Casares, Xavier Alcalá, Alfredo Conde, Víctor Freixanes, Rey Ballesteros, etc. Anos tamén en que se marchaban os grandes mestres das letras; podemos simbolizalos en catro nomes falecidos na década: Otero Pedrayo, Celso Emilio Ferreiro, Luís Seoane e Eduardo Blanco Amor. Deixáronos antes algunhas das súas obras mestras como Xente ao lonxe ou Onde o mundo se chama Celanova.

E libros que marcan época, só citarei, dende perspectivas moi plurais, O atraso económico de Galicia, de Xosé M. Beiras; Olladas no futuro, de Ramón Piñeiro; o Informe dramático da lingua galega, de Xesús Alonso Montero, e Conflicto lingüístico e ideoloxía na Galiza, de Francisco Rodríguez. (o artigo completo)

identidade

Pan por Pan domingo 7 outubro

O pasado venres tivo lugar nesta cidade a inauguración oficial de curso da Universidade de Vigo, cun acto no que pronunciou a lección maxistral Jesús de Juana, catedrático de Historia Contemporánea, co título “Historia e galeguidade”. Desta conferencia, pronunciada en galego, cabe subliñar o retrato da responsabilidade do historiador no noso tempo, con mención destacada do exemplo humano de Marc Bloch (na imaxe), profesor francés que se incorpora ós 50 anos á Resistencia contra os nazis para ser logo detido, torturado e fusilado. A segunda parte da intervención xirou arredor do eterno problema da Identidade galega, cunha reflexión final tamén sobre a achega a este concepto da emigración espallada polo mundo, nunha perspectiva integradora e universal: un xeito, dixo o historiador con palabras de E. Morin, de selar os vínculos entre o universal e a esixencia de ter raíces.

Shakespeare?

Pan por Pan 6 outubro

Sempre houbo moita polémica sobre o xeito de adaptar os clásicos ós tempos modernos. Eu creo non ser moi conservador ó respecto, pero os meus límites de tolerancia non chegan ata un Romeo que se acaricia as súas partes mentres lle declara o seu amor a Xulieta. Falo da versión teatral da inmortal obra de Shakespeare, estes días en Auria, a cargo do Teatro do Noroeste e con dramaturxia de Eduardo Alonso. Música tecno, escenografía de discoteca, linguaxe de botellón: que queda do fermoso texto de Shakespeare tras de todo isto? Moi pouco ou moi difícil de apreciar. De verdade ten sentido ir ó teatro para ver un botellón? A resposta é si se só se espera o aplauso fácil do público xuvenil que se mira no espello. Só nalgúns momentos andaban por alí os auténticos Romeo e Xulieta encarnados por Sara Casasnovas e Christian Escuredo.

ENTRE HORTAS E PORTAS
13. Nabú (Xosé M. González)

(Imaxe tomada de http://www.pasqualinonet.com.ar/images/Nabiza.jpg)

Certa moza do meu tempo, daquela cando aínda eramos mozos, nun mercado de Londres indicáralle ao froiteiro os nabos. Ao observar as operacións previas -selección do tubérculo, envío ao lixo das follas- seica proferiu un “No, please”, translación comedida e británica do “Pero ti que fas, hom?” seguramente concibido. Temporeira en Inglaterra, ela experimentara o desexo -necesidade quizá- do caldo de nabizas. E o grocer non era de Lugo.

Non sei cando empezaría a moda, nin o vin rexistrado -por exemplo- nas miñas ben incompletas lecturas do Rexurdimento; pero hai anos era ben corrente asociar a cidade co nabo. A pouco de chegar a Santiago, alguén me fixo unha pregunta que soar, soaba así: “Cal é a maior potencia naval do mundo?”; tras breve pausa para o cálculo, houbo resposta plausible, “a Gran Bretaña”. Pois non, a primeira potencia nabal era Lugo e un introducíase na sutileza e balance homografía-homofonía; ou sexa, que non todo é como soa.

As hortas, moitas hortas, chegaban ao pé do casco urbano cando non se inserían dentro del. A terra cultivada lucía os seus nabos e a mentalidade local asumía como propio aquel estereotipo. Nos sesenta, durante algunhas campañas o clásico futbolístico por excelencia foi o Lugo-Ferrol, de feito eu pensaba erradamente que o pasodobre homónimo de Gregorio Baudot tiña ese motivo. Unha vez, “El Progreso” destacou o enfrontamento cun debuxo: sobre a Muralla, sorrinte xogador co uniforme de listas branquivermellas -brancas e negras en realidade, coma todo- arrimaba lume a un vello canón inmóbil que lanzaba nabos; desde o exterior, moderno buque de guerra devolvía peixes. Onde o país restante manifestaba abraio cun “manda truco”, para nós mandaba nabo; encomiábanse feitos e destrezas como “de moito nabizo”.

A metáfora erótica resulta obvia (“levou un nabo...”), e así e todo non me parece que os de aquí obtivésemos ao respecto fama especial nin mediante hipérbole ou metonimia. E iso que a asociación froito-cidade chegaba lonxe, transcendendo a moderna fronteira do país para abranguer espazos da antiga Gallaecia; “Lugo, a terra do nabo!” berráranos no Porto, con arrastrado erre uvular e riso intencionado, un daqueles rapaces que as adegas destacaban na cidade a buscar visitantes entre os que identificaba aquela matrícula automobilística, branca, negra e con indicativo provincial.

No aspecto culinario penso que o lugués -auténtico especialista- prefería a temperá nabiza ao serodio grelo, entre nós chamado cimo. Ou polo menos é o meu caso, dado que aquela caracteriza o prato rei da gastronomía universal, caldo de nabizas; ou máis ben o vice-rei, por debaixo do caldo de nabizas requente ao segundo día. Gustado e enxalzado, coma o queixo homónimo, polo labrego da aldea e o patricio da urbe, o gungan e o nabú.

Unha coincidencia fonética non dá para tanto, seguro; as fervenzas acó son modestas, non hai impoñente construción se cadra cun algo bizantino. Quero ver, con todo, na superficie onde reinou Amidala coma un airiño da vella terra, o espazo verde e as nobres fábricas. Imaxe especular onde tamén fican enriba algo arrogantes e pálidos suxeitos, debaixo bravos loitadores con bastante receo pola arrogancia daqueles.

A vella terra... Desacóugame certo acordo: onde de neno dúas veces na semana, o caldo coce agora en todo caso mes a mes; fogares haberá que perderían a letra da receita, o senso do vagar e celme do arrecendo. Se as hortas inzan de silva e non hai tempo para o caldo, eslúese algo máis ca un hábito, o senso profundo dun sabor irrepetible.

Pero hoxe é San Froilán, o outono mozo e Lugo loce espléndido.

Inauguración oficial do curso na Universidade de Vigo

Como xa anunciaramos, hoxe pola mañá tivo lugar a inauguración oficial do curso 2007-2008 na Universidade de Vigo, no campus de Ourense, cunha conferencia do catedrático de Historia Contemporánea, Jesús de Juana. A conferencia, pronunciada en galego, titúlase "Historia e galeguidade" e reflexiona sobre o papel e función do historiador no mundo de hoxe e sobre a construción da identidade galega dun xeito aberto, cunha mención especial á Galicia da emigración.

Na foto inferior, grupo de amigos arredor do conferenciante, despois de quitarse toga e birrete: de esquerda a dereita, M.V., Manuel Ángel Candelas Colodrón, Jesús de Juana e Xosé R. Quintana. As uvas xa estaban ben vendimadas como demostra a copa que porta na man Manuel A. Candelas. As fotos son do amigo Pepe Trebolle (Trebi no blog) que tamén estivo presente durante toda a ceremonia e tertulia posterior.

en poleiro alleo

Desfeita no sul (Méndez Ferrín comenta no Faro os desastres patrimoniais nas terras de Bande)

Adeus a Lidia Senra, tras 18 anos de loita no mundo sindical agrario galego (entrevista no Faro de Vigo)

(Foto Bernabé, de FV)

Refraneiro (2).

Andoliña sábado 6 outubro. Imaxe de Mar R. Caldas.

Outra nota sobre os refráns das mulleres: creo que din máis da posición submisa e marxinal da muller na sociedade tradicional que un longo ensaio. Á muller non se lle permitía sen mofa non ser fermosa: “A muller con bigote, non necesita dote”, di un dos ditos máis crueis. E a mofa caía con todo o seu peso sobre as donas que xa pasaran a mocidade: “A muller despois dos corenta, pónseche balorenta”. Tampouco debía queixarse, seica: “Can que moito ladre, e muller que moito se queixe, é mellor que se deixe”. A muller, en fin, aparece obxectualizada e utilizada: “A muller e o muíño queren uso continuo”.
Velaí o espello dunha situación de despezo e marxinación que foron ben reais ata tempos moi recentes. “Home casado nin muller é” di outro dito moi popular, creo que tamén en Portugal, que amosa con contundencia como a desvalorización feminina serve mesmo para ridiculizar ó home, neste caso ó home casado.
O indicado non é privativo da cultura popular galega: os mesmos riscos poden encontrarse noutras culturas tradicionais e campesiñas, tamén nas que hoxe obrigan ás mulleres a levar velo. Insisto no xa dito: memoria crítica dun pasado que tiña luces e sombras.

El-Rei debería estar contento...

El-Rei debería estar contento, ó menos búrlanse del, ten protagonismo, é importante para a xente. Non se pode facer sátira de alguén sen personalidade. Darío Fo

O búlgaro que temía a Catalunya (Pilar Rahola en El Periódico de C.).
Vía Valadés.

A l'avió llegeixo l'entrevista amb el president Montilla: "Catalunya no està ni deprimida, ni cabrejada". Com jo, però al revés. Deu ser que no coneixen el meu búlgar. No obstant, el president té raó. Catalunya continua amb les seves coses, bastant aliena a la diana que li ha posat l'Espanya negra, la mateixa que sempre la va menysprear, la mateixa que sempre la va utilitzar per atiar la por i l'estómac. Però la diana existeix i està arribant al deliri. Pensin en el meu estimat xòfer. Va néixer a Bulgària i no fa gaire temps que és a Espanya. Però ja ha après el que és substancial: que els catalans tenen banyes. Sens dubte, la Brunete mediàtica és una gran escola d'integració.
(artigo completo)

Conxuro (Bieito Iglesias en ECG, 4 out.)

Quizais os urbanitas (polo divorcio que os afasta cada día máis dos terrícolas) ignoren que se aviciña o tempo de destilar a augardente. Esta tarefa propia dos días de outubro veume ao acordo despois de probar as primeiras castañas (cocidas e con leite sen ferver, naturalmente), tomando conciencia así do espírito outonizo, inseparable dos sabores da castañeira, da perdiz estofada á cazadora e da bebida que deita o alambique. A xeografía humana do país cambiou e xa non se senten os eixos cantores dos carros cargados co esterco na outonada, pero felizmente podemos combater a locución latina fugit irreparabile tempus cun grolo dese líquido espirituoso que nas partes da costa chaman caña. Iso a pesar de que xa non hai estiladeiros ou cañeiros pola persecución legal e fiscal sufrida polos profisionais da alquitara, acusados de cocer no pote o bagazo cos paus dos acios que seica producen doses de alcohol metílico. Admira ata onde poden chegar ignaros funcionarios do Estado á hora de difamar a augardenteiros que eran case alquimistas, capaces de durmir toda a noite ao pé do alambique e de espertar cando o ranxer do lume afrouxaba un chisco, para achegar unha pitela e manter así a graduación que evita que o resolio se volva zanganilla.
O problema vén de lonxe, xulguen se non estas palabras de Cosas de Orense, do mestre Florentino Cuevillas: "Foi hai bastantes anos cando nas altas rexións onde se xeneran as leis, alguén verteu a especie de que a augardente encerraba un letal tóxico. En van se alegou que milleiros de persoas que a inxiren diariamente alcanzaban idades superiores aos oitenta anos. Pobres destiladores, son proscritos aos que a lei axexa; pero, como Robin dos Bosques ou Mc Gregor o escocés, contan coa simpatía do pobo rural que segue bebendo e morrendo do que Deus quere". A alambicada ministra Salgado, que na súa condición de ourensá tal vez recibiu fregas de augardente (que non de orujo gallego) cando estaba constipada, debería transferirnos competencias en materia de alambiques. No noso vaso aínda reza a sede.

Refraneiro.

Pan por pan 4 outubro

(Imaxe de Manuel Vilariño)

O refraneiro é unha excelente mostra do que foi a nosa cultura tradicional. Convén coñecela, estudala, conservala como memoria. Pero hai valores da mesma que deben ser rexeitados con toda radicalidade. Por exemplo: o tratamento da muller. Un blog que fala do refraneiro fai unha escolma de ditos desta temática. Hainos que consagran o papel convencional e secundario da muller: “A dona na casa, o marido no traballo”; “A muller e a sartén, na cociña están ben”. Outros son denigratorios ou misóxinos: “A muller é a metade do home”; “Da muller e do mar non hai que fiar”; “A muller, por ben que fale, mellor está calada”; “Casa onde a muller manda, mal anda”. E aínda os hai que xustifican os maltratos: “A burra i-a muller a paus hainas que tanguer”; “As mulleres, ou matalas ou deixalas”; “Á muller e á galiña tórcelle o pescozo, verás como queda mansiña”. O dito.

A referencia no blog que inspirou esta entrada

Cara onde vai o nacionalismo vasco?

A petición de varios contertulios, abrimos un novo fío para debater as liñas estratéxicas do nacionalismo vasco hoxe gobernante, isto é, o PNV, cos apoios de EA e IU. Nas sempre citadas dúas almas do PNV, semella que a caída de Imaz deixa a porta aberta a un proceso de radicalización e nese contexto enmarcaríase a proposta, xa con data, de referendo por parte de Ibarretexe. Pero, como xa se apuntou, tampouco cabe rexeitar que se trate só dunha nova manobra electoral, oportunista, dirixida a rabuñar o celeiro de votos da esquerda abertzale (de HB-ANV a Aralar), tan sensible a este tipo de propostas. En calquera caso, a proposta Ibarretxe servirá de alimento intelectual básico para o debate político nos próximos meses, dende logo ata as eleccións xerais: ó PP venlle de marabilla para lanzar campañas “en favor de España”; o PSOE semella en proceso de reubicación (e certo desligamento dos nacionalismos) e mesmo nacen novas forzas que teñen no discurso antinacionalista a súa razón de ser (o partido de Savater e Rosa Díez).
Parece comprensible que unha proposta deste calado debería darse nun marco político diferente, dende logo sen o peso da violencia de ETA enriba da mesa. Ibarretxe replica que a autonomía debe valer cando menos para saber a opinión dos cidadáns e ese argumento tampouco é desprezable: outra cousa é as consecuencias xurídicas e políticas dunha decisión coma esa. A máis de 30 anos de distancia, a Constitución segue a ser o muro contra o que ó cabo chocan todas as posibles iniciativas políticas nacidas no País Vasco e os vascos responden que esa Constitución non foi apoiada nin aprobada aló.
En fin, aporten os seus argumentos: estamos nun debate que semella non ter fin e que seguirá a marcar, de forma inevitable, o resto da lexislatura.

(Na imaxe, o Peite dos Ventos, de Eduardo Chillida, 1977, San Sebastián.

Foto de http://www.espacioblog.com/)

Facemos un mal negocio... (Carlos Reigosa)

Pan por Pan mércores 3 outubro (Imaxe de Laxeiro)

Sae á luz nestes días “O misterio de Carlos Reigosa. Conversas” (Xerais), novo libro de Xosé M. del Caño. Nel fálase de moitas cousas: moito de literatura, moito de xornalismo, e tamén da Galicia labrega que foi e que xa non é. Paga a pena rescatar esta contundente cita do autor de Pastoriza: “Estamos nun momento de esborrallamento de todo o rural. Algún día estrañaremos todo iso. Estrañaremos esa sabedoría que só se aprende nun diálogo ininterrompido coa natureza e coa diversidade cultural dos seus habitantes. Hoxe pasamos cabo deles sen decatármonos de que xa non falamos a súa lingua da alma nin compartimos os seus saberes. Eles xa saben a verdade: que o seu estase a acabar e que as miles de cousas que souberon facer –como auténticos titáns e como mestres de talento- xa non lles interesan a ninguén. Facemos un mal negocio prescindindo da súa sabedoría.”

en poleiro alleo

O eterno problema dos libros de texto, visto por Monxardín (GH 2-X) Outra vez sobre a gratuídade para todos dos libros de texto...

Monarquía e República, por X.M. Sarille (ECG 2-X) Un debate oportuno?

Magia de la erección, de José M. Ponte (FV 2-X) Dos problemas masculinos...

Cen+ cen pés.

Pan por pan martes 2 outubro

A principios dos 70 chegou ata min unha revista galega editada en Madrid: a histórica “Chan”. Unha das primeiras cousas que me chamou a atención foi unhas viñetas que alí facía o humorista Xaquín Marín e tamén en “La Codorniz”: xa daquela pintaba pés que esmagaban xentes. Naquela sinxela imaxe había toda unha lectura sobre o poder e a opresión, os vencedores e os perdedores. Dende aquel símbolo Marín deu voz ós esmagados: agora publica un volume con douscentos destes debuxos. E laiase nunha entrevista (Vieiros) porque, na súa opinión, se está a perder o humor galego, sobre todo a retranca. Quizais teña razón. Sorprende porque agora temos medios para afortalar a nosa visión do mundo: a Televisión Galega, entre outros. E, unha curiosidade, entre os debuxantes que lle influíron cita a Boixcar, de “Hazañas Bélicas”, de quen falamos aquí esoutro día.

"O humor galego pérdese, precisamos recuperar a retranca"

Entrevista a Xaquín Marín en VIEIROS

V.: Cales son, dos seus personaxes, aos que máis cariño lles ten?

X.M.: Sempre penso que é o último que acabo de facer... Pero imaxino que Gaspariño, foi o primeiro e durou bastantes anos, editáronse dous libros e tivo bastante éxito. Mesmo hai dous sinais de tráfico en Malpica dos de "precaución: escola", coa imaxe de Gaspariño.

V.: Gústanlle máis os personaxes arquetípicos cás caricaturas... lembra un pouco a Castelao. Cales eran as súas referencias cando comezou a debuxar?

X.M.: De Castelao, a verdade, pouco sabía cando comecei. Pero gustábanme moitos debuxantes... Boixcar, de Hazañas Bélicas, Mingote, que daquela publicaba na Codorniz, Topor... E de hoxe en día, gústame El Roto.

V.: Falando da actualidade... Como é o humorismo gráfico na prensa de hoxe?

X.M.: Pois cada vez ten menor tamaño e importancia o debuxo, unha mala estratexia, porque o que máis le a xente son as viñetas e as necrolóxicas, é o que se recorta e se pon nas paredes dos bares. Por outra parte, só debuxan na prensa uns poucos, e é inevitábel. Levan moito tempo neses postos e non entra xente nova, pero hai xente como Quesada, que leva toda a vida, e segue a ser moi gracioso.

V.: E se pensamos no humor en Galiza?

X.M.: O cómic está na súa idade de ouro, pero o humor non tanto. A banda deseñada conta historias moi tristes, eu fun xurado dalgún premio e hai historias que dan gana de chorar. Pero e que no propio Estado non hai nada, non sendo El Jueves, que non ten nada que ver connosco. Iso si, temos dúas revistas, BD e Barsowia, do colectivo Polaqia, e chegamos a tirar nada menos que 100.000 exemplares de Golfiño.

V.: Pero o que é humor propiamente...

X.M.: Publicacións puramente humorísticas, ningunha. Estase perdendo moito a retranca. Houbo algún intento, como Xatentendo, que non sei por que a pecharon, Sapoconcho, que editabamos dende o Museo, pero pechou por non haber cartos e quen a fixera...

Galicia como arquipélago (A. Baamonde en El País 1 outubro)

(O artigo completo)

La nuestra ha sido en el pasado una sociedad de complejidad minusvalorada y hay que ver en ello otra de las manifestaciones del atraso. Esa complejidad va a seguir aumentando, esperemos que en la forma de un crecimiento sostenido, pero tendrá lugar en una sociedad en la que el más del 60% de su población es trabajadora, en la que su campo va a vivir procesos de progresiva capitalización a cargo de empresas madereras, vitivinícolas, de extracción de granito, etcétera. Y en la que, por supuesto, el porcentaje de inmigrantes transformará no sólo el paisaje urbano, sino también el de nuestros pueblos y aldeas. Convendría que nos rascásemos la cabeza para entender que en nuestros días la realidad cambia más rápido que los conceptos que tenemos para manejarnos con ella.

(Foto de Xulio Villarino, da súa reportaxe publicada en "El País" sobre galegos inmigrantes, que tamén percorreu Galicia en forma de exposición)

POLÍTICOS E LINGUAXE
Marcos Valcárcel
Algúns profesores de literatura pensan que os seus alumnos esquecerán moi cedo todo o que aprenden nas clases. Pero non sempre é así. Se se dedican á política, por exemplo, sonlle imprescindibles todos os recursos da retórica literaria que os mozos estudan facendo comentarios de texto. Por exemplo, o emprego de imaxes e metáforas é preceptivo en campaña electoral: non chega con dicir que o político adversario mente, hai que engadir que lle medra o nariz como a Pinocho e xa está o titular asegurado. Ou un Barbarroja ou o que faga falta. A hipérbole é tamén moi útil e pode aparecer combinada mesmo con propiedades adiviñatorias: así o facía Fraga cando aseguraba nalgún mitin que, se hoxe vivise Castelao, votaría sen dúbida polo Partido Popular. Supoñemos que don Manuel, novo Orfeo, baixaba a cotío ata o Hades para falar de política co rianxeiro: levaría el tamén unha queimada para convidar ó Cancerbeiro?
Matrimonios. Esta semana vimos varios exemplos dignos de subliñar sobre a capacidade retórica dos nosos políticos. O máis notable foi o do propio alcalde, Francisco Rodríguez, cando afirmou no seu balance dos cen días de goberno que o bipartito “é un matrimonio político xove e ás veces hai problemas de adaptación nos primeiros días. Podemos discutir por inxenuidades ou por cousas menores e iso non significa que ese matrimonio non durma na mesma cama e teña unha relación correcta”. A imaxe é moi expresiva, pero deixa moitas dúbidas no aire: por exemplo, nunha “relación correcta” entra tamén cumprir co débito conxugal? Fóra ironías, o bo deste tipo de imaxes é que, ademais de asegurar un titular, son entendidas por todo o mundo: case todos saben o que é o matrimonio e as disputas menores que son superadas. O perigo é que tamén son recursos literarios moi doados de combater: o portavoz popular saíu de inmediato dicindo que “PSOE e BNG forman un matrimonio de conveniencia e deron un braguetazo con Ourense”. Habería que engadir que hai moitos matrimonios de conveniencia que funcionan ben moito tempo porque, xa se sabe, o amor paixón é curto e ten hora final de remate. Ademais, en política, mellor paixóns as mínimas.
Karaoke. Enrique Nóvoa tamén estivo espelido na súa roda de prensa sobre os cen días. Utilizou un símil que tamén coñece calquera cidadán do común: “os éxitos do goberno bipartito son como os do karaoke, eles poñen a voz, pero a letra escribírona os gobernos do PP”. A comparación é efectiva e, ademais, como nos karaokes faise moito o pallaso e desaparece a fronteira correctora do pudor, crea unha situación ridiculizadora e humillante. Puido ser máis contundente acudindo ó refraneiro castelán arredor do matrimonio onde existen expresións como “Al marido, amarle como amigo, y tenerle como enemigo”, “Dos que duermen en el mismo colchón son de la misma condición” ou “Para torear y para casarse hay que arrimarse”. Todos eles poderían dar xugo.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1979: tempo de despedidas

O artigo completo

Foi o ano 1979 tempo de despedidas, porque nesas datas marcharon tres das grandes voces das nosas letras contemporáneas: falo do poeta Luís Seoane (nacido en Buenos Aires en 1910 e falecido na Coruña), do novelista Eduardo Blanco Amor (nacido en Ourense en 1897 e falecido en Vigo) e do poeta Celso Emilio Ferreiro (nacido en Celanova en 1912 e falecido en Vigo). Para min cando menos iso significou a apertura dun tempo novo: íanse nomes que marcaban toda a literatura de posguerra, en Galicia e en América, e que mesmo proviñan de xeracións anteriores á guerra civil. Tras a morte nos anos anteriores de Otero Pedrayo, Sebastián Martínez-Risco, Ferro Couselo e Lorenzo Varela, era evidente que se pechaba un tempo e era de agardar que nacese outro, con novas voces e esperanzas renovadas.
Con todo houbo grandes libros nese ano. Entre eles, a última entrega narrativa en galego de Cunqueiro, Os outros feirantes (Galaxia) e unha peza deliciosa de Carlos Casares, Os escuros soños de Clío, onde o ourensán forzaba os territorios da fantasía e da imaxinación, no ronsel de Borges e Cunqueiro. Valentín Paz Andrade ofrecíanos un dos seus mellores poemarios, Cen chaves de sombra; Celso Emilio Ferreiro, a súa derradeira obra, O libro dos homenaxes, e Antonio Alonso Ríos, un dos nomes do exilio galego, deitaba en clave literaria a súa propia experiencia como fuxido na guerra civil na novela O siñor Afranio. Ou como me rispei das gadoupas da morte. Alexandre Cribeiro, vinculado ás Festas Minervais e ó Brais Pinto, publicaba o seu poemario Indo pra máis perto, que incluía os versos de Doente na espranza premiados no Centro Galego de Buenos Aires. E xurdían voces novas comoVíctor Freixanes que gañaba o premio Modesto R. Figueiredo, do Patronato Pedrón de Ouro dese ano co relato A caza das cascudas. Publicábanse xa relatos premiados antes no mesmo certame como Número de patente... de Xan Guisán Seixas; A figueira, de Xosé M. Martínez Oca ou Querido Brais de Ánxel A. Rey Ballesteros. Galaxia publicaba ademais os Contos pra nenos premiados por O Facho e saían á luz tamén poetas como Vítor Vaqueiro, con Lideiras antre a paisaxe, e Claudio Rodríguez Fer, con Poemas de amor sen morte, autores todos eles nacidos na década dos 50. Tamén son desta hora os volumes poéticos Facer Pulgarcitos Tres, de Alberto Avendaño; Galletas Kokoschka Non, de Manuel M. Romón e As ladillas do travesti, de Antón Reixa, en edicións de Rompente o grupo poético que os agrupaba a todos eles. A preocupación pola lingua e a historia de Galicia seguía presente e a iso responden traballos como Galego cero, de Xosé Mª Álvarez Cáccamo; a segunda edición do Vocabulario castellano-gallego de Francisco Fernández del Riego; as Papeletas para un diccionario galego, do Padre Sobreira; Murguía. O Patriarca, de Antón Fraguas; a edición en francés de La Galice, de Abel Bouhier, e a primeira Historia de Galicia, editada polo Frente Cultural da AN-PG, con textos de Barreiro Fernández, Anselmo López Carreira, Francisco Carballo e Felipe Senén: como é sabido o volume foi secuestrado por unha alusión ó "asasinato pola policía española" do dirixente da UPG Xosé R. Reboiras. Tamén en 1979 apareceu o primeiro estudo monográfico sobre O teatro galego, de Manuel Lourenzo e Francisco Pillado; o precioso volume colectivo sobre o pìntor Maside; Libros e autores galegos: dos trobadores a Valle Inclán (F. Barrié de la Maza), de Ricardo Carballo Calero, e o discurso de ingreso de Xenaro Mariñas del Valle na Real Academia Galega, Importancia do público na revelación teatral. O Día das Letras Galegas, dedicado a Manuel Antonio, permitiu a saída de traballos sobre o rianxeiro de Xosé Ramón Pena e do grupo Rompente, entre outros.

Hazañas Bélicas.

Pan por Pan domingo 30 set.

Lembran vostedes “Hazañas Bélicas”? A historieta saíu á rúa dez anos antes de nacer eu, pero era das de maior éxito nos días da miña infancia. En “Los comics del franquismo” Salvador Vázquez de Parga sinala que era un de tantos tebeos fieis á liña oficial do réxime: racismo, belicismo e anticomunismo radical. Os xaponeses eran presentados como “simios amarillos” e “sabandijas color de plátano”: o guionista debía ser un bo colorista. Os malos eran sempre os comunistas rusos e os bos os heroes os americanos, pero á vez tamén se defendía a Alemaña nazi, que estaba entre os amigos de Franco. A guerra aparece idealizada nunha cita como esta: “La guerra es uno de los azotes de la humanidad, pero en ella cristalizan los mejores valores humanos”: Iso si que era Educación para a Cidadanía! Por certo, sobre a guerra dixo babecadas maiores o poeta Marinetti.

Sánchez Dragó e Ana Botella
Andoliña sábado 29 setembro.

Imaxe: O neno de Vallecas, de Velázquez.

Desaparecidos Cela e Umbral, queda Dragó coroando o Olimpo de curiosos personaxes literarios. E Sánchez Dragó, que acadou a popularidade con Gárgoris y Habidis, una historia mágica de España, libro que tanto lle debía ó noso Vicente Risco, volve ser noticia coa chegada a Youtube dun vídeo onde entrevista a Ana Botella en Telemadrid. Antes de empezar a gravación formal, Dragó recoñece que non escribiu o seu último libro: "Es un libro que me han preparado. Una entrevista imaginaria de un colaborador mío. Y entonces se contesta con trozos de mi obra. Yo no he hecho nada".
Pode parecer escandaloso un recoñecemento tan obvio, pero o certo é que hai moitos outros que cultivan o xénero de escribir sen escribir: hoxe en día, quen non ten un "negro", é un ninguén. A min aínda me parece moito máis humillante o "pelotilleo" que demostra con Ana Botella: "Estás muy guapa. Como don Alberto salte a la política nacional, vas para alcaldesa". Neste momento por instinto lembro o papel clásico dos antigos bufóns. Por certo, Ana Botella, aínda co sorriso na boca e diante dun amigo, pois así se presenta Dragó, mantén un rictus de frialdade e distanciamento que, de verdade, mete medo.

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé Manuel González)
12. Pobres, estraños e chegados.



Miña avoa en paz estea, Vicenta Saavedra, morreu cando a Franco lle quedaba pouco; ela, de noventa anos lía sen lentes e camiñaba seguramente máis ca min. Logo de botar décadas na cidade, ao final era a mesma cervantega (“Que teis, nenín?”) con cara sucada, pano na cabeza e loito perpetuo. Imaxe corrente, paisana e velliña, que axiña empezou a rarear. Pero volve.

Non eramos destino inmigratorio, aínda que vir, algún viña de fóra. A palabra maragato, estraña eufonía, distinguía certos veciños normalmente comerciantes; concidadáns ao cabo, facíase algo raro que os nosos maiores chamasen igual ao foráneo que xurdía, con mula e barullo de rozamento fráxil, pregoando “Botijo finoo!”. Como for, xa que o maragato de liñaxe e residente non adoitaba facer uso do galego, podía dalgún modo ser relacionado con xente coma Julián ou Fusalba.

O señor Julián tiña camión e aquí casara. En San Roque era un veciño coma outro, por certo apreciado en virtude do carácter aberto e garimoso cos rapaces; diferenciábao porén o falar sempre castelán nada vacilante, con tempos verbais compostos e fonética expansiva, es e os nin abertos nin pechados que posiblemente o habilitarían para actuar como locutor de radio, pois era factor de marca negativa o “acento gallego” coma outros noutros lados: Vázquez Montalbán escribira unha vez sobre os radiofonistas cataláns que no franquismo, a forza de hipercorrección, acadaban unha prosodia inverosímil, “que non era deste mundo”. Aínda vin a Julián hai poucos anos, sempre xovial, un lugués de Valladolid.

Máis adusto se conducía Rafael Fusalba, quizá preventivo ante o bulir do mocerío enredando nas postais, ao mellor avisado por anterior e dispendiosa substracción ou estrago. Libreiro de vello, o seu portal na rúa da Raíña seica fornecía con material dificil algúns lugueses que o valoraban e o pagaban; da miña banda, lembro o prezo que lles puxo ás fotos de Mike (doce pesetas do 1967 ou 68) cando Los Bravos viñeran a Lugo e unha recepción tumultuosa, con relatado episodio de histeria feminina, ateigara a mencionada rúa e dera lugar a indignada estupefacción dalgún mozo local e traballador: “Pero que ten ese tío que non teña eu?”. Como seica Fusalba sabía do negocio, debeu vender as fotos; ao xubilarse volveu para Barcelona.

A vida traía algúns portugueses que, por obvio motivo, acababan maiormente confundíndose na poboación autóctona igual ca, inversamente, os galegos en Lisboa, São Paulo ou Mozambique; só se o interlocutor che dicía que anos atrás chegara de Viseu interpretabas o seseo ou tal modismo (“adeus”) diverxente do coloquial lugués e un pouquiño pavero. Os eonaviegos igual toda a vida seguían dicindo “camín”, “millois”, “fillolas” e “síntol”, pero non era habitual telos por asturianos; xaora nunca tal consideramos o Pepín da Muria, á fin e ao cabo militante nacionalista, pero tampouco a pai nin nai, por moito que a familia de Ibias procedese.

Rostros sucados, mans con dureza. Afeitos ao traballo, nos anos sesenta a vida podía ser alegre pero a comodidade non sobraba. A maioría tiña qué comer, onde gorecerse e tempo para dedicar a algún aseo; pero non todos. Unhas casas abaixo de nós estaba a do señor Antonio, o chatarreiro; ingresos non sei, trato razoable, hixiene pouca. No portal petaba cada día algún pobre de pedir; case sempre os mesmos, ficou na miña lembranza “o da muleta”, na convicción popular home riquísimo, fincas e todo iso, que pedía quizá por costume, talvez por avaricia. En calquera lado, a xitana aparecía para che ler a buenaventura. Ao final, con doce anos, tiven que saber o que era aquilo e soltei o peso solicitado indo camiño do Instituto; administrou ela longa ladaíña, botando man de cruz e todo. Prometía maiores grazas correlativas a novo desembolso que non outorguei, e aquí me teñen.

Poden semellar historias doutra vida. Pero a avoa de Ionut, compañeiriño do meu fillo pequeno, que non fala máis ca romanés, imítaselle á miña co pano na cabeza. Os moinantes que con cartóns de viño paran onda a Estación de Autobuses ou nalgún xardín -un deles francés con can, outros quen sabe de onde- presentan o vello perfil do ir indo, quizá con novas lacras. Vense nenos xitanos na escola, tamén na rúa en horas escolares. Agora a cor, revelamos de novo o vello negativo. Seremos xa primeiro mundo?

Uvas e sol, compendio da luz

(Alfredo Conde en El Correo Gallego, 28 set.)

Mediado setembro, este mes que a tantos se lles antolla dourado, e aínda non, andabamos ás uvas. Verdes prós máis raposos, madurecidos náparos pra outros, ácedas uvas do país que outros chaman catalanas pra non poucos, as uvas penduraban ó sol coma se tal cousa; millor dito, como debe ser.
Uvas e sol, velaí o compendio da luz. Unha uva é un sol pequeño, moitas unha luminaria esplendorosa. Se son negras, astrinxen; se brancas, producen laxitude. Se negras, atesouran a luz no medio da que voan as curuxas e outros animais sabios, mouchos e así. Se brancas, a que atravesan os miñatos de vrán e musicou o Maestro Vide. Eu recordoo, pequeno e branco, camiño do Instituto do Posío. El tamén andou ás uvas.
Ir por uvas, velaí unha frase á que sacar moito zume. As froitas proporcionan símiles poderosos. Ir ás claudias, claudiar, é outra da que xa quedan poucos que saiban da súa exacta e terrible concisión. Claudio é o que coxea, o que cae. Claudiar é abatir. As guerras son duras, máis se fraticidas. E a máis dura da dureza fraticida é aquela que padecen aqueles que, nas retagardas, ocupan os lugares dos vencidos. Este noso é un país de retagarda. Foino sempre. Isabel, a de Castela, desmochounos as torres dos castelos, abatéunos os propios castelos, claudiónolos. Logo, afixémonos a elo. Así seguimos. Torre que asoma, torre que abatimos.
Mediado setembro, alguén fixo confesión de parte. Ninguén llo pidira. Colleu un acio de douradas uvas, penduróuno na solaina por ver de que chegaran ó próximo solsticio e fóronlle por elas. Dende outro blog non entenderon nada, así é o país, así somos. Maldita historia.
Hai uvas que, na miña terra ourensá, se chaman de collón de galo, ou de collón de bispo, vostedes disimulen. Son desas das que hai que botar man, precisamente, pra facer confesións de parte, ousando expoñelas á luz sen que ninguén o pida, colgándoas na solaina. Unha vez ó sol han servir prá concordia e o entendemento, nunca pró axuste dunha conta que hai que saber se está ou non vixente, mesmo se o é ou se esta condoada, cando non esquencida ou arrombada pola propia executoria.
Cál afán é o que nos move?: o de xuzgar ou o de condear? Ah, país, país! País, este noso, de xuíces implacables, vingadores e terribles, tal e como o dun Dies irae interminable, sempre no cima dunha torre desmochada, sempre co fondo musical dun renxer de dentes, estremecedor e cruel. Único e tan noso.

Axenda outubro

Abrimos unha nova sección mensual de Axenda de actos, que xulgamos de certo interese. Pódese ir ampliando coas achegas de todos os contertulios.

5 outubro (12 h.). Politécnico, Campus Ourense. Inauguración curso universitario: conferencia do profesor Jesús de Juana, “Historia e galeguidade”.
8 ó 28 outubro. Centro Simeón Ourense. Exposición A Escola da Segunda República. Conferencias os días 9 (Juan Jorganes Díaz), 17 (Eugenio Otero Urtaza) e 25 (José Luís Fernández Díaz).
16 ó 19 outubro. Liceo de Ourense. Ciclo Centenario Arturo Vázquez Núñez. Exposición biobibliográfica, Ofrenda Floral no Cemiterio de Ourense e ciclo de conferencias: Francisco Fariña (AVN e a Comisión Provincial de Monumentos), J. de Juana (Biografía AVN) e M. Valcárcel (AVN e o xornalismo ourensán).
27 outubro, sábado. En Vilardevós, presenza do poeta Antonio Gamoneda (segundo nos informa o amigo Xosé C. Caneiro).

Canción francesa

Segundo me informa un dos meus compañeiros de instituto (J.M. Fidalgo, de Francés), este é un dos cantantes de moda na Francia irmá. Cantou o 14 de xullo no Campo de Marte, convidado por Sarkozy, ante unhas seiscentas mil persoas.
Velaí un video, que me envia o amigo Tacho:
Michel Polnareff - La poupee qui fait non

http://www.youtube.com/watch?v=ew40aVf88ac&mode=related&search=

(A min persoalmente non me gusta, sobre todo despois de escoitar as ligazóns dos amigos de Frank Sinatra. Pero...)

O primeiro Pulgarcito.
Pan por Pan 28 set.

Todos coñecemos a mítica revista Pulgarcito, que acolleu a personaxes como Tribulete, Dona Urraca, Zipi e Zape ou Mortadelo e Filemón. Pero isto foi dende 1947. Antes existiu unha revista infantil ilustrada do mesmo nome, fundada e dirixida por Juan Bruguera en Barcelona. Custaba 5 céntimos e publicaba contos e lendas, textos folletinescos, biografías de grandes homes e historias gráficas de aventuras cheas de piratas, bandoleiros, cortadores de cabezas ou heroes como Gastón de Lis. Contaba con sección patriótica coas notas de guerra “Los héroes del Riff” e textos piadosos e caritativos como “Hermanita de los pobres”. Ediciones B publicou no 2000 un tomo cos 40 primeiros números deste Pulgarcito orixinal, que alguén me agasallou. Milagres da imprenta: ten a súa graza ler, dende tanta distancia, as historias infantís dos tempos dos meus avós.

Cine e medicina, un novo blog

Práceme comunicarlles que dende terras ourensás acaba de abrirse un novo blog cun tema ben interesante: a relación entre o cine e a medicina ("una particular interpretación cinematográfica sobre la salud y la enfermedad"), da man do médico Miguel Abad Vila. (Na imaxe, Frank Sinatra en O home do brazo de ouro, de Otto Preminger).

Aproveito para engadir que, tras uns meses de repouso, volve estar activo o tamén moi interesante blog do profesor Gabriel Laguna, Tradición Clásica.

EN POLEIRO ALLEO

Mal ensinados (Bieito Iglesias en ECG)

Non lle dean máis voltas, a solución ao fracaso educativo é moi parecida á panacea que acaba cos incendios forestais: que chova! Desde logo non se amañará coa supresión do ensino mixto, que recomendan algúns pedagogos avinagrados. Eu estudei nunha escola que acollía a ambos sexos, separados os pupitres femininos e masculinos por un corredor a modo de liña Maginot. Non sobreviviría ás mentiras sobre a Reconquista sen a presenza xentil da Olguita e da Rosa Mari, docísimas nínfulas.

A historia segundo o Kremlin (El País, 27 set. Pilar Bonet)

Polémica en Rusia por un manual para profesores que equipara a Stalin e Putin como modernizadores do Estado.
Vladímir Putin xa ten un lugar privilexiado na historia de Rusia. Un polémico manual para uso de profesores, editado baixo a tutela dos ideólogos do Kremlin, considera ó actual líder como un dirixente de éxito que, como Josef Stalin, soubo manter a integridade do Estado e modernizalo.